Νιάκα Ευγενία, Ειδική Παιδαγωγός Σχολική Σύμβουλος

ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΗ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ Νιάκα Ευγενία, Ειδική Παιδαγωγός Σχολική Σύμβουλος

«Πόσο δύσκολο μπορεί να είναι;» Αυτή ήταν η πρώτη σκέψη όταν για πρώτη φορά ανέλαβα να διδάξω μαθητή με αυτισμό. Στη συνέχεια διαπίστωσα ότι ήταν πολύ πιο δύσκολο από όσο μπορούσα να φανταστώ.

Ο Γιώργος Φοιτούσε στη γ Δημοτικού, ένα χρόνο μεγαλύτερος από τους συμμαθητές του Καθόλου βλεμματική επαφή Περιορισμένη χρήση προφορικού λόγου Φαινόταν να κατανοεί απλές και σύνθετες εντολές χωρίς ωστόσο να ανταποκρίνεται τις περισσότερες φορές Καμία αλληλεπίδραση με τα παιδιά της τάξης και τη δασκάλα Πολλές στερεοτυπίες και μαννερισμοί Υπερευαισθησία σε θορύβους, σε μυρωδιές και σε απτικά υλικά Απουσία κοινωνικής κατανόησης ή κοινωνικών συμβάσεων Συχνά επιθετικός με τον εαυτό του και τους άλλους

Ποια είναι η γνώμη σας για το Γιώργο; «Μάλλον είναι καθυστερημένος αφού μέσα στην τάξη δεν κάνει ποτέ τίποτα, δε γράφει, δε διαβάζει και τις πιο πολλές φορές είναι όρθιος στο παράθυρο». «Πολλές φορές τραγουδάει μέσα στην τάξη δυνατά και άλλες φορές λέει ξανά και ξανά το ίδιο πράγμα μια φορά έλεγε συνέχεια χαμηλό βαρομετρικό θα επηρεάσει τις περιοχές στα βόρεια και ανατολικά και η κυρία νευρίασε πολύ και τον μάλωσε. Ο Γιώργος έκλεισε τα αυτιά του, άρχισε να πετάει πράγματα και να ουρλιάζει. Όλοι τρομάξαμε». «Εγώ προσπάθησα να τον πλησιάσω στο διάλλειμα και στη γυμναστική αλλά με έσπρωξε και τώρα τον φοβάμαι. Τελικά είναι παράξενος».

και τότε τους είπα..ότι ο Γιώργος δε θέλει να είναι κακό παιδί ούτε ο παράξενος της τάξης, απλά αντιλαμβάνεται τον κόσμο διαφορετικά μέσα από τις αισθήσεις του.

γιατί κυρία; Εμείς συνηθίζουμε να κοιτάμε στα μάτια αυτόν με τον οποίο μιλάμε. Ο Γιώργος δεν το κάνει γιατί το βλέμμα μας τον ενοχλεί. Όλοι ενοχλούμαστε από κάποιους θορύβους. Σκεφτείτε έντονους θορύβους όπως το φρενάρισμα, το κομπρεσέρ, ο κεραυνός, η σειρήνα της πυροσβεστικής, η προσγείωση ενός αεροπλάνου, μια έκρηξη. Άλλοι θόρυβοι μας τρομάζουν άλλοι μας ανατριχιάζουν, άλλους δεν αντέχουμε να τους ακούμε. Για το Γιώργο το κουδούνι που χτυπάει στο διάλλειμα είναι τρομαχτικό δεν το αντέχει και κλείνει τα αυτιά του. Ακόμα και οι φωνές των παιδιών μπορεί να του προκαλούν τρόμο.

Συνέχεια Οι περισσότεροι απολαμβάνουμε τα χάδια και την αγκαλιά των αγαπημένων μας ανθρώπων όπως οι γονείς, η γιαγιά ή ο παππούς. Ο Γιώργος όμως πονάει όταν τον αγγίζουμε και γι αυτό μας σπρώχνει. Και όταν κουνάει τα χέρια του παράξενα είναι γιατί δεν μπορεί να εκφράσει όλα αυτά που δεν του αρέσουν και δεν τον κάνουν χαρούμενο. Είδατε όμως πόσο ήρεμος είναι όταν ο δάσκαλος της μουσικής παίζει κιθάρα;

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΗΣΗ ΤΟΥ Ε.Ε.Π. Επικοινωνία με το μαθητή Να είστε σαφείς και συγκεκριμένοι Να αποφεύγετε ασαφείς όρους όπως «αργότερα», «ίσως», «γιατί το έκανες;» Μειώστε το ρυθμό της ομιλίας Σπάστε τη δραστηριότητα σε μικρότερα βήματα Δώστε από πριν σαφείς πληροφορίες για τυχόν αλλαγές

Επικοινωνία με το μαθητή Ελκύστε την προσοχή οπτικά, λεκτικά ή σωματικά Αποφύγετε τις ιδιωματικές φράσεις, τις λέξεις με διπλή έννοια ή το σαρκασμό. Χρησιμοποιήστε οδηγίες που συνοδεύονται από χειρονομίες και με φυσική καθοδήγηση αρχικά βοηθήστε το μαθητή να τις εκτελέσει (π.χ. οδηγία: «κάτσε στην καρέκλα» που να συνοδεύεται από χειρονομία). Αποφύγετε μεταφορικές φράσεις και νοήματα π.χ. βγήκα από τα ρούχα μου

Ενθάρρυνση της επικοινωνίας με το μαθητή Σταματάτε, ακούτε και περιμένετε Παρακολουθείστε και ακούστε τις προσπάθειες για ανταπόκριση Απαντήστε θετικά στις προσπάθειες Μορφοποιήστε σωστά τη δραστηριότητα χωρίς να διορθώνετε Ενθαρρύνετε την πρόσληψη και την επιλογή όταν είναι δυνατόν

Ενθάρρυνση της επικοινωνίας με το μαθητή Όταν το παιδί δεν επικοινωνεί αυθόρμητα, δεν τραβάτηνπροσοχήκάποιουκαιδενζητάκάτιπου χρειάζεται, μπορείτε να παρέχετε οπτικά συνθήματα για να το βοηθήσετε. Παράδειγμα Γράψτε έναν κανόνα: «Όταν δεν καταλαβαίνω τι πρέπει να κάνω, σηκώνω το χέρι μου και ζητώ βοήθεια» Γράψτε τη φράση που ταιριάζει με την περίσταση. «Μπορείτε να με βοηθήσετε, σας παρακαλώ;»

Κοινωνική υποστήριξη Προστατεύστε το παιδί από την κακομεταχείριση και την κοροϊδία Εξηγείστε στο μαθητή τους κοινωνικούς κανόνες που ισχύουν. Αν ο μαθητής κατανοεί καλύτερα με οπτικά μέσα, χρησιμοποιείστε σύμβολα ή σκίτσα Παράδειγμα ένα απαγορευτικό Χ στο σκίτσο ενός μαθητή που τρώει μέσα στην τάξη κι ένα σκίτσο που δείχνει το μαθητή να τρώει έξω στην αυλή

Κοινωνική υποστήριξη Επιβραβεύετε τους συμμαθητές του όταν του συμπεριφέρονται με συμπάθεια Δημιουργείστε συνεργατικές καταστάσεις μάθησης όπου μπορεί να μοιραστεί τις επιδόσεις του Δημιουργείστε ένα «σύστημα συντρόφου» σε κάθε τάξη. Αναγνωρίστε έναν-δυο συμμαθητές του που είναι πιο δεκτικοί και ενθαρρύνετέ τους ώστε να τον πλησιάζουν και να τον υποστηρίζουν. Δώστε του την ευκαιρία να αναπτύξει συγκεκριμένες δεξιότητες μέσα από φυσικές δραστηριότητες με έναν συμμαθητή ή με μικρή ομάδα συμμαθητών.

Κοινωνική υποστήριξη Δομήστε δραστηριότητες όπου θα υπάρχουν προκαθορισμένες σχέσεις και τρόποι αλληλεπίδρασης Εστιάστε στην κοινωνική διαδικασία και στο αποτέλεσμα αυτής Δείξτε του πώς να συμπεριφέρεται σε κοινωνικούς υπαινιγμούς και να δώστε του μια λίστα απαντήσεων που θα μπορεί να τις χρησιμοποιεί σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις. Δείξτε του τι να πει και πώς να το πει. Όταν χωρίς πρόθεση είναι προσβλητικός, χωρίς ευαισθησία ή αδιάκριτος πρέπει να του εξηγηθεί γιατί η απάντηση ήταν ακατάλληλη και ποια απάντηση θα ήταν η σωστή.

Κοινωνική υποστήριξη Καθορίστε ποιος από το εκπαιδευτικό προσωπικό θα συνηγορεί για το μαθητή, θα επιλύει τα προβλήματα και θα τον διευκολύνει Εξατομικεύστε κοινωνικές ιστορίες δίνοντας συγκεκριμένες καταστάσεις και τονίζοντας την περιγραφή και τις προοπτικές Επικεντρώστε στην αλλαγή των μη αποδεκτών συμπεριφορών και αγνοείστε εκείνες που είναι απλά «περίεργες» Να είστε ήρεμοι και υπομονετικοί στη συνδιαλλαγή με το παιδί και να αντιμετωπίζεται τις καταστάσεις με χιούμορ.

Περιβάλλον και ρουτίνες Οργανώστε ένα προβλέψιμο και ασφαλές περιβάλλον Δημιουργήστε ένα εξατομικευμένο ημερήσιο πρόγραμμα που θα εμπεριέχει το είδος, τη μορφή και την ακολουθία των δραστηριοτήτων του μέσα στην ημέρα του. Προσφέρετε σταθερές καθημερινές ρουτίνες Αποφύγετε τις εκπλήξεις, τις αλλαγές στο πρόγραμμα, ή άλλες αλλαγές, άσχετα από το πόσο μικρές είναι και προετοιμάστε επιμελώς τις δραστηριότητες

Περιβάλλον και ρουτίνες Μιλάτε του σε καταστάσεις άγχους ή απομακρύνετε τον από αυτές Δώστε του προσωπικό χώρο για να χαλαρώνει Μειώστε τους διασπαστικούς παράγοντες, την αισθητηριακή υπερφόρτωση τη φασαρία, τα οπτικά ερεθίσματα, τις μυρωδιές Να καθησυχάσετε φόβους για το άγνωστο εκθέτοντας το παιδί σε νέες δραστηριότητες π.χ. σχολική γιορτή.

Παρουσίαση των υλικών Παρουσιάζετε οπτικά Δίνετε γραπτή εντολή ή πληροφορία, φωτογραφίες,εικόνες και γραπτή εντολή, μόνο εικόνες, μόνο αντικείμενα, ημερολόγια, χάρτες, διαγράμματα, μέσω του κομπιούτερ, μέσω του βίντεο. Χρησιμοποιείστε εγκατεστημένες ρουτίνες Διασπάστε την οδηγία σε μικρά εξελικτικά βήματα Δώστε ευκαιρίες για επανάληψη Δώστε την απαιτούμενη βοήθεια

Έλεγχος της συμπεριφοράς από το ίδιο το παιδί Διδάξτε τη χρήση του χρονομέτρου ή άλλων οπτικών βοηθημάτων Δώστε ενθάρρυνση που είναι προσωπική, άμεση, συγκεκριμένη. Μεταφράστε τους σκοπούς σε δεξιότητες που πρέπει να διδαχθούν Αποφύγετε την πίεση του να «είναι καλός» ή άλλες αφηρημένες προσδοκίες Αποφύγετε την τιμωρία που μειώνει την αυτοπεποίθηση, αυξάνει το άγχος και δεν είναι και κατανοητή, όπως λ.χ με το σταμάτημα μια ρουτίνας, του ελεύθερου χρόνου, της άσκησης - με το να το στείλετε στο σπίτι του επιτιμώντας το ή φωνάζοντας του

Έλεγχος της συμπεριφοράς από το ίδιο το παιδί το ίδιο το παιδί Αποφύγετε την τιμωρία για τη συμπεριφορά που είναι μέρος της διαταραχής: αποφεύγει τη βλεμματική επαφή μιλάει στον εαυτό του έχει αργό χρόνο απάντησης έχει έλλειψη «σεβασμού» για τους άλλους επαναλαμβάνει λέξεις ή φράσεις αναστατώνεται με πολύ κόσμο ή με τη φασαρία είναι αγχωμένο αναφέρεται διαρκώς σε ένα θέμα ή ενδιαφέρον αναστατώνεται από την αλλαγή

Οπτικά δομημένη εκπαίδευση Το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα TEACCH χρησιμοποιείται ευρέως από τη δεκαετία του 1970. Βοηθά το παιδί να προετοιμαστεί για τις δραστηριότητες της ημέρας. Οι μεταβάσεις και οι αλλαγές γίνονται ευκολότερα. Οι προσδοκίες είναι σαφείς και το παιδί οργανώνεται πιο εύκολα. Το πρόγραμμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο σχολείο στο σπίτι και στις εξόδους.

Φύλλα Εργασίας Πρέπει να έχουν: Συγκεκριμένο διδακτικό στόχο Εμφανή πλαίσια για συμπλήρωση Ευδιάκριτη γραμματοσειρά Να περιέχουν πληροφορίες όπως: ΠΟΙΕΣ δραστηριότητες έχω να κάνω ΠΟΣΕΣ δραστηριότητες έχω να κάνω ΠΟΤΕ τελειώνω τις δραστηριότητες ΤΙ θα γίνει ΜΕΤΑ

Παράδειγμα Στόχος: Να γράφει και να διαβάζει το γράμμα τ με όλα τα φωνήεντα Εκφώνηση : 1. Γράψε τα γράμματα μαζί. τ α τα τ ο τ ι τ ε 2. Διάβασε τις συλλαβές που έγραψες

Παράδειγμα Στόχος: να διακρίνει τα γράμματα τ και π σε δισύλλαβες λέξεις Εκφώνηση: Διάβασε τις λέξεις τόπι τάπα παπί τότε ποτέ 2) ( Σε άλλη σελίδα Α4) :Γράψε ότι δείχνει κάθε εικόνα 3) ( Σε άλλη σελίδα Α4) Γράψε τις λέξεις που θα σου πω

Το πρόγραμμα του Γιώργου Το πρόγραμμα του Γιώργου Δευτέρα 18 Νοεμβρίου 8:20Βάλε την εργασία σου στο γραφείο της δασκάλας 8: 30 Διάβασε φωναχτά το κείμενο στο βιβλίο της γλώσσας. 9:00 Συμπλήρωσε το φύλλο εργασίας που σου δίνει η δασκάλα σου 9:45 Διάλειμμα. Φάε το κολατσιό σου. 10:00 Μαθηματικά με την κυρία Μαρία στο Τμήμα Ένταξης. 10.45 Διάλειμμα. Τουαλέτα

Συνέχεια. 11:00 Γυμναστική στην αυλή με τον κύριο Γιάννη. Αν βρέχει θα πάτε στο γυμναστήριο. 11.40 Διάλειμμα Βγες στην αυλή του σχολείου αν ο καιρός είναι καλός. 11:50 Μελέτη Περιβάλλοντος με την κυρία Άννα. 11:55 Δώσε τη φωτογραφία με την οικογένεια σου στην κυρία Άννα για να την κολλήσει στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης. 12:35 Διάλειμμα. Βγες στην αυλή του σχολείου αν ο καιρός είναι καλός 12:40 Μουσική με την κυρία Ελένη. 1:20 Τελείωσες για σήμερα. Θα πας στο σπίτι σου. Μετά την ολοκλήρωση κάθε δραστηριότητας ο μαθητής διαγράφει ή σημειώνει δεξιά ένα σύμβολο της αρεσκείας του ( * ν # )ή γράφει ΝΑΙ

Το πρόγραμμα του Γιώργου μετά το σχολείο Δευτέρα Άλλαξε ρούχα Πλύνε τα χέρια σου στο μπάνιο. Φάε το μεσημεριανό σου φαγητό Τάισε τα ψάρια Κάθισε μόνος σου στο δωμάτιό σου. Αν θέλεις ξάπλωσε στο κρεβάτι σου για να ξεκουραστείς 5:00 Δείξε στη μαμά σου τον κατάλογο των εργασιών σου για το σπίτι Εργασία για το σπίτι ακολούθησε τον κατάλογο Αφού τελειώσεις τις εργασίες σου μπορείς να ασχοληθείς με τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή

Συνέχεια.. 6:30 Πήγαινε στο γυμναστήριο με την αδερφή σου 8:00 Φάε το βραδινό σου 8:30 Κοίταξε το πρόγραμμά σου για την επόμενη μέρα Βάλε στην τσάντα τα βιβλία και τα τετράδια που θα χρειαστείς 9:00 Φόρεσε τις πυτζάμες σου. Πλύνε τα δόντια σου 9:30 Σβήσε το φως Καληνύχτα Φιλάκια

Γιατί χρησιμοποιείται το πρόγραμμα; Αξιοποιεί τις οπτικές δυνατότητες Προωθεί την ανεξαρτησία Κατανέμει το χρόνο για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα Εκπαιδεύει στην ευελιξία Δομεί τις αναγκαίες μαθησιακές δεξιότητες Βοηθά ένα διεκδικητικό παιδί να δεχτεί πιο εύκολα οδηγίες από τους άλλους

Το ημερήσιο πρόγραμμα περιλαμβάνει: το είδος και τη μορφή των δραστηριοτήτων το χώρο όπου θα πραγματοποιηθεί η δραστηριότητα (π.χ. τάξη, γυμναστήριο..) τον εκπαιδευτικό με τον οποίο θα πραγματοποιηθεί η δραστηριότητα το διδακτικό υλικό που θα χρησιμοποιεί ο μαθητής για την κάθε δραστηριότητα. την ακολουθία των δραστηριοτήτων του μέσα στην ημέρα του.

προσοχή Το πρόγραμμα θα πρέπει να βρίσκεται πάντα στην ίδια θέση π.χ. πάνω στο θρανίο ή σε ένα σημειωματάριο μέσα στην τσάντα του Ο μαθητής θα πρέπει να διδαχθεί να «χρησιμοποιεί» το πρόγραμμά του.

Αισθητηριακές εμπειρίες Προτεινόμενη δραστηριότητα Βάζω σε κύκλο ή υπογραμμίζω τους θορύβους που με ενοχλούν και προέρχονται από : Την ηλεκτρική σκούπα Το τηλέφωνο που χτυπά Τις κόρνες των αυτοκινήτων Τις σειρήνες Τα μηχανάκια που βάζουν μπρος Τους ανθρώπους που μιλούν όλοι μαζί

Αισθητηριακές εμπειρίες Προτεινόμενη δραστηριότητα Προτεινόμενη δραστηριότητα Θα διαγράψω με μια γραμμή ότι δεν μου αρέσει ετικέτες ρούχων φερμουάρ καπέλα σκουφιά κασκόλ συνθετικό νάιλον το μπάνιο το ντους το κολύμπι το χτένισμα το κούρεμα όταν με αγκαλιάζουν

Προτεινόμενη δραστηριότητα: Βάζω σε κύκλο ή υπογραμμίζω ότι είναι αλήθεια για μένα Γράψιμο Μου αρέσει να γράφω στο τετράδιο Μου αρέσει να γράφω στον υπολογιστή Μου αρέσει να διαβάζω δυνατά ενώ οι άλλοι με ακούνε Θα ήθελα να γράψω για τους γονείς μου Θα ήθελα να γράψω για την αδερφή μου Θα ήθελα να γράψω για

Άνθρωποι γνωστοί και άγνωστοι Οι άνθρωποι στην οικογένειά μου: Τα περισσότερα παιδιά ζουν με τους δυο γονείς τους Γράφω τα ονόματά τους: Το όνομα της μαμάς μου είναι Το όνομα του μπαμπά μου είναι Μερικά παιδιά έχουν αδερφούς ή αδερφές. Γράφω το όνομα της αδερφής μου Το όνομα της αδερφής μου είναι Στην οικογένεια ανήκουν οι παππούδες οι θείοι, οι θείες και τα ξαδέρφια. Γράφω τα ονόματά τους. κτλ

Συνέχεια.. Βάζω σε κύκλο ότι είναι αλήθεια για μένα Έχω μια οικογένεια και ζούμε όλοι στο ίδιο σπίτι Έχω ένα αδερφό Εχω μια αδερφή Η γιαγιά μου η ζει στο δικό της σπίτι στο χωρίο κτλ

Τι είναι φίλος Θα βάλω σε κύκλο ή θα υπογραμμίσω ότι είναι αλήθεια για μένα Δεν έχω φίλους Θα ήθελα να έχω φίλους Δε θέλω φίλους Έχω ένα φίλο. Το όνομά του είναι Έχω πολλούς φίλους. Τα ονόματά τους είναι Αυτά είναι τα πράγματα που μου αρέσει να κάνω με ένα φίλο.

Συνέχεια. Μου αρέσει : Να παίζω με ένα φίλο τη φορά Να παίζω με πολλούς φίλους Να παίζω μόνος Να παίζω μερικές φορές μόνος και μερικές φορές με φίλους Να παίζω με αγόρια Να παίζω με κορίτσια Να παίζω με την αδερφή μου Να παίζω με (όνομα) Να παίζω στην παιδική χαρά, κούνιες, μονόζυγο Να κάνω ποδήλατο Να τρέχω

Συνέχεια. Θέλω να έρθει ένας φίλος στο σπίτι. Μπορώ να ετοιμαστώ ακολουθώντας έναν κατάλογο. Θα καλέσω ένα φίλο στο σπίτι για δυο ώρες. Οι γονείς μου θα κάνουν ένα πρόγραμμα που θα ακολουθήσουμε ο φίλος μου κι εγώ ( επιτραπέζιο παιχνίδι, ηλεκτρονικό παιχνίδι, κολατσιό, παιδική βιντεοταινία, κτλ) Αν μαλώσουμε θα πω συγνώμη Μετά θα πω «ας παίξουμε ξανά μαζί». Θα φτιάξουμε έναν κατάλογο με πράγματα που αρέσουν και στους δύο

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ Καθιερώστε: Συχνές συναντήσεις Τετράδιο επικοινωνίας του εκπαιδευτικού με τους γονείς που θα συνδέει το σπίτι και το σχολείο σε καθημερινή βάση καθώς αμφίδρομα μεταφέρονται πληροφορίες. Τηλεφωνική επαφή του εκπαιδευτικού με τους γονείς Παράδοση του εξατομικευμένου εκπαιδευτικού προγράμματος (σε αντίγραφο) στους γονείς, έτσι ώστε να προετοιμάζουν κατάλληλα το μαθητή Αποστολή εργασιών του μαθητή στους γονείς του

ας επιστρέψουμε στο Γιώργο Ο πανικός, οι ιδιαίτερα έντονες αντιδράσεις του μαθητή με αυτισμό, η έλλειψη εμπειρίας σε παρόμοια περίπτωση, η απουσία οποιασδήποτε στήριξης από ειδικούς ή φορείς, η απουσία υλικοτεχνικής υποδομής στο σχολείο, η άρνηση της δασκάλας να συνεργαστεί μαζί μου, οι προσδοκίες των γονέων οι οποίοι περίμεναν ότι ως ειδική παιδαγωγός μπορώ να κάνω θαύματα με το Γιώργο επηρέαζαν την κρίση και τις αποφάσεις σχετικά με το πρόγραμμα που έπρεπε να ακολουθήσω.

.. ψυχραιμία σκέφτηκα!!!!! Άδειασα το μυαλό μου από τις αρνητικές σκέψεις και σκέφτηκα από πού θα ξεκινούσα. 1 ος ΣΤΟΧΟΣ: Να με εμπιστευθεί και να νοιώσει ασφάλεια

..τέσσερα χρόνια μετά Ο Γιώργος έμαθε να διαβάζει, να γράφει, να μετράει, να αναγνωρίζει τα χρήματα, να χρησιμοποιεί το κομπιουτεράκι. Απέκτησε βασικές κοινωνικές δεξιότητες, έμαθε να εκφράζει τις επιθυμίες του και να λέει «δε θέλω» σε όσα τον ενοχλούσαν. Έμαθε να αναγνωρίζει τα συναισθήματα του και να δείχνει ενδιαφέρον για τα δικά μου συναισθήματα. «Εσύ κυρία φοβάσαι το μεγάλο σκυλί;» «Εσύ κυρία θυμώνεις όταν η μαμά σου κλείνει την τηλεόραση;».

...συνέχεια Υπήρξαν και πολλά που δεν έμαθε, στόχοι που δεν επιτεύχθηκαν κυρίως στη κοινωνική προσαρμογή. Δεν πήρε ποτέ την πρωτοβουλία να πλησιάσει τα παιδιά στο διάλλειμα χωρίς τη δική μου προτροπή, δεν έπαιξε ποτέ μπάλα με τα αγόρια της τάξης του, δεν έκανε φίλους. Τώρα είναι 20 χρονών και ολοκλήρωσε τη φοίτησή του σε δομή επαγγελματικής κατάρτισης. Θα καταφέρει άραγε ποτέ να ζήσει αυτόνομος;

.τι έμαθα εγώ από το Γιώργο; Έμαθα να έχω υπομονή, να μην ξεπερνώ τα όρια ενός αυτιστικού παιδιού, ακόμη κι όταν αυτό δεν εκδηλώνει σημάδια κόπωσης, γιατί όσο δύσκολο είναι να σε εμπιστευθεί τόσο εύκολο είναι να σε απορρίψει αν δε δείξεις συνέπεια σε αυτό που αρχικά του ζήτησες να κάνει. Μετά το Γιώργο ένοιωσα ότι μπορώ να διδάξω οποιοδήποτε παιδί, ακόμη και αν αυτό φαντάζει υπερφίαλο και ουτοπικό.

να θυμάστε πάντα. Όταν ένα παιδί με αυτισμό δεν μπορεί ή δεν κάνει κάτι, συνήθως υπάρχει κάτι στη δραστηριότητα που το μπερδεύει ή δεν έχει νόημα για αυτό ακόμη κι αν προηγουμένως το έκανε με επιτυχία

να θυμάστε επίσης ότι δε θέλει να είναι κακό παιδί, απλά αντιλαμβάνεται διαφορετικά τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις του

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!!!