Ασφάλεια στη χρήση Ιστοσελίδων Κοινωνικής Δικτύωσης από μαθητές

Ασφάλεια στη χρήση Ιστοσελίδων Κοινωνικής Δικτύωσης από μαθητές Αναργυρίδου Δέσποινα 1, Γεωργαντοπούλου Μαρία 2 danarg@uom.gr, mgeorgan77@gmail.com 1 Καθηγήτρια Πληροφορικής 2 ο ΕΠΑΛ Γιαννιτσών, 2 Καθηγήτρια Πληροφορικής 2 ο ΕΠΑΛ Κατερίνης Περίληψη Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα στις μέρες μας και αποτελούν το σημαντικότερο εργαλείο επικοινωνίας. Αξιοσημείωτη είναι, ωστόσο, η χρήση τους στις μικρές ηλικίες και ειδικότερα, σε μαθητικές κοινότητες της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από την αλόγιστη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τις περισσότερες φορές αγνοούνται. Για το λόγο αυτό πραγματοποιήθηκε η παρούσα έρευνα σε μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και αφορά τη χρήση του Facebook και τα πιθανά προβλήματα που έχουν προκύψει εξαιτίας της. Διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν μαθητές που δαπανούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους επικοινωνώντας διαδικτυακά, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς χρησιμοποιούν το Facebook ως κυριότερο μέσο επικοινωνίας με τους συνομήλικους τους. Η έρευνα έδειξε επίσης, ότι πολλά παιδιά έχουν υποστεί κάποια είδους παραβίαση των πνευματικών τους δικαιωμάτων και την αντιμετώπισαν μόνοι τους. Σαν συμπέρασμα καταλήξαμε πως είναι επιτακτική ανάγκη η συνεχής ενημέρωση των μαθητών σε θέματα που αφορούν τη σωστή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ίσως ακόμη και η ύπαρξη ενός αυτόνομου μαθήματος σχετικό με την ασφαλή πλοήγηση στο Διαδίκτυο. Λέξεις κλειδιά: κοινωνικά δίκτυα, εκπαίδευση, ασφάλεια Εισαγωγή Ως κοινωνική δικτύωση (ΚΔ) ορίζεται το σύνολο των υπηρεσιών που βασίζονται στο Διαδίκτυο και επιτρέπουν στους χρήστες τους, πρώτα από όλα να κατασκευάσουν ένα δημόσιο προφίλ που περικλείεται μέσα σε ένα σύστημα. Οι χρήστες μπορεί να αποτελέσουν μέλη μίας ομάδας - κοινότητας μαζί με άλλους χρήστες, η οποία επηρεάζει τις δράσεις και τις αποφάσεις τους. Και επιπλέον οι σελίδες ΚΔ δίνουν στα μέλη τους τη δυνατότητα να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, τόσο για την επίτευξη των προσωπικών τους στόχων, όσο και για την επίτευξη των κοινών στόχων της ομάδας τους (Antoni et al., 2010). Οι σελίδες ΚΔ και ειδικότερα το Facebook, το Twitter, κλπ έχουν γίνει ιδιαίτερα προσφιλείς τα τελευταία χρόνια. Παρουσιάζουν μάλιστα, αξιοσημείωτη δημοτικότητα, η οποία συνεχώς διευρύνεται, ακόμη και σε άτομα μικρότερης ηλικίας, όπως είναι οι μαθητές που φοιτούν σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας, αλλά και της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το παραπάνω προκύπτει από μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα για το Ασφαλές Διαδίκτυο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κάνει αναφορά για μια «ανήλικη» γενιά Κοινωνικής Δικτύωσης. Η ταχεία διάδοση των ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης και συγκεκριμένα του Facebook, αποτέλεσε αφορμή για να πραγματοποιηθεί μια έρευνα που αφορά τη χρήση του από μαθητές ηλικίας 12-18 ετών. Η διαδικασία ξεκίνησε με τη δημιουργία ενός ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου, το οποίο διαμοιράστηκε στα παιδιά (στην πλειοψηφία τους μέσω Facebook). Ακολούθησε η συλλογή των απαντήσεων τους καθώς και η επεξεργασία τους, προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Στο τέλος της παρούσας εργασίας παρουσιάζονται αναλυτικά τα συμπεράσματα αυτά. Πρακτικά Εργασιών 9 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Καστοριά, 24-26 Απριλίου 2015

2 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Εισαγωγικές Έννοιες για την Κοινωνική Δικτύωση Ορισμοί σχετικά με την κοινωνική δικτύωση Πολλές φορές υπάρχει μία σύγχυση μεταξύ των εννοιών «κοινωνικά μέσα (social media)» και «κοινωνικά δίκτυα (social networks)». Αν θα θέλαμε να ξεκαθαρίσουμε τις δύο αυτές διαφορετικές έννοιες θα μπορούσαμε να πούμε ότι με τον όρο κοινωνικά μέσα αναφερόμαστε στα εργαλεία που εξυπηρετούν το διαμοιρασμό των δεδομένων, το σχολιασμό και τη διάχυση των πληροφοριών. Επιπλέον, μέσω των κοινωνικών μέσων οι άνθρωποι μιλούν, συμμετέχουν σε συζητήσεις και ψηφοφορίες, επικοινωνούν, επισημαίνουν ιστοσελίδες ενώ βρίσκονται στο διαδίκτυο (Jones, 2009). Από την άλλη πλευρά, με τον όρο κοινωνικά δίκτυα χαρακτηρίζουμε τη δημιουργία κοινοτήτων στο Διαδίκτυο και την αξιοποίηση τους για τη διασύνδεση ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα ή κοινές εμπειρίες (Ajjan & Hartshorne, 2008). Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι οι δύο αυτές έννοιες είναι αλληλοσυνδεόμενες στην έννοια της κοινωνικής Δικτύωσης. Τα κοινωνικά μέσα αποτελούν τα εργαλεία της κοινωνικής δικτύωσης, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα αντιστοιχούν στη διαδικασία της κοινωνικής δικτύωσης ( Μανούσου & Χαρτοφύλακα, 2011). Ορισμοί σχετικά με την Ασφάλεια στις Ηλεκτρονικές Επικοινωνίες Προκειμένου να ορίσουμε το Ηλεκτρονικό Έγκλημα, θα λέγαμε ότι πρόκειται για κάθε αξιόποινη πράξη, στην οποία ο ηλεκτρονικός υπολογιστής αποτελεί κύριο μέσο τέλεσής της (Σφακιανάκης, 2007). Μερικές από τις πιο γνωστές μορφές παραβιάσεων που έχουν συμβεί μέσω των κοινωνικών δικτύων και για τις οποίες έχει γίνει καταγγελία στην αστυνομία είναι οι εξής (Μπράτιτσης κ.α., 2010): δημιουργία ψευδών και προσβλητικών προφίλ χρηστών από τρίτους και εν αγνοία τους, με σκοπό τη μείωση της προσωπικότητας των θυμάτων δημοσίευση προσβλητικών ή υβριστικών σχολίων σε προφίλ χρηστών καταχώρηση σχολίων σεξουαλικού περιεχομένου σε προφίλ χρηστών σεξουαλική παρενόχληση απειλητικά μηνύματα ερωτικοί και οικονομικοί εκβιασμοί διασυρμός ατόμων με δημοσιοποίηση προσωπικών τους ερωτικών στιγμών δημιουργία ψεύτικων προφίλ κλοπές προσωπικών δεδομένων (φωτογραφίες, βίντεο) από τις προσωπικές σελίδες των καταγγελλόντων και απειλές για την προσωπική ακεραιότητα των καταγγελλόντων. Κρίνεται αναγκαίο ωστόσο να αναφέρουμε ως απειλή (threat) κάθε άτομο, δραστηριότητα ή συμβάν που είναι δυνατόν να προκαλέσει παραβίαση της διαθεσιμότητας, της ακεραιότητας ή της εμπιστευτικότητας σε οποιοδήποτε σύστημα, το οποίο χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση, αποθήκευση, επεξεργασία, εξαγωγή, διαβίβαση, ανακοίνωση και δημοσιοποίηση δεδομένων επικοινωνίας (Αναργυρίδου, 2011). Ο όρος ασφάλεια (Λεξικό Μπαμπινιώτη) αφορά την κατάσταση στην οποία δεν υπάρχουν κίνδυνοι, όπου δηλαδή αισθάνεται κανείς ότι δεν απειλείται. Εξάλλου, με τον όρο ασφάλεια δικτύου (network security) αναφερόμαστε στα μέτρα προστασίας των δεδομένων κατά τη μεταφορά τους καθώς και στην εγγύηση της αυθεντικότητάς τους (Kaufman at al., 2002). Ιστορικά στοιχεία Παρότι οι περισσότεροι από εμάς έχουν συνδυάσει τις σελίδες ΚΔ με το Facebook και παρά το γεγονός ότι το Facebook αποτελεί την πιο δημοφιλή σελίδα ΚΔ στις μέρες μας, δεν είναι και το πρώτο κοινωνικό δίκτυο που εμφανίστηκε.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Καινοτόμες Παιδαγωγικές Πρακτικές 3 Τα πρώτα κοινωνικά δίκτυα εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 90 με τη μορφή γενικών κοινοτήτων που προσπαθούσαν να φέρουν κοντά τους χρήστες, να μοιραστούν προσωπικές πληροφορίες και ιδέες μέσω εργαλείων και προσωπικών δημοσιεύσεων. Ουσιαστικά αποτελούσαν προγόνους των ιστολογίων. Μεταξύ άλλων, μπορούμε να αναφέρουμε το The WELL (1985), το Theglobe.com (1994), το GeoCities (1994) και το Tripod.com (1995) (Ραπτοπούλου & Παπαβασιλείου, 2011). Ενώ, την ίδια εποχή (1995) ξεκίνησε ένα κοινωνικό δίκτυο για την επανασύνδεση παλιών συμμαθητών, το οποίο μάλιστα λειτουργεί μέχρι και σήμερα. Πρόκειται για το γνωστό classmates.com. Επιπλέον χαρακτηριστικά και νέες δυνατότητες στα μέλη των κοινωνικών δικτύων άρχισαν να παρέχονται από το 1997 έως το 2001. Πιο συγκεκριμένα, δόθηκε η δυνατότητα δημιουργίας προφίλ και δημόσιας λίστας φίλων. Τα πιο γνωστά κοινωνικά δίκτυα της εποχής αυτής είναι το AsianAvenue.com, το blackplanet.com και το MiGente.com. Από το 2003 και μετά αναπτύχθηκαν πολλές νέες υπηρεσίες ΚΔ και εμφανίστηκε ο όρος YASNS: «Yet Another Social Networking Service». Ιδιαίτερα δημοφιλή κοινωνικά δίκτυα που απευθύνονταν στον επιχειρηματικό κόσμο είναι τα εξής: LinkedIn, Visible Path, and Xing. Την ίδια εποχή δημιουργήθηκαν και κάποια άλλα με στόχο τη δημιουργία κοινοτήτων κοινών ενδιαφερόντων όπως τα: Care2, Couchsurfing Dogster και MyChurch. Το γνωστό μας Facebook εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αρχές του 2004 ως ένα κοινωνικό δίκτυο μόνο για τους φοιτητές του Harvard και μένοντας έτσι μια κλειστή κοινότητα. Από το Σεπτέμβριο του 2005, άνοιξε στο κοινό και έφτασε σήμερα να είναι η πιο δημοφιλής υπηρεσία κοινωνικής δικτύωσης. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε κάποια ακόμη παραδείγματα διαδικτυακών κοινοτήτων που λειτουργούν σήμερα όπως το myspace, το Google+, το twitter. Ενώ μερικά από τα πιο δημοφιλή μέσα που συμβάλλουν στην πραγματοποίηση της κοινωνικής δικτύωσης είναι τα blogs, microblogs, podcasts, videocasts, fora, wikis κ.ά. Η έρευνα Διαδικασία διανομής του ερωτηματολογίου Όπως προαναφέρθηκε το Facebook είναι σήμερα η πιο προσφιλής διαδικτυακή κοινότητα για τα παιδιά της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Μάλιστα, από τα αποτελέσματα της μελέτης EU Kids Online σε 25 ευρωπαϊκές προκύπτει ότι το 57% χρησιμοποιούν το Facebook ως το μοναδικό ή το κύριο site κοινωνικής δικτύωσης και ειδικότερα: η χρήση του συγκεκριμένου δικτύου αγγίζει το 98% στην Κύπρο. Για το λόγο αυτό αποφασίσαμε αρχικά να δημιουργήσουμε ένα ερωτηματολόγιο προκειμένου να ελέγξουμε το "κατά πόσο" και "αν" γίνεται ασφαλής χρήση του, από τους μαθητές μας. Το ερωτηματολόγιο για λόγους οικονομίας και ταχύτητας στη διάδοση και την επεξεργασία των αποτελεσμάτων, φτιάχτηκε με τη βοήθεια των Google Forms του Google Drive. Επιλέξαμε να το διανείμουμε ηλεκτρονικά, αποστέλλοντας το σύνδεσμο που αντιστοιχούσε στο ερωτηματολόγιο, στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, όπου είχαμε ομάδες με μαθητές μας. Το περιεχόμενο του παρατίθεται στο παράρτημα της παρούσας εργασίας. Το ερωτηματολόγιο εμφανίστηκε στις ομάδες των σχολείων μας, τόσο στο Facebook, όσο και στο Twitter, ενώ η έρευνα πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα 1/1/15 14/1/15. Η συλλογή δεδομένων μέσω σελίδων κοινωνικής δικτύωσης έχει το πλεονέκτημα της εύκολης συλλογής και ταχείας επεξεργασίας των δεδομένων, ωστόσο λόγω της ανωνυμίας, κάποιο ποσοστό απαντήσεων μπορεί να είναι σκόπιμα ή όχι λανθασμένες. Πιο συγκεκριμένα, σε ένα ανώνυμο διαδικτυακό ερωτηματολόγιο μπορεί να ελλοχεύει ο κίνδυνος, οι απαντήσεις να μην είναι πάντα αληθινές. Για να εξασφαλιστεί η επιτυχία της έρευνάς μας, πριν αρχίσουν οι μαθητές να απαντούν το ερωτηματολόγιο τους ενημερώναμε για την πολύτιμη συνδρομή τους και τους συνιστούσαμε να

4 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής συμπληρωθεί το ερωτηματολόγιο μόνο με αληθινές απαντήσεις, αλλιώς να αγνοηθεί. Αυτό βέβαια είχε ως αποτέλεσμα να χρειαστεί να κινητοποιήσουμε μεγαλύτερο αριθμό μαθητών προκειμένου να συμπληρώσουμε το απαιτούμενο δείγμα μας. Έτσι, καταφύγαμε και σε ομάδες όμορων σχολείων. Μεθοδολογία έρευνας Βασικό μέλημα ήταν να διατυπωθούν σωστά οι ερωτήσεις, που θα μας βοηθήσουν να διαπιστώσουμε την κύρια αιτία που ωθεί τους μαθητές, σήμερα, να χρησιμοποιούν το κοινωνικό δίκτυο Facebook. Εξίσου, σημαντική πληροφορία, που αναζητήσαμε μέσα από την έρευνά μας, ήταν και το γεγονός αν ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό μαθητών έχει υποστεί παραβίαση προσωπικών δεδομένων του, μέσω της χρήσης του Facebook. Μάλιστα, τα παιδιά δε δίστασαν να απαντήσουν πως αν και τους ενόχλησε αυτό, δε ζήτησαν βοήθεια, αλλά επιχείρησαν να διευθετήσουν μόνα τους το πρόβλημα. Άξιο προς διερεύνηση αποτελεί το ερώτημα κατά πόσο οι μαθητές γνωρίζουν την έννοια της κοινωνικής δικτύωσης. Θεωρώντας πως αν τα παιδιά μπορούν να κατανοήσουν τους λόγους και την αξία των κοινωνικών μέσω επικοινωνίας, θα είναι πιο ενημερωμένα για τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσουν από τη χρήση, ή μάλλον την κατάχρηση του Facebook. Τέλος, τολμήσαμε να ρωτήσουμε πόσες ώρες τα παιδιά αφιερώνουν σε αυτό το μέσο επικοινωνίας. Αν και, κάποια από αυτά δίστασαν να απαντήσουν, ωστόσο, επικαλούμενοι την ανωνυμία των απαντήσεων, ο δισταγμός ξεπεράστηκε και δυστυχώς διαφάνηκε το πρόβλημα του εθισμού. Λαμβάνοντας, όμως, υπόψη το χρονικό διάστημα που πραγματοποιήθηκε η έρευνα, κατά το οποίο οι μαθητές απολάμβαναν σχολικές διακοπές, πιθανότατα να δικαιολογείται μια τέτοια κατάχρηση του χρόνου. Επιπλέον, σχεδόν όλες οι ερωτήσεις ήταν κλειστού τύπου για να μπορούν τα αποτελέσματα να κατηγοριοποιηθούν και να ταξινομηθούν πιο εύκολα, φροντίζοντας ωστόσο να καλυφτούν όλες οι δυνατές περιπτώσεις απαντήσεων. Η έρευνα στο Διαδίκτυο έχει ορισμένα ακόμη θέματα. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποια είναι τα όρια της έρευνας στο Διαδίκτυο και κατά πόσο πρέπει να υπάρχει γραπτή συναίνεση, τόσο στις περιπτώσεις των πειραμάτων όσο και σε περιπτώσεις ερευνών και δημοσκοπήσεων. Εξάλλου, η διαδικτυακή προσέγγιση αλλάζει τελείως τα μέχρι τώρα ευρήματα των παραδοσιακών ερευνών (Παπάνης, 2011). Δεδομένου ότι στη διαδικτυακή έρευνα ήταν δυνατό να συμμετέχουν άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που ανήκαν στις ομάδες των σχολείων που ερευνήσαμε, έπρεπε να βρούμε κάποιο τρόπο να είμαστε ευέλικτοι στα συμπεράσματά μας. Υπό αυτό το πρίσμα της ανάγκης συγκέντρωσης απαντήσεων μόνο από μαθητές, σκεφτήκαμε να βάλουμε στο ερωτηματολόγιό μας το κριτήριο της ηλικίας. Έτσι, αφού συγκεντρώσαμε τον απαιτούμενο αριθμό απαντήσεων στο ερωτηματολόγιό μας (130 απαντήσεις) από αυτές επιλέξαμε μόνο όσες ήταν απαντημένες από μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (ηλικίες δηλαδή από 12 20 ετών), δηλαδή 108 απαντήσεις. Στη συνέχεια, όπου αναφέρουμε απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο θα θεωρούμε απαντήσεις αυτές τις 108. Αυτό θα είναι το δείγμα μας. Αποτελέσματα - συμπεράσματα της έρευνας Το ερωτηματολόγιό μας απαντήθηκε από 61 αγόρια και από 47 κορίτσια. Οι ηλικίες όπως αναφέραμε και παραπάνω κυμαίνονταν από 12 20 ετών. Μάλιστα, ο κύριος όγκος των απαντήσεών που λάβαμε ήταν από άτομα ηλικίας 16-18 ετών (70 απαντήσεις). Ενθαρρυντικό στοιχείο της έρευνάς ήταν το γεγονός ότι στην ερώτηση «Γνωρίζεις τι είναι κοινωνικό Δίκτυο;» 99 άτομα από τα 108 απάντησαν θετικά και μόνο 9 αρνητικά. Το περίεργο είναι ότι όλοι όσοι απάντησαν αρνητικά είχαν ηλικία μεγαλύτερη από 16 ετών. Άρα αυτοί που είναι μικρότερης ηλικίας έχουν πιθανότατα διδαχθεί στο σχολείο τη συγκεκριμένη έννοια. Στη συνέχεια, στην ερώτηση «έχεις λογαριασμό στο Facebook;» υπήρχαν μόνο 4 απαντήσεις αρνητικές και άλλοι 5 μαθητές απάντησαν "Όχι, αλλά χρησιμοποιώ το λογαριασμό κάποιου άλλου". Δηλαδή, σε ένα σύνολο 108 μαθητών μόνο 9 δεν έχουν Facebook και μόνο 4 φαίνεται να μην το χρησιμοποιούν. Βέβαια η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση θα έλεγε κανείς ότι είναι αναμενόμενη,

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Καινοτόμες Παιδαγωγικές Πρακτικές 5 καθώς η διακίνηση των ερωτηματολογίων έγινε ως επί τω πλείστων μέσω των λογαριασμών κοινωνικής δικτύωσής τους. Αν μάλιστα θέλαμε να συνδυάσουμε τις δύο παραπάνω ερωτήσεις, διαπιστώνουμε ότι από αυτούς που δεν γνώριζαν την έννοια του κοινωνικού δικτύου μόνο ένας δεν είχε δικό του λογαριασμό και χρησιμοποιεί άλλου και ένας ακόμη δεν είχε καθόλου λογαριασμό στο Facebook. Όσον αφορά την ερώτηση «Λόγος που χρησιμοποιείς το Facebook» θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν μια μονοσήμαντη απάντηση, καθώς μας ενδιέφερε ο κύριος λόγος χρήσης. Μάλιστα, ας σημειωθεί ότι καθώς απαντούσαν, κάποιοι παραπονέθηκαν ότι θα ήθελαν να επιλέξουν περισσότερες από μια απαντήσεις. Διαπιστώσαμε, λοιπόν, ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών (77/108) επιλέγουν το Facebook για να επικοινωνήσουν με φίλους τους (Σχήμα 1). Σε μια ηλικία που έχουν τη δυνατότητα να βρεθούν έξω με τους φίλους τους, επιλέγουν να συνδέονται στο Facebook για να επικοινωνήσουν. Η κύρια αιτία αυτής της κατάστασης πιθανολογούμε είναι το ασφυκτικά βαρύ πρόγραμμα των μαθητών, οπότε το Facebook αποτελεί μια διέξοδο σύντομης επικοινωνίας. Αν αυτό συνδυαστεί με την ταχύτατη εξάπλωση της χρήσης των tablet και των κινητών αφής, που επιτρέπουν τη σύνδεση στο Διαδίκτυο ανά πάση στιγμή, διαπιστώνουμε γιατί οι μαθητές επιλέγουν αυτόν τον φτηνό τρόπο επικοινωνίας με τους φίλους τους. Επικοινωνία με φίλους; 77 Λόγος Χρήσης facebook chat; 3 Ηλεκτρονικό φλερτ; 5 Άλλο; 12 Εντοπισμός παλιών φίλων; 6 Παιχνίδια; 5 Σχήμα 1. Λόγος Χρήσης του Facebook Άξια αναφοράς είναι και η ακόλουθη ερώτηση: «Πόσες ώρες χρησιμοποιείς το Facebook καθημερινά;» Εδώ το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών (75/108) απάντησαν ως 4 ώρες ημερησίως. Και από αυτούς οι περισσότεροι (27/108) απάντησαν ως μία ώρα. Ωστόσο, υπήρχαν και 14 μαθητές που απάντησαν 10 ώρες και πάνω την ημέρα. Εδώ, ίσως θα έπρεπε να είχαμε διευκρινίσει αν απλώς έχουν ανοιχτό το Facebook ή αν το χρησιμοποιούν κιόλας αυτό το χρονικό διάστημα. Δυστυχώς, δεν είχε προβλεφθεί η παράμετρος αυτή, για να μπορέσουμε να διαπιστώσουμε αν όντως υπάρχει πρόβλημα εθισμού. Οι επόμενες δύο ερωτήσεις : «Πόσους φίλους έχεις στο Facebook;» και «Πόσους περίπου από τους φίλους σου στο Facebook τους γνωρίζεις και εκτός Facebook;» έχει ενδιαφέρον να μελετηθούν τόσο ξεχωριστά όσο και σε συνδυασμό η μία με την άλλη. Έτσι, μόνο 18 μαθητές δήλωσαν ότι έχουν περισσότερους από 1500 φίλους και μόνο ένας 5000 φίλους! Στο άλλο άκρο, μόνο 14 άτομα έχουν μέχρι 100 φίλους και από αυτούς οι 3 κανέναν (προφανώς αυτοί που δεν έχουν λογαριασμό στο Facebook). Ενώ, μόνο 50 στα 108 άτομα δήλωσαν ότι γνωρίζουν και εκτός Facebook από 80 100 % των φίλων τους στο Facebook. Επιπλέον, υπάρχουν 9 άτομα που γνωρίζουν και εκτός Facebook ποσοστό μικρότερο από το 20% των φίλων τους στο Facebook.

6 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Δεν έχω πρόβλημα; 58 Με ενοχλεί λίγο; 38 Φοβάμαι; 10 Μου αρέσει; 2 Σχήμα 2. Πώς αισθάνεστε με τη δημοσιοποίηση των στοιχείων σας Στην ερώτηση : «Ανεβάζετε φωτογραφίες σας στο facebook;» σχεδόν όλοι οι μαθητές (99/109) απάντησαν θετικά. Ας σημειωθεί, εξάλλου, ότι στην ερώτηση «Πώς αισθάνεστε με τη δημοσιοποίηση των στοιχείων σας;», όπως φαίνεται και στο Σχήμα 2, οι περισσότεροι μαθητές απάντησαν ότι δεν έχουν πρόβλημα, αλλά υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό που έχει ενδοιασμούς. Άξια προσοχής είναι και η ερώτηση: «Τα προσωπικά στοιχεία που έχετε δηλώσει στο Facebook είναι αληθινά;» Στην ερώτηση αυτή, λοιπόν, μόνο 12 μαθητές απάντησαν αρνητικά. Στην ερώτηση: «Έχετε κανονίσει συνάντηση με κάποιον που έχετε γνωρίσει από το Facebook;» είναι ευχάριστο, όπως φαίνεται από το Σχήμα 3, που οι περισσότεροι μαθητές και μαθήτριες απαντούν : «Όχι και ούτε πρόκειται». Ωστόσο υπάρχουν και 21 μαθητές και μαθήτριες που αψήφησαν τους κινδύνους και πήγαν μόνοι τους σε ένα τέτοιο ραντεβού και άλλοι 23 που απαντούν ότι δεν πήγαν σε ένα τέτοιο ραντεβού γιατί απλά δεν έτυχε, όχι γιατί δεν ήθελαν. Ναι και πήγα με φίλους; 16 Όχι γιατί δεν έτυχε; 23 Ναι και πήγα μόνος / μόνη; 21 Οχι και ούτε πρόκειται ποτέ; 48 Σχήμα 3. Έχετε κανονίσει συνάντηση με κάποιον που έχετε γνωρίσει από το facebook; Όσον αφορά την ερώτηση «Αν κάποιος σας στέλνει αίτημα φιλίας τι κάνετε;», παρατηρούμε, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 4, ότι μεγάλος αριθμός μαθητών δεν θα τον προσθέσουν αν δεν τον ξέρουν. Το ποσοστό αυτό είναι σύμφωνο με το ποσοστό των μαθητών που αναφέραμε παραπάνω ότι πραγματικά γνωρίζει μεγάλο αριθμό από τους φίλους του στο Facebook. Ενώ, αρκετοί από τους μαθητές, 25 στους 108, θα τον πρόσθετε απλά και μόνο αν είχε κοινούς φίλους και μόνο 2 δήλωσαν ότι θα τον πρόσθεταν αν ανήκαν στις ίδιες ομάδες. Όσον αφορά την απάντηση, ότι θα τον πρόσθεταν με βάση τη φωτογραφία του, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τα 8 άτομα που απάντησαν θετικά ήταν εξίσου μοιρασμένα και από τα δύο φύλα. Άρα, το φύλο δεν επηρεάζει το αν θα κοιτάξεις την εμφάνιση σε μια φωτογραφία προφίλ για να κάνεις κάποιον φίλο σου.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Καινοτόμες Παιδαγωγικές Πρακτικές 7 τον προσθέτετε ανάλογα με τις ομάδες που ανήκει; 2 τον προσθέτετε ανάλογα με την ηλικία του; 10 τον προσθέτετε με βάση τη φωτογραφία του; 8 τον προσθέτετε για άλλους λόγους; 19 τον προσθέτετε αν έχετε κοινούς φίλους; 25 δεν τον κάνετε add αν δεν τον ξέρετε; 44 Σχήμα 4. Αν κάποιος σας στέλνει αίτημα φιλίας τι κάνετε; Τέλος, άξιες παρατηρήσεων είναι και οι απαντήσεις στις 4 τελευταίες ερωτήσεις που σχετίζονται με απειλές που μπορεί να έχουν δεχτεί οι μαθητές στο Facebook. Έτσι, πρώτα από όλα στην ερώτηση: «Έχετε δεχθεί ποτέ εξύβριση ή κάποιο απειλητικό μήνυμα στο λογαριασμό σας;», 27 μαθητές απάντησαν θετικά και άλλοι 8 απάντησαν ότι κάποιος φίλος/φίλη τους έχουν δεχθεί. Στην ερώτηση: «Έχετε δεχθεί ποτέ σεξουαλική παρενόχληση μέσω του Facebook;» 17 άτομα απάντησαν θετικά και άλλα 6 απάντησαν ότι κάποιος φίλος/φίλοι τους έχουν δεχθεί. Εξάλλου, στην ερώτηση: «Έχει γίνει ποτέ κακόβουλη χρήση των προσωπικών σας στοιχείων;» 15 άτομα απάντησαν θετικά και άλλα 4 απάντησαν ότι σε κάποιο φίλο/φίλη τους έχει γίνει. Τέλος, ρωτώντας: «Αν σας έχει συμβεί κάποιο από τα προβλήματα που αναφέρονται παραπάνω, το έχετε αντιμετωπίσει επιτυχώς;» υπήρχαν 3 μαθητές που απάντησαν «Δυσκολεύτηκα Πολύ», 2 άτομα απάντησαν θετικά με τη βοήθεια των γονιών τους και άλλα 3 με τη βοήθεια των καθηγητών τους. Ενώ, 32 άτομα απάντησαν ότι το αντιμετώπισαν μόνοι τους επιτυχώς. Από αυτά τα 32 άτομα κάποια δεν είχαν απαντήσει θετικά σε μια από τις τρεις παραπάνω ερωτήσεις, ωστόσο η απάντησή τους στην τελευταία προδίδει ότι, έχουν περάσει κάποιο τέτοιο πρόβλημα και ούτε καν θέλουν να το παραδεχτούν. Συμπερασματικές παρατηρήσεις Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν μεγάλη εξάπλωση στη μαθητική κοινότητα, ιδιαίτερα στους μαθητές Λυκείου. Υπάρχει μεγάλος αριθμός μαθητών που γνωρίζουν τα πλεονεκτήματα, αλλά και τα μειονεκτήματα και τα προβλήματα που υπάρχουν από τη χρήση του διαδικτύου και ειδικότερα από τη χρήση της ΚΔ, ωστόσο υπάρχουν και αρκετοί μαθητές που τα αγνοούν. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν μαθητές που κάνουν κατάχρηση του Facebook ξεπερνώντας τα φυσιολογικά χρονικά όρια. Εξάλλου, οι περισσότεροι μαθητές κάνουν χρήση του Facebook ως μοναδική επικοινωνία με τους φίλους τους. Επιπλέον, πολλοί μαθητές αναρτούν άκριτα τις προσωπικές τους πληροφορίες στο διαδίκτυο και σχεδόν όλοι αναρτούν φωτογραφίες τους. Όσον αφορά τους φίλους τους στο Facebook, οι μισοί περίπου μαθητές δεν γνωρίζουν μεγάλο αριθμό από τους φίλους τους στο Facebook, ενώ είναι ικανοί να προσθέσουν ένα νέο φίλο επειδή έχουν κάποιο κοινό φίλο ή επειδή τους άρεσε η φωτογραφία ή η ηλικία που δηλώνει είναι κατάλληλη για αυτούς. Χωρίς καν να περάσει από το μυαλό τους ότι τα στοιχεία αυτά μπορεί να είναι ψεύτικα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι σχεδόν όλοι οι μαθητές αναρτούν τα αληθινά τους στοιχεία στο προφίλ τους και δεν υποψιάζονται ότι κάποιος κακόβουλος θα δηλώσει ψευδές προφίλ. Αναζητώντας τα αίτια της συμπεριφοράς των μαθητών, καταλήγουμε πως οφείλεται στον χαρακτήρα τους, όπως έγραψε και ο Αριστοτέλης: βλέπουν την καλή όψη των πραγμάτων, επειδή δεν έχουν συναντήσει πολλές κακίες. Επιπλέον, είναι ευκολόπιστοι και αισιόδοξοι και διακατέχονται από

8 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής μια θέρμη- γιατί δεν έχουν γνωρίσει πολλές αποτυχίες (ΑΡΙΣΤ Ρητ 1388b31 1390b13: Τα ἤθη που προσιδιάζουν στους ανθρώπους κάθε ηλικιακής ομάδας: Ο χαρακτήρας των νέων). Τέλος, αρκετοί από τους μαθητές έχουν υποστεί κάποια παραβίαση των δικαιωμάτων τους στο Facebook. Οι περισσότεροι δηλώνουν ότι κατάφεραν να βρουν τρόπο να την αντιμετωπίσουν θετικά. Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι υπάρχει άμεση ανάγκη σε βάθους ενημέρωσης των μαθητών για τις σελίδες ΚΔ. Ο τρόπος, όμως, που μπορεί αυτό να υλοποιηθεί θα αποτελέσει πιθανότατα αντικείμενο μιας μελλοντικής μας έρευνας. Αναφορές Ajjan, H., & Hartshorne, R. (2008). Investigating faculty decisions to adopt Web 2.0 technologies: Theory and empirical tests. The Internet and Higher Education, 11(2), 71-80. Retrieved 15 December 2014 from doi: 10.1016/j.iheduc.2008.05.002. Andrews J. (2011). Is Facebook Good Or Bad For Students? Debate Roils On. Retrieved 15 December 2014 from http://allfacebook.com/is-facebook-good-or-bad-for-students-debate-roils-on_b41357. Antoni, A., Sabatini, F., Sodini, M. (2010). See you on Facebook: The Effect of Social Networking on Human Interaction [WWW]. Retrieved 12 December 2014 from http://mpra.ub.uni-muenchen.de/27661/ Jones, R. (2009). Social Media Marketing 101, Part 1, Retrieved 15 December 2014 from http://searchenginewatch.com/sew/opinion/2064413/social-media-marketing-101-part Kaufman, C., Perlman, R., Speciner, M. (2002). Network security: private communication in a public world, second edition, Prentice Hall Press, Upper Saddle River, NJ. Socialbakers Greece Facebook Statistics: Retrieved 15 December 2014 from http://www.socialbakers.com/facebook-statistics/greece Wikipedia Facebook, Ανακτήθηκε στις 15 December 2014 από http://el.wikipedia.org/wiki/facebook Αναργυρίδου Δέσποινα. (2011). Συγκριτική Αξιολόγηση Πληροφοριακών Συστημάτων Ηλεκτρονικής Διαπραγμάτευσης Ομολόγων μέσω της Ανάπτυξης Προτύπου Συστήματος στα πλαίσια της Ελληνικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Διδακτορική Διατριβή Βαγγελάτος, Α., Φραγκίσκος, Φ., και Κομνηνός, Θ. (2010). Τα κοινωνικά δίκτυα στο σχολείο του σήμερα. Α. ΠΣΔ (2011). Ασφάλεια στο Διαδίκτυο. Αθήνα: Ενημερωτικός κόμβος Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου: Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2015 από http://blogs.sch.gr/internet-safety/archives/427 Λυπουρλής, Δ. (2002). Αριστοτέλης. Ρητορική Βιβλίο Πρώτο. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος Τζικόπουλος, Α. (ΕΠΕΔΒΜ) του ΕΣΠΑ (2007-2013). Ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media). Εκπαιδευτικό υλικό για τα κέντρα δια βίου μάθησης. Τζιμογιάννης (επιμ.), Πρακτικά Εργασιών 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση», vol.ii, pp.791-794, Κόρινθος, 23-26 Σεπτεμβρίου. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2015 από http://www.etpe.gr/custom/pdf/etpe1577.pdf Δεληγιαννης, Κ. (2010), Ning, το δικό σου Facebook. Ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει δωρεάν το δικό του κοινωνικό δίκτυο. Εφημερίδα Καθημερινή, Ανακτήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2015 από http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_2_21/03/2010_395015 Κυριακάκη, Γ., (2011), Online Κοινωνικά Δίκτυα, Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2015 από https://learn20.wikispaces.com/file/view/draft+final.docx Μανούσου, Ε., Χαρτοφύλακα, Τ., (2011), Κοινωνικά δίκτυα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην εξ αποστάσεως τριτοβάθμια εκπαίδευση, Πρακτικά Εργασιών 2ου Πανελλήνιου Συνεδίου «Ένταξη και Χρήση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση Διαδικασία», vol.i, pp.497-510, Πάτρα 28-30 Απριλίου 2011 Μπράτιτσης, Θ., Καρασπύρου, Ι., και Κυρίδης, Α. (2010). Ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης: Απόψεις εφήβων για ζητήματα ασφάλειας και ενημέρωσης, Πρακτικά Εργασιών 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση», τόμος ΙΙ, σ. 803-810, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Κόρινθος, 23-26 Σεπτεμβρίου 2010, Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2015 από http://korinthos.uop.gr/~hcicte10/proceedings/85.pdf Παπάνης, Ε., (2011). Μεθοδολογία Έρευνας και Διαδίκτυο, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης Παπανής, Ε., (2008). Ελληνική Κοινωνική Έρευνα - Greek Social Research. Η χρήση του Facebook στην Ελλάδα. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2014 Epapanis blogspot: http://epapanis.blogspot.com/2008/06/facebook.html Ραπτοπούλου, Χ., Παπαβασιλείου, Χ., (2011). Αξιοποίηση Κοινωνικών δικτύων στην Εκπαίδευση, Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2014 από http://learn20.wikispaces.com/file/detail/social_networks_in_education_papavasileiou_raptopoulou.docx Σφακιανάκης, Ε., (2007). Παρουσίαση του τμήματος Δίωξης Ηλεκτρονικού εγκλήματος. 9ο Ετήσιο Συνέδριο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, 29-30 Οκτωβρίου 2007, Αθήνα

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Καινοτόμες Παιδαγωγικές Πρακτικές 9 Παραρτήματα Το ερωτηματολόγιο Χρήση του Facebook * Απαιτείται Φύλο * Ηλικία * Γνωρίζεις τι είναι κοινωνικό δίκτυο; Έχεις λογαριασμό στο Facebook ; Όχι αλλά χρησιμοποιώ άλλου Λόγοι που χρησιμοποιείς το Facebook? Επικοινωνία με φίλους Εντοπισμός παλιών φίλων Εύρεση νέων φίλων Παιχνίδια Chat Ηλεκτρονικό "φλερτ" Άλλο Πόσες ώρες χρησιμοποιείς το facebook καθημερινά; 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Πόσους φίλους έχεις στο Facebook? Πόσους περίπου από τους φίλους σου στο Facebook τους γνωρίζεις και εκτός Facebook? Ανεβάζετε φωτογραφίες σας στο facebook? Πώς αισθάνεστε με τη δημοσιοποίηση των στοιχείων σας? Δεν έχω πρόβλημα Με ενοχλεί λίγο Φοβάμαι Μου αρέσει Τα προσωπικά στοιχεία που έχετε δηλώσει στο Facebook είναι αληθινά; Έχετε κανονίσει συνάντηση με κάποιον που έχετε γνωρίσει από το facebook; Όχι και ούτε πρόκειται ποτέ

10 9 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Όχι γιατί δεν έτυχε Ναι και πήγα με φίλους Ναι και πήγα μόνος / μόνη Αν κάποιος σας στέλνει αίτημα φιλίας δεν τον κάνετε add αν δεν τον ξέρετε τον προσθέτετε ανάλογα με την ηλικία του τον προσθέτετε ανάλογα με τις ομάδες που ανήκει τον προσθέτετε αν έχετε κοινούς φίλους τον προσθέτετε με βάση τη φωτογραφία του τον προσθέτετε για άλλους λόγους Έχετε δεχθεί ποτέ εξύβριση ή κάποιο απειλητικό μήνυμα στο λογαριασμό σας; Κάποιος φίλος/φίλη μου δέχτηκε Έχετε δεχθεί ποτέ σεξουαλική παρενόχληση μέσω του Facebook; Κάποιος φίλος/φίλη μου δέχτηκε Έχει γίνει ποτέ κακόβουλη χρήση των προσωπικών σας στοιχείων; Κάποιος φίλος/φίλη μου δέχτηκε Αν σας έχει συμβεί κάποιο από τα προβλήματα που αναφέρονται παραπάνω, το έχετε αντιμετωπίσει επιτυχώς; Ναι μόνος μου Ναι με τη βοήθεια των γονιών μου Ναι με τη βοήθεια των καθηγητών μου Όχι δεν αντιμετώπισα Δυσκολεύτηκα πολύ