ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Αντωνίου Κωνσταντίνος Τμήμα: Θεσσαλονίκη ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφαλή πλοήγηση μαθητών στο διαδίκτυο ΣΚΕΠΤΙΚΟ Η ασφάλεια στο διαδίκτυο είναι ιδιαίτερα σημαντική στο Νέο Σχολείο, καθώς οι μαθητές όλο και περισσότερο εργάζονται με τις ΤΠΕ και το ίντερνετ. Σε αυτά τα πλαίσια, η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει θεσμικά δράσεις για την ασφάλεια των μαθητών στο διαδίκτυο με ιστοσελίδες, διαφημιστικες καμπάνιες, τη Ημέρα Ασφαλούς Δικτύου και άλλα. Στα πλαίσια της δράσης Teachers For Europe σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα για την εκπαίδευση των μαθητών της 5ης Δημοτικού και τη διάχυση των αποτελεσμάτων στη σχολική κοινότητα, στο σύλλογο των εκπαιδευτικών και των γονέων και κηδεμόνων. Λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικράτησαν την περίοδο υλοποίησης, ορισμένα μέρη του προγράμματος βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη και δεν έχουν ολοκληρωθεί. Ωστόσο δίνεται μια σαφής εικόνα για την εξέλιξη του προγράμματος από τη σχεδίαση μέχρι και την αξιολόγηση. ΣΚΟΠΟΣ Ο σκοπός του προγράμματος ήταν να γνωρίσουν οι μαθητές τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την προαγωγή της ασφαλής περιήγησης στο διαδίκτυο, τη διάθεση πηγών για εκπαίδευση και ενημέρωση και διαύλους επικοινωνίας για καταγκελίες. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ Η διατύπωση των στόχων ακολουθεί την ταξινομία του Bloom (Bloom & Brathowohl, 1986) και
έχει ως εξής: Μετά το τέλος του προγράμματος οι μαθητές μπορούν να: Γνώση περιγράφουν τις ιστοσελίδες των δράσεως της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαριθμούν τους κινδύνους από την πλοήγηση στο διαδίκτυο επιλέγουν της κατάλληλες στρατηγικές ασφαλούς περιήγησης Κατανόηση συζητούν με τους γονείς τους για την ασφάλεια τους στο διαδίκτυο και να εξηγούν τους κινδύνους δίνουν παραδείγματα των συνεπειών από την αμέλεια γονέων, μαθητών και εκπαιδευτικών στο διαδίκτυο περιγράφουν καλές πρακτικές Εφαρμογή συμμετέχουν στις αποφάσεις και στις ενέργειες για τη διασφάλιση του προσωπικού απορρήτου μεταφέρουν την εμπειρία τους από την τάξη εφαρμογής στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλοντος διδάσκουν χρήστες του διαδικτύου με λιγότερη εμπειρία Ανάλυση αναγνωρίζουν και να κατηγοριοποιούν τους κινδύνους Σύνθεση εφευρίσκουν νέους τρόπους προστασίας Αξιολόγηση αποφασίζουν μαζί με τους γονείς για τους τρόπους προστασίας τους από τους
κινδύνους του διαδικτύου ΟΜΑΔΑ ΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΘΗΚΕ Το εγχείρημα υλοποιήθηκε στην 5η δημοτικού του Δημοτικού Σχολείου Πλαταμώνα. Το τμήμα αποτελείται από 20 μαθητές και η υλοποίηση έγινε κατά τη διάρκεια του μαθήματος των Γερμανικών με τη συνεργασία της δασκάλας της τάξης. ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ/ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ/ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Α) Προεργασία Πριν υλοποίηση του προγράμματος έγιναν μια σειρά από δραστηριότητες προκειμένου οι μαθητές να εξοικειωθούν με την εργασία στις ομάδες. Η Τοδούλου (2011) προτείνει μια σειρά από βήματα, προκειμένου να δημιουργηθεί καλό συγκινησιακό κλίμα στην ομάδα και να δυναμώσουν οι σχέσεις συνεργασίας των μαθητών. Τα βήματα έχουν ως εξής: 1. Ελάτε να συνεργαστούμε στο να διαμορφώσουμε την ομάδα μας. Θα χρειαστεί να μετακινηθούμε και να φτιάξουμε μικρότερες κοινωνικές ενότητες που μας επιτρέπουν να καλλιεργήσουμε ένα πρώτο βαθμό οικειότητας και να αρχίσουμε να γνωριζόμαστε καλύτερα. 2. Όπως είσαστε στην ολομέλεια κοιταχτείτε μεταξύ σας και διαλέξτε κάποιον, που σας είναι άγνωστος ή λιγότερο οικείος και που νιώθετε ότι θα θέλατε να τον γνωρίσετε περισσότερο. Φτιάξτε μια δυάδα. 3. Μόλις φτιάξτε δυάδες πάρτε τις καρέκλες και καθίστε όπου θέλετε στον χώρο. 4. Γνωριστείτε μεταξύ σας λέγοντας κάποια βασικά, όνομα κλπ, ή αν θέλετε δίνοντας μια εικόνα από τη καθημερινότητά σας, μέσα από την οποία θα θέλετε ο άλλος να σας γνωρίσει καλύτερα, κάτι απλό που να μπορείτε να το μοιραστείτε σε αυτό το πλαίσιο και χρόνο (3-4 λεπτά). 5. Αφού γνωριστούν λίγο ζητάμε από τους μαθητές: μείνετε τώρα για λίγο με τον εαυτό σας και θυμηθείτε μια θετική στιγμή σχετικά με τις ξένες γλώσσες ή την Ευρώπη, κάτι που ζήσατε και που το θυμόσαστε με ζεστασιά και ευχαρίστηση.
Διαλέξτε εμπειρία που να νοιώθετε καλά να την μοιραστείτε σε αυτό το πλαίσιο και χρόνο. 6. Όταν την έχετε και οι δυο ανταλλάξετε την το με το ταίρι σας, πάρτε λίγο χρόνο να βάλετε κοντά τις εμπειρίες σας, που μπορεί να μοιάζουν ή/και να διαφέρουν (περίπου 12 ) 7. Η κάθε δυάδα να διαλέξει μια άλλη δυάδα με το ίδιο κριτήριο: διαλέξτε από τους πιο άγνωστους αυτούς που έχετε διάθεση να γνωρίσετε καλύτερα και καθίστε μαζί». [Αν μία δυάδα περισσεύει όταν σχηματίζονται οι τετράδες μπορεί να παραμείνει μόνη και στην επόμενη φάση ή να σχηματιστεί μία εξάδα. Είναι θέμα του εκπαιδευτή πως θα το χειριστεί κατά περίπτωση. Αν υπάρχει 3άδα ή θα γίνει 5άδα μαζί με μια 2άδα ή θα συνεχίσει ως 3άδα] Βοηθάμε την τετράδα να διαμορφωθεί: «κλείστε τον κύκλο, ώστε να μην αφήνετε ανοίγματα σε επισκέπτες, οριοθετηθείτε από τις άλλες ομάδες, και συγκεντρωθείτε στην δική σας συναλλαγή. 8. Αρχικά γνωριστείτε μεταξύ σας η τετράδα με τον εξής λίγο διαφορετικό τρόπο: ας παρουσιάσει ο καθένας το ταίρι του. 9. Μοιραστείτε αυτές τις θετικές εμπειρίες (περίπου 25-30 ). 10. Μαζέψετε τώρα κάποια σημεία της κουβέντας σας που θεωρείτε σημαντικά να τα μοιραστείτε με τους άλλους στην ολομέλεια - και να τα γράψετε σ ένα χαρτί της ομάδας. (δίνουμε ένα Α4). Μπορείτε να γράψετε διαπιστώσεις και συναισθήματα από αυτό που βιώσατε μεταξύ σας και που βγάλατε από τις αφηγήσεις των εμπειριών σας, απαντώντας στο τι παράγει μια καλή στιγμή. 11. Όταν τελειώσουν το γράψιμο, γυρίζουμε στις μικρές ομάδες ζητώντας τους: «υπογράψτε το χαρτί σας με τα ονόματα των 4 μελών αλλά και με ένα όνομα για την ομάδα σας που να εκφράζει την ταυτότητά σας ως ομάδα, να απορρέει από την κουβέντα σας 12. Όταν τελειώσουν ζητάμε: «ανοίξετε οι μικρές ομάδες στην ολομέλεια χωρίς να χάσετε τη σύνθεσή σας και μοιραστείτε με τον εκπρόσωπό σας αυτό που αποφασίσατε». Μιλούν οι ομάδες με όποια σειρά προκύψει (όχι προκαθορισμένη με το πώς κάθονται κλπ). Καθώς ακούμε τις αναφορές των ομάδων σημειώνουμε
αυτά που λένε. 13. Υπογραμμίζουμε τη συμβολή κάθε ομάδας χωρίς να αγνοήσουμε καμία 14. Αναδεικνύουμε τον τρόπο που συνδέονται αυτά που λένε και πως η μία συμπληρώνει την άλλη. 15. Καθρεφτίζουμε το θέμα το κεντρικό που εκφράζει η ομάδα μέσα από την αλληλουχία μηνυμάτων που φέρνουν οι μικρές ομάδες. Κατά τη φάση της προεργασίας έπρεπε να ετοιμαστεί το εργαστήρι πληροφορικής του σχολείου, στο οποίο οι μαθητές θα δούλευαν προκειμένου να συγκεντρώσουν το απαραίτητο υλικό από τις ιστοσελίδες που υποστηρίζονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάποιοι μαθητές συνέχισαν να συλλέγουν το υλικό και στο σπίτι τους, όπου αυτό ήταν εφικτό. Καθώς ο στόχος ήταν η συλλογή πολυμέσων (διαφημίσεων, παιχνιδιών και άλλα) σχετικά με την προαγωγή της ασφάλειας στο διαδίκτυο, ήταν απαραίτητο οι υπολογιστές του εργαστηρίου να μπορούν να παίζουν βίντεο από το διαδίκτυο (Youtube, Vimeo και άλλα). Τα απαραίτητα προγράμματα που έπρεπε να εγκατασταθούν ήταν το Adobe Flash και το VLC για την αναπαραγωγή βίντεο, εγκατάσταση του Libre Office για τη δημιουργία των παρουσιάσεων και Articulate Engage για τη δημιουργία του διαδραστικού υλικού. Επίσης χρησιμοποιήθηκε ο βιντεοπροβολέας του σχολείου. Β) Δραστηριότητες Μετά τη διαμόρφωση των ομάδων και τη σύσφιξη των σχέσεων οι μαθητές επέλεξαν τα θέματα προκειμένου να συζητήσουν το περιεχόμενο της ομαδικής εργασίας και τα παραδοτέα. Δημιουργήθηκαν τέσσερις ομάδες των πέντε μαθητών και επέλεξαν θέματα που σχετίζονται με την ασφάλεια των μικρών μαθητών στο διαδίκτυο από την πλευρά των ίδιων των μαθητών, των γονέων και κηδεμόνων, των εκπαιδευτικών και της πολιτείας. Σε αυτά τα πλαίσια οι μαθητές έπρεπε να δημιουργήσουν το κατάλληλο υλικό προκειμένου να απευθυνθούν στη συγκεκριμένη ομάδα- στόχο ξεχωριστά. Οι εκπαιδευτικοί που δραστηριοποιήθηκαν στην εργασία άφησαν την πρωτοβουλία στους μαθητές, προκειμένου αυτοί να καλλιεργήσουν την δημιουργικότητά τους. Γενικός στόχος όλων των ομάδων ήταν η σχεδίαση, δημιουργία και διάχυση υλικού για την ενημέρωση
και εκπαίδευση μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων στη σωστή χρήση του διαδικτύου και την προστασία των μικρών μαθητών. Η 1η ομάδα αποφάσισε να δημιουργήσει ένα παιχνίδι ρόλων εμπνευσμένο από διαφημίσεις που κυκλοφόρησαν στα πλαίσια καμπάνιας για την προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην αναζήτησή τους ωστόσο συμπεριέλαβαν και αποτελέσματα πέρα από τα στενά όρια της Ευρώπης και των φορέων των κρατών μελών. Οι εκπαιδευτικοί αποφάσισαν να καλλιεργήσουν την δημιουργικότητα των μαθητών και να μην τους περιορίσουν στην επιλογή τους. Έτσι οι διαφημίσεις που τελικά επιλέχθηκαν ώστε να δημιουργηθεί ένα παιχνίδι ρόλων ήταν οι εξής: α) Girls- Think you know από το CEOP της Μεγάλης Βρετανίας, β) Βάλε τέλος στην παρενόχληση από το Safer Internet της Ελλάδας, γ) Surf Safer από το Safer Internet της Ουγγαρίας, γ) Safe Internet spot από αντίστοιχη καμπάνια στη Ρουμανία, δ) Insafe Spot zum Safer Internet Day 2011 από τη Γερμανία και ε) Wo ist Klaus από το γερμανικό Klicksafe.de. Οι μαθητές εργάστηκαν στο σπίτι και στο σχολείο προκειμένου να δημιουργήσουν τους διαλόγους και να το παρουσιάσουν στους συμμαθητές τους. Στο τέλος παρουσίασαν ένα παιχνίδι ρόλων τεσσάρων λεπτών με πρωταγωνιστές μια οικογένεια που δέχεται την επίσκεψη επικίνδυνων χαρακτήρων από τη διαφήμιση, αλλά δεν αντιδράει για την ασφάλεια των παιδιών της. Η δεύτερη ομάδα αποφάσισε να δημιουργήσει ένα πολυμεσικό DVD-Rom με τις πιο σημαντικές διαφημίσεις που μπορούσαν να βρεθούν για την ασφάλεια στο διαδίκτυο και να το καταθέσει στους εκπαιδευτικούς, τη βιβλιοθήκη του σχολείου και το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων. Η ομάδα συνεργάστηκε στενά με την πρώτη ομάδα για να δημιουργήσει ένα πρότζεκτ που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ενημέρωση και εκπαίδευση κάθε ενδιαφερόμενου που δραστηριοποιείται στη σχολική κοινότητα. Η επεξεργασία των πολυμέσων έγινε από τους εκπαιδευτικούς, καθώς οι μαθητές δε διέθεταν τον κατάλληλο εξοπλισμό ή τις γνώσεις. Ωστόσο αυτό έγινε υπό τη στενή καθοδήγηση των μαθητών που είχαν την πρωτοβουλία για την εκπόνηση και επιμέλεια των συνοδευτικών κειμένων του DVD-Rom. Η δημιουργία του υλικού βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη κατά τη διάρκεια συγγραφής της παρούσας εργασίας, λόγω των ειδικών συνθηκών που επικράτησαν κατά την υλοποίηση του πρότζεκτ.
Η τρίτη ομάδα αποφάσισε να δημιουργήσει μια προσομοίωση για μια οικογένεια που βρίσκεται αντιμέτωπη με τη βία στο διαδίκτυο βασιζόμενη στην ευρωπαϊκή δράση S@ferinternet.gr. Οι μαθητές επέλεξαν υλικό από την ιστοσελίδα και ακολούθησαν τις οδηγίες του εκπαιδευτικού, όπως διατυπώθηκαν από το πρόγραμμα Teachers of Europe σχετικά με την προσομοίωση (Teachers for Europe, 2011). Η εργασία της ομάδας ξεκίνησε με τον προσανατολισμό των μαθητών σε πρώτο στάδιο. Ο εκπαιδευτικός εξήγησε στους μαθητές τι είναι η προσομοίωση και συζήτησε μαζί τους τι μπορούν να μάθουν από αυτό το είδος παιχνιδιών. Στη συνέχεια εξήγησε το θέμα που επιλέχθηκε να μελετηθεί μέσα από την προσομοίωση και που πρόκειται να υλοποιηθεί. Αφού οι μαθητές κατάλαβαν για πιο λόγο θα παιχθεί η προσομοίωση, εξηγήθηκαν οι κανόνες και καταγράφτηκαν και αναρτήθηκαν στην τάξη. Στο δεύτερο στάδιο οι μαθητές ανέλαβαν τους ρόλους τους για το παιχνίδι προσομοίωσης έτσι όπως ορίστηκαν από το προηγούμενο στάδιο. Ο εκπαιδευτικός σε όλη τη φάση άφηνε μεγάλα περιθώρια δράσης στους μαθητές, ώστε να καλλιεργηθεί η δημιουργικότητά τους και κρατούσε σημειώσεις που θα αξιοποιούνταν σε επόμενη φάση. Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο οι μαθητές έπαιξαν την προσομοίωση με τους ρόλους της οικογένειας, της οποίας η μικρή κόρη δέχεται επίθεση μέσω του διαδικτύου, και συζητήθηκε με τους μαθητές τι μάθανε σχετικά με τον εκπαιδευτικό στόχο. Η τέταρτη ομάδα, αξιοποιώντας το υλικό του Teachers 4 Europe σχετικά με τη Συνεργατική Διαχείριση Συγκρούσενω και Κρίσων (Ρουσάκης, 2012), συνδίασαν το παιχνίδι ρόλων με αυτή την τεχνική, προκειμένου να αποδώσουν τις σχέσεις μια οικογένειας σχετικά με την ηλεκτρονική παρουσία των μαθητών στο διαδίκτυο. Το σενάριο περιελάμβανε μια οικογένεια να συγκρούεται για το προφίλ ενός νεαρού μαθητή σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης και την εγγραφή του σε ομάδες τις οποίες οι γονείς δεν ενέκριναν. Η ομάδα παρουσίασε επιχειρήματα και από την πλευρά των γονέων και των μαθητών σε μια εποικοδομητική συζήτηση που φορτίστηκε, εσκεμμένα, συναισθηματικά, ώστε οι μαθητές να συναισθανθούν και τις δύο πλευρές. Γ) Αξιολόγηση
Το πρόγραμμα δεν έχει αξιολογηθεί ακόμα, καθώς βρίσκεται σε φάση υλοποίησης. Ωστόσο για την αξιολόγησή του προτείνεται το μοντέλο του Kirkpatrik (2006) καθώς πρόκειται για πρόγραμμα εκπαίδευσης. Τα τέσσερα επίπεδα αξιολόγησης του μετράνε: την αντίδραση των μαθητών στην εκπαίδευση- πόσο ευχαριστημένοι έμειναν οι μαθητές την μάθηση- εάν το αποτέλεσμα της μάθησης βελτίωσε τις γνώσεις και τις δεξιότητες των μαθητών τη συμπεριφορά- εάν η μεταφορά της γνώσης από τη σχολική τάξη στο ευρύτερο σχολικό περιβάλλον άλλαξε τη συμπεριφορά των μαθητών και τις συνήθειές τους σχετικά με το διαδίκτυο τα αποτελέσματα- τα τελικά αποτελέσματα από τη συμμετοχή των μαθητών στο πρόγραμμα Βιβλιογραφία Bloom, B.S. & Krathowohl, D.R. (1986). Ταξινομία διδακτικών στόχων, Γνωστικός Τομέας, Α. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κώδικας. Kirkpatrick, D. L. and Kirkpatrick J.D. (2006). Evaluating Training Programs (3rd ed.). San Francisco, CA: Berrett-Koehler Publishers. Τοδούλου, Μ. Π. (2011), Φροντίζοντας την διαμόρφωση της ομάδας και του συγκινησιακού κλίματος κάποια βασικά στοιχεία και ασκήσεις για το Μ.Π.Ε., Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.