ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι παλαιότερες ενδείξεις νεολιθικής κατοίκησης τοποθετούνται ήδη στην 9 η χιλ. π.χ., κατά την οποία υπάρχουν και οι κλιματολογικές προϋποθέσεις αλλά και οι άγριες μορφές ζώων και φυτών που θα εξημερωθούν και θα καλλιεργηθούν αντίστοιχα κατά την 8 η χιλ. π.χ., έτσι ώστε, μέσω κάποιου πρωτογενούς εμπορίου, να διαδοθούν στη διάρκεια της 7 ης χιλ. π.χ. στη Συροπαλαιστίνη, τη Μεσοποταμία και τον Καύκασο. Η Νεολιθική θα εδραιωθεί στη συνέχεια τόσο στην Ανατολή όσο και στη Β. Αφρική και τα Βαλκάνια. Αν και υπάρχουν διαφορές στη χρονολογική τοποθέτηση των περιόδων πριν από το 1.000 π.χ., καμμία αρχαιομετρική μέθοδος δεν έχει επαναπροσδιορίσει αμετάκλητα τα όρια του Πλειστόκαινου / Ολόλαινου περίπου στο 10.000 Β.Ρ. Για πρακτικούς λόγους, τα χρονικά πλαίσια αποδίδονται εδώ βάσει του αρχικού χαμηλού χρόνου ημιζωής του C14. Η μελέτη αυτή στοχεύει στην παρουσίαση και ένταξη του πρώιμου ειδωλοπλαστικού υλικού στο πολιτισμικό νεολιθικό υπόβαθρο κατά περιοχές (Εγγύς και Μέση Ανατολή, Μ. Ασία, Κύπρο, Β. Αφρική, Βαλκάνια και ΝΑ Ευρώπη) αλλά και στο να προτείνει μια νέα ερμηνευτική μεθοδολογική προσέγγισή του.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ
Με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα, η προοδευτική εξάπλωση της Νεολιθικής στην Α. Μεσόγειο και στη Ν-Α Ευρώπη διαγράφεται ως εξής: Τα πρώτα δείγματα νεολιθικού πολιτισμού στην Εγγύς Ανατολή και τη Μεσοποταμία στις αρχές της 9ης χιλ. π.χ. ακολουθούνται από οργανωμένη κατοίκηση από τα μέσα της 8ης χιλ. π.χ. και μετά. Τότε διαμορφώνεται και ο άγνωστης προέλευσης νεολιθικός πολιτισμός της Σαχάρας (Tassili, Akakous, Messak-Fezzan).
Νεολιθικά δείγματα κατοίκησης στην Κύπρο και στα Ν. Βαλκάνια (Ελλάδα) υπάρχουν ήδη από την 7η χιλ. π.χ. Τα δείγματα αυτά διαφοροποιούν σαφώς τους χώρους αυτούς από τους αντίστοιχους της Ανατολής.
Από τις αρχές της 6ης χιλ. π.χ. και μετά διαμορφώνεται αυτόνομα η Αρχαιότερη Νεολιθική (ΑΝ) στην Ελλάδα, που συμβάλλει και στη διαμόρφωση της Βαλκανικής Νεολιθικής (κεντρικά Βαλκάνια και Αδριατική).
Η Μέση Νεολιθική (ΜΝ) τοποθετείται στην 5η χιλ. π.χ. τόσο στην Ελλάδα όσο και στα Βαλκάνια, που υφίστανται πιθανώς και κύμα εποικισμού από τη Μικρά Ασία. Η γέννηση του πολιτισμού της Γραμμικά Διακοσμημένης Κεραμεικής στο β μισό της ίδιας χιλιετίας, θα επηρεάσει τη διαμόρφωση της Νεολιθικής της κεντρικής Ευρώπης και των στεππών του ΒΔ Εύξεινου Πόντου. Στο τέλος της 5ης χιλιετίας π.χ. αναπτύσσεται ο πολιτισμός του Faiyum στην Αίγυπτο, πιθανώς μέσω του Σινά.
Αλληλεπιδράσεις μεταξύ παραδουνάβιων περιοχών και Μεσογείου παρατηρούνται στο α μισό της 4ης χιλ. π.χ., ενώ στο β μισό πολιτισμοί των στεππών δυτικά του Εύξεινου Πόντου εισχωρούν δια των Καρπαθίων στη Β. Ευρώπη και συμβάλλουν στη διαμόρφωση πολλών τοπικών συνόλων της Αρχαιότερης Χαλκολιθικής.
Στο α μισό της 3ης χιλ. π.χ. τα Βαλκάνια και η λεκάνη των Καρπαθίων μπαίνουν στη Μέση Χαλκολιθική, επηρεασμένα από πολιτισμούς των στεππών του Ευξείνου Πόντου και του Β. Αιγαίου, για να περάσουν μαζί με τη ΝΑ Ευρώπη στη Νεότερη Χαλκολιθική κάτω από συνεχείς αιγαιακές επιρροές.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ
Ειδώλια από ένα σβώλο πηλού
Ειδώλια με κεντρικό πυρήνα
Εσωτερικά κοίλα ειδώλια
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ
Εγχάρακτη ή εμπίεστη
Γραπτή
Πλαστική
Μικτή
Ειδώλια με χρωματικό επίχρισμα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Ο ΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ Σιταγροί: πτηνόσχημο κεφάλι (ΝΝ) Σιταγροί: κεφάλι με μάσκα (;) (ΝΝ) Σιταγροί: κάτω μισό καθιστού φυναικείου ειδωλίου (ΝΝ) Παραδημή Κεφάλι ειδωλίου (ΝΝ)
ΘΕΣΣΑΛΙΑ Απιόσχημο ειδώλιο από την Αργισσα (ΑΝ;) Ενώτια από τη Θεσσαλία α) Ακεραμική Νεολιθική β) Αρχαιότερη Νεολιθική
ΘΕΣΣΑΛΙΑ Πήλινο ειδώλιο γυναίκας από τον Πρόδρομο (ΑΝ) Ειδώλιο καθιστής γυναίκας (ΑΝ) Πήλινο ανδρικό ένθρονο ειδώλιο από την Πύρασο (ΑΝ) Πήλινο ανδρικό ειδώλιο «σκεπτόμενου» από τη Μαγούλα Ματαράγκα Καρδίτσας (ΑΝ) Καθιστό πήλινο ειδώλιο γυναίκας από τα Φάρσαλα (ΜΝ)
ΘΕΣΣΑΛΙΑ Πήλινο κεφάλι από τη Νεσσωνίδα με υπερθυρεοειδισμό Γραπτό κεφάλι ειδωλίου από το Αχίλλειο Κεφάλι παιδιού με μογγολοειδή ιδιωτία από τον Πρόδρομο (ΑΝ)
ΘΕΣΣΑΛΙΑ Ειδώλια από τη Θεσσαλία που απεικονίζουν σκηνές από την καθημερινή ζωή α) Δομένικο (ΑΝ) β) Πρόδρομος (ΑΝ) Ειδώλιο από τη Μαγούλα Πανάγου (Χαρά) σε στάση τοκετού
ΘΕΣΣΑΛΙΑ Πήλινο εκφραστικότατο κεφάλι από τη Θεσσαλία (πιθανώς ΜΝ) Πήλινο κεφάλι από τη Θεσσαλία με περίτεχνη κόμμωση (πιθανώς ΜΝ) Πήλινο γραπτό κεφάλι γυναίκας από τη Θεσσαλία (ΜΝ)
ΘΕΣΣΑΛΙΑ Πήλινο γραπτό ειδώλιο «κουροτρόφου» από το Σέσκλο (ΝΝ) Πήλινο καθιστό ιθυφαλλικό ειδώλιο από τη Λάρισσα (ΝΝ) Ακρόλιθα ειδώλια α) από το Ραχμάνι β) από το Ασημόχωμα, με ωραιότατη γραπτή διακόσμηση (ΝΝ) Μαρμάρινο σχηματικό ειδώλιο από τη Μαγούλα Μπέη (ΝΝ)
ΘΕΣΣΑΛΙΑ Πήλινο ομοίωμα οικίας από την Κραννώνα (ΜΝ) Πήλινο ομοίωμα οικίας από την Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου (ΝΝ)
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΒΟΙΑ Mαρμάρινο ειδώλιο από την Ελευσίνα (ΑΝ) Πήλινο γραπτό γυναικείο ειδώλιο από τη Χαιρώνια (ΜΝ) Γυναικείο ειδώλιο από τη Σπηλιά του Σαρακηνού Βοιωτίας (ΝΝ) Γυναικείο λίθινο ειδώλιο από την Αίγινα
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΒΟΙΑ Κεφάλι από την Ελάτεια Βοιωτίας (ΑΝ/ΜΝ) Πήλινο κεφάλι από τα Θαρρούνια Ευβοίας (ΝΝ) Τμήμα από ανάγλυφο αποθηκευτικό αγγείο από τα Θαρρούνια Ευβοίας (ΝΝ)
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Μαρμάρινο ειδώλιο ορθής γυναίκας από τη Σπάρτη (ΑΝ) Πήλινο γυναικείο ειδώλιο από τη Λέρνα (ΜΝ) Πήλινο γραπτό ειδώλιο από το Φράγθι (ΝΝ)
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Πήλινο φυσιοκρατικό κεφάλι από την Κόρινθο (ΝΝ) Κεφάλι με πλαστική απόδοση της κόμμωσης από την Κόρινθο (ΝΝ)
ΑΙΓΑΙΟ Ειδώλιο από το Σαγκρί της Νάξου Πήλινο φυσιοκρατικό γυναικείο ειδώλιο από τον Σάλαγκο (ΝΝ) αποκαλούμενο The Fat Lady of Saliagos Σχηματικό ειδώλιο από το Σάλιαγκο (ΝΝ)
ΑΙΓΑΙΟ Τμήματα ειδωλίων από τον Αγ. Πέτρο Σποράδων Κεφάλι από το Αγ. Γάλας Χίου με έντονες ανατολικές επιδράσεις Κεφάλι ειδωλίου από την Φτελιά Μυκόνου (ΝΝ) Κεφάλι ειδωλίου από την Κεφάλα της Κέας (ΝΝ)
ΚΡΗΤΗ Γυναικείο ειδώλιο από την Ιεράπετρα (ΑΝ;)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 H AΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Η ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
ΣΥΡΟΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ
Τα νατουφικά ειδώλια (9η χιλιετία) αυτής της περιοχής είναι συχνά φυσιοκρατικές απεικονίσεις ζώων ή σχηματικές απεικονίσεις ανθρώπων. Προέρχονται από τάφους ή την γύρω από αυτούς περιοχή. Κοινή είναι η έλλειψη φύλου ακόμα και στην μοναδική απεικόνιση της σεξουαλικής πράξης. Επίσης, οστέινα δίλοβα περίαπτα παριστάνουν πιθανώς ανδρικά γεννητικά όργανα. Ο πηλός είναι συχνά άψητος, ενώ σε ελάχιστες περιπτώσεις γίνεται χρήση κόκκινης ώχρας. Ήδη από το τέλος της Νατουφικής και στην Πρώτη Ακεραμική Νεολιθική (PPNA-8η χιλιετία) υπάρχουν ορισμένα ειδώλια που προαναγγέλουν τη μελλοντική έμφαση στους γλουτούς. Από την Δεύτερη Ακεραμική (ΡΡΝΒ - 7η χιλιετία) και μετά, θα κάνει την εμφάνισή της, στην Ιεριχώ, τη Ras Shamra και το Tell Ramad, μια συγκεκριμένη πολύ σχηματοποιημένη γυναικεία μορφή.
Σύμπλεγμα μορφών σε σεξουαλική περίπτυξη από το Ain Sakhri (Natufian culture) Αίγαγρος από τη Beidha (Ακεραμική Νεολιθική)
Χαρακτηριστική της Δεύτερης Ακεραμικής Νεολιθικής (PPNB - τέλος 8ης και 7η χιλιετία) είναι η εισαγωγή στην ειδωλοπλαστική ανδρικών ειδωλίων (και ανάλογων συμβολισμών) που συνυπάρχουν με θηλυκά και ζωόμορφα. Λίθοι τοποθετημένοι μέσα σε επιχρισμένες κόγχες, επιπεδα ειδώλια αγνώστου φύλου, αδρές άψητες κωνικές γυναικείες και ανδρικές μορφές με προεξέχοντα στρογγυλά μάτια αλλά και ανθρωπόμορφες ραβδόσχημες απεικονίσεις από πηλό, με επίπεδο δισκοειδές πρόσωπο και επίθετα μεγάλα στρογγυλά μαστίδια για τη δήλωση των ματιών και της μύτης, είναι επίσης χαρακτηριστικά της περιόδου. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλα ακέφαλα γυναικεία ειδώλια για τη στήριξη επιχρισμένων κρανίων. Ωστόσο μεγάλα ακέραια ειδώλια (με κεφάλι) φαίνεται ότι χρησιμοποιούνται ως πραγματικά αγάλματα, ενώ έχει βρεθεί σε λάκκο και μια ομάδα από περίπου τριάντα παρόμοια αγάλματα (35-90 εκ.) με εντυπωσιακή πολύχρωμη διακόσμηση και πιθανώς πρόσθετη κόμμωση. Είναι άγνωστο κατά πόσο αυτά τα συγκεκριμένα ειδώλια απεικονίζουν ανθρώπους ή θεότητες, αλλά οι χαρακτηριστικές φυσιοκρατικές λίθινες μάσκες, από τη νότια Συρο-Παλαιστίνη, ήταν προφανώς αποτροπαϊκά αντικείμενα για λατρευτική χρήση.
Πήλινο κεφάλι από το Tell Ramad III (PPNB) Οστέινα ειδώλια ταύρων από το Bouqras (PPNB)
Πήλινο ειδώλιο από τη Munhata (PPNB)
Επιχρισμένοκρανίοαπό τη Jericho (ΡΡΝΒ) Πήλινο ειδώλιο φυσικού μεγέθους από το Ain Ghazal (PPNB)
Χαρακτηριστική του πολιτισμού ΡΡΝΒ είναι μια σειρά από λίθινες μάσκες που έχει έλθει στο φως στη νότια Συρο-Παλαιστίνη (περοχή Χεβρώνας, Nahal Hemar). Πρόκειται προφανώς για αποτροπαϊκά αντικείμενα με στρογγυλές οπές για μάτια, προεξέχουσα μύτη και μισάνοιχτο στόμα με εγχάρακτα δόντια. Μία σειρά πλευρικών οπών χρησίμευε για τη στερέωσή τους ενώ τα ίχνη μελανής κολλώδους ουσίας ίσως αποτελούν μάρτυρες για επιπρόσθετη κόμμωση. Ενα οστέινο περίαπτο από την Ιεριχώ μοιάζει να είναι μικρογραφικό ομοίωμα μιας τέτοιας μάσκας.
Λίθινες μάσκες από το Nahal Hemar (PPNB)
Στην κεραμική Αρχαιότερη Νεολιθική (α μισό της 6ης χιλιετίας) τα πήλινα ειδώλια παρουσιάζουν αντιστοιχίες με το υλικό της Hassuna, από όπου και τα κωνικά ή ατροφικά κεφάλια και η απουσία μαστών.
Πήλινο ειδώλιο από τη Βύβλο (EΝ)
Η Μέση Νεολιθική (μέσα 5ης χιλιετίας) χαρακτηρίζεται από τα ειδώλια της «Τρομερής Μητέρας», όπου η ηθελημένη υπερβολή, σύμφωνα με προδιαγεγραμμένους κανόνες που παραμορφώνουν τη μορφή, επιτυγχάνει μια φανταστική απόδοση που αναμφίβολα έχει χαρακτήρα δαιμονικό. Η ζωόμορφη ειδωλοπλαστική της περιοχής έχει δευτερεύοντα ρόλο και συνεχίζει την ήδη διαμορφωμένη παράδοση της Ακεραμικής.
Η «Τρομερή Μητέρα» της Παλαιστίνης: Ειδώλια από τη Munhata και το Tell Aviv
Η ειδωλοπλαστική της χαλκολιθικής Ιορδανίας, που έχει άγνωστη καταγωγή, φαίνεται να έχει επηρεασθεί από τα διάφορα πολιτισμικά στάδια των γειτονικών της περιοχών (της Μεσοποταμίας, της Μ. Ασίας, αλλά και της Συροπαλαιστίνης ίσως μάλιστα και του Αιγαίου).
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΙΓΥΠΤΟΣ
Χαρακτηριστικά ειδώλια από την Αίγυπτο (pin figures)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΒΟΡΕΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ Ν-Α ΕΥΡΩΠΗ
Λίθινο ειδώλιο από το Lepenski Vir II με χαρακτηριστικά που θυμίζουν ψάρι (ΑΝ) Ειδώλιο κουροτρόφου από το Gradac της κεντρικής Γιουγκοσλαβίας (πολιτισμός Vinca- MN) Πήλινο ειδώλιο από τη Crnocalacka Bara της ΝΑ Γιουγκοσλαβίας (πολιτισμός Vinca ΜΝ)
Πήλινο ειδώλιο καθιστής γυναίκας, επονομαζόμενο «η Μεγάλη Θεά της Hamangia, απότονεκροταφείοτης Cernavoda στην ανατολική Ρουμανία (πολιτισμός Hamangia ΜΝ). Το ειδώλιο βρέθηκε μαζί με το «Σκεπτόμενο» της επόμενης εικόνας. Πήλινο ανδρικό ένθρονο ειδώλιο, αποκαλούμενο «ο Σκεπτόμενος» ή «ο Λυπημένος Θεός», από το νεκροταφείο της Cernavoda στην ανατολική Ρουμανία (πολιτισμός Hamangia ΜΝ).
Ειδώλιο γυναίκας σε στάση τοκετού από το Medvendjak κοντά στο Βελιγράδι (πολιτισμός Vinca- MN) Πήλινο γυναικείο καθιστό ειδώλιο με εγχάρακτη και στικτή διακόσμηση για την απόδοση ενδυμάτων και κοσμημάτων από την Carsija της κεντρικής Γιουγκοσλαβίας (πολιτισμός Vinca- MN)
Πήλινο ειδώλιο καθιστής μορφής, αποκαλούμενο «ο Λυπημένος Θεός του Tirpesti» απότημολδαβία(πολιτισμός Precucuteni II-III (NN) Ένθρονη γυναικεία μορφή που κρατά ρηχό αγγείο, από το Bordjos της βόρειας Γιουγκοσλαβίας (πολιτισμός Tisza NN)
Πήλινο ένθρονο ανδρικό ειδώλιο από το Szegvar Tuzkoves της Ουγγαρίας (πολιτισμός Tisza- NN) Eιδώλιο ένθρονης εγκύου (;) γυναίκας με εγχάρακτη,διακόσμηση που τονίζει την κοιλιά και το ηβικό τρίγωνο, από το Kolekovats της κεντρικής Βουλγαρίας (ΝΝ)
Χαρακτηριστικό πήλινο ειδώλιο με εγχάρακτη διακόσμηση, του πολιτισμού Cucuteni από τη βόρεια Μολδαβία (ΧΛΘ) Πήλινο ομοίωμα ιερού από την Popudnia της δυτικής Ουκρανίας, που περιλαμβάνει φούρνο, βωμό, αγγεία και ειδώλιο (πολιτισμός Cucuteni, νεότερες φάσεις ΧΛΘ)
Ειδώλιο αναπαυόμενου σκύλου από το Pietrele τηςνότιαςρουμανίας(πολιτισμός Karanovo VI- Gumelnita ΧΛΘ) Eπίπεδο σχηματικό, οστέϊνο, γυναικείο ειδώλιο με τονισμένο ηβικό τρίγωνο, από το Lovets της Βουλγαρίας (πολιτισμός Karanovo VI- Gumelnita - ΧΛΘ)
Ενθρονο γυναικείο ειδώλιο, αποκαλούμενο «Τhe Lady of Pazardzik», από την ομώνυμη θέση της κεντρικής Βουλγαρίας (πολιτισμός Karanovo VI- Gumelnita ΧΛΘ) «Οι εραστές της Gumelnita», πήλινο ειδωλιακό σύμπλεγμα από την ομώνυμη θέση, που ίσως απεικονίζει έναν ιερό γάμο (πολιτισμός Karanovo VI- Gumelnita ΧΛΘ)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΚΥΠΡΟΣ
Ανθρωπόμορφα κεφάλια από ανδεσίτη από τη Χοιροκοιτία, με οπές για ενώτια (;)(Νεολιθική Ι)
Ειδώλιο από ανδεσίτη, από τη Χοιροκοιτία (Νεολιθική ΙΙ)
Ασβεστολιθικό ειδώλιο καθιστής γυναικείας μορφής με φαλλόσχημο κεφάλι, μοναδικό στο είδος του, απότηθέση Σωτήρα Τέππες (Νεολιθική ΙΙ)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ
Γυναικεία πήλινα ειδώλια από το Tepe Sarab
Αλαβάστρινα γυναικεία ειδώλια από το νεκροταφείο του Tell es Sawwan ΙκαιΙΙμε ένθετα μάτια και κάλυμμα του κεφαλιού από άσφαλτο. Το περιδέραιο είναι κατασκευασμένο από turquoise (πολιτισμός Samarra).
Πήλινοπ ανδρικό ειδώλιο, εσωτερικά κενό, με γραπτή διακόσμηση από το Tell es - Sawwan (πολιτισμός Samarra)
Πήλινα κεφάλια ειδωλίων από τη Choga Mami (πολιτισμός Samarra)
(α) (β) (α) (β) (γ) (δ) Πήλινα γραπτά ειδώλια του πολιτισμού Halaf (α) Tell Halaf I / (β) Tell Arpachiyah/ (γ) και (δ) Chagar Bazar/
Πήλινο γραπτό ειδώλιο από το Tepe Gawra (πολιτισμός βόρειου Ubaid) Πήλινο ειδώλιο από την Ur (πολιτισμός νότιου Ubaid)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
Γυναικεία πήλινα ειδώλια από το Catal Huyuk
Πήλινα ειδώλια από το Catal Huyuk Δίδυμες γυναικείες μορφές από το Catal Huyuk
Ειδώλιο ένθρονης θεάς με λεοπαρδάλεις από το Catal Huyuk
Γυναικεία πήλινα ειδώλια από το Hacilar
Γυναικεία πήλινα ειδώλια από το Hacilar (α) με παιδί (β) με ζώο
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΥ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 11 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ I. Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ A. Η ΣΥΡΟΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ B. Η ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ Γ. Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Δ. Η ΚΥΠΡΟΣ E. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΣΤ. Η ΣΑΧΑΡΑ II. ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: ΠΡΩΙΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ A. ΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Η ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΝΗΣΟΣ B. ΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 27 39 47 54 58 61 63 82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ A. ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Ή ΠΩΣ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΕΝΑ ΕΙΔΩΛΙΟ Β. Η ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ: ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΗ 111 114 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Η ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ 121 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ, ΣΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ A. Η ΣΥΡΟΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ B. Η ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ Γ. Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Δ. Η ΚΥΠΡΟΣ E. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΣΤ. ΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 169 180 191 199 204 206 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 I. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΛΙΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ A. Η ΣΥΡΟΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ B. Η ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ Γ. Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Δ. Η ΚΥΠΡΟΣ E. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΣΤ. ΤΑ ΒΟΡΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ Ζ. Η ΕΛΛΑΔΑ II. ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΝΕΟΛΙΘΙΚΩΝ ΕΙΔΩΛΙΩΝ 237 241 243 246 246 247 249 254 ENGLISH SECTION CONTENTS SUMMARY AND CONCLUSIONS ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ 265 267 291 295 353 361