ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος Συντομογραφίες. ΙΧ ΧΙΧ 1. Εισαγωγή 1 Ι. Η οικονομική σημασία των συμβάσεων καταναλωτικής πίστης 1 ΙΙ. Το πρότυπο πληροφόρησης ( Informationsmodell ) στο σημερινό πεδίο των συμβάσεων καταναλωτικής πίστης 2 III. Αντικείμενο και διάρθρωση της μελέτης. 5 Κεφάλαιο Πρώτο Η εξέλιξη του κοινοτικού/ενωσιακού δικαίου για την καταναλωτική πίστη 2. Η Οδηγία 87/102/ΕΟΚ για την καταναλωτική πίστη 7 Ι. Ιστορική εξέλιξη 7 ΙΙ. Σκοπός.. 9 ΙΙΙ. Βασικές ρυθμίσεις της Οδηγίας 87/102/ΕΟΚ.. 11 3. Ενσωμάτωση της Οδηγίας 87/102/ΕΟΚ στο ελληνικό δίκαιο και σε άλλες έννομες τάξεις.. 12 Ι. Γενικά 12 ΙΙ. Ενσωμάτωση στο ελληνικό δίκαιο. 14 1. Γενικά 14 2. Ειδικότερα ζητήματα από την εφαρμογή της ΚΥΑ του 1991 15 ΙΙΙ. Ενσωμάτωση σε άλλες έννομες τάξεις. 16 1. Γενικά 16 2. Γερμανικό δίκαιο... 17 3. Αγγλικό δίκαιο... 19 4. Γαλλικό δίκαιο... 22 4. Η Οδηγία 2008/48/ΕΚ για τις συμβάσεις καταναλωτικής πίστης. 23
XII Ι. Ο μακρύς δρόμος ως την έκδοση της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ 23 ΙΙ. Σκοποί 24 1. Γενικά. 24 2. Δημιουργία εσωτερικής αγοράς. 26 3. Προστασία του καταναλωτή.. 27 ΙΙΙ. Οι λόγοι για τους οποίους κρίθηκε αναγκαία η έκδοση μιας νέας Οδηγίας για την καταναλωτική πίστη. 29 IV. Οι καινοτομίες της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ.. 31 5. Σύντομη παρουσίαση των ρυθμίσεων της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ 32 Ι. Πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας. 32 1. Υποκειμενικό πεδίο 32 α) Ο καταναλωτής... 32 αα) Γενικά. 32 ββ) Η έννοια του καταναλωτή στο κοινοτικό δίκαιο... 33 β) Ο πιστωτικός φορέας. 35 γ) Ο μεσίτης πιστώσεων. 36 2. Αντικειμενικό πεδίο... 37 α) Πιστωτικές συμβάσεις 37 αα. Γενικά.. 37 ββ. Προθεσμιακή καταβολή.. 39 γγ. Δάνειο.. 40 γγ1. Γενικά 40 γγ2. Χαρακτηριστικά των καταναλωτικών δανείων. 41 γγ3. Δάνεια τριμερούς σχέσης. 43 δδ) Άλλης μορφής παρόμοια χρηματοδοτική διευκόλυνση. 44 δδ1. Σύμβαση ανοίγματος πίστωσης 44 δδ2. Πιστωτική κάρτα... 46 δδ3. Σύμβαση πίστωσης με δυνατότητα υπερανάληψης ή υπέρβασης.. 47 β) Πιστωτικές συμβάσεις που εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας... 48 αα. Γενικά.. 48
XIII ββ. Γενικές εξαιρέσεις 48 γγ. Μερικές εξαιρέσεις.. 50 δδ. Προαιρετικές εξαιρέσεις.. 51 ΙΙ. Ο προστατευτικός μηχανισμός της Οδηγίας. 52 1. Διαφήμιση.. 52 2. Υποχρεώσεις του πιστωτικού φορέα πριν από την κατάρτιση της πιστωτικής σύμβασης... 56 α) Υποχρέωση πληροφόρησης του καταναλωτή κατά το προσυμβατικό στάδιο 56 β) Υποχρέωση συνδρομής στον καταναλωτή 58 γ) Υποχρέωση αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας του καταναλωτή... 60 3. Τύπος και περιεχόμενο της σύμβασης πίστωσης.. 63 4. Δικαίωμα καταγγελίας... 65 5. Δικαίωμα υπαναχώρησης.. 66 6. Πρόωρη εξόφληση 67 7. Συνδεδεμένες συμβάσεις πίστωσης.. 70 8. Ειδικές ρυθμίσεις για τη δυνατότητα υπερανάληψης και υπέρβασης. 72 9. Ειδικές ρυθμίσεις για τους μεσίτες πιστώσεων 73 6. Άλλες Οδηγίες που επιδρούν στον τομέα της καταναλωτικής πίστης. 74 7. Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ στο ελληνικό δίκαιο και σε άλλες έννομες τάξεις.. 77 Ι. Ενσωμάτωση στο ελληνικό δίκαιο: Προκαταρκτική παρουσίαση των νέων ρυθμίσεων... 77 ΙΙ. Ενσωμάτωση σε άλλες έννομες τάξεις 1. Γερμανικό δίκαιο... 80 2. Αγγλικό δίκαιο... 81 3. Γαλλικό δίκαιο... 82 8. Συμπέρασμα Πρώτου Κεφαλαίου 83 Κεφάλαιο Δεύτερο Η εναρμόνιση του ενωσιακού δικαίου της καταναλωτικής πίστης 9. Εναρμόνιση των εθνικών διατάξεων Γενικά... 85 Ι. Η έννοια της εναρμόνισης. 85
XIV ΙΙ. Εναρμόνιση του δικαίου των συμβάσεων Προστασία των καταναλωτών. 86 ΙΙΙ. Μέθοδοι εναρμόνισης. 87 IV. Οδηγίες ελάχιστης και πλήρους εναρμόνισης.. 90 V. Η πλήρης εναρμόνιση ως «νέα στρατηγική» εναρμόνισης του ενωσιακού δικαίου προστασίας του καταναλωτή.. 93 1. Ιστορική εξέλιξη της προσέγγισης των εθνικών δικαίων μέσω της ενσωμάτωσης Οδηγιών ελάχιστης ή πλήρους εναρμόνισης 93 2. Μετάβαση από την ελάχιστη στην πλήρη εναρμόνιση του ενωσιακού δικαίου προστασίας του καταναλωτή.. 96 10. Εναρμόνιση στον τομέα της καταναλωτικής πίστης. 100 I. Το πρότυπο εναρμόνισης της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ για τις συμβάσεις καταναλωτικής πίστης.. 100 II. Περιθώρια του εθνικού νομοθέτη στο πλαίσιο της εναρμόνισης της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ για τις συμβάσεις καταναλωτικής πίστης 102 1. Όρια της πλήρους εναρμόνισης ως προς το πεδίο εφαρμογής της. 102 2. Όρια της πλήρους εναρμόνισης ως προς το περιεχόμενο των ρυθμίσεών της.. 104 α) Αποκλειστικές ρυθμίσεις 104 β) Παραπομπή στο εθνικό δίκαιο - Ρήτρες επιφύλαξης.. 106 11. Συμπέρασμα Δεύτερου Κεφαλαίου. 108 Κεφάλαιο Τρίτο Η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) Ζ1 699/23.6. 2010 για τις συμβάσεις καταναλωτικής πίστης 12. Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ στο ελληνικό δίκαιο.. 109 Ι. Γενικά. 109 ΙΙ. Οι καινοτομίες της υπουργικής απόφασης 110 1. Υποχρέωση παροχής πληροφοριών πριν από τη σύναψη της σύμβασης πίστωσης. 111 2. Υποχρέωση αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανό-
XV τητας του καταναλωτή.. 112 3. Δικαίωμα καταγγελίας... 112 4. Δικαίωμα υπαναχώρησης.. 112 5. Δικαίωμα αποζημίωσης του πιστωτικού φορέα σε περίπτωση πρόωρης εξόφλησης.. 113 6. Διεύρυνση της προστασίας του καταναλωτή στις συνδεδεμένες συμβάσεις πίστωσης.. 113 13. Η έννοια του καταναλωτή. 114 Ι. Γενικά.. 114 ΙΙ. Η έννοια του καταναλωτή ως «τελικού αποδέκτη».. 114 ΙΙΙ. Πρόσθετα στοιχεία της έννοιας του καταναλωτή από το άρθρ. 1 5 του Ν. 3587/2007. 117 1. Οι ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα, ως καταναλωτές.. 117 2. Ο εγγυητής ως καταναλωτής. 120 IV. Ειδικά: ο πελάτης της τράπεζας ως καταναλωτής.. 122 V. Απόπειρες περιορισμού της έννοιας του καταναλωτη 125 VI. Σύνδεση της έννοιας του καταναλωτή με την έννοια του «μέσου» καταναλωτή 129 1. Η ανάδειξη του «μέσου» καταναλωτή στο σύστημα προστασίας του καταναλωτή 129 2. Ανάγκη επαναπροσδιορισμού της έννοιας του καταναλωτή υπό την επίδραση του κριτηρίου του «μέσου» καταναλωτή. 131 VIΙ. Η ενσωμάτωση της στενής έννοιας του καταναλωτή στο ελληνικό δίκαιο 132 1. Ειδικές διατάξεις στον Ν. 2251/1994 132 2. Ο ειδικός ορισμός της ΚΥΑ Ζ1-699/23/6/2010 134 3. Παρατηρήσεις de lege lata: Αξιοποίηση του κριτηρίου του «μέσου» καταναλωτή. 135 14. Το δικαίωμα υπαναχώρησης (άρθρο 14 της ΚΥΑ) 139 I. Αναιτιολόγητη υπαναχώρηση... 139 ΙΙ. Νομική φύση 142 ΙΙΙ. Προθεσμία.. 144 IV. Τρόπος άσκησης. 146 V. Έννομα αποτελέσματα. 147 1. Αναδρομική ενέργεια ή ενέργεια για το μέλλον;.. 147
XVI 2. Υποχρέωση επιστροφής του κεφαλαίου και των δεδουλευμένων τόκων. 149 3. Τύχη των συμπληρωματικών υπηρεσιών.. 150 15. Το δικαίωμα πρόωρης εξόφλησης (άρθρο 16 της ΚΥΑ) 151 Ι. Γενικά.. 151 ΙΙ. Οι λόγοι για τους οποίους δικαιολογείται η πρόωρη εξόφληση.. 153 ΙΙΙ. Σχέση με τη ρύθμιση του άρθρου 324 ΑΚ 154 IV. Η συμβατική ρήτρα πρόωρης εξόφλησης στην α- ντίστοιχη περίπτωση των στεγαστικών δανείων.. 156 V. Προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος πρόωρης εξόφλησης σύμφωνα με το άρθρο 16 1 της ΚΥΑ... 159 1. Χρόνος άσκησης του δικαιώματος πρόωρης εξόφλησης.. 159 2. Ολική ή μερική πρόωρη εξόφληση 160 3. Το όφελος του καταναλωτή... 160 VΙ. Το δικαίωμα του πιστωτικού φορέα για αποζημίωση σύμφωνα με το άρθρο 16 2 της ΚΥΑ 161 1. Δικαίωμα αποζημίωσης. 161 2. Προϋποθέσεις καταβολής της αποζημίωσης. 162 α) Εύλογη και αντικειμενικά αιτιολογημένη αποζημίωση. 162 β) Για ενδεχόμενα έξοδα που έχουν άμεση σχέση με την πρόωρη εξόφληση της πίστωσης. 163 γ) Για το χρονικό διάστημα που το επιτόκιο συμφωνήθηκε σταθερό. 164 3. Ανώτατο όριο της αποζημίωσης 164 4. Αποκλεισμός της αποζημίωσης. 166 16. Τα δικαιώματα του καταναλωτή στις συνδεδεμένες συμβάσεις πίστωσης (άρθρο 15 της ΚΥΑ). 167 Ι. Γενικά. 167 ΙΙ. Έννοια της συνδεδεμένης σύμβασης πίστωσης. 168 ΙΙΙ. Περιπτώσεις συνδεδεμένων συμβάσεων πίστωσης. 173 ΙV. Οικονομική ενότητα και νομική αυτοτέλεια 176 V. Επέκταση των συνεπειών της υπαναχώρησης στη συνδεδεμένη σύμβαση πίστωσης 179 VI. Δυνατότητα του καταναλωτή να στραφεί κατά του πιστωτικού φορέα 180
XVII 1. Γενικά 180 2. Προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 15 παρ. 2 της ΚΥΑ. 181 3. Τα δικαιώματα του καταναλωτή κατά του πιστωτικού φορέα. 183 17. Συμπέρασμα Τρίτου Κεφαλαίου.. 187 Κεφάλαιο Τέταρτο Η πληροφόρηση του καταναλωτή και η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητάς του πριν από τη σύναψη της πιστωτικής σύμβασης: Οι νέες υποχρεώσεις του πιστωτικού φορέα 18. Υποχρέωση πληροφόρησης του καταναλωτή πριν από τη σύναψη της σύμβασης. 191 Ι. Γενικά. 191 ΙΙ. Υποχρέωση προσυμβατικής πληροφόρησης του καταναλωτή, σύμφωνα με το άρθρο 5 της ΚΥΑ 193 1. Υπόχρεα προς πληροφόρηση πρόσωπα. 193 2. Τρόπος παροχής των πληροφοριών... 194 3. Χορήγηση αντιγράφου του σχεδίου της σύμβασης πίστωσης... 196 4. Χρόνος παροχής των πληροφοριών.. 197 5. Περιεχόμενο της πληροφόρησης.. 198 α) Γενικά. 198 β) Πληροφορίες που αφορούν τα στοιχεία ταυτότητας και επικοινωνίας του πιστωτικού φορέα και του μεσίτη πιστώσεων... 199 γ) Πληροφορίες που αφορούν τα βασικά χαρακτηριστικά της σύμβασης πίστωσης.. 200 δ) Πληροφορίες που αφορούν το κόστος της πίστωσης.. 201 ε) Πληροφορίες που αφορούν τα δικαιώματα του καταναλωτή είτε ενόψει σύναψης σύμβασης πίστωσης είτε μετά τη σύναψη σύμβασης πίστωσης.. 202 ΙΙΙ. Υποχρέωση παροχής επαρκών εξηγήσεων στον καταναλωτή, σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 6 της ΚΥΑ 203 ΙV. Έννομες συνέπειες παράβασης της υποχρέωσης προσυμβατικής πληροφόρησης.. 205
XVIII 1. Γενικά. 205 ΙΙ. Ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις;... 206 ΙΙ. Ευθύνη λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης 207 19. Υποχρέωση αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας του καταναλωτή.. 208 Ι. Η αρχή του υπεύθυνου δανεισμού 208 ΙΙ. Πιστοληπτική ικανότητα και φερεγγυότητα. 211 1. Γενικά. 211 2. Σχέση της ρύθμισης του άρθρου 8 της ΚΥΑ με τη γενική ρύθμιση του άρθρου 809 ΑΚ 213 ΙΙΙ. Προϋποθέσεις της αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας του καταναλωτή, σύμφωνα με το άρθρο 8 της ΚΥΑ. 215 1. Χρόνος και κριτήριο της αξιολόγησης.. 215 2. Έρευνα για τη φερεγγυότητα του καταναλωτή. 217 α) Γενικά. 217 β) Πληροφορίες από τον ίδιο τον καταναλωτή.. 217 γ) Πληροφορίες από βάσεις δεδομένων. 218 αα. Προσωπικά δεδομένα και πιστοληπτική ικανότητα.. 218 ββ. Πρόσφορα και συναφή, με την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας, δεδομένα προς επεξεργασία.. 219 ΙΙΙ. Οι συνέπειες της ανεπαρκούς πιστοληπτικής ικανότητας του καταναλωτή. 221 20. Έννομες συνέπειες παράβασης της υποχρέωσης αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας του καταναλωτή σε επίπεδο αστικής ευθύνης 223 Ι. Γενικά.. 223 ΙΙ. H ρύθμιση του άρθρου 8 παρ. 3 της ΚΥΑ.. 224 1. Προδιάθεση 224 2. Απαλλαγή του καταναλωτή από το συνολικό κόστος της πίστωσης. 224 3. Απαλλαγή του καταναλωτή από την καταβολή των τόκων. 225 4. Σχέση της ρύθμισης του άρθρου 8 παρ. 3 της ΚΥΑ με τη ρύθμιση του άρθρου 862 ΑΚ.. 226 IΙΙ. Νομική φύση της ευθύνης του πιστωτικού φορέα.. 228
XIX 1. Ένταξη της ρύθμισης του άρθρου 8 παρ. 3 της ΚΥΑ στις περιπτώσεις πλημμελούς εκπλήρωσης.. 228 2. Η απαλλαγή του καταναλωτή ως λόγος απόσβεσης της ενοχής; 231 3. Η απαλλαγή του καταναλωτή ως αποζημίωση. 231 α) Σχέση της ρύθμισης του άρθρου 8 παρ. 3 της ΚΥΑ με τη ρύθμιση του άρθρου 808 ΑΚ. 231 β) Ο κατ αρχήν αποκαταστατικός σκοπός της αποζημίωσης στο ελληνικό δίκαιο.. 233 γ) Έννοια της αποζημίωσης με κυρωτικό (ποινικό) σκοπό (punitive damages). 234 δ) Ειδικές περιπτώσεις αστικής ευθύνης με κυρωτικά στοιχεία στο ελληνικό δίκαιο. 235 ε) Υπαγωγή της ρύθμισης του άρθρου 8 παρ. 3 της ΚΥΑ στις περιπτώσεις που προέχει ο κυρωτικός (ποινικός) σκοπός.. 237 IV. Δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του πιστωτικού φορέα με προσφυγή στην ΑΚ 300 1.. 239 1. Γενικά 239 2. Συμβολή του δανειολήπτη καταναλωτή στη ζημία ή την έκτασή της... 241 21. Συμπέρασμα Τέταρτου Κεφαλαίου. 243 22. Επίλογος. 245 Βιβλιογραφία. 247 Παράρτημα 265 Αλφαβητικό Ευρετήριο. 299