ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Αθήνα: Κονίτσης 33, 15125 Μαρούσι Τηλ. 210-8063665, 6129290, Fax 210-8062113, e-mail: info@ergastirio.eu Site: www.ergastirio.eu ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (Π.Ε.Σ.Θ.) Τετραετές Βασικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ 2014-15
I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η Συστημική Ψυχοθεραπεία αποτελεί μια επιστημονικά κατοχυρωμένη θεραπευτική προσέγγιση με εφαρμογή σε μεγάλο εύρος προβλημάτων. Έχει παράδοση πολλών δεκαετιών τόσο στη Δύση όσο και στον ελληνικό χώρο. Ο συστημικός τρόπος σκέψης προσφέρει ένα ευέλικτο, ευρύ και ενοποιητικό πλαίσιο, το οποίο διευκολύνει την οργάνωση της πολυπλοκότητας που αντιμετωπίζουν οι ειδικοί του χώρου της ψυχικής υγείας και διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ τους. Το Πρόγραμμα Ειδίκευσης στη Συστημική Θεραπεία προσφέρει στον ειδικευόμενο τις εκπαιδευτικές και βιωματικές εμπειρίες που θα του επιτρέψουν να αφομοιώσει τη θεωρητική γνώση και να αποκτήσει την απαραίτητη πρακτική εξάσκηση. ΠΟΙΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΔΕΚΤΟΙ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Το Πρόγραμμα Ειδίκευσης στη Συστημική Θεραπεία απευθύνεται σε ψυχολόγους, ψυχιάτρους και κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι ενδιαφέρονται να διδαχθούν το συστημικό τρόπο σκέψης και τους τρόπους εφαρμογής του στη θεραπεία με άτομα, οικογένειες και ομάδες. Άλλοι ενδιαφερόμενοι που δεν ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες, αλλά έχουν βασικές σπουδές στο χώρο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, είναι δυνατό να γίνουν δεκτοί στο πρόγραμμα υπό ορισμένες προϋποθέσεις (π.χ. εργάζονται ήδη στο χώρο της ψυχικής υγείας, έχουν μεταπτυχιακές σπουδές στο χώρο της ψυχικής υγείας). Οι αιτήσεις αξιολογούνταικατά περίπτωση από την εκπαιδευτική επιτροπή, κρίνονταςκαι τα υπόλοιπα προσόντα, ενώ οι υποψήφιοι αξιολογούνται και μέσω συνέντευξης. Η εκπαιδευτική επιτροπή του Εργαστηρίου, αποτελούμενη από όλους τους εκπαιδευτές του προγράμματος οφείλει να ενημερώνει τον/την κάθε εκπαιδευόμενο/η ξεχωριστά για τις προοπτικές επαγγελματικής του/της κατοχύρωσης και εξέλιξης στο χώρο της ψυχοθεραπείας, σύμφωνα με τις ισχύουσες νομικές διατάξεις και τους κανόνες των επαγγελματικών συλλόγων και ψυχοθεραπευτικών εταιρειών. Οφείλει, επίσης, να τον/την ενημερώνει για τα κριτήρια αξιολόγησης και τους όρους του προγράμματος στα πλαίσια του Εργαστηρίου (βλ. παρακάτω). Ο αριθμός των ειδικευόμενων που γίνονται δεκτοί κάθε χρόνο είναι κατά μέσο όρο 20 άτομα. 2
Όσοι γίνονται δεκτοί στο πρόγραμμα οφείλουν να προσκομίζουν βιογραφικό τους σημείωμα και αντίγραφα των πτυχίων τους, τα οποία θα κρατούνται στον ατομικό τους φάκελο μαζί με τις εργασίες τους και τις αξιολογήσεις της Εκπαιδευτικής Επιτροπής (βλ. πιο κάτω). II. ΔΙΑΡΚΕΙΑ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ Το πρόγραμμα διαρκεί τέσσερα (4) χρόνια. Οι ειδικευόμενοι μπορούν να καθυστερήσουν την ολοκλήρωση μερών του προγράμματος (π.χ. πρακτική άσκηση) λόγω επαγγελματικών ή προσωπικών και οικογενειακών υποχρεώσεων. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Το πρόγραμμα ειδίκευσης περιλαμβάνει τους ακόλουθους τομείς (οι ώρες που αναγράφονται δηλώνουν το κατώτερο όριο απαιτούμενων ωρών για κάθε τομέα): Προσωπική (ομαδική) ψυχοθεραπεία (300 ώρες) Θεωρητική κατάρτιση (500 ώρες) Πρακτική άσκηση (482 ώρες) Εποπτεία (200 ώρες) Οι τομείς αυτοί περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω για κάθε έτος ξεχωριστά. Αναλυτικό πρόγραμμα με το περιεχόμενο της εκπαίδευσης για κάθε έτος παρέχεται στους ειδικευόμενους από τους εκπαιδευτές τους στην αρχή κάθε ακαδημαϊκής χρονιάς. Το ακαδημαϊκό έτος (εννέα μήνες) ισχύει μόνο για τον τομέα της θεωρητικής κατάρτισης. Παρέχεται, επίσης, η δυνατότητα εκπαίδευσης των ειδικευόμενων στη διάγνωση, εφόσον έχουν βασικές σπουδές στην Ψυχολογία. Το πρόγραμμα αυτό είναι ξεχωριστό από το υπόλοιπο πρόγραμμα ειδίκευσης, διαρκεί τρία έτη και η συμμετοχή σε αυτό είναι προαιρετική. Το πρόγραμμα αυτό παρουσιάζεται συνοπτικά σε ξεχωριστό έντυπο το οποίο μπορείτε να ζητήσετε από τη γραμματεία. 3
ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ Οι ειδικευόμενοι θα πρέπει να ικανοποιήσουν όλα τα παρακάτω κριτήρια προκειμένου να ολοκληρώσουν το πρόγραμμα: Τη συστηματική παρακολούθηση του προγράμματος και συμπλήρωση όλων των ωρών, όπως κατανέμονται σε κάθε ξεχωριστό τομέα σύμφωνα με το πρόγραμμα. Το σύνολο των ωρών ειδίκευσης δεν μπορεί να είναι κατώτερο των 1580. Επιτυχής παρακολούθηση του προγράμματος θεωρείται η κάλυψη τουλάχιστον του 80% των εκπαιδευτικών ωρών κατ έτος και κατά σεμιναριακή ενότητα. Την ολοκλήρωση και παράδοση όλων των γραπτών εργασιών Την ολοκλήρωση όλων των προφορικών εργασιών (παρουσιάσεων) Τη θετική αξιολόγηση της Εκπαιδευτικής Επιτροπής όσον αφορά τα εξής: i. Την πιστοποιημένη επίδοση στο θεωρητικό και πρακτικό τομέα, ii. Την επίδειξη γνωστικο-συγκινησιακής και κοινωνικής ωριμότητας (κριτική σκέψη, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων, επικοινωνιακές δεξιότητες, διαπροσωπικές σχέσεις με συνειδικευόμενους, αναγνώριση και ικανοποιητικός χειρισμός προσωπικών εμπλοκών και συμβολής στη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, αξιοποίηση της παρεχόμενης εποπτείας), iii. Την επαγγελματική συμπεριφορά, iv. Τη μη παραβίαση του κώδικα δεοντολογίας του Εργαστηρίου. Οι ειδικευόμενοι δεν έχουν δικαίωμα να επικαλεστούν άγνοια του κώδικα αυτού. v. Την αποκτηθείσα επαγγελματική πείρα και πρακτική εξάσκηση εκτός των ειδικευόμενων πλαισίων του Εργαστηρίου από την έναρξη της ειδίκευσης, διάρκειας 500 ωρών τουλάχιστον, και σε συμβουλευτικό-θεραπευτικό πλαίσιο. (Οι ώρες αυτές είναι εκτός του προσφερόμενου προγράμματος). Την έλλειψη εκκρεμοτήτων των ειδικευόμενων όσον αφορά στις οικονομικές τους υποχρεώσεις απέναντι στο Εργαστήριο. Οι εκπαιδευτές παρακολουθούν και καταγράφουν συστηματικά την πρόοδο των εκπαιδευόμενων. Συναντούνται μαζί τους κατ ιδίαν όποτε κρίνουν απαραίτητο, συζητούν μαζί τους την πορεία τους και τους ενημερώνουν για τη μέχρι τότε αξιολόγησή τους. Τυχόν αρνητική αξιολόγηση οδηγεί στην παραπομπή τους στους υπεύθυνους του Tομέα Εκπαίδευσης, οι οποίοι κρίνουν για τη συνέχιση ή όχι της εκπαίδευσης. Όσοι ολοκληρώσουν το πρόγραμμα ειδίκευσης ικανοποιώντας όλα τα παραπάνω κριτήρια, δικαιούνται την απονομή Πιστοποιητικού Ειδίκευσης στη Συστημική Ψυχοθεραπεία. Απαραίτητη προϋπόθεση για την απονομή του Πιστοποιητικού είναι η προσκόμιση του προ- 4
απαιτούμενου τίτλου σπουδών βασικής ή/και μεταπτυχιακής εκπαίδευσης (βλ. «ποιοι γίνονται δεκτοί στο πρόγραμμα»). Ενστάσεις που αφορούν στην άρνηση χορήγησης του Πιστοποιητικού σε ειδικευόμενο εξετάζονται με διαδικασίες που προβλέπονται στο καταστατικό του Εργαστηρίου. Όσοι από τους ειδικευόμενους διακόψουν το πρόγραμμα πριν την ολοκλήρωσή του, ή η Εκπαιδευτική Επιτροπή κρίνει πως δεν πληρούν κάποιο από τα κριτήρια που καθορίζουν την ολοκλήρωσή του, ή σκοπεύουν να ολοκληρώσουν το πρόγραμμα στο μέλλον, δικαιούνται την παροχή βεβαίωσης για την παρακολούθηση συγκεκριμένων θεωρητικών σεμιναρίων και φάσεων της πρακτικής άσκησης. Η παραβίαση του κώδικα δεοντολογίας αφαιρεί αυτομάτως από τους ειδικευόμενους το δικαίωμα αυτής της παροχής. Σημείωση: Σύμφωνα με τον κώδικα δεοντολογίας του Εργαστηρίου, οι ειδικευόμενοι μπορούν να χρησιμοποιούν τον τίτλο του συστημικού ή οικογενειακού θεραπευτή μόνο μετά το πέρας της σχετικής ειδίκευσής τους (ολοκλήρωση του προγράμματος) και την απόκτηση του απαραίτητου πιστοποιητικού από το Εργαστήριο. Η εγγραφή τους σε Επιστημονική Εταιρεία Συστημικής/Οικογενειακής Θεραπείας, τους καλύπτει επιστημονικά και επαγγελματικά, μέχρι να καθοριστούν τα κρατικά ή ευρωπαϊκά κριτήρια για τη χορήγηση άδειας άσκησης επαγγέλματος ψυχοθεραπευτή. III. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ Το πρόγραμμα σπουδών των τεσσάρων ετών ειδίκευσης παρουσιάζεται συνοπτικά παρακάτω. Αναλυτικό πρόγραμμα με το περιεχόμενο της εκπαίδευσης για κάθε έτος, τρόπους πρακτικής άσκησης καθώς και επιμέρους διευκρινήσεις παρέχονται στους ειδικευόμενους από τους εκπαιδευτές τους στην αρχή κάθε ακαδημαϊκής χρονιάς. Ορισμένες διαφορές, όπως λόγου χάριν στους τρόπους πρακτικής άσκησης, είναι αναμενόμενες και οφείλονται στις δυνατότητες που υπάρχουν αλλά και τον τόπο διεξαγωγής του προγράμματος (π.χ. Αθήνα ή περιφέρεια). Οι εκπαιδευτές οφείλουν να τηρούν τις αρχές του συνοπτικού προγράμματος και τις κατευθυντήριες γραμμές του Τομέα Εκπαίδευσης, διατηρούν όμως την ακαδημαϊκή ελευθερία να επιλέγουν τις βασικές τους πηγές, να αποφασίζουν για το περιεχόμενο των εργασιών, να παρέχουν πρόσθετες οδηγίες και να προτείνουν βιβλιογραφία την οποία και θα ανανεώνουν κατά τακτά διαστήματα. Όπως ήδη ειπώθηκε, το πρόγραμμα ειδίκευσης περιλαμβάνει τους ακόλουθους τομείς: Προσωπική (ομαδική) ψυχοθεραπεία Θεωρητική κατάρτιση Πρακτική άσκηση Εποπτεία 5
ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Οι εκπαιδευόμενοι οφείλουν να ενταχθούν σε πρόγραμμα προσωπικής ψυχοθεραπείας στη συστημική προσέγγιση, το οποίο θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει ένταξή τους σε θεραπευτική ομάδα. Το πρόγραμμα συστημικής (ομαδικής) θεραπείας στο οποίο εντάσσονται οι ειδικευόμενοι είναι της δικής τους επιλογής, αλλά ο επιλεγμένος θεραπευτής θα πρέπει υποχρεωτικά να ανήκει σε επιστημονική εταιρεία συστημικής προσέγγισης, η οποία να είναι μέλος της EFTA (European Family Therapy Association). Οι ειδικευόμενοι οφείλουν να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα προσωπικής ψυχοθεραπείας τουλάχιστον για 300 ώρες. Η χρονική διάρκεια της θεραπείας τους είναι ανεξάρτητη του προγράμματος. Προκειμένου να πάρουν το πιστοποιητικό τους απαιτείται βεβαίωση για την κάλυψη των απαιτούμενων ωρών και θετική σύσταση από το θεραπευτή τους η οποία αποστέλλεται στο Εργαστήριο εμπιστευτικά. Όσοι ειδικευόμενοι παρακολουθούν πρόγραμμα προσωπικής θεραπείας σε άλλη προσέγγιση ενθαρρύνονται να ολοκληρώσουν το πρόγραμμα αυτό προτού ενταχθούν υποχρεωτικά σε πρόγραμμα συστημικής ψυχοθεραπείας. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ Η θεωρητική κατάρτιση γίνεται κατά τη διάρκεια των: 1. Ομάδων Εργασίας (1 ο, 2 ο και 3 ο έτος). Οι ειδικευόμενοι επεξεργάζονται θέματα που αφορούν στη συστημική θεραπεία με άτομα, οικογένειες και ομάδες, εστιάζοντας σταδιακά σε πιο εξειδικευμένα θέματα, από αιτήματα που αφορούν προβλήματα προσαρμογής (2 ο έτος) ως αιτήματα που αφορούν σοβαρές ψυχολογικές δυσκολίες (3 ο έτος). 2. Σεμιναρίων Οικογενειακής Θεραπείας (1 ο, 2 ο και 3 ο έτος). Τα σεμινάρια εξοικειώνουν τους ειδικευόμενους με την ιστορία της οικογενειακής θεραπείας, από τις απαρχές της ως τις σύγχρονες μεταμοντέρνες εξελίξεις της. Εστιάζουν σε ζητήματα θεωρίας, μεθόδων, τεχνικών και εφαρμογών. 3. Σεμιναρίων του Συνθετικού Μοντέλου Συστημικής Θεραπείας (1 ο, 2 ο και 3 ο έτος). Τα σεμινάρια αυτά διδάσκουν την ιστορία και τις εφαρμογές του μοντέλου αυτού. Συνδυασμένα με τις ώρες πρακτικής άσκησης στην οικογενειακή και ομαδική θεραπεία, μαθαίνουν στους ειδικευόμενους να συνθέτουν ιδέες, μεθόδους και τεχνικές από διάφορες σχολές οικογενειακής θεραπείας, αλλά και άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις με το δικό τους προσωπικό τρόπο, βάσει των δύο αξόνων του μοντέλου: του Γνωστικού Συστήματος Αυτοαναφοράς και των Σταδίων της Μακρόχρονης Συστημικής Θεραπείας. 4. Σεμιναρίου συγγραφής και εποπτεία διπλωματικής εργασίας (4 ο έτος). Οι ειδικευόμενοι 6
υποστηρίζονται στο έργο της συγγραφής μιας βιβλιογραφικά στοιχειοθετημένης μελέτης περίπτωσης (άτομο, οικογένεια, ομάδα) που ολοκληρώνει τη θεωρητική τους κατάρτιση. Αναλυτικά προγράμματα παρέχονται στην αρχή της χρονιάς από τους εκπαιδευτές των διαφόρων σεμιναρίων. Η κατάρτιση αυτή επιτυγχάνεται μέσω εισηγήσεων των εκπαιδευτών, βιωματικών δραστηριοτήτων (π.χ. προσομοιώσεων), παρουσιάσεων των ειδικευόμενων και χρήσης μέσων, όπως ο μονόδρομος καθρέφτης, το βίντεο κλπ. ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Η πρακτική άσκηση μπορεί να περιλαμβάνει στα αρχικά στάδια της εκπαίδευσης την παρακολούθηση ατομικών, ομαδικών και οικογενειακών συνεδριών πίσω από τον καθρέφτη ή/και από μαγνητοσκοπημένες συνεδρίες, καθώς και την εξάσκηση μέσω προσομοιώσεων. Σε πιο προχωρημένα στάδια οι εκπαιδευόμενοι συμμετέχουν στη θεραπευτική διαδικασία πιο ενεργά ως ειδικευόμενοι θεραπευτές. Οι συγκεκριμένοι τρόποι ολοκλήρωσης της πρακτικής άσκησης, ειδικά στα στάδια αυτά, μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τις δυνατότητες του προγράμματος, αλλά και τον τόπο διεξαγωγής (Αθήνα ή περιφέρεια). Αναλυτικές οδηγίες δίνονται στους ειδικευόμενους από το βασικό τους εκπαιδευτή στην αρχή κάθε χρονιάς. ΕΠΟΠΤΕΙΑ Η εποπτεία παρέχεται κατά τη διάρκεια και των τεσσάρων ετών. Οι ειδικευόμενοι φέρνουν για εποπτεία υλικό τόσο από την πρακτική τους άσκηση στο Εργαστήριο όσο και από τον επαγγελματικό τους χώρο. Είναι υπεύθυνοι για την τήρηση των κανόνων δεοντολογίας του Εργαστηρίου κατά την παρουσίαση του υλικού αυτού. Δυνατότητα εποπτείας παρέχεται επίσης στους ειδικευόμενους μετά το τέλος κάθε δίωρου πρακτικής τους άσκησης στην ομαδική και οικογενειακή θεραπεία. Στο 4 ο έτος οι ειδικευόμενοι συμπληρώνουν το κομμάτι της πρακτικής τους άσκησης και με ζωντανή εποπτεία, με σχόλια ανατροφοδότησης από τον εκπαιδευτή αλλά και από το σύνολο της εκπαιδευτικής τους ομάδας. Η ενεργή συμμετοχή στην εποπτεία είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση του προγράμματος ειδίκευσης και αξιολογείται από την Εκπαιδευτική Επιτροπή. 7
IV. ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ Το Εργαστήριο διαθέτει όλα τα απαραίτητα μέσα και την υλικοτεχνική υποδομή για τη διεξαγωγή και υποστήριξη όλων των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που προσφέρει. Κατάλληλοι σεμιναριακοί χώροι, αίθουσες με μονόδρομους καθρέφτες, οπτικοακουστικά μέσα για μαγνητοσκόπηση και παρακολούθηση μαγνητοσκοπημένων συνεδριών. Το Εργαστήριο προσφέρει ακόμα τη δυνατότητα ηλεκτρονικής πρόσβασης εκπαιδευόμενων και προσωπικού σε έγκυρα διεθνή περιοδικά συστημικής και οικογενειακής θεραπείας. Επίσης μέσω της ιστοσελίδας του, δίνει τη δυνατότητα ανάγνωσης της σειράς «Κειμένων Εργασίας» (ISSN) σε όλους τους ενδιαφερόμενους για θέματα συστημικής επιστημολογίας και θεραπείας. V. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΈΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ Οι ειδικευόμενοι μπορούν να συμμετέχουν σε ερευνητικά προγράμματα του Εργαστηρίου, ανάλογα με την εμπειρία και τη θεωρητική τους κατάρτιση. Μπορούν επίσης να ζητούν εποπτεία για δικές τους έρευνες ή παρουσιάσεις σε συνέδρια από επιστημονικούς συνεργάτες του Εργαστηρίου που ασχολούνται με συναφή θέματα. Δίνεται επιπρόσθετα η δυνατότητα δημοσίευσης στη σειρά «Κειμένων Εργασίας» (βλ. παραπάνω) κατόπιν υποβολής και αξιολόγησης από την αρμόδια επιτροπή. Οι εκπαιδευόμενοι ενθαρρύνονται να υποβάλλουν κείμενα και ως ένα είδος αξιολόγησης του έργου τους και προδημοσίευσης που επιτρέπει κατόπιν την υποβολή σε επιστημονικά περιοδικά. ΈΚΤΑΚΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Οι ειδικευόμενοι ενθαρρύνονται να λαμβάνουν μέρος στις έκτακτες εκπαιδευτικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται κάθε χρόνο, όπως ημερίδες, διαλέξεις, βιωματικά σεμινάρια, θεραπευτικοί μαραθώνιοι κ.ά. 8