«Το φωνηεντικό σύστημα των Παφίτικων»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Π.Μ.Σ: «Σύγχρονες Προσεγγίσεις στη γλώσσα και στα κείμενα» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Το φωνηεντικό σύστημα των Παφίτικων» Ονοματεπώνυμο: Χρίστια Χριστοδούλου Αριθμός μητρώου (Α.Μ.Μ.Φ): 99 Επιβλέπων καθηγητής: κ. Δημήτρης Παπαζαχαρίου ΠΑΤΡΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012

Πανεπιστήμιο Πατρών Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα φιλολογίας- κατεύθυνση Γλωσσολογίας Π.Μ.Σ. : «Σύγχρονες προσεγγίσεις στη γλώσσα και στα κείμενα» Τίτλος μεταπτυχιακής εργασίας: ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή: Επι. Καθ. Δημήτρης Παπαζαχαρίου Επι. Καθ. Γεώργιος. Ι. Ξυδόπουλος Καθ. Άννα Ρούσου ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012 ΠΑΤΡΑ ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 2

Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη. Το φθάσιμον εκεί είν ο προορισμός σου. Aλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου. Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει και γέρος πια ν αράξεις στο νησί, πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο, μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη. Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗΣ, «Ιθάκη», 1911 ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 3

Ευχαριστίες Η μεταπτυχιακή αυτή εργασία δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί αν δεν είχα την συμπαράσταση και τη βοήθεια αρκετών επώνυμων και ανώνυμων ανθρώπων τους οποίους οφείλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ. Πρώτα απ όλα θέλω να ευχαριστήσω τον εποπτεύοντα της εργασίας μου κ. Δημήτρη Παπαζαχαρίου που ανέχτηκε με τεράστια υπομονή τις επιστημονικές μου ελλείψεις και καθοδηγούσε και παρακολουθούσε βήμα προς βήμα την εξέλιξη της εργασίας μου αλλά και κατεύθυνε τις προσπάθειες μου. Επίσης, ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στους καθηγητές μου, στο Πανεπιστήμιο Πατρών, του τομέα της γλωσσολογίας για τις γνώσεις που μου γαλούχησαν και τη μεθοδολογία που μου δίδαξαν όλα αυτά τα χρόνια. Θα ήταν άδικο να μην αναφερθώ ονομαστικά στην υποψήφια διδάκτορα Μαρία Γιακουμέλου και στον Αθανάσιο Καρασίμο, τους οποίους ευχαριστώ από τα βάθη της ψυχής μου. Βοηθώντας με πάντοτε με την παροχή πληροφοριών, χάρη στην εμπειρία και τη γνώση τους σε αυτό το τομέα, διαδραμάτισαν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην εκπόνηση της εργασίας μου. Παράλληλα, εκφράζω την αμέριστη ευγνωμοσύνη μου στους πληροφορητές μου, οι οποίοι έδειξαν όλοι ιδιαίτερη προθυμία να συνεργαστούν μαζί μου και να συμβάλουν στη συλλογή του υλικού μου. Θα ήθελα να κάνω ειδική μνεία στους γονείς μου και στα αδέλφια μου, τους οποίους αφιερώνω την εργασία αυτή. Η ευγνωμοσύνη μου είναι αμέριστη όχι μόνο για τη στήριξη τους στο μεταπτυχιακό μου αλλά πρωτίστως γιατί με έφτασαν ως εδώ. Συνάμα ευχαριστώ τους φίλους μου αλλά και τις συμφοιτήτριες μου για την αμέριστη συμπαράσταση που μου παρείχαν όχι μόνο κατά τη διάρκεια ολοκλήρωσης της συγκεκριμένης μεταπτυχιακής εργασίας αλλά και καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου, στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Η στήριξή τους και η κατανόηση τους αποτέλεσαν αναγκαία εφόδια, τα οποία τα είχα ανάγκη καθ όλη τη διάρκεια των έξι αυτών χρόνων. Εν κατακλείδι, ξεχωριστές θερμές ευχαριστίες στον άνθρωπό μου (ΠΚ), που ήταν πάντα δίπλα μου και με στήριζε και ομολογουμένως χάρη σε αυτόν κατάφερα να αποκτήσω αυτό το μεταπτυχιακό τίτλο. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες Περιεχόμενα Ευρετήριο πινάκων και σχημάτων Εισαγωγή Σελ.4 Σελ.5 Σελ.6 Σελ.9 Κεφάλαιο 1 Θεωρητικό Πλαίσιο 1.1. Το φωνηεντικό σύστημα της Κυπριακής Διαλέκτου 1.2. Παλαιότερες μελέτες 1.3. Το κοινωνιογλωσσικό τοπίο της Πάφου από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα 1.3.1. Από την αρχαιότητα μέχρι την Τουρκική εισβολή του 1974 1.3.2. Από την Τουρκική Εισβολή του 74 μέχρι και σήμερα 1.4. Χαρακτηριστικά του Παφίτικου Ιδιώματος Κεφάλαιο 2 Μεθοδολογία της έρευνας 2.1. Πληροφορητές κοινωνικά χαρακτηριστικά 2.2. Μέθοδοι συλλογής γλωσσικού υλικού 2.3. Τα δεδομένα- τρόπος ανάλυσης των δεδομένων Κεφάλαιο 3 Ανάλυση 3.1. Α επίπεδο ανάλυσης- τρία είδη λόγου 3.2. Β επίπεδο ανάλυσης- φωνητικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά στα τρία είδη λόγου 3.3. Γ επίπεδο ανάλυσης- συνδυασμός φωνητικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών. 3.4. Μετρήσεις διάρκειας φωνηέντων της Κυπριακής Κεφάλαιο 4 Συμπεράσματα Σελ.11 Σελ.11 Σελ.13 Σελ.15 Σελ.16 Σελ.17 Σελ.18 Σελ.19 Σελ.19 Σελ.20 Σελ.23 Σελ.26 Σελ.27 Σελ32 Σελ.52 Σελ.76 Σελ.78 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Σελ.82 Σελ.86 ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 5

Ευρετήριο Πινάκων και Σχημάτων Πίνακας 1.1: Κοινωνικά χαρακτηριστικά των πληροφορητών. Πίνακας 3.1: Μέση τιμή διάρκειας (ms) των φωνηέντων της Κυπριακής. Τα φωνήεντα είναι εκφωνημένα σε τρία είδη λόγου: α) φυσικό λόγο, β) κατά τη διάρκεια map task tests και γ) αναγνωσμένα. Σχήμα 1.1: ο χώρος που καταλαμβάνουν τα Κυπριακά φωνήεντα στο φωνηεντικό τετράπλευρο. Σχήμα 3.1: Η κατανομή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής στο φωνηεντικό τραπέζιο. Σχήμα 3.2: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε αυθόρμητο λόγο. Σχήμα 3.3.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.4.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε λίστα λέξεων. Σχήμα 3.5.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε τονισμένες θέσεις σε φυσικό λόγο. Σχήμα 3.6.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε άτονες θέσεις σε φυσικό λόγο. Σχήμα 3.7.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε ανοικτές συλλαβές σε φυσικό λόγο. Σχήμα 3.8.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε κλειστές συλλαβές σε φυσικό λόγο. Σχήμα 3.9.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής στους άνδρες. Σχήμα 3.10.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής στις γυναίκες. Σχήμα 3.11.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε τονισμένες θέσεις εκφωνούμενες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.12.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε άτονες θέσεις εκφωνούμενες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.13.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε ανοικτές συλλαβές εκφωνούμενες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.14.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε κλειστές συλλαβές εκφωνούμενες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.15.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενες από άνδρες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.16.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενες από γυναίκες κατά τη διάρκεια map task tests. Σελ.20 Σελ.76 Σελ.12 Σελ.26 Σελ.28 Σελ.29 Σελ.29 Σελ.32 Σελ.33 Σελ.35 Σελ.35 Σελ.37 Σελ.37 Σελ.39 Σελ.40 Σελ.42 Σελ.42 Σελ.44 Σελ.44 ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 6

Σχήμα 3.17.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε τονισμένες θέσεις εκφωνούμενες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.18.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε άτονες θέσεις εκφωνούμενες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστα λέξεων. Σχήμα 3.19.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε ανοικτές συλλαβές εκφωνούμενες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.20.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής σε κλειστές συλλαβές εκφωνούμενες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.21.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενες από άνδρες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.22.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενες από γυναίκες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.23.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε τονισμένες θέσεις από άνδρες κατά τη διάρκεια αυθόρμητου φυσικού λόγου. Σχήμα 3.24.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε τονισμένες θέσεις από γυναίκες κατά τη διάρκεια αυθόρμητου φυσικού λόγου. Σχήμα 3.25.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε άτονες θέσεις από άνδρες κατά τη διάρκεια αυθόρμητου φυσικού λόγου. Σχήμα 3.26.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε άτονες θέσεις από γυναίκες κατά τη διάρκεια αυθόρμητου φυσικού λόγου. Σχήμα 3.27.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε ανοικτές συλλαβές από άνδρες κατά τη διάρκεια αυθόρμητου φυσικού λόγου. Σχήμα 3.28.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε ανοικτές συλλαβές από γυναίκες κατά τη διάρκεια αυθόρμητου φυσικού λόγου. Σχήμα 3.29.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε κλειστές συλλαβές από άνδρες κατά τη διάρκεια αυθόρμητου φυσικού λόγου. Σχήμα 3.30.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε κλειστές συλλαβές από γυναίκες κατά τη διάρκεια αυθόρμητου φυσικού λόγου. Σχήμα 3.31.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε τονισμένες θέσεις από άνδρες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.32.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε τονισμένες θέσεις από γυναίκες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.33.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε άτονες θέσεις από άνδρες κατά Σελ.46 Σελ.47 Σελ.48 Σελ.49 Σελ.50 Σελ.51 Σελ.53 Σελ.53 Σελ.55 Σελ.55 Σελ.57 Σελ.57 Σελ.59 Σελ.59 Σελ.61 Σελ.61 Σελ.63 ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 7

τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.34.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε άτονες θέσεις από γυναίκες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.35.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε ανοικτές συλλαβές από άνδρες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.36.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε ανοικτές συλλαβές από γυναίκες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.37.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε κλειστές συλλαβές από άνδρες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.38.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε κλειστές συλλαβές από γυναίκες κατά τη διάρκεια map task tests. Σχήμα 3.39.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε τονισμένες θέσεις από άνδρες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.40.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε τονισμένες θέσεις από γυναίκες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.41.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε άτονες θέσεις από άνδρες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.42.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε άτονες θέσεις από γυναίκες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.43.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε ανοικτές συλλαβές από άνδρες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.44.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε ανοικτές συλλαβές από γυναίκες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.45.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε κλειστές συλλαβές από άνδρες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σχήμα 3.46.: Η μέση τιμή του πρώτου και δεύτερου διαμορφωτή των πέντε φωνηέντων της Κυπριακής εκφωνούμενα σε κλειστές συλλαβές από γυναίκες κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων. Σελ.63 Σελ.65 Σελ.65 Σελ.67 Σελ.67 Σελ.69 Σελ.69 Σελ.70 Σελ.71 Σελ.72 Σελ.73 Σελ.74 Σελ.74 ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχος της προκείμενης έρευνάς μου είναι η περιγραφή του φωνηεντικού συστήματος της Παφίτικων λαμβάνοντας υπόψη σημαντικές παραμέτρους που επηρεάζουν την πραγμάτωση των φωνηέντων. Να υπογραμμίσω ότι ως αντικείμενο της εργασίας επιλέχθηκαν τα φωνήεντα (και όχι τα σύμφωνα) διότι αυτά εμφανίζουν κάποιες σημαντικές ιδιότητες για την έρευνά μου. Πρωτίστως, τα φωνήεντα είναι ο πυρήνας των συλλαβών, οι οποίες πολλές φορές αποτελούνται από μόνο ένα φωνήεν. Επίσης, χρησιμοποιούνται συχνότερα από τα σύμφωνα και μεταφέρουν περισσότερη ακουστική ενέργεια. Η ομάδα των φωνηέντων είναι πιο ομοιογενής όσον αφορά τα φωνητικά τους χαρακτηριστικά, τα οποία είναι απλά και σταθερά. Συνάμα, έχουν μεγαλύτερη διάρκεια από τα σύμφωνα και είναι φορείς του τονισμού (προσωδία) κατά την ομιλία. Η εργασία βασίζεται στην ανάλυση γλωσσικού υλικού ορισμένου αριθμού πληροφορητών της δεύτερης κυρίως γενιάς Κυπρίων με κοινή καταγωγή από την πόλη και επαρχία της Πάφου. Οι λόγοι που με οδήγησαν στην επιλογή του Παφίτικου ιδιώματος ποικίλουν. Αρχικά, η συγκεκριμένη πόλη είναι μικρή, απομονωμένη από τον υπόλοιπο κορμό του νησιού και με μια κοινωνία σαφώς πιο κλειστή και μια οικογένεια πιο συντηρητική και παραδοσιακή. Σημαντικός επίσης παράγοντας για την επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής αποτέλεσε το γεγονός ότι συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα 18 ιδιώματα 1 που τείνουν να εμφανίζονται στο νησί παρουσιάζοντας φωνολογικές και μορφολογικές διαφορές σε σχέση με άλλες περιοχές και έτσι απώτερος σκοπός ήταν να αναδειχθεί η θέση της στη τοπική γλωσσική κοινότητα. Επιπλέον, παρόλο που οι μελέτες για την Κυπριακή διάλεκτο είναι άφθονες, δεν σημειώνεται στη βιβλιογραφία καμία μελέτη για το Παφίτικο ιδίωμα και έτσι θεώρησα ενδιαφέρον να μελετηθεί η έντονη και βαρετή ντοπιολαλιά που ακούγεται με περιέργεια και προκαλεί πειράγματα. Αναλυτικότερα, στόχος της παρούσας εργασίας είναι: α) να εξετάσει την πραγμάτωση των πέντε φωνηέντων σε τρία είδη λόγου (φυσικός λόγος, συνομιλία κατά τη διάρκεια map task test και αναγνωσμένος λόγος) και να εντοπίσει διαφορές λαμβάνοντας υπόψη γλωσσικές και εξωγλωσσικές παραμέτρους που σχετίζονται με το φωνητικό περιβάλλον, τον τόνο καθώς επίσης και τη θέση της συλλαβής και β) να επισημάνει που εντοπίζονται και που οφείλονται οι διαφοροποιήσεις. Βασική υπόθεση της παρούσας έρευνας είναι η εξής: α) αναμένουμε ότι ανάμεσα στο πρώτο και στο δεύτερο είδος λόγου, δηλαδή στον αυθόρμητο φυσικό λόγο και στο λόγο που εκφωνήθηκε κατά τη διάρκεια map task tests ότι θα εμφανίζονται ομοιότητες με βάση τη διάκριση γλωσσικών και εξωγλωσσικών παραμέτρων, καθώς τα map task tests είναι μια διαδικασία παραγωγής φυσικού λόγου. Τα map task tests σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να αποσπάσουν συγκεκριμένα παραδείγματα αυθόρμητης γλωσσικής συμπεριφοράς, σε ελεγχόμενες 1 Σύμφωνα με τον Ν.Κοντοσόπουλο (1970) που επισκέφτηκε το νησί και μελέτησε το γλωσσικό υλικό που είχε συγκεντρωθεί από όλα τα διαμερίσματα του νησιού και φυλάσσεται σήμερα στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Κύπρου, η Κυπριακή διάλεκτος διαιρείται σε 18 διαλεκτικές ζώνες. (Βλέπε Παράρτημα, χάρτης Ι). ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 9

συνθήκες. Αντιθέτως, έντονες διαφοροποιήσεις αναμένουμε να εντοπίσουμε μεταξύ φυσικού και αναγνωσμένου λόγου. Η παρούσα εργασία θα προσπαθήσει να ανταποκριθεί στα ερωτήματα και στις υποθέσεις που διατυπώθηκαν. Η προκείμενη μελέτη διαρθρώνεται σε 4 κεφάλαια και εκτιμάται ότι προσφέρει σημαντικές και αξιόλογες πληροφορίες για το φωνολογικό σύστημα της Κυπριακής. Το πρώτο κεφάλαιο λειτουργεί ως προκαταρκτικό στάδιο ένταξης του αναγνώστη στην εργασία καθώς παρουσιάζονται εισαγωγικές πληροφορίες για την έρευνά μου. Παραθέτω και συζητώ εκτενώς βασικές πληροφορίες, οι οποίες σχετίζονται με την Κυπριακή διάλεκτο, συγκεκριμένα στοιχεία που αφορούν το φωνηεντικό σύστημα της διαλέκτου καθώς επίσης και πληροφορίες για το κοινωνιογλωσσικό τοπίο της εν λόγω περιοχής που μελετάται αλλά και βασικά χαρακτηριστικά του ιδιώματος. Στο δεύτερο κεφάλαιο δίνονται χρήσιμες πληροφορίες που αφορούν τα δεδομένα μου. Παρουσιάζεται η μεθοδολογία που χρησιμοποίησα για να συλλέξω το γλωσσικό υλικό και επιπλέον γίνεται αναφορά σε σημαντικά εθνογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των πληροφορητών και πληροφορητριών μου. Το τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην περιγραφή και ανάλυση των αποτελεσμάτων της ακουστικής μελέτης μου. Περιγράφω τα γραφήματα που προέκυψαν από τις γλωσσικές και εξωγλωσσικές παραμέτρους που λήφθηκαν υπόψη και συζητώ τυχόν διαφοροποιήσεις. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο παραθέτω τα συμπεράσματα στα οποία έχω καταλήξει από την ανάλυση του γλωσσικού υλικού μου και τις απαντήσεις όσον αφορά το αρχικές μου υποθέσεις. Στο τέλος της εργασίας παραθέτω τις ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες βιβλιογραφικές πηγές που χρησιμοποίησα και στο παράρτημα παρατίθενται το πειραματικό υλικό που χρησιμοποίησα για να συλλέξω τα δεδομένα μου. 2 2 Οι ηχογραφήσεις, οι απομαγνητοφωνήσεις, οι μετρήσεις των φωνηέντων καθώς επίσης και όλα τα γραφήματα που προέκυψαν από την παρούσα έρευνα δίνονται σε ψηφιακή μορφή. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Θεωρητικό πλαίσιο 1.1. Το φωνηεντικό σύστημα της Κυπριακής διαλέκτου Προτού αναφερθώ αναλυτικότερα στο φωνηεντικό σύστημα της Κυπριακής διαλέκτου, καλό θα ήταν να αποτυπώσω κάποιες γενικές πληροφορίες για την Κυπριακή διάλεκτο. Σύμφωνα με τον Κοντοσόπουλο (2008) η κυπριακή διάλεκτος μαζί με τα ιδιώματα των Δωδεκανήσων, της Χίου και μερικών νησιών από το σύμπλεγμα των Κυκλάδων χαρακτηρίζονται ως αρχαϊκά. Ο χαρακτηρισμός αυτός οφείλεται στη διατήρηση αρχαϊκών στοιχείων τόσο στη φωνολογία όσο και στην μορφολογία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διατήρηση αρχαϊκών χαρακτηριστικών στην Κυπριακή διάλεκτο οφείλεται σε γεωγραφικούς αλλά και σε ιστορικούς λόγους που συνέβαλαν στην απομόνωση της γλωσσικής ποικιλίας από την Κεντρική Ελλάδα και την επιρροή της Κοινής Νέας Ελληνικής. Η Κυπριακή διάλεκτος είναι λοιπόν διάλεκτος της Ελληνικής γλώσσας που χρησιμοποιείται περίπου από 750.000 Ελληνοκύπριους στην Κύπρο καθώς επίσης και από Ελληνοκύπριους της διασποράς, κυρίως στη Μεγάλη Βρετανία, στην Αμερική, στην Αυστραλία και αλλού. Εξαιτίας της μακράς απομόνωσης, όπως ανέφερα και προηγουμένως, η Κυπριακή διαφέρει από την Κοινή Ελληνική (στο εξής ΚΝΕ) ώστε είναι συχνά ακατανόητη στους ομιλητές της ΚΝΕ. Αντιθέτως, οι Κύπριοι ομιλητές, παρουσιάζουν ελάχιστες δυσκολίες κατανόησης αφού η ΚΝΕ είναι η επίσημη γλώσσα της Κύπρου και ως εκ τούτου η γλώσσα διδασκαλίας στην εκπαίδευση αλλά και η γλώσσα των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Παρολ αυτά, η κυπριακή είναι η μόνη ποικιλία που χρησιμοποιείται μεταξύ των Κυπρίων σε καθημερινές περιστάσεις και αν και δεν είναι ομοιογενής παρουσιάζει σημαντική γεωγραφική ποικιλία (Newton, 1972). Επίσης, η Κυπριακή διάλεκτος, παρόλο που επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την ΚΝΕ, διατηρεί σχεδόν ανέπαφα τα φωνολογικά και φωνητικά χαρακτηριστικά της. Η Κυπριακή Ελληνική (στο εξής Κυπριακή) δεν διαφέρει από την ΚΝΕ όσον αφορά το φωνηεντικό της σύστημα στο φωνητικό της ρεπερτόριο. Η Κυπριακή εμφανίζει το απλό τυπικό φωνηεντικό σύστημα των 5 φωνηέντων : /i e a o u/ όμοιο με εκείνο της ΚΝΕ. Η ποιότητα των φωνηέντων της Κυπριακής και κατ επέκταση της Ελληνικής είναι τυπικά παραπλήσια σε αυτήν φωνητικών συστημάτων με πέντε φωνήεντα, όπως της Ρώσικης και της Ισπανικής (Μποτίνης, 2009). Σύμφωνα με τις διαστάσεις της στοματικής και χειλικής κοιλότητας τα φωνήεντα της Κυπριακής ταξινομούνται ως υψηλά -μέσα- χαμηλά, πρόσθια- οπίσθια και στρογγυλά ουδέτερα. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την κάθετη διάσταση του στόματος τα δύο υψηλά φωνήεντα, /i/ και /u/ και το χαμηλό /a/ εμφανίζουν τυπικά υψηλή και χαμηλή ακραία θέση άρθρωσης. Σε σχέση με τα ακραία φωνήεντα, τα ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 11

μέσα φωνήεντα /e/ και /ο/ σύμφωνα με την κάθετη διάσταση του στόματος εμφανίζουν σχετικά μέση θέση άρθρωσης. Σύμφωνα τώρα με την οριζόντια διάσταση του στόματος τα υψηλά φωνήεντα /i/ και /u/ έχουν την τυπικά πρόσθια και οπίσθια ακραία θέση άρθρωσης αντίστοιχα. Τα μέσα φωνήεντα /e/ και /o/ δεν παρουσιάζουν την τυπικά ακραία θέση άρθρωσης. Το χαμηλό φωνήεν /a/ έχει θέση άρθρωσης πλησίον του κέντρου της οριζόντιας διάστασης, με εμφανή ωστόσο τάση προς την οπίσθια θέση άρθρωσης. Τέλος, σύμφωνα με το συνδυασμό της κάθετης και της οριζόντιας διάστασης της χειλικής κοιλότητας που καθορίζει το αντίστοιχο βαθμό στρογγυλέματος των χειλιών, τα οπίσθια φωνήεντα /o/ και /u/ εμφανίζουν την τυπική στρογγυλή θέση άρθρωσης ενώ το σύνολο των υπόλοιπων φωνηέντων εμφανίζει βασικά ουδέτερη, μη-στρογγυλή θέση άρθρωσης. Σημαντικές διαφορές μεταξύ κυπριακής και ΚΝΕ ως προς την πραγμάτωση των φωνηέντων είναι ότι το οπίσθιο μέσο φωνήεν /o/ είναι περισσότερο ανοικτό απ ότι στην Κοινή Ελληνική ενώ το /u/ είναι κάπως περισσότερο περιφερειακό (Arvaniti,1999).Επιπλέον, η αποηχηροποίηση και η αποβολή των υψηλών φωνηέντων, η οποία είναι πολύ κοινή για την ΚΝΕ είναι σπανιότερη για την Κυπριακή. Στο σχήμα 1.1 παρουσιάζεται η σχηματική ταξινόμηση των φωνηέντων της Κυπριακής στο φωνηεντικό χώρο κατά προσέγγιση όπως εμφανίζεται στην Arvaniti (199b). Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι η θέση που καταλαμβάνουν τα φωνήεντα στο φωνηεντικό τραπέζιο όπως φαίνεται στο σχήμα 1.1, βασίζεται σε ιμπρεσσιονιστικά δεδομένα μόνο αφού δεν υπάρχουν ακουστικές μελέτες που να επιβεβαιώνουν ή να διαψεύδουν αυτή την περιγραφή. Σχήμα 1.1 Η θέση των φωνηέντων της κυπριακής στον ακουστικό χώρο, δηλαδή στο φωνηεντικό τετράπλευρο (Arvaniti, 1999b). Επιπλέον, στην ΚΝΕ συναντούμε διάκριση των φωνηέντων σε περιβάλλον ανοικτών και κλειστών συλλαβών (Μποτίνης, 2009).Η διάκριση των φωνηέντων σε περιβάλλον ανοικτών συλλαβών αποτελεί το κατεξοχήν περιβάλλον διάκρισής τους, σύμφωνα με τη συλλαβική δομή της Ελληνικής, η οποία ακολουθεί τις βασικές αρχές της ανοικτοσυλλαβίας. Διάκριση φωνηέντων σε κλειστές συλλαβές συναντούμε συνάμα στο τελικό όριο προσωδιακών φράσεων, όπου συνήθως ακολουθεί παύση σιγής. Επίσης, σύμφωνα με τον Μποτίνη (2009) το σύνολο των πέντε φωνηέντων της ΚΝΕ, ομοίως και της διαλεκτικής μορφής της Κυπριακής παρουσιάζει διάκριση σε τονισμένες και άτονες συλλαβές. Αυτό σημαίνει ότι τα φωνήεντα είναι φορείς σταθερής διάκρισης σε διαφορετικά προσωδιακά περιβάλλοντα. Ωστόσο, τα ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 12

φωνήεντα υπόκεινται σε ποικίλους φωνητικούς κανόνες, οι οποίοι επιφέρουν αντίστοιχες μετατροπές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της Ελληνικής είναι ο κανόνας της ουρανικοποίησης, σύμφωνα με το οποίο το υψηλό πρόσθιο φωνήεν /i/ παρουσιάζει διαφορετικές τροποποιήσεις κατά τη συνάρθρωσή του και ανάλογα με διαφορετικούς τρόπους προσομοίωσης με το κατά περίπτωση προηγούμενο σύμφωνο (Μποτίνης, 2009, σελ.87). 1.2. Ανασκόπηση σε παλαιότερες μελέτες Η ακουστική είναι ένα αρκετά πρόσφατο πεδίο μελέτης για την Ελληνική γλώσσα. Η πρώτη ακουστική μελέτη για τα Ελληνικά φωνήεντα δημοσιεύθηκε τη δεκαετία του 80 και από τότε σημειώθηκαν αρκετές δημοσιεύσεις. Το φωνηεντικό σύστημα της Ελληνικής γλώσσας έχει χαρακτηρισθεί πολύ κοινό συμμετρικά. Ένας σημαντικός αριθμός φωνητικών- ακουστικών μελετών για τα ελληνικά φωνήεντα έχει πραγματοποιηθεί στο παρελθόν όπως μαρτυρείται στη βιβλιογραφία, οι οποίες όμως μελέτες εμφανίζουν διαφορές μεταξύ τους σχετικά με την ακριβή θέση των ελληνικών φωνηέντων στο χώρο, ιδίως των μεσαίων /e/ και /ο/. Παρακάτω θα προβώ σε μια σύντομη ανασκόπηση σε παλιότερες φωνητικέςακουστικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στην ελληνική γλώσσα. Οι Κοντοσόπουλος και λοιποί (1988) ανέλυσαν τα τονισμένα και άτονα ελληνικά φωνήεντα παραγόμενα από 7 άνδρες και 7 γυναίκες. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι δεν σημειώνεται καμία επικάλυψη μεταξύ του χώρου άρθρωσης των γειτονικών φωνηέντων και επίσης η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα Ελληνικά φωνήεντα είναι διακριτά. Σε μια άλλη έρευνα, οι Jongman et al. (1989) εξέτασαν τα τονισμένα φωνήεντα παραγόμενα από 4 άνδρες ομιλητές και ανέφεραν ότι τα Ελληνικά φωνήεντα είναι πολύ καλά κατανεμημένα στο φωνηεντικό χώρο, επιτρέποντας σε μια μέγιστη αντίθεση μεταξύ φωνητικών κατηγοριών. Όμοια συμπεράσματα έχουν αναπαραχθεί και σε μια άλλη αντιληπτική μελέτη που διενεργήθηκε από τους Hawks et al. (1995) και αφορούσε τον προσδιορισμό συνθετικών ερεθισμάτων σε Αμερικανούς και Έλληνες. Στη συγκεκριμένη μελέτη, οι Έλληνες ομιλητές σε αντίθεση με τους Αμερικανούς ομιλητές, είχαν απορρίψει μεγάλο αριθμό ερεθισμάτων καθώς ήταν αδύνατο για τα ελληνικά φωνήεντα. Επίσης, άλλη σημαντική αντιληπτική μελέτη που αφορούσε τον προσδιορισμό των συνθετικών ερεθισμάτων από 4 Ελληνόφωνες γυναίκες πραγματοποιήθηκε από τους Botini et al.(1997). Αποτέλεσμα της έρευνας ήταν να φανεί ότι υπάρχει ελάχιστη ή σχεδόν καθόλου επικάλυψη ανάμεσα στις κατηγορίες στους αντιληπτικούς φωνηεντικούς χάρτες. Συνάμα υπογράμμισε ότι και να υπήρξε οποιαδήποτε επικάλυψη, αυτή θα ήταν ανάμεσα στο [a] και στο [o] ενώ τα [i] και [u] εμφανίστηκαν καλά κατανεμημένα για κάθε ομιλητή. Οι Fourakis et al. (1999) εξέτασαν την επίδραση του τόνου, του ρυθμού, της εστίασης και της ποιότητας των φωνηέντων στην διάρκεια, στην θεμελιώδη συχνότητα (f0), στο εύρος και στην πρώτη και δεύτερη συχνότητα συντονισμού των φωνηέντων παραγόμενα από 5 Ελληνόφωνες άνδρες ομιλητές. Τα αποτελέσματα της ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 13

έρευνας έδειξαν ότι Ελληνικό φωνηεντικό σύστημα ακολουθεί καθολικές τάσεις σχετικά με τη διάρκεια αλλά όχι αναφορικά με το f0 και το εύρος. Η Dauer (1981) διαπίστωσε ότι ο εγγενής παράγοντας της ποιότητας επηρεάζει τη διάρκεια των ελληνικών φωνηέντων και ως εκ τούτου υψηλά φωνήεντα είναι μικρότερα σε διάρκεια και χαμηλά φωνήεντα είναι μεγαλύτερα σε διάρκεια. Συνάμα φωνήεντα σε τονισμένες συλλαβές εμφανίζονται μεγαλύτερα σε διάρκεια και σημειώνουν υψηλότερη ένταση. Επίσης, υπογράμμισε ότι τα άτονα υψηλά φωνήεντα [i] και [u] υπόκεινται σε ακραίες συντομεύσεις, αποηχηροποίηση ή έκθλιψη σε ορισμένα περιβάλλοντα. Η Sfakianaki (2002) σε μια έρευνα της εξέτασε τις τρεις πρώτες συχνότητες συντονισμού των φωνηέντων παραγόμενες από έφηβους και παιδιά και των δύο φύλων. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι συχνότητες συντονισμού από τα δεδομένα των παιδιών ήταν πιο ψηλές σε σχέση με τα δεδομένα των εφήβων και κατά συνέπεια ο φωνηεντικός χώρος που αντιστοιχούσε στην ηλικιακή ομάδα των παιδιών τοποθετήθηκε πιο κάτω και πιο αριστερά συγκριτικά με τον φωνηεντικό χώρο των εφήβων. Η Nicholaides (2003) διεξήγαγε μια έρευνα, στόχος της οποίας ήταν η εξέταση της έκτασης της ακουστικής μεταβλητότητας κατά τη διάρκεια παραγωγής των πέντε ελληνικών φωνηέντων (i,a,o,u,e) σε αυθόρμητο λόγο. Η συγκεκριμένη έρευνα πέραν από την ακουστική μεταβλητότητα εξέταζε τους παράγοντες που συμβάλουν στις διακυμάνσεις αυτής της ποικιλότητας συμπεριλαμβανομένων της διάρκειας και του περικειμένου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι υπήρχε εκτενής ποικιλότητα για όλα τα φωνήεντα και συνάμα εμφανής παρουσία επικάλυψης στους κατανεμημένους διαμορφωτές ειδικά στο κεντρικό τμήμα του φωνηεντικού χώρου. Τέλος, πρόσφατα η Baltazani (2007) με την έρευνα της αναφερόταν σε ένα πείραμα παραγωγής, στο οποίο μετρήθηκε το φάσμα και η διάρκεια των πέντε ελληνικών φωνηέντων σε τρισύλλαβες και πεντασύλλαβες λέξεις. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας έδειξαν ότι η φωνηεντική βράχυνση και μείωση είναι έκδηλη ακόμα και σε κανονική ομιλία για τα πέντε ελληνικά φωνήεντα. Επιπλέον, ένα θετικός συσχετισμός βρέθηκε ανάμεσα στον αριθμό των συλλαβών στη λέξη και στην πιθανότητα βράχυνσης και μείωσης με μεγαλύτερη τάση για βράχυνση και μείωση στις μεγαλύτερες λέξεις. Μολονότι, στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχει πληθώρα ακουστικών/φωνητικών μελετών για την Ελληνική γλώσσα, δεν καταγράφεται καμία φωνητική μελέτη για το ιδίωμα των Παφίτικων και αυτό αποτέλεσε το κίνητρο για την παρούσα έρευνα, η οποία αποτελεί την πρώτη έρευνα στο φωνηεντικό σύστημα των Παφίτικων. Η μόνη ακουστική μελέτη στα Κυπριακά φωνήεντα είναι αυτή της Eftychiou (2007), η οποία εξετάζει το βαθμό και τον τύπο της μείωσης που επηρεάζει τα υψηλά φωνήεντα [i] και [u] όταν προηγείται το [t] και βρίσκονται στο τέλος του εκφωνήματος, όπως για παράδειγμα [emfanisi tu]. Σχετικά με τον παράγοντα επίδρασης τόνου στην ποιότητα των φωνηέντων της Ελληνικής παρόλη τη διαδεδομένη άποψη αλλά και τα αποτελέσματα παλαιότερων μελετών σύμφωνα με τα οποία η επίδραση του τόνου στην ποιότητα ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 14

των φωνηέντων της Ελληνικής είναι σχεδόν μηδαμινή, νεότερες μελέτες ( Nicolaidis 2003, Baltazani 2007) δείχνουν ότι όταν τα ελληνικά φωνήεντα είναι άτονα, τότε πρώτον καταλαμβάνουν μια πιο κεντρική θέση στο φωνηεντικό χώρο από αυτήν που καταλαμβάνουν όταν είναι τονισμένα και δεύτερον έχουν μικρότερη διάρκεια. Αυτό το είδος της φωνηεντικής μείωσης συμβαίνει στο φωνητικό επίπεδο και μπορεί να προκληθεί και από άλλους παράγοντες όπως η ταχύτητα εκφοράς αλλά και το είδος του λόγου (αυθόρμητος/ προφορικός ή προσχεδιασμένος/εκφωνημένος) και συνδέεται με την συνάρθρωση. Η άποψη αυτή που σχετίζεται με την επίδραση του τόνου στην ποιότητα στην των φωνηέντων επιβεβαιώνεται και μέσα από τη διεθνή βιβλιογραφία η οποία βρίθει σε μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν σε διάφορα γλωσσικά συστήματα. Αναλυτικότερα, οι μελέτες αυτές (βλέπε Fourakis 1991, Timperlake 2004, Padgett & Tabain 2005, Summers, W.Van 1987) εξέταζαν αν ο παράγοντας του τονισμού επηρεάζει την πραγμάτωση των φωνηέντων. Τα αποτελέσματα των ερευνών έδειξαν ότι η ύπαρξη ή όχι τόνου επηρεάζει την ποιότητα αλλά και τη διάρκεια των φωνηέντων. Συγκεκριμένα ο φωνηεντικός χώρος είναι μεγαλύτερος όταν εκφωνούνται τονισμένα φωνήεντα ενώ μικρότερος όταν εκφωνούνται άτονα. Επίσης, τα τονισμένα φωνήεντα εμφανίζουν μεγαλύτερη διάρκεια από τα άτονα. 1.3. Το κοινωνιογλωσσικό τοπίο της Πάφου από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Όπως ανέφερα και στην εισαγωγή το γλωσσικό υλικό μου προέρχεται από ομιλητές και ομιλήτριες με κοινή καταγωγή από την πόλη και επαρχία της Πάφου. Παρακάτω παραθέτω σημαντικές πληροφορίες για το κοινωνιογλωσσικό τοπίο της πόλης της Πάφου από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Η Πάφος αποτελεί μια από τις τέσσερις μεγάλες πόλεις που δεσπόζουν στο ελεύθερο κομμάτι του νησιού και βρίσκεται γεωγραφικά στο νοτιοδυτικό τμήμα της Κύπρου. Η πόλη και επαρχία της Πάφου με πληθυσμό 76.100 3 είναι ίσως η γραφικότερη πόλη του νησιού αφού εκτός από πλούσια σε ιστορία, πολιτισμό και κουλτούρα είναι περιτριγυρισμένη γραφικά με μικρά χωριά, ημιορεινές και ορεινές περιοχές και κατά μήκος του νότιου μέρους της με ατελείωτες παραλίες και κολπίσκους. Μολονότι, η Πάφος έχει μακράν ιστορία που χρονολογείται από τον 12ον αιώνα π.χ., εδώ, δεν έχουμε την πρόθεση ν ασχοληθούμε λεπτομερώς με την ιστορική πορεία της πόλης Πάφου, αλλά να δώσουμε ένα ιστορικό διάγραμμα που να περιλαμβάνει τους σημαντικότερους ιστορικούς σταθμούς που επηρέασαν τη ζωή και τους κοινωνικούς θεσμούς των κατοίκων της Πάφου. Απώτερος σκοπός μας είναι να δείξουμε μέσα από αυτό το συνοπτικό διάγραμμα την εξελικτική πορεία του γλωσσικού οργάνου των Παφιτών καθώς και τις διάφορες επιρροές που δέχτηκε αυτό. 1.3.1. Από την αρχαιότητα μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974 3 Σύμφωνα με απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, το 2009. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 15

Αντίθετα με άλλες πόλεις της Κύπρου, η Πάφος έχει δύο ξεχωριστές γεωγραφικές περιοχές, οι οποίες αναπτύχθηκαν σε διαφορετικές φάσεις της ιστορίας, τη Νέα Πάφο και το κέντρο πόλης της Πάφου, που αναφέρονται συνήθως ως κάτω και πάνω Πάφος αντίστοιχα. Η Νέα Πάφος, η οποία ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα Π.χ. από τον τελευταίο βασιλιά της Παλαίπαφου έγινε η πρώτη πρωτεύουσα της Κύπρου από τον 4ο αιώνα π.χ. μέχρι τον 4ο αιώνα μ.χ., πρωτεύουσα των Πτολεμαίων και των Ρωμαίων. Κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής Κοινής λοιπόν και των πρώιμων μεσαιωνικών χρόνων, θεωρείται ότι η Κυπριακή διάλεκτος αποτέλεσε μέρος μιας ζώνης ανατολικών διαλέκτων (με δωρικές επιρροές), στις οποίες ανήκαν τα ιδιώματα των Δωδεκανήσων και της Μικράς Ασίας. Ωστόσο, η κοινή αυτή πορεία διακόπηκε το 1191 από τους σταυροφόρους, όταν η Κύπρος τέθηκε υπό τη γαλλική δυναστεία των Λουζινιανών και, ως εκ τούτου, μεταβλήθηκε σε φραγκικό κρατίδιο. Η νήσος τότε αποκόπτεται από τη βυζαντινή γλώσσα και τον πολιτισμό και η κυπριακή διάλεκτος παίρνει το δικό της δρόμο και αναπτύσσει χαρακτηριστικά και ιδίως λεξιλόγιο διαφορετικά από των άλλων ελληνικών περιοχών. Η μακρά παρουσία των Φράγκων (1192-1489) ερμηνεύει την είσοδο αρκετών λέξεων από την παλαιά Γαλλική, οι οποίες απουσιάζουν από άλλες διαλέκτους της Ελληνικής. Επιπλέον, η απομόνωση της διαλέκτου επί τόσους αιώνες εξηγεί γιατί ακόμη και σήμερα αποτελεί αξιόπιστο μάρτυρα της μεσαιωνικής γραμματικής της ελληνικής γλώσσας. Σημαντικός σταθμός στην ιστορία της διαλέκτου, ο οποίος άφησε τα ίχνη του στη σύγχρονη μορφή της υπήρξε η περίοδος της Τουρκοκρατίας (1571-1878). Την περίοδο αυτή η πόλη της Πάφου παρέμεινε μια πολίχνη με τούρκο διοικητή (πασά) ο οποίος είχε την έδρα του στο κτήμα. Η πόλη ήταν βυθισμένη στη φυσική παρακμή με δυσβάστακτους φόρους, τον κόσμο να ασπάζεται τον ισλαμισμό και τις λατινικές εκκλησίες να μετατρέπονται σε τζαμιά. Συνεπώς η τουρκοκρατία ενίσχυσε τα αποτελέσματα της γλωσσικής αλλαγής που βρίσκονταν σε εξέλιξη. Στις αρχές της Αγγλοκρατίας (1878-1960), η περιοχή της Πάφου ήταν απομονωμένη από το υπόλοιπο νησί με εξαίρεση τη δεκαετία του 1920 που οι Βρετανοί κατασκεύασαν ένα δρόμο προς τη Λεμεσό, καθώς και νέα κυβερνητικά κτήρια. Να σημειώσω ότι τα πρώτα Ελληνικά σχολεία ιδρύθηκαν κατά τη δεκαετία του 1880. Σημαντικός ήταν ο ρόλος της Πάφου στην ένοπλη εξέγερση του λαού της Κύπρου εναντίον των Άγγλων, το 1955-1959. Μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 1960, η Πάφος μπήκε σε μια νέα περίοδο ανάπτυξης, αφού νέοι δρόμοι, νέα γεφύρια χτίστηκαν, νέες βιομηχανίες ιδρύθηκαν και η γεωργία πήρε μεγάλη ανάπτυξη. Επίσης, κατά τη διάρκεια των χρόνων αυτών η τουριστική βιομηχανία άρχισε να παίρνει την ανοδική της πορεία. Η ισχυρή πολιτιστική επιρροή της αγγλικής γλώσσας ήταν εμφανής την περίοδο αυτή αλλά και συνεχής θα λέγαμε στην Κυπριακή διάλεκτο. Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός ότι οι Άγγλοι ήθελαν την αντικατάσταση της Ελληνικής με την Αγγλική γλώσσα ως βάση εκπαίδευσης στα σχολεία με σκοπό των αφελληνισμών των Κυπρίων. Στις 20 Ιουλίου 1974 σημειώνεται η τουρκική εισβολή στο νησί, η οποία προκάλεσε μεγάλες καταστροφές. Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, από την αρχαιότητα μέχρι και την τουρκική εισβολή του 74, σημαντικοί ήταν οι σταθμοί στην ιστορία της διαλέκτου, οι οποίοι ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 16

άφησαν το δικό τους αποτύπωμα. Συνοπτικά, η κυπριακή φαίνεται να ανέπτυξε τα κύρια χαρακτηριστικά της ανάμεσα στον 7 ο και 13 ο αιώνα. Καθώς η απομόνωση αποτελεί συνήθως το γενικό παράγοντα για τη δημιουργία γλωσσικών αλλαγών, η γενεσιουργός αιτία για τη διαμόρφωση της Κυπριακής πρέπει να έδρασε κατά την εποχή που η Κυπριακή έχασε την επαφή της με την κεντρική εξουσία στην Κωνσταντινούπολη. 1.3.2. Από την Τουρκική εισβολή του 1974 μέχρι και σήμερα Μετά την τουρκική εισβολή του 74, χιλιάδες ήταν οι νεκροί και οι αγνοούμενοι και δεκάδες χιλιάδες οι Έλληνες Κύπριοι που εξαναγκάστηκαν να αφήσουν τα σπίτια τους και τις περιουσίες τους και να και να προσφυγοποιηθούν στον ίδιο τους το τόπο. Μετά την τουρκική εισβολή οι Ελληνοκύπριοι κατέφυγαν στο νότο ενώ οι δε Τουρκοκύπριοι εγκαταστάθηκαν στο βορρά, περιλαμβανομένων των Τουρκοκυπρίων της Πάφου. Έτσι λοιπόν, η μετακίνηση 200.000 ελληνοκυπρίων προσφύγων από τις βόρειες προς τις νότιες περιοχές του νησιού είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση των παραδοσιακών κοινωνικών δικτύων που ευνοούν την γλωσσική διατήρηση. Η διάλυση αυτών των δικτύων αλλά και η ανάμειξη του πληθυσμού οδήγησαν είτε στη συρρίκνωση και στην εγκατάλειψη γλωσσικών στοιχείων των βόρειων ποικιλιών του νησιού είτε τη μεταβίβαση των γλωσσικών αυτών στοιχείων στις νέες αστικές περιοχές που εγκαταστάθηκαν. Η επαφή ανάμεσα στις βόρειες και νότιες τοπικές ποικιλίες είχε ως αποτέλεσμα την ανάδυση μιας νέας αστικής ποικιλίας στην οποία διατηρούνται ορισμένες φορές τοπικά διαλεκτικά στοιχεία των επιμέρους ποικιλιών. Επίσης, στη διάλυση των παραδοσιακών κοινωνικών δικτύων ήρθαν να προστεθούν στη συνέχεια σημαντικές οικονομικές αλλαγές, οι οποίες μετασχημάτισαν μια κοινωνία αγροτικού τύπου- η οποία μάλιστα αποτελούσε τον πυρήνα της κυπριακής κοινωνίας για πολλά χρόνια- σε κοινωνία υπηρεσιών. Ως αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής ήταν η μετακίνηση του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα όπου μπορούσε κανείς να αφιερωθεί σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Οι ομιλητές αυτοί έφεραν μαζί τους τις αγροτικές ποικιλίες τους, οι οποίες ήρθαν τώρα σε επαφή με τις ποικιλίες. Η επαφή αυτή είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία μιας κοινής αστικής ποικιλίας, στην οποία διατηρούνται ορισμένες φορές αστικά διαλεκτικά στοιχεία. Μάλιστα, τα στοιχεία αυτά όταν εμφανίζονται στο λόγο των ομιλητών λειτουργούν ως δείκτες γεωγραφικής και μερικές φορές κοινωνικής προέλευσης. Έπειτα, η επέκταση της δημόσιας και υποχρεωτικής εκπαίδευσης που αναπτύχθηκε ομαλά από τη δεκαετία του 60 και μέσω της οποίας η κοινή νέα ελληνική μεταβιβάστηκε σε ολοένα μεγαλύτερο αριθμό Κυπρίων ομιλητών είχε ως συνέπεια τη συνειδητοποίηση της διαφοράς που υπάρχει ανάμεσα στην πρότυπη ελληνική και τις διαλεκτικές της χρήσεις. Η συνειδητοποίηση αυτή εντείνεται από φαινόμενα χαρακτηριστικά κατάκτησης της νόρμας από πληθυσμούς της περιφέρειας, όπως οι υπερδιορθώσεις ή υπερδιαλεκτισμοί καθώς και από φαινόμενα αποτυχίας εφαρμογής του λόγου. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 17

1.4. Βασικά χαρακτηριστικά του Παφίτικου Ιδιώματος Μετά την αδρομερή γλωσσοϊστορική επισκόπηση που έγινε στην προηγούμενη υποενότητα γίνεται φανερό πως οι επιδράσεις που δέχτηκε γενικότερα η κυπριακή διάλεκτος στο σύνολο της είναι πολλές και ποικίλες. Η Κυπριακή διάλεκτος εμφανίζει αρκετές τοπικές παραλλαγές. Παρακάτω παραθέτω ορισμένα βασικά φωνολογικά χαρακτηριστικά της υπό εξέταση περιοχής, δηλαδή των Παφίτικων: Παθήσεις προστριβόμενων φθόγγων, για παράδειγμα: [θelo] - [celo], [γrafo]- [γraxo], [δerno]- [γerno]. Εμφάνιση ασθενούς /χ/ σε ρηματικούς τύπους στη θέση παλιότερου σ- όπως για παράδειγμα: [epotixa] αντί για [epotisa] [pexomen] αντί για [pesomen]. Τροπή φθόγγων θ και χ σε φ, όπως για παράδειγμα: [rufunia] αντί για [ruθunia], [forafcia] αντί για [xorafcia]. Αποβολή του σ- ρηματικών τύπων, όπως για παράδειγμα: [epotia] αντί για [epotisa]. Κτητική αντωνυμία [ton] αντί [tus], όπως για παράδειγμα: [ta spiθkia ton], [ta peδkia ton]. Ασταθής προφορά των προστριβόμενων φθόγγων ώστε πολλές φορές μόνο από τα παρακείμενα φωνήεντα και τη διάθεση του ομιλητή να προφέρει ένα από αυτά δηλώνεται αν, ό,τι ακούγεται είναι χειλικό, οδοντικό ή υπερωικό, όπως [xegarin], που μπορεί να εκληφθεί ως fegarin, θegarin ή xegarin. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. Μεθοδολογία της έρευνας 2.1. Πληροφορητές και κοινωνικά χαρακτηριστικά Στην παρούσα μελέτη καταγράφηκε η γλωσσική συμπεριφορά 10 στον αριθμό ατόμων, από τα οποίους οι 7 ήταν γυναίκες και οι 3 ήταν άνδρες 4. Οι συμμετέχοντες πληρούσαν ένα σύνολο κριτηρίων που αφορούσαν την ηλικία, την καταγωγή και το μορφωτικό τους επίπεδο ενώ διαφοροποιούνταν ως προς το κοινωνικό χαρακτηριστικό του φύλου. Οι ηλικίες των συμμετεχόντων κυμαίνονταν μεταξύ 50-60 ετών. Η πλειοψηφία των πληροφορητών παρουσιάζει ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, δηλαδή είναι απόφοιτοι πανεπιστημιακού ιδρύματος ενώ οι υπόλοιποι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Όσον αφορά την επαγγελματική τους κατάρτιση 5/10 συγκαταλέγονται ανάμεσα σε δημόσιους και ιδιωτικούς υπαλλήλους και ξενοδοχοϋπαλλήλους ενώ οι υπόλοιποι γεωργοί, φθαρτέμποροι και οικοκυρές. Οι συγκεκριμένοι πληροφορητές συγκεντρώθηκαν σύμφωνα με τις εθνογραφικές μεθόδους συλλογής υλικού. Όλοι οι συμμετέχοντες ήταν φυσικοί ομιλητές της Κυπριακής Διαλέκτου, με κοινή καταγωγή, οι οποίοι μέχρι σήμερα έχουν ως μόνιμο τόπο διαμονής την πόλη και επαρχία της Πάφου. Επίσης, η ερευνήτρια που ηχογράφησε τις συνομιλίες ήταν μέλος της συγκεκριμένης κοινωνίας και χρησιμοποίησε τους ήδη υπάρχοντες κοινωνικούς δεσμούς για να συλλέξει το συγκεκριμένο υλικό. Αποφεύχθηκε σκόπιμα η επιλογή νεότερου δείγματος πληροφορητών καθώς θεωρώ πως τα ιδιαίτερα διαλεκτικά χαρακτηριστικά του ιδιώματος και ειδικά τα φωνητικά- φωνολογικά χαρακτηριστικά εκφερόμενα από νεαρά άτομα, θα μπορούσε να δώσει την εντύπωση ότι πρόκειται για την Κοινή Κυπριακή που ομιλείται από τη νεώτερη γενιά. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι με την πάροδο του χρόνου το ποσοστό των νέων που συνεχίζουν για ανώτερες σπουδές αυξάνεται συνεχώς. Έτσι αναπόφευκτα νέα φωνήματα, νέες λέξεις, νέες συντακτικές κατασκευές εμφανίζονται ενώ σιγά σιγά παλιότερες μονάδες και εκφράσεις χάνουν τη συχνότητά τους και πέφτουν σε λήθη. Θεώρησα λοιπόν ιδανικότερο να συλλέξω γλωσσικό υλικό από τη συγκεκριμένη ομάδα πληροφορητών δηλαδή τα άτομα της μέσης ηλικίας προσδοκώντας να αποσπάσω παλιότερη εκδοχή της διαλέκτου εν σύγκριση με τους νέους. 4 Αρχικός σκοπός της έρευνας μου ήταν η δημιουργία ισόποσων ομάδων πληροφορητών, όπως για παράδειγμα 5 άνδρες και 5 γυναίκες. Εντούτοις, εξαιτίας της αδυναμίας εύρεσης ανδρών περιοριστήκαμε στο γυναικείο φύλο. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 19

Αρχικά Φύλο Ηλικία Μορφωτικό Επάγγελμα επίπεδο MN Θ 55 Πανεπιστήμιο Ιδιωτική Υπάλληλος ΕΝ Θ 53 Πανεπιστήμιο Ιδιωτική Υπάλληλος ΕΕ Θ 59 Λύκειο Οικοκυρά ΚΦ Θ 59 Λύκειο Γεωργός ΣΑ Θ 59 Λύκειο Οικοκυρά ΠΓ Θ 54 Λύκειο Ιδιωτική Υπάλληλος ΤΔ Θ 50 Πανεπιστήμιο Ιδιωτική Υπάλληλος ΚΓ Α 57 Πανεπιστήμιο Ιδιωτικός Υπάλληλος ΓΜ Α 54 Πανεπιστήμιο Μάγειρας ΧΦ Α 63 Λύκειο Φθαρτέμπορας Πίνακας 1.1 Κοινωνικά Χαρακτηριστικά των πληροφορητών. 2.2. Μέθοδοι συλλογής υλικού Το υλικό πάνω στο οποίο βασίστηκε η συγκεκριμένη μελέτη προήλθε από ηχογραφήσεις φιλικών, φυσικών συνομιλιών που είχαν τη μορφή α) ελεύθερης συζήτησης, β) συνομιλίας κατά τη διάρκεια MAP TASK tests και γ) ανάγνωσης λίστας λέξεων. Με τα παραπάνω ερευνητικά εργαλεία επιδιώχθηκε η διαφοροποίηση της γλωσσικής χρήσης στον προφορικό λόγο, στα τρία αυτά διαφορετικά επίπεδα ύφους 5, προκειμένου να αναδειχθούν πιθανές διαφορές μεταξύ τους στη συχνότητα των διαλεκτικών παρεμβολών ή στην ποικιλομορφία των διαλεκτικών παρεμβολών. Από τα τρία αυτά επίπεδα ύφους προσέβλεπα στην άντληση όσο το δυνατό αυθεντικής γλωσσικής ποικιλίας. Στην παρούσα εργασία η μεθοδολογία συλλογής γλωσσικού υλικού που ακολούθησα προσπάθησε να πετύχει δύο βασικούς στόχους: α) την ηχογράφηση συνομιλιών σε τρία διαφορετικά είδη λόγου: i) φυσικές καθημερινές συνθήκες ii) κατά τη διάρκεια map task tests και iii) κατά τη διάρκεια ανάγνωσης λίστας λέξεων και β) την ακουστική φωνητική περιγραφή και μελέτη. Πριν την έναρξη της διαδικασίας ενημερώθηκαν όλοι οι συμμετέχοντες ότι ο σκοπός της έρευνας ήταν η ανάλυση και η ακουστική και φωνητική μελέτη του φωνηεντικού συστήματος της Κυπριακής Διαλέκτου και σε καμία περίπτωση δε θα γίνει ταυτοποίηση του ονόματός τους αλλά ούτε οι πληροφορίες για το άτομο τους δεν θα αποκαλυφθούν. Σε πρώτο στάδιο λοιπόν καταγράφηκαν ελεύθερες συνομιλίες των πληροφορητών και των πληροφορητριών, δύο ή και τριών στον αριθμό κάθε φορά, οι οποίοι διατηρούσαν κοινωνικούς δεσμούς τόσο μεταξύ τους όσο και με την ερευνήτρια και οι οποίοι αφηγούνταν σε διαλεκτικό λόγο τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Ο ελάχιστος χρόνος κάθε ηχογράφησης ήταν 30 λεπτά. Παρόλ αυτά η διαδικασία της ηχογράφησης και συγκεκριμένα η παρουσία ξένων στοιχείων προς την περίσταση όπως είναι η ύπαρξη κασετοφώνου- μικροφώνου αλλά και η παρουσία 5 Στα Ελληνικά έχει καθιερωθεί η μετάφραση του όρου register ως επίπεδο ύφους. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 20

του ίδιου του ερευνητή σε ρόλο δημοσιογράφου φέρνει σε μειονεκτική θέση τους πληροφορητές, αλλοιώνοντας τη φυσικότητα της συμπεριφοράς τους και σαφώς μειώνοντας το βαθμό φιλικής επικοινωνιακής περίστασης. Αυτό το αναπόδραστο φαινόμενο είναι γνωστό ως παράδοξο του παρατηρητή 6. Έτσι λοιπόν συνήθεις πρακτικές που ακολούθησα για την αντιμετώπιση του «παράδοξου του παρατηρητή» ήταν οι συγκεκριμένες ηχογραφήσεις να πραγματοποιηθούν σε οικείους χώρους ως προς τους πληροφορητές και τα ειδικά μηχανήματα, δηλαδή μικρόφωνα και κασετόφωνα να τοποθετούνται σε μη εμφανές σημείο κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης. Οι πιο πάνω πρακτικές συμβάλουν μεν σημαντικά στην αποφυγή του «παράδοξου του παρατηρητή» αλλά τις πλείστες φορές δεν πληρούν τις ποιοτικές προϋποθέσεις ηχογράφησης ομιλίας με στόχο την ακουστική και φωνητική περιγραφή και μελέτη. Αντίθετα, οι απόλυτα ελεγχόμενες συνθήκες ηχογράφησης σε ένα εργαστήριο φωνητικής υπογραμμίζουν τη μη φυσικότητα της επικοινωνιακής περίστασης, ενεργοποιούν στο μυαλό των πληροφορητών και πληροφορητριών το νοητικό σχήμα της συνέντευξης ακυρώνοντας την οποιαδήποτε ελπίδα για ηχογράφηση καθημερινής, φυσικής, φιλικής συνομιλίας. Στις συγκεκριμένες ηχογραφήσεις κατάφερα να ελαχιστοποιήσω αν όχι να αποφύγω εντελώς το «παράδοξο του παρατηρητή» και να πετύχω όσο το δυνατό καλύτερη ποιότητα ηχογράφησης, αφού απώτερος στόχος ήταν η ακουστική και φωνητική περιγραφή του ηχογραφημένου υλικού. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να παρουσιάσω εν συντομία τις υπαρκτές κοινωνικές σχέσεις των πληροφορητών μου. Οι πληροφορήτριες της πρώτης συνομιλίας είναι η MNF και η ENF 7. Οι δύο γυναίκες εμφανίζουν πρώτου βαθμού συγγένεια καθώς είναι πρώτες ξαδέλφες. Πέραν όμως από αυτό είναι πολύ καλές φίλες καθώς μοιράζονται κοινές πεποιθήσεις και αντιλήψεις για τη ζωή και για διάφορα οικογενειακά θέματα. Η μεγάλη οικειότητα που υπήρχε μεταξύ τους αλλά και απέναντι μου εξαιτίας της συγγένειας που μας συνδέει αφού η MNF είναι μητέρα μου και η ENF θεία μου, είχε ως αποτέλεσμα να αποφύγουμε το παράδοξο του παρατηρητή και να παρεμποδίσουμε την εμφάνιση του νοητικού σχήματος της συνέντευξης κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης. Στη δεύτερη συνομιλία συμμετέχουν η MNF και πάλι και η EEF. Η σχέση των δύο γυναικών είναι και πολύ στενή καθώς είναι πολύ καλές φίλες. Η ποιότητα της επαφής τους προσδιορίζεται από την καθημερινή τους σχεδόν επικοινωνία αφού πολύ συχνές είναι οι ανταλλαγές επισκέψεων και οι βόλτες τους στα μαγαζιά. Όσον αφορά τη σχέση μου με την πληροφορήτρια EEF θεωρείται κάτι παραπάνω από φιλική καθώς τη γνωρίζω εδώ και πολλά χρόνια, συνεπώς η ηχογράφηση έγινε σε απόλυτα καθημερινές συνθήκες επικοινωνίας. Στην τρίτη ηχογράφηση συμμετέχουν η SAF και η KFF. Οι δύο 6 Συμφώνα με το Labov (1972), το παράδοξο του παρατηρητή οφείλεται στην αδυναμία των ερευνητών να ηχογραφήσουν την παραγωγή φυσικού λόγου από τους πληροφορητές στις συνθήκες της κοινωνιογλωσσικής συνέντευξης δεδομένου ότι οι ερευνητές υιοθετούσαν την εξουσιαστική συμπεριφορά του ερευνητή- συνεντευξιαστή που υποβάλει μετωπικά ερωτήσεις στον πληροφορητήσυνεντευξιαζόμενο ( Παπαζαχαρίου & Αρχάκης, 2003). 7 Χρησιμοποιώ τα αρχικά των ονομάτων των πληροφορητών συμβολικά με σκοπό τη διαφύλαξη των προσωπικών τους δεδομένων. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 21

γυναίκες είναι επί σειρά ετών γειτόνισσες. Ζουν πέραν των 15 χρόνων στην ίδια γειτονιά και τους συνδέει μια πολύ στενή φιλία. Η επαφή τους χαρακτηρίζεται πολύ συχνή και τακτική αφού κάθε απόγευμα συνηθίζουν να πίνουν καφέ μαζί και να πηγαίνουν βόλτα τα εγγονάκια τους. Σε ότι αφορά τη σχέση μου με τις δύο πληροφορήτριες δεν είναι η ίδια και με τις δύο. Γνωρίζω πολύ καλά τη KFF καθώς είναι θεία μου- αδελφή της μητέρας μου- αλλά τη SAF την συνάντησα πρώτη φορά. Συνεπώς για να αποφύγω το κίνδυνο της αμηχανίας εκ μέρους των πληροφορητριών και τη παραγωγή μη αυθόρμητης συνομιλίας δεν ήμουν παρούσα στην ηχογράφηση. Ως ενδιάμεσος στη συγκεκριμένη ηχογράφηση λειτούργησε η μητέρα μου, η οποία γνώριζε πολύ καλά τη SAF.Το αποτέλεσμα της ηχογράφησης ήταν μια φυσική αυθόρμητη συνομιλία. Στην τέταρτη ηχογράφηση συμμετέχουν η TDF και η PGF, οι οποίες είναι συναδέλφισσες καθώς εργάζονται στην ίδια εταιρεία. Η επαφή τους είναι στενή και εκτός εργασιακού χώρου καθώς ανταλλάσουν συχνά επισκέψεις η μια στο σπίτι της άλλης. Η σχέση των δύο πληροφορητριών με μένα χαρακτηρίζεται ουδέτερη. Και επειδή αυτό καθιστά τον ερευνητή στο ρόλο του δημοσιογράφου, απέφυγα να είμαι παρούσα στην ηχογράφηση για να μην αποσπάσω μη αυθόρμητη συνομιλία και έτσι χρησιμοποίησα την μητέρα μου ως ενδιάμεσο, η οποία γνώριζε πολύ καλά τις δύο γυναίκες καθώς εργάζονται όλες στην ίδια εταιρεία. Στην τέταρτη ηχογράφηση συμμετέχουν ο KGM και ο GMM. Οι δύο άνδρες είναι πολύ καλοί φίλοι. Μπορεί η επικοινωνία τους να μην είναι καθημερινή εντούτοις ανταλλάσουν συχνές οικογενειακές επισκέψεις και συζητούν κοινούς προβληματισμούς σε διάφορα θέματα κυρίως από τον εργασιακό τους χώρο. Η δική μου σχέση με τους δύο πληροφορητές δεν είναι η ίδια. Ο KGM είναι ο πατέρας μου ενώ τον GMM τον συνάντησα ελάχιστες φορές οπόταν και η σχέση μου απέναντι του χαρακτηρίζεται τυπική. Συνεπώς και σ αυτή την ηχογράφηση χρησιμοποίησα τη μητέρα μου (MNF) ως ενδιάμεσο για να αποσπάσω όσο το δυνατό αυθόρμητη φυσική συνομιλία. Στην πέμπτη και τελευταία ηχογράφηση συμμετείχαν ο CFM, η KFF και η MNF. Οι CMF και KFF είναι ανδρόγυνο και είναι θείοι μου, η MNF είναι η μητέρα μου. Πέραν από τη συγγένεια τους συμμετέχοντες συνδέει μια πολύ στενή και καθημερινή επαφή. Μοιράζονται κοινά βιώματα και δραστηριότητες. Οι σχέση των πληροφορητών με μένα είναι κάτι παραπάνω από οικεία, συνεπώς δεν υπήρξε καθόλου αμηχανία και έτσι η συνομιλία που προέκυψε ήταν σε απόλυτα φυσικές καθημερινές συνθήκες. Η επόμενη δοκιμασία της παρούσας έρευνας ήταν να αποσπάσει ολιγόλεπτες συνομιλίες κατά τη διάρκεια MAP TASK Tests 8. Με αυτή τη μέθοδο στοχεύαμε στην παραγωγή καθημερινής φιλικής συνομιλίας, αποφεύγοντας την ενεργοποίηση του νοητικού σχήματος της συνέντευξης αφού ο ρόλος των ομιλητών στην συγκεκριμένη επικοινωνιακή περίσταση θα ήταν εντελώς διαφορετικός από το ρόλο του συνεντευξιαζόμενου. Αναλυτικότερα, η δοκιμασία αυτή χωρίστηκε σε δύο μέρη. Αρχικά, δόθηκαν στους πληροφορητές μας δυο χαρτόνια, ένα στον καθένα τα οποία απεικόνιζαν διάφορα φαγητά, ορισμένα κοινά και κάποια διαφορετικά για τον κάθε ομιλητή. Οι πληροφορητές ακολούθως καλούνταν να ετοιμάσουν το ιδανικό μπουφέ 8 Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διαδικασία των MAP TASK tests παρατίθενται στο παράρτημα. ΤΟ ΦΩΝΗΕΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΠΑΦΙΤΙΚΩΝ Σελίδα 22