ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΩΝ Σμήμα Υαρμακευτικής Μεταπτυχιακό τμήμα στο Υαρμακευτικό Μάρκετινγκ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ «Έξεπλα αγνξάο ζρεηηθά κε ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο θαη ην ξόιν ηνπ θαξκαθνπνηνύ σο επηζηεκνληθνύ ζπκβνύινπ ζηε δηάζεζή ηνπο ζην θνηλό». Όνομα φοιτήτριας: Νικολέτα ΓΕΡΑΡΔΗ Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Δέσποινα ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ Ακαδημαϊκό έτος 2008-2009
ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ 1. ΘΕΩΡΗΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ σελ. 3 Οξηζκόο θαη πεξηγξαθή 3 1.2 Υξεζηκόηεηα ησλ πκπιεξσκάησλ Γηαηξνθήο 6 1.3 Ζ Αγνξά ησλ πκπιεξσκάησλ Γηαηξνθήο 7 1.4 Γηάζεζε θαη Αζθαιήο ρνξήγεζε ησλ πκπιεξσκάησλ Γηαηξνθήο 8 2. ΤΠΟΘΕΕΙ ΚΑΙ ΘΕΜΑΣΑ ΤΠΟ ΔΙΕΡΕΤΝΗΗ 10 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 11 4. ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ 12 4.1 Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία δείγκαηνο 12 4.2 πρλόηεηεο απαληήζεσλ ζηηο πνηνηηθέο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ 16 4.3 Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ απαληήζεσλ 18 4.4 Αλαιύζεηο δηαθύκαλζεο ησλ ζρέζεσλ ησλ απαληήζεσλ κε ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία 24 4.5 Άιιεο αλαιύζεηο δηαθύκαλζεο κε έλαλ παξάγνληα 28 4.6 Αλαιύζεηο γξακκηθήο ζπζρέηηζεο 29 5. ΤΖΗΣΗΗ-ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ 31 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ-ΠΗΓΕ 34 7. ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 37 2
Η παξνύζα εξγαζία απνζθνπεί ζην λα δηεξεπλήζεη ηηο αληηιήςεηο ησλ θαξκαθνπνηώλ σο επηζηεκόλσλ πγείαο απέλαληη ζηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο, αιιά θαη ηηο πξαθηηθέο επηινγήο θαη πξνώζεζεο ησλ ζθεπαζκάησλ απηώλ ζην θαξκαθείν. 1. ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ 1.1 ΟΡΗΜΟ ΚΑΗ ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ Αο μεθηλήζνπκε νξίδνληαο ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο. Πξόθεηηαη γηα δηαηξνθηθά πξντόληα, ηα νπνία ζηελ Διιάδα ηεινύλ ππό ηελ αξκνδηόηεηα ηνπ Δζληθνύ Οξγαληζκνύ Φαξκάθσλ (Δ.Ο.Φ.), πνπ απνζθνπνύλ ζηε ζπκπιήξσζε ηεο ζπλήζνπο δίαηηαο, θαζώο απνηεινύλ ζπκππθλσκέλεο πεγέο ζξεπηηθώλ ζπζηαηηθώλ ή άιισλ νπζηώλ κε θπζηθέο επηδξάζεηο (π.ρ. βξώζηκα εθρπιίζκαηα θπηώλ θαη άιια ζπζηαηηθά, όπσο βηηακηλνύρα, κέηαιια, ακηλνμέα, πξσηεΐλεο, αληηνμεηδσηηθέο νπζίεο θ.ά.). Οη νπζίεο απηέο βξίζθνληαη ζηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο κόλεο ηνπο ή ζε ζπλδπαζκό κε άιιεο. Σα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο δηαηίζεληαη ζην εκπόξην ζε κηα πνηθηιία δνζηκεηξηθώλ κνξθώλ (θάςνπιεο, παζηίιηεο, δηζθία, ράπηα θαη άιιεο παξόκνηεο κνξθέο, θαζώο θαη θαθειάθηα ζθόλεο, θύζηγγεο πγξνύ πξντόληνο, θηαιίδηα κε ζηαγνλόκεηξν, θαη άιιεο παξόκνηεο κνξθέο πγξώλ θαη θόλεσλ) πξννξηζκέλεο ώζηε λα ιακβάλνληαη ζε πξνκεηξεκέλεο, κηθξέο, κνλαδηαίεο πνζόηεηεο. Έηζη πεξηγξάθνληαη ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ζύκθσλα κε ηνπο Πεξί πκπιεξσκάησλ Γηαηξνθήο Καλνληζκνύο πνπ δεκνζηεύηεθαλ ην 2004 από ηνλ ΔΟΦ ζε ελαξκόληζε κε ηελ Οδεγία 2002/46/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνύ Κνηλνβνπιίνπ. Δπηπιένλ δελ απνηεινύλ θάξκαθα ζύκθσλα κε ηηο ηζρύνπζεο δηαηάμεηο πεξί θαξκάθσλ, νύηε πξντόληα εηδηθήο δηαηξνθήο ώζηε λα πξννξίδνληαη γηα εηδηθέο θαηεγνξίεο αηόκσλ ( Δθεκεξίδα ηεο Κπβέξλεζεο, Σεύρνο Γεύηεξν, Αξ. Φύιινπ 935, 13 Ννεκβξίνπ 1995). Μεξηθέο από ηηο πην δεκνθηιείο θαη επξέσο δηαδεδνκέλεο θαηεγνξίεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο (.Γ.) πνπ θπθινθνξνύλ ζηα θαξκαθεία θαη πνπ ζα καο απαζρνιήζνπλ θπξίσο ζηελ έξεπλα απηή πεξηγξάθνληαη παξαθάησ: Βηηακίλεο (A, C, D, E, K θαη ην ζύκπιεγκα ησλ βηηακηλώλ Β-ζεηακίλε, ξηβνθιαβίλε, παληνζεληθό νμύ, βηνηίλε, Β6, Β12 θαη θνιηθό νμύ). Με ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε εθείλεο ηηο ρεκηθέο αληηδξάζεηο ηνπ νξγαληζκνύ πνπ κεηαηξέπνπλ ηα ζπζηαηηθά ησλ ηξνθώλ (πξσηεΐλεο, πδαηάλζξαθεο, ιίπε) ζε ελέξγεηα δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθό ξόιν ζην κεηαβνιηζκό. Βνεζνύλ, επίζεο, ζηελ αλαπαξαγσγή, ζηελ αλάπηπμε θαη είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ εύξπζκε ιεηηνπξγία θαη άκπλα ηνπ νξγαληζκνύ. Η έιιεηςή ηνπο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζπκπηώκαηα αηνλίαο, εθλεπξηζκνύ, ππλειίαο, άγρνπο, κεησκέλεο ελεξγεηηθόηεηαο, θαθήο δηάζεζεο, επαηζζεζία ζε θξπνινγήκαηα, έιιεηςε ζπγθέληξσζεο, παρπζαξθία θ.ι.π. Ο αλζξώπηλνο νξγαληζκόο δε κπνξεί λα ηηο ζπλζέζεη από κόλνο ηνπ θαη έηζη πξνζιακβάλεη ηηο απαξαίηεηεο γηα ηε δσή βηηακίλεο, από ηελ ηξνθή ή ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο. Οη βηηακίλεο δηαθξίλνληαη ζηηο ιηπνδηαιπηέο (A, D, E, K) πνπ απνζεθεύνληαη ζηνλ νξγαληζκό (ιίπνο, ζπθώηη) θαη απειεπζεξώλνληαη ζηαδηαθά αλάινγα κε ηηο αλάγθεο πνπ πξνθύπηνπλ θαη ζηηο πδαηνδηαιπηέο (B θαη C) πνπ απνξξνθώληαη επθνιόηεξα, δελ απνζεθεύνληαη ζην ζώκα αιιά απνβάιινληαη κέζσ ησλ λεθξώλ όηαλ βξίζθνληαη ζε πεξίζζεηα. Οη βηηακίλεο θπθινθνξνύλ ζηελ αγνξά είηε κεκνλσκέλεο γηα λα θαιύςνπλ εμεηδηθεπκέλεο αλάγθεο είηε ζε ζπλδπαζκνύο όπσο π.ρ. ηα γλσζηά πνιπβηηακηλνύρα ζθεπάζκαηα. 3
Μέηαιια θαη Ηρλνζηνηρεία. Σα κέηαιια θαη ηα ηρλνζηνηρεία απαληώληαη ειεύζεξα ζηε θύζε, θπξίσο ζε λεξά πνηακώλ, ιηκλώλ, σθεαλώλ θαη ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο. Οη θαιύηεξεο πεγέο πξόζιεςεο γηα ηνλ άλζξσπν είλαη ηα πξντόληα ησλ δώσλ. Ο ξόινο ηνπο ζηνλ αλζξώπηλν νξγαληζκό είλαη ηξηπιόο: Απνηεινύλ δνκηθά ζηνηρεία ησλ νζηώλ θαη ησλ δνληηώλ. Έρνπλ ιεηηνπξγηθό ξόιν ζηε δηαηήξεζε θπζηνινγηθνύ θαξδηαθνύ ξπζκνύ, ηεο κπτθήο ζπζηαιηηθόηεηαο, ηεο λεπξηθήο αγσγηκόηεηαο θαη ζηελ νμενβαζηθή ηζνξξνπία ηνπ ζώκαηνο. Παίδνπλ ξπζκηζηηθό ξόιν ζηνλ θπηηαξηθό κεηαβνιηζκό θαη απνηεινύλ ηκήκα ησλ ελδύκσλ θαη ησλ νξκνλώλ πνπ ηξνπνπνηνύλ θαη ξπζκίδνπλ ηελ θπηηαξηθή δξαζηεξηόηεηα. Σα πην ζεκαληηθά ηρλνζηνηρεία είλαη ην λάηξην, ην θάιην, ην αζβέζηην, ν θώζθνξνο, ην καγλήζην, ην ζείν θαη ην ριώξην. Γεπηεξεύνληα, ιόγσ ηεο πνζόηεηαο πνπ ρξεηάδεηαη ν αλζξώπηλνο νξγαληζκόο θαη όρη ιόγσ ησλ ιεηηνπξγηώλ ζηηο νπνίεο εκπιέθνληαη, είλαη ν ζίδεξνο, ν ςεπδάξγπξνο, ν ραιθόο, ην ζειήλην, ην ηώδην, ην θζόξην, ην κνιπβδέλην θαη ην καγγάλην. ηελ αγνξά ησλ.γ. ηα ζπλαληάκε σο επί ην πιείζηνλ ζε ζπλδπαζκό κε βηηακίλεο ζηα πνιπβηηακηλνύρα ζθεπάζκαηα αιιά θαη θάπνηα απ απηά, κεκνλσκέλα πνπ απεπζύλνληαη ζε άηνκα κε ηδηαίηεξεο αλάγθεο ή ζπγθεθξηκέλεο παζήζεηο. Βόηαλα. Γηάθνξα θπηά πεξηέρνπλ δξαζηηθέο νπζίεο κε γλσζηέο επεξγεηηθέο ή θαη ζεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο γηα ηνλ άλζξσπν. Υξεζηκνπνηνύληαη παξαδνζηαθά από ηε ιεγόκελε ελαιιαθηηθή ηαηξηθή, ηε θπηνζεξαπεία θαη ηελ νκνηνπαζεηηθή. Σα ηειεπηαία ρξόληα όκσο, όιν θαη πεξηζζόηεξεο επηζηεκνληθέο έξεπλεο θαη κεηά-αλαιύζεηο αλαδεηθλύνπλ ηελ αμία ηνπο ζηελ πξόιεςε θαη ηε ζεξαπεία δηαθόξσλ αζζελεηώλ. Σα πην γλσζηά βόηαλα πνπ ζπλαληάκε ζπρλά ζηα θαξκαθεία είλαη: Η Echinacea. Θεσξείηαη όηη εληζρύεη ην αλνζνπνηεηηθό ζύζηεκα, κε ζνβαξέο ελδείμεηο γηα κείσζε ζηε ζπρλόηεηα 1,2 θαη ζηε βαξύηεηα ησλ ζπκπησκάησλ ηνπ απινύ θξπνινγήκαηνο. Κπθινθνξεί ζπλήζσο ζε ζθεπάζκαηα καδί κε βηηακίλε C. Σν Ginseng. Έρεη κεγάιε ηζηνξία ζηελ ηαηξηθή ησλ αλαηνιίηηθσλ πνιηηηζκώλ, αθνύ ζηελ Κίλα ρξεζηκνπνηείηαη γηα πεξηζζόηεξα από 4000 ρξόληα. Λέγεηαη όηη βνεζά ελάληηα ζηελ θόπσζε θαη ζην ζηξεο θαη όηη εληζρύεη ηελ πλεπκαηηθή απόδνζε. Σν Ginkgo biloba. Δίλαη από ηα θνξπθαία ζε πσιήζεηο βόηαλα ζε ΗΠΑ αιιά θαη ζε Δπξώπε θαη θαίλεηαη λα δξα αλαζηαιηηθά ζηελ εμαζζέλεζε ηεο κλήκεο θαη λα πξνζθέξεη λνεηηθή δηαύγεηα. Έξεπλεο θαηαδεηθλύνπλ ηε ρξήζε ηνπ σο σθέιηκε ζε άηνκα κε Alzheimer θαη άλνηα. 3 Η Βαιεξηάλα. Έρεη κεγάιε παξάδνζε ζηε ρξήζε σο αγρνιπηηθό θαη ππλαγσγό κέζν. 4 Σέινο, ην St. John s Wort πνπ είλαη γλσζηό γηα ηελ αληηθαηαζιηπηηθή ηνπ δξάζε, ελώ ηα απνηειέζκαηα 27 εξεπλώλ κε ζπκκεηνρή πεξηζζόηεξσλ από 2000 αηόκσλ, ην παξνπζηάδνπλ σο κία απνηειεζκαηηθή ζεξαπεία ζηελ ειαθξηά κε κέηξηα κνξθήο θαηάζιηςε. 5,6,7 Ακηλνμέα (π.ρ. L-Arginine, L-Carnitine, L-Lysine). Σν πην γλσζηό, αθνύ θπθινθνξεί επξέσο θαη σο ζπληαγνγξαθνύκελν θάξκαθν κε ελδείμεηο γηα επεξγεηηθό ξόιν ζε αζζελείο κε θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα, είλαη ε L-θαξληηίλε. Απνηειεί αθόκα βαζηθό ζπζηαηηθό πνιιώλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο κε ζθνπό ηε κείσζε ηνπ ζσκαηηθνύ ιίπνπο θαη ηελ απώιεηα βάξνπο. Δπεηδή ζπληίζεηαη ζε επαξθείο πνζόηεηεο απ ην ζώκα καο, ε L-θαξληηίλε δε ζεσξείηαη απαξαίηεην ζξεπηηθό ζπζηαηηθό, ελώ πξνζιακβάλεηαη εύθνια θαη από ηξνθέο δσηθήο πξνειεύζεσο, όπσο ην θόθθηλν θξέαο. Δμαηηίαο ηεο ζπκκεηνρήο ηεο όκσο ζηελ θαύζε ησλ ιηπαξώλ νμέσλ ζηα κπτθά θύηηαξα, αλαπηύρζεθε ε ζεσξία όηη αλ απμήζνπκε ηελ εμσγελή ρόξεγεζή ηεο, ζα απμεζνύλ θαη νη θαύζεηο ηνπ ιίπνπο. ε απηή ηελ ππόζεζε βαζίδνληαη γηα ρξόληα νη εηαηξείεο παξαγσγήο ζπκπιεξσκάησλ L-θαξληηίλεο, πξνσζώληαο ηα ζαλ απαξαίηεην ζπζηαηηθό ζηελ πξνζπάζεηα κείσζεο ηνπ ζσκαηηθνύ ιίπνπο θαη βάξνπο. Παξόηη ην ππόβαζξν πίζσ από απηή ηε ζεσξία ζα 4
κπνξνύζε λα επζηαζεί, ε ρξήζε ζπκπιεξσκάησλ θαξληηίλεο δελ έρεη απνδεηρζεί επηζηεκνληθά λα βνεζά ζην αδπλάηηζκα. 8 Βαζηιηθόο πνιηόο θαη Γύξε. Σε δεθαεηία ηνπ 50, ηα δπν απηά πξντόληα από ην κειίζζη πξνηάζεθαλ σο δηαηηεηηθά θαη ζεξαπεπηηθά γηα ηνλ άλζξσπν. Απηό πνπ ηνπο δίλεη ηηο επεξγεηηθέο ηνπο ηδηόηεηεο είλαη ε αθζνλία ηνπο ζε βηηακίλεο (ηδηαίηεξα απηέο ηνπ ζπκπιέγκαηνο Β), κέηαιια θαη θιαβνλνεηδή. Έρεη απνδεηρηεί όηη είλαη ε πινπζηόηεξε πγηεηλή ηξνθή ηεο θύζεο. Φεκίδεηαη όηη επηδξά ζεηηθά ζην κεηαβνιηζκό, ηελ αλάπηπμε, θαη ηε καθξνδσία, ελώ ζεσξείηαη όηη απμάλεη ηηο ζσκαηηθέο θαη πλεπκαηηθέο δπλάκεηο, ηνλώλεη ηε κλήκε, ηελ αληνρή, ηε γνληκόηεηα θαη ηε ζεμνπαιηθή απόδνζε. Βέβαηα, επαξθή θαη αμηόπηζηα επηζηεκνληθά δεδνκέλα θαη έξεπλεο δελ ππάξρνπλ γηα λα θαιύςνπλ ηηο ζεσξίεο απηέο. Μαγηά κπύξαο. Η δηαηξνθηθή καγηά παξάγεηαη από θαιιηέξγεηα ηνπ κύθεηα Saccharomyces Cerevisiae. Αξρηθά ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ απαξαίηεηε δύκσζε ζηελ παξαζθεπή κπύξαο απ όπνπ πήξε θαη ην όλνκά ηεο. Αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ πξνβηνηηθώλ, ηα νπνία επηδξνύλ ζεηηθά ζηνλ νξγαληζκό κε ηελ ελίζρπζε ηεο θπζηθήο ηνπ κηθξνβηαθήο ρισξίδαο. Ωο απνηέιεζκα απνδεηθλύεηαη ρξήζηκε ζε εληεξηθέο δηαηαξαρέο (δηάξξνηεο, ζύλδξνκν επεξέζηζηνπ εληέξνπ). Δπηπιένλ, απνηειεί πεγή πξσηεΐλεο, κεηάιισλ θαη βηηακηλώλ εηδηθά ηνπ ζπκπιέγκαηνο Β. Λέγεηαη όηη βνεζάεη ζηε κείσζε ηεο ρνιεζηεξίλεο θαη ζην πξνεκκελνξπζηαθό ζύλδξνκν, ρσξίο όκσο λα ππάξρνπλ ηθαλνπνηεηηθά θιηληθά ζηνηρεία πνπ λα ην απνδεηθλύνπλ. 9,10 Λεθηζίλε. Κπθινθνξεί ζην εκπόξην ζε κνξθή θάςνπιαο ή θόθθσλ. Παξαζθεπάδεηαη από ζόγηα θαη απνηειεί κίγκα ιηπαξώλ νμέσλ, ελσκέλα κε θώζθνξν θαη ελδερνκέλσο κε άιιεο νπζίεο. Η ρξεζηκόηεηά ηεο έγθεηηαη ζην όηη απνηειεί δνκηθό ζπζηαηηθό ησλ θπηηαξηθώλ κεκβξαλώλ αιιά θαη ζηε δξάζε ηεο σο γαιαθηνκαηνπνηεηή. Έηζη βνεζά ζηε κείσζε ηεο απνξξόθεζεο ησλ ιηπώλ θαη ελδερνκέλσο εκπνδίδεη ηελ πξνζθόιιεζε ησλ ιηπηδίσλ ηνπ αίκαηνο ζηα ηνηρώκαηα ησλ αξηεξηώλ κε επεξγεηηθά απνηειέζκαηα ζην θαξδηαγγεηαθό ζύζηεκα. Φπηηθέο ίλεο. Γηεζλείο θνξείο, όπσο είλαη ν Παγθόζκηνο Οξγαληζκόο Τγείαο, ζπκθσλνύλ όηη κία δηαηξνθή πινύζηα ζε θπηηθέο ίλεο κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ αληηκεηώπηζε δηαθόξσλ θαηαζηάζεσλ πγείαο, κεηαμύ απηώλ ηεο παρπζαξθίαο θαη ηεο δπζθνηιηόηεηαο. Οη θπηηθέο ίλεο βνεζνύλ ζηελ θαιή ιεηηνπξγία ηνπ εληέξνπ. Δπηπιένλ, ιόγσ ηνπ όηη θαζπζηεξνύλ λα δηέιζνπλ από ην γαζηξεληεξηθό ζύζηεκα, επηβξαδύλνπλ ηελ πέςε θαη απμάλνπλ ην αίζζεκα ηνπ θνξεζκνύ. Γηα ην ιόγν απηό απνηεινύλ ζπζηαηηθά ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο πνπ ρξεζηκεύνπλ ζηελ θαιή ιεηηνπξγία ηνπ εληέξνπ θαη ελάληηα ζηε δπζθνηιηόηεηα, άιια θαη ζπζηαηηθά πξντόλησλ αδπλαηίζκαηνο. πλέλδπκν Q10. Έλα πνιιά ππνζρόκελν,αλεξρόκελν αζηέξη ησλ αληηνμεηδσηηθώλ νπζηώλ, πνπ δξα ζπλεξγηθά κε ηηο βηηακίλεο Δ θαη C. Δίλαη αληηνμεηδσηηθό πξνζηαηεπηηθό ηεο θαξδηάο, ελώ απνηειεί θαη ηζρπξό παξάγνληα αληηκεηώπηζεο ηεο ρξόληαο θόπσζεο. Σν ζπλαληάκε πιένλ ζηα πεξηζζόηεξα πνιπβηηακηλνύρα ζθεπάζκαηα. Σειεπηαίεο έξεπλεο δείρλνπλ όηη γηα αζζελείο ζε ζεξαπεία κε πςειέο δόζεηο ζηαηηλώλ ε ζπκπιεξσκαηηθή ρνξήγεζε Q-10 κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη πξνθπιαθηηθά ή θαη ζεξαπεπηηθά ζηε ξαβδνκπόιπζε, ηε ζεκαληηθόηεξε αλεπηζύκεηε ελέξγεηα ησλ ζηαηηλώλ. 11 5
1.2. ΥΡΖΗΜΟΣΖΣΑ ΣΩΝ ΤΜΠΛΖΡΩΜΑΣΩΝ ΓΗΑΣΡΟΦΖ Γεληθά, γλσξίδνπκε πσο θαηαλαιώλνληαο θαζεκεξηλά 5 κηθξνκεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηε δηαηξνθή καο ιακβάλνπκε κηα ζεκαληηθή πνζόηεηα βηηακηλώλ, ηρλνζηνηρείσλ, θπηηθώλ ηλώλ, αιιά θαη άιισλ ζξεπηηθώλ ζπζηαηηθώλ, πνπ είλαη αλαγθαία γηα ηελ εύξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνύ. Δπηπξόζζεηα, αθνινπζώληαο κηα δηαηξνθή πνπ ζπκθσλεί κε ηηο επηηαγέο ηεο Ππξακίδαο ηεο Γηαηξνθήο, κε παξνύζεο όιεο ηηο νκάδεο ησλ ηξνθίκσλ, ζε ζσζηέο αλαινγίεο θαη πνζόηεηεο, πξνζθέξνπκε ζηνλ νξγαληζκό καο όια ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά. Σέινο, ζπκπεξηιακβάλνληαο θάπνηα εηδηθά ηξόθηκα πνπ πεξηέρνπλ ζπγθεθξηκέλα ζπζηαηηθά κε απνδεδεηγκέλε ζεηηθή θαη επεξγεηηθή δξάζε γηα ηνλ νξγαληζκό καο π.ρ. αληηνμεηδσηηθέο νπζίεο θαιύπηνπκε αθόκα πεξηζζόηεξν ηηο δηαηξνθηθέο καο αλάγθεο κέζα από κηα πιήξε δηαηξνθή. Άξα ππάξρεη ε γεληθή απνδνρή πσο κηα δίαηηα κε ηξόθηκα από όιεο ηηο νκάδεο ηξνθίκσλ κπνξεί, ππό θπζηνινγηθέο ζπλζήθεο, λα θαιύςεη ηηο δηαηξνθηθέο αλάγθεο ηνπ γεληθνύ πιεζπζκνύ. Όκσο, γλσξίδνπκε επίζεο, όηη ν ζύγρξνλνο ηξόπνο δηαηξνθήο παξνπζηάδεη ζπρλά αδπλακίεο ζην λα θαιύςεη ηηο αλάγθεο απηέο. Αλ θαη ε βηνκεραληθή επαλάζηαζε αύμεζε ηε δηαζεζηκόηεηα ησλ ηξνθώλ, ε εμέιημε ζηελ ηερλνινγία ησλ ηξνθίκσλ επέδξαζε αξλεηηθά ζηελ πνηόηεηα ηνπο, κε απνηέιεζκα ηα ηξόθηκα πνπ θηάλνπλ ηειηθά ζην ηξαπέδη καο λα έρνπλ ππνζηεί ηέηνηα επεμεξγαζία πνπ ηνπο ζηεξεί κεγάιν πνζνζηό ησλ ζξεπηηθώλ ηνπο ζπζηαηηθώλ. Δπηπιένλ, νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο έρνπλ αιιάμεη άξδελ ππό ηελ επίδξαζε ηνπ ζύγρξνλνπ ηξόπνπ δσήο, κε απνηέιεζκα λα δηακνξθώλνληαη θπξίσο κε βάζε ηελ επθνιία, ην θόζηνο θαη ηελ γεπζηηθή επραξίζηεζε. Η ηππηθή «δπηηθή» δηαηξνθή θπξηαξρεί πιένλ ζηηο πεξηζζόηεξεο ρώξεο, αθόκα θαη ζηελ Διιάδα όπνπ θαίλεηαη νινέλα λα αληηθαζηζηά ηελ επηζηεκνληθώο αλαγλσξηζκέλε, επεξγεηηθή γηα ηελ πγεία, κεζνγεηαθή δηαηξνθή. Έξεπλεο απνδεηθλύνπλ όηη νη ζύγρξνλεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ζπρλά παξέρνπλ κηθξόηεξεο πνζόηεηεο από ηηο απαηηνύκελεο γηα βηηακίλεο θαη κεηαιιηθά ζηνηρεία, 12 ελώ κειέηεο ζηηο ΗΠΑ έδεημαλ πσο κεγάινο αξηζκόο αηόκσλ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο ειιείςεηο ζε αζβέζηην, καγλήζην, ζίδεξν θαη ςεπδάξγπξν. 13 Δηδηθόηεξα όηαλ πξόθεηηαη γηα ππνζεξκηδηθό δηαηηνιόγην, ζηα πιαίζηα ηεο απώιεηαο βάξνπο, ε ρνξήγεζε ζπκπιεξώκαηνο θξίλεηαη πνιιέο θνξέο απαξαίηεηε. πλνςίδνληαο ινηπόλ, ιόγσ ησλ αιιαγώλ ζηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο πνπ επηβάιινληαη από ην ζύγρξνλν ηξόπν δσήο ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, ν γεληθόο πιεζπζκόο δπζθνιεύεηαη ζπρλά λα πάξεη όια απηά ηα απαξαίηεηα σθέιηκα ζπζηαηηθά κέζσ ησλ ηξνθώλ, κε απνηέιεζκα ην αγνξαζηηθό θνηλό ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο νινέλα λα απμάλεηαη. Οη δηεζλείο ζπζηάζεηο βέβαηα γηα ηα Γ, δελ αθνξνύλ ην γεληθό πιεζπζκό, αιιά ζπγθεθξηκέλεο, εππαζείο νκάδεο αηόκσλ πνπ έρνπλ απμεκέλεο αλάγθεο ζε θάπνηα σθέιηκα ζπζηαηηθά. Έηζη ε American Society of Family Physicians ζπζηήλεη ηε ιήςε.γ. ζε α)ζπγθεθξηκέλεο παζήζεηο β)ζε θπηνθάγνπο θαη απζηεξνύο, νιηθνύο θπηνθάγνπο (vegans) γ)εγθπκνλνύζεο θαη ζειάδνπζεο κεηέξεο. Δλώ ζύκθσλα κε ην εγρεηξίδην Γηαηξνθηθέο Οδεγίεο πνπ εθδίδεηαη θάζε 5 ρξόληα από ην ππνπξγείν Τγείαο ησλ Η.Π.Α.(Dietary Guidelines for Americans 2005: Department of Health and Human Services and the Department of Agriculture) πξνηείλεηαη: άηνκα άλσ ησλ 50 λα παίξλνπλ βηηακίλε Β12 ζε θξπζηαιιηθή κνξθή από εληζρπκέλεο ηξνθέο ή Γ. γπλαίθεο ζε γόληκε ειηθία λα ιακβάλνπλ απμεκέλεο πνζόηεηεο ζηδήξνπ. γπλαίθεο ζην 1 ν ηξίκελν εγθπκνζύλεο λα εληζρύνληαη κε θνιηθό νμύ κέζσ πινύζησλ ζε απηό ηξνθώλ ή Γ. άηνκα κεγαιύηεξσλ ειηθηώλ, κε ζθνύξν ρξώκα δέξκαηνο ή ειιηπή έθζεζε ζηελ επεξγεηηθή ειηαθή αθηηλνβνιία λα θαηαλαιώλνπλ κεγαιύηεξεο πνζόηεηεο βηηακίλεο D. 6
Σνλίδεηαη βέβαηα, ζην εγρεηξίδην απηό, όηη ηα Γ κπνξεί λα είλαη ρξήζηκα όηαλ θαιύπηνπλ κηα ζπγθεθξηκέλε ή δηαγλσζκέλε έιιεηςε ζε θάπνηα ζξεπηηθή νπζία πνπ δε κπνξεί λα θαιπθζεί κέζσ δηαηξνθήο, αιιά ζε θακία πεξίπησζε δελ απνηεινύλ ππνθαηάζηαηα κηαο πγηνύο δηαηξνθήο. πλνςίδνληαο, ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο αθνξνύλ θπξίσο ηνπο εμήο πιεζπζκνύο : άηνκα κε έιιεηςε βηηακηλώλ, εγθύνπο, γπλαίθεο ζηελ εκκελόπαπζε, αζζελείο κε θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα, θαπληζηέο, αιθννιηθνύο, ειηθησκέλνπο, θπηνθάγνπο. Δπίζεο, άηνκα πνπ δελ έρνπλ ην ρξόλν λα θαηαλαιώλνπλ πιήξε θαη επαξθή ζε σθέιηκα ζπζηαηηθά γεύκαηα, άηνκα ιηπνβαξή (θαζ ππόδεημε ηνπ αξκόδηνπ επηζηήκνλα πγείαο), άηνκα πνπ επηζπκνύλ λα βειηηώζνπλ ηε ζπλνιηθή ηνπο πγεία, ηε θπζηθή ηνπο θαηάζηαζε, πνπ αζινύληαη ή έρνπλ ζηξεο. Άξα ινηπόλ ζπκπεξαίλνπκε, όηη όινη νη άλζξσπνη ην πηζαλόηεξν είλαη ζε θάπνηα πεξίνδν ηεο δσήο ηνπο, λα αλαδεηήζνπλ ή λα ηνπο ζπζηαζεί από εηδηθό, θάπνην ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο. 1.3 Ζ ΑΓΟΡΑ ΣΩΝ ΤΜΠΛΖΡΩΜΑΣΩΝ ΓΗΑΣΡΟΦΖ Σα ηειεπηαία ρξόληα ε δήηεζε ησλ Γ παξνπζηάδεη αλνδηθή πνξεία. Η αύμεζε απηή νθείιεηαη ζε έλα ζπλδπαζκό παξαγόλησλ. Πξώηα απ όια, νη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηα πξντόληα απηά κέζσ ησλ ΜΜΔ θαη ηνπ δηαδηθηύνπ, είλαη πιένλ επξέσο δηαζέζηκεο γηα ην κέζν θαηαλαισηή, γεγνλόο πνπ ηνλ θαζηζηά απμαλόκελα ελεκεξσκέλν γηα ηα Γ πνπ θπθινθνξνύλ, άξα θαη πην θνληά ζην λα αγνξάζεη θάπνην από απηά πνπ πηζηεύεη όηη ηνλ αθνξνύλ (απμεκέλν consumer awareness).δπηπιένλ, ε δηαθήκηζε ησλ πξντόλησλ απηώλ, δεδνκέλνπ ηνπ όηη δελ απνηεινύλ θάξκαθα, δελ ππόθεηηαη ζε θάπνην έιεγρν, κε απνηέιεζκα νη θαηαλαισηέο λα βνκβαξδίδνληαη θαζεκεξηλά. Σελ αύμεζε απηή δηεπθνιύλεη επίζεο θαη ε επξεία δηαζεζηκόηεηα απηώλ ησλ πξντόλησλ ζηα θαξκαθεία, άιια θαη ζε άιια θαηαζηήκαηα όπσο π.ρ. πγηεηλώλ ηξνθώλ, ζνύπεξ-κάξθεη ( αλαθεξόκαζηε ζε ρώξεο όπνπ ππάξρεη ε αλάινγε επηηξεπόκελε λνκνζεζία) θαη ζην δηαδίθηπν. Καηά δεύηεξνλ, ηα απμεκέλα θόζηε ηεο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο έρνπλ νδεγήζεη πεξηζζόηεξνπο αλζξώπνπο ζηελ πηνζέηεζε πξνιεπηηθώλ κέηξσλ γηα ηελ πγεία ηνπο κε ζηόρν ηελ γεληθή επεμία. Έηζη ζηξέθνληαη ζε πξντόληα πνπ ππόζρνληαη ή βνεζνύλ ζην λα ηελ εμαζθαιίζνπλ, όπσο ηα Γ. Σέινο, ζηελ αλάπηπμε ηεο ζπγθεθξηκέλεο αγνξάο έρεη ζπκβάιιεη θαη ε απειεπζέξσζε ελόο κεγάινπ αξηζκνύ δξαζηηθώλ ζπζηαηηθώλ, πνπ παιηόηεξα ήηαλ δηαζέζηκα κόλν κε ηαηξηθή ζπληαγή πξάγκα πνπ βνήζεζε θαη ζηε δηάδνζε ηεο έλλνηαο ηεο απηνζεξαπείαο. 14 Με ηνλ όξν απηό ελλννύκε ηελ αλαδήηεζε κέηξσλ απηνπεξίζαιςεο από ηνλ αζζελή γηα ηα δηάθνξα κηθξνπξνβιήκαηα πγείαο πνπ κπνξεί λα ηνλ ηαιαηπσξνύλ κε ηε ρξήζε Με πληαγνγξαθνύκελσλ Φαξκάθσλ (ΜΗ.Τ.ΦΑ) γηα ηε βειηίσζε θαη αλαθνύθηζε ησλ ζπκπησκάησλ. Η ρξήζε ΜΗ.Τ.ΦΑ είλαη ζήκεξα γεληθά απνδεθηή σο ζεκαληηθό κέξνο ηεο ηαηξηθήο πεξίζαιςεο θαη σο έλαλ βαζκό επηζπκεηή, γηαηί εθόζνλ εθαξκόδεηαη ζσζηά κπνξεί λα απαιιάμεη ηα εζληθά ηακεία ηαηξηθήο πεξίζαιςεο από θάπνηεο δαπάλεο. Δπηπιένλ, ε δηάδνζε ηεο απηνζεξαπείαο ζπκβαδίδεη κε ηελ απμαλόκελε επηζπκία ηνπ θαζελόο λα αλαιακβάλεη κεγαιύηεξε επζύλε γηα ηε δηθή ηνπ πγεία. 15 Σα παξαπάλσ επαιεζεύνληαη από απνηειέζκαηα εξεπλώλ ζε δηάθνξεο ρώξεο. Μία εζληθήο εκβέιεηαο έξεπλα ζηηο Η.Π.Α θαηέδεημε αύμεζε θαηά 380% ζηελ θαηαλάισζε θπηηθώλ ζθεπαζκάησλ θαη θαηά 130% ζηε ρξήζε πςειώλ δόζεσλ βηηακηλώλ ζην δηάζηεκα από ην 1990 έσο ην 1997. 16 ηνλ Καλαδά, 7 ζηνπο 10 έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη ηνπιάρηζηνλ κία θνξά θάπνην Γ ζύκθσλα κε έξεπλα ηνπ 2005. 17 ην Ηλσκέλν Βαζίιεην ην 40% ησλ γπλαηθώλ θαη ην 29% ησλ αλδξώλ παίξλνπλ θάπνην Γ 18, ζπγθξηλόκελν κε 17% θαη 9% αληίζηνηρα 15 ρξόληα πξηλ 19. Σέινο, ην FDA ησλ Η.Π.Α. ζπγθέληξσζε ζηνηρεία ην 1995 πνπ παξνπζηάδνπλ πνζνζηό κεγαιύηεξν απ ην 55% ησλ ελειίθσλ ζε έξεπλα λα ρξεζηκνπνηνύλ θάπνην Γ. 20 Έηζη 7
ε αγνξά ησλ Γ ζηηο Η.Π.Α. ην 1997 εθηηκήζεθε ζηα 11,8 δηο. δνιάξηα κε ξπζκό αλάπηπμεο 10-14% ηα επόκελα 3 ρξόληα. 21 ηελ Διιάδα από ηελ άιιε πιεπξά, ν Παλειιήληνο ύιινγνο Φαξκαθαπνζεθαξίσλ έδσζε ηνλ Απξίιην ηνπ 2008 ζηε δεκνζηόηεηα ζηνηρεία, ζύκθσλα κε ηα νπνία ζηε ρώξα καο δηαθηλνύληαη θάζε ρξόλν πεξίπνπ 11 εθαηνκκύξηα θνπηηά Γ. Αλ ζθεθηνύκε όηη ην 2004 ήηαλ 7,5 εθαη. θνπηηά, ν ξπζκόο αύμεζεο ησλ πσιήζεσλ είλαη αικαηώδεο. Λακβάλνληαο ππόςε όια ηα παξαπάλσ, είλαη εύθνια αληηιεπηό όηη ε αγνξά ησλ Γ είλαη κηα δπλακηθά αλαπηπζζόκελε αγνξά. Αλ ζπλππνινγίζνπκε όηη ε πιεηνςεθία ησλ θαηαλαισηώλ ζηηο ρώξεο πνπ πξναλαθέξακε πξνηηκά λα αγνξάδεη ηα Γ από θαξκαθεία 22,23 θαη όηη ζηελ Διιάδα ε πώιεζε ηνπο πεξηνξίδεηαη (λνκηθά ηνπιάρηζηνλ) ζηα θαξκαθεία νδεγνύκαζηε ζην ζπκπέξαζκα όηη ηα ζπγθεθξηκέλα πξντόληα έρνπλ κεγάιεο δπλαηόηεηεο πσιήζεσλ θαη νηθνλνκηθνύ θέξδνπο γηα ηνπο θαξκαθνπνηνύο. 1.4. ΓΗΑΘΔΖ ΚΑΗ ΑΦΑΛΖ ΥΟΡΖΓΖΖ ΣΩΝ Γ Σν πξόβιεκα κε ηελ αζθάιεηα ησλ πξντόλησλ πνπ εκπίπηνπλ ζηελ θαηεγνξία «πκπιεξώκαηα Γηαηξνθήο» νθείιεηαη ζην όηη από ηελ ζηηγκή πνπ δελ είλαη αλαγλσξηζκέλα σο θάξκαθα, δελ ππάξρεη ζεζκνζεηεκέλνο θαη νξγαλσκέλνο έιεγρνο γηα ηελ ηαπηόηεηα, ηελ θαζαξόηεηα, ηελ πνηόηεηα, ηε ζύζηαζε θαη ηε ζπγθέληξσζε ησλ δξαζηηθώλ νπζηώλ πνπ πεξηέρνπλ. Ο έιεγρνο αθνξά θπξίσο ηνπο ηζρπξηζκνύο ηνπ θαηαζθεπαζηή πνπ αλαγξάθνληαη ζηελ εηηθέηα ηνπ πξντόληνο ζρεηηθά κε ηε δξάζε ηνπ θαη ην απνηέιεζκα ζηελ πγεία ησλ θαηαλαισηώλ. Μάιηζηα, ηα ηειεπηαία ρξόληα θαη ζπγθεθξηκέλα κεηά ην 2000, ην FDA ησλ ΗΠΑ θαζόξηζε πην απζηεξά κέηξα ρξεζηκνπνηώληαο παξαδείγκαηα, κε πξνηάζεηο, δηεπθξηλίδνληαο ην ηη επηηξέπεηαη θαη ηη απαγνξεύεηαη λα αλαγξάθεη ε θάζε ζπζθεπαζία, ζηελ πξνζπάζεηα λα πξνζηαηεύζεη ην θαηαλαισηηθό θνηλό από αλαιεζείο θαη παξαπιαλεηηθέο ππνζρέζεηο γηα ηελ πγεία ηνπ. Δπηπιένλ, εμέδσζε θαλνληζκνύο δηαζθάιηζεο πνηόηεηαο θαηά ηελ παξαγσγή πνπ είλαη ππνρξεσκέλνη λα αθνινπζνύλ νη θαηαζθεπαζηέο. Βέβαηα, ε επζύλε λα απνδείμεη όηη θάπνην Γ θέξεη αλαιεζείο πιεξνθνξίεο ή αιινησκέλε ζύλζεζε ζπλερίδεη λα βαξαίλεη ην FDA θαη όρη ηελ βηνκεραλία παξαγσγήο. Απηό έρεη σο απνηέιεζκα, νη παξαζθεπαζηέο λα κελ είλαη ππνρξεσκέλνη λα πξνζθνκίδνπλ απνδεηθηηθά ζηνηρεία γηα ηελ αζθάιεηα θαη ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ηνπ πξντόληνο πξηλ ηελ θπθινθνξία ηνπ ζηελ αγνξά, όπσο ζπκβαίλεη κε ηα θάξκαθα (ζπληαγνγξαθνύκελα θαη κε). 24,26 Πνιινί δηεζλώο αλαγλσξηζκέλνη νξγαληζκνί έρνπλ εθδειώζεη αλεζπρία ζρεηηθά κε ηνλ ειιηπή έιεγρν ζηνλ νπνίν ππόθεηληαη ηα Γ, θαη πξνζθέξνπλ θαζνδήγεζε ζηνπο επαγγεικαηίεο πγείαο ζρεηηθά κε απηά, θαη ηνπο θηλδύλνπο πνπ ελέρεη ε ρξήζε ηνπο. (American Society of Health Systems Pharmacist-ASHP, American Medical Association-AMA) 25 Πην ζπγθεθξηκέλα: Κάπνηα Γ είλαη ελδνγελώο επηθίλδπλα π.ρ. ephedra, chaparral, pennyroyal, aristolochic acid Η ρξήζε ηνπο κπνξεί λα θαζπζηεξήζεη ηε ζεξαπεία (δεδνκέλεο ηεο ύπαξμεο θάπνηαο αζζέλεηαο) θαη ν αζζελήο πξέπεη λα ελεκεξώλεηαη γηα ηνπο πηζαλνύο θηλδύλνπο από ηελ δηαθνπή - αλαβνιή ηεο ζπκβαηηθήο ζεξαπείαο. Γηα θάπνηνπο πιεζπζκνύο π.ρ. έγθπεο, ζειάδνπζεο, άηνκα ζε αλνζνθαηαζηνιή, πξέπεη λα ππάξρνπλ εηδηθέο πξνθπιάμεηο ζηε ρνξήγεζε πξνο απνθπγή θηλδύλνπ. Η απνηειεζκαηηθόηεηά θαη ε αζθάιεηά ηνπο πξέπεη λα δηεξεπλεζεί πεξηζζόηεξν. Κιηληθέο έξεπλεο πνπ λα ηηο απνδεηθλύνπλ, ζπάληα ζπλνδεύνπλ ηα πεξηζζόηεξα ζθεπάζκαηα, ελώ αθόκα θαη απηέο πνπ επηθαινύληαη νη θαηαζθεπαζηέο γηα λα ηηο ζηεξίμνπλ, είλαη ζπλήζσο 8
έξεπλεο εξγαζηεξηαθέο (in vitro), ή βαζίδνληαη ζε απνηειέζκαηα πεηξακάησλ ζε δώα ή δελ είλαη ηόζν θαιά ζρεδηαζκέλεο ώζηε λα έρνπλ αμηόπηζηα θιηληθά απνηειέζκαηα. Δπηπιένλ, όζνλ αθνξά ηελ αζθάιεηα, ππάξρεη θαη ην δήηεκα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κε ηα άιια θάξκαθα πνπ κπνξεί λα παίξλεη ν αζζελήο. Η έιιεηςε εξεπλώλ θαξκαθνθηλεηηθήο έρεη ζαλ απνηέιεζκα νη αιιειεπηδξάζεηο κε ζπκβαηηθά θάξκαθα λα επηζεκαίλνληαη θαηόπηλ ηεο θπθινθνξίαο ηνπ Γ. Αλ ιάβνπκε δε ππόςε ηε ζπλήζε ζπλύπαξμε πνιιώλ, δξαζηηθώλ θαη κε, ζπζηαηηθώλ, εηδηθά ζηα θπηηθά πξντόληα, ε πηζαλόηεηα αιιειεπηδξάζεσλ κε ζπκβαηηθά θάξκαθα απμάλεη. Σέινο, ζπρλά παξαηεξείηαη ην θαηλόκελν θαηά ηελ παξαζθεπή Γ νη πξώηεο ύιεο πνπ πξνέξρνληαη από θπηά λα είλαη επηκνιπζκέλεο από κηθξννξγαληζκνύο, εληνκνθηόλα, αθόκα θαη βαξηά κέηαιια. Η θαηαλάισζε ηέηνησλ πξντόλησλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζνβαξέο αλεπηζύκεηεο ελέξγεηεο. 26 Σν θόζηνο ηεο ρξήζεο Γ είλαη πνιιέο θνξέο κεγάιν θαη ρσξίο νπζηαζηηθό όθεινο γηα ηνλ αζζελή. Όζνλ αθνξά ηε δηάζεζε ηνπο, ζηε ρώξα καο ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο πξέπεη λα δηαηίζεληαη απνθιεηζηηθά ζηα θαξκαθεία (ζύκθσλα κε ηελ αξηζ. Τ1/Γ.Π 127962/03 27.2.2004 Τπνπξγηθή Απόθαζε) θαη ε πώιεζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο ζύκθσλα κε ηε λνκνζεζία κπνξεί λα δηελεξγείηαη κόλν από θαηαξηηζκέλν πξνζσπηθό (π.ρ. δηαηηνιόγνο, επηζηήκνλαο ηξνθίκσλ, εγγεγξακκέλνο ηαηξόο ή θαξκαθνπνηόο ή άιιν πξόζσπν ην νπνίν ζα είλαη θαηαξηηζκέλν ζε ζρέζε κε ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ή ηελ πγηεηλή δηαηξνθή). Όζνη ζπζηήλνπλ ηε ρξήζε ησλ πξντόλησλ απηώλ πξέπεη λα γλσξίδνπλ ηε ζύλζεζή ηνπο θαη ηηο όπνηεο ηπρόλ παξελέξγεηέο ηνπο. Καλέλα ζθεύαζκα δελ είλαη αζθαιέο, εάλ δε ιακβάλεηαη ζσζηά. Γη απηό ην ιόγν, έρνπλ ζεζπηζηεί εκεξήζηεο δόζεηο βηηακηλώλ θαη ηρλνζηνηρείσλ θαη κέγηζηα εζληθά επηηξεπηά όξηα. Γηα παξάδεηγκα, ε εκεξήζηα δόζε ηεο βηηακίλεο C έρεη νξηζηεί ζηα 135mg, ελώ ηεο βηηακίλεο Δ ζηα 30mg. Οη θαηαζθεπαζηέο ππνρξενύληαη λα αλαγξάθνπλ ζηε ζπζθεπαζία ηνπ Γ ηε ζπγθέληξσζε ηεο δξαζηηθήο νπζίαο, ε νπνία πξέπεη λα είλαη κηθξόηεξε από ηε Μέγηζηε Ηκεξήζηα Γόζε. ηελ πξάμε, βέβαηα, ε πώιεζε ησλ Γ δελ πεξηνξίδεηαη ζηα θαξκαθεία, εθόζνλ ζηελ αγνξά θπθινθνξνύλ αλεμέιεγθηα δηάθνξα ζθεπάζκαηα σο ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο. Ο Δ.Ο.Φ. ηνλίδεη όηη ηα πξντόληα πνπ πσινύληαη ζην δηαδίθηπν ή παξαγγέιινληαη κέζσ δηαθεκίζεσλ ζε ηειεόξαζε θαη πεξηνδηθά δελ ππόθεηληαη ζε έιεγρν πνηόηεηαο από ηηο επίζεκεο θξαηηθέο αξρέο, γη απηό θαη νη ρξήζηεο ηνπο ζέηνπλ δπλεηηθά ηελ πγεία ηνπο ζε ζνβαξό θίλδπλν. Η δηνρέηεπζε απηώλ ησλ πξντόλησλ ζε θαηαζηήκαηα εθηόο θαξκαθείσλ εγθπκνλεί ηνπο αθόινπζνπο θηλδύλνπο: Α) Σν πξντόλ λα κελ είλαη θαηάιιειν γηα ηνλ θαηαλαισηή αθνύ δελ είλαη όια ηα πξντόληα θαηάιιεια γηα όινπο. Όπσο θαη γηα ηα θάξκαθα έηζη θαη γηα ηα πξντόληα απηά ππάξρεη εμεηδίθεπζε. Γελ κπνξνύλ λα παίξλνπλ όινη π.ρ. βηηακίλε C επεηδή έηζη λνκίδνπλ όηη ζα πξνθπιαρζνύλ από ηε γξίπε, νύηε πξσηεΐλεο γηα λα ρηίζνπλ έλα ηδαληθό ζώκα. Ό,ηη ιακβάλεηαη από ηνλ νξγαληζκό ζα πξέπεη λα ρνξεγείηαη από εηδηθνύο επηζηήκνλεο, νη νπνίνη ελ πξνθεηκέλσ είλαη νη γηαηξνί θαη νη θαξκαθνπνηνί. Β) Η ππεπζπλόηεηα ηνπ επηζηήκνλα θαξκαθνπνηνύ γηα ηε ρνξήγεζε νπνηνπδήπνηε ζθεπάζκαηνο δηαθηλείηαη κέζσ ησλ θαξκαθείσλ, θαη ελ πξνθεηκέλσ ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο, δελ είλαη δπλαηόλ λα αληηθαηαζηαζεί από θαλέλαλ άιινλ πξνκεζεπηή. 9
Σν θαξκαθείν απνηειεί, ινηπόλ, ην κνλαδηθό θαλάιη ππεύζπλεο θαη ζσζηήο δηαθίλεζεο ησλ Γ. Μόλν ν θαξκαθνπνηόο είλαη ζε ζέζε ηε ζηηγκή ηεο πώιεζεο ησλ πξντόλησλ απηώλ λα απαληήζεη ζε όιεο ηηο εξσηήζεηο γηα ηε ρξεζηκόηεηα, ηελ αλαγθαηόηεηα, αιιά θαη ηελ νξζή ρνξήγεζε, ηελ αζθάιεηα θαη ηε δηαηήξεζε ησλ βηηακηλώλ, ησλ πξσηετλώλ, ησλ κεηάιισλ θαη γεληθά όισλ ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο. 2.ΤΠΟΘΔΔΗ ΚΑΗ ΘΔΜΑΣΑ ΤΠΟ ΓΗΔΡΔΤΝΖΖ Λακβάλνληαο ππόςε όια ηα παξαπάλσ ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ αγνξά ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο θαη ηνλ θαζνξηζηηθό ξόιν ηνπ θαξκαθνπνηνύ σο επηζηεκνληθνύ ζπκβνύινπ ζηελ δηαθίλεζε θαη ηε ρξήζε ηνπο θαζνξίζακε ηηο ππνζέζεηο θαη ηηο κεηαβιεηέο ππό δηεξεύλεζε ηεο παξνύζαο εξγαζίαο, πνπ απνηέιεζαλ ηελ βάζε γηα ηε δηακόξθσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. ηόρνο ήηαλ ε δηεξεύλεζε ησλ πεπνηζήζεσλ ηνπ έιιελα θαξκαθνπνηνύ ζρεηηθά κε ηηο πσιήζεηο ησλ Γ ζην θαξκαθείν ηνπ. Γειαδή, ζε κηα πξώηε θάζε, πνηα είλαη ηα πην δεκνθηιή ζθεπάζκαηα, αλ έρνπλ επνρηαθό ραξαθηήξα νη πσιήζεηο ηνπο, πνηα είλαη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά (ειηθία, θύιν) ηνπ θνηλνύ πνπ ηα αγνξάδεη. Η αλαδήηεζε ησλ ζπλεζέζηεξσλ αηηηώλ πνπ νδεγνύλ ηνπο θαηαλαισηέο ζην θαξκαθείν γηα ηελ αγνξά θάπνηνπ Γ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα δηαπηζηώζνπκε πόζν θνηλή είλαη πξαθηηθή ηνπ θαξκαθνπνηνύ λα ζπζηήλεη ηε ρξήζε Γ ή λα παξνηξύλεη ηελ επίζθεςε ζε γηαηξό. Τπόζεζε απνηέιεζε όηη ν θαξκαθνπνηόο έρεη ην ξόιν ηνπ επηζηεκνληθνύ ζπκβνύινπ ζρεηηθά κε ηε ρξεζηκόηεηα θαη ηελ αγνξά θάπνηνπ ζπκπιεξώκαηνο δηαηξνθήο γηα ηνλ αζζελή-πειάηε. Όηη δειαδή, ν θαξκαθνπνηόο κπνξεί λα θξίλεη αλ ην ρξεηάδεηαη, λα ππνπηεπζεί ηελ πηζαλόηεηα ύπαξμεο θάπνηνπ πξνβιήκαηνο πγείαο πνπ απαηηεί ηε ζύζηαζε ζε γηαηξό θαη ηέινο λα πξνηείλεη κε αζθάιεηα ην ζσζηό ζθεύαζκα γηα θάζε πεξίπησζε. ηε ζπλέρεηα δηεξεπλήζεθε ην θαηά πόζν ν θαξκαθνπνηόο πηζηεύεη όηη ηα ζηνηρεία Μάξθεηηλγθ ησλ ζθεπαζκάησλ απηώλ (πξντόλ, πξνώζεζε, ηηκή) απνηεινύλ παξάγνληεο πνπ παίδνπλ θαζνξηζηηθό ξόιν ζηε ιήςε ηεο αγνξαζηηθήο απόθαζεο από ηελ πιεπξά ηνπ θαηαλαισηή. Μαο ελδηέθεξε λα δνύκε ζε πνην βαζκό ηα Γ αληηκεησπίδνληαη από ην θνηλό σο θαηαλαισηηθά πξντόληα. Σν κεγαιύηεξν ελδηαθέξνλ ηεο παξνύζαο έξεπλαο εζηηάδεηαη ζηηο επηινγέο θαη ηηο πξαθηηθέο ηνπ ίδηνπ ηνπ θαξκαθνπνηνύ ζρεηηθά κε ηε δηάζεζε θαη ηελ πξνώζεζε ησλ πξντόλησλ απηώλ. Θεσξήζακε όηη: Ο θαξκαθνπνηόο όηαλ επηιέγεη πνηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ζα πεξηιακβάλνληαη πξνο πώιεζε ζην θαξκαθείν ηνπ, ιακβάλεη ππόςε θαη ηελ εκπνξηθή δπλακηθή ηνπ πξντόληνο (δήηεζε, αλαγλσξηζηκόηεηα ηνπ brand, δηαθήκηζε). Η επαγγεικαηηθή ζρέζε ηνπ θαξκαθνπνηνύ κε ηηο εηαηξείεο πνπ παξαζθεπάδνπλ ή δηαθηλνύλ ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο επεξεάδεη ηελ επηινγή ηνπ γηα ηα ζθεπάζκαηα πνπ δηαζέηεη πξνο πώιεζε θαη ζπζηήλεη ζην θαξκαθείν ηνπ. Η επηζηεκνληθή άπνςε ηνπ θαξκαθνπνηνύ ζρεηηθά κε ηε ρξεζηκόηεηα ησλ Γ θαη ην όθεινο ζηελ πγεία από ηε ρξήζε ηνπο (απνηειεζκαηηθόηεηα) παίδεη θαζνξηζηηθό ξόιν ζην θαηά πόζν ζ αθνινπζήζεη κηα ηαθηηθή ζύζηαζεο θαη πξνώζεζεο ησλ ζθεπαζκάησλ απηώλ. O θαξκαθνπνηόο όηαλ ζπζηήλεη έλα ζπγθεθξηκέλν ζθεύαζκα βαζίδεη ηελ επηινγή ηνπ θπξίσο ζηελ πίζηε ηνπ γηα ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ηνπ ζθεπάζκαηνο. Η ελεκέξσζε πνπ έρεη ν θαξκαθνπνηόο ζρεηηθά κε ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο επεξεάδεη ηελ απηνπεπνίζεζή ηνπ λα ζπζηήλεη ηε ρξήζε ηνπο ζηνπο πειάηεο-αζζελείο ηνπ. 10
3. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ Σν εξγαιείν κέηξεζεο ηεο έξεπλαο ήηαλ ην εξσηεκαηνιόγην. Αξρηθά θαη πξηλ ηηο εξσηήζεηο, δόζεθε ν εμήο νξηζκόο ησλ πκπιεξσκάησλ Γηαηξνθήο γηα λα θαζνδεγήζεη ηνπο εξσηεζέληεο: παξαθαξκαθεπηηθά ζθεπάζκαηα πνπ πεξηέρνπλ βηηακίλεο, ηρλνζηνηρεία, ακηλνμέα, έλδπκα θαζώο θαη δηάθνξα δσηθά ή θπηηθά πξντόληα, ηα νπνία δελ πξννξίδνληαη γηα ζεξαπεία, δηάγλσζε ή πξόιεςε θάπνηαο αζζέλεηαο, αιιά κπνξνύλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ εύξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνύ. Σν εξσηεκαηνιόγην πνπ παξαηίζεηαη ζην παξάξηεκα ηεο παξνύζαο εξγαζίαο, δηακνξθώζεθε κε εξσηήζεηο θιεηζηνύ ηύπνπ (πνιιαπιήο επηινγήο) γηα ιόγνπο επθνιίαο ζηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία θαη ζηε ζπιινγή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ. Οη πεξηζζόηεξεο εξσηήζεηο έρνπλ πνηνηηθό ραξαθηήξα κε ή ρσξίο ηε δπλαηόηεηα απάληεζεο πνιιαπιώλ επηινγώλ. Σε δπλαηόηεηα ηεο πνιιαπιήο επηινγήο ηελ αθήζακε αλνηρηή ζε θάπνηεο εξσηήζεηο θαη βάζεη ησλ απαληήζεσλ επεμεξγάζηεθαλ αλάινγα ζην ζηαηηζηηθό παθέην. Όζνλ αθνξά ηε δηεξεύλεζε ησλ παξαγόλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηηο επηινγέο ησλ θαηαλαισηώλ θαηά ηελ άπνςε ηνπ θαξκαθνπνηνύ αιιά θαη ηηο επηινγέο - ζπζηάζεηο ησλ θαξκαθνπνηώλ ζρεηηθά κε ηα Γ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θιίκαθεο Likert κε πέληε δηαβαζκίζεηο (1=αζήκαλην, 5=πνιύ ζεκαληηθό ή 1=επεξεάδνπλ ειάρηζηα, 5=επεξεάδνπλ ζε πνιύ κεγάιν βαζκό). Αλάινγε θιίκαθα ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα δηαπηζηώζνπκε θαηά πόζν νη θαξκαθνπνηνί πνπ ζπκκεηείραλ ζπκθσλνύζαλ ή δηαθσλνύζαλ (1=δηαθσλώ απόιπηα, 5=ζπκθσλώ απόιπηα) κε ηελ αλαγθαηόηεηα θαη απνηειεζκαηηθόηεηα ησλ Γ. Ο βαζκόο ελεκέξσζεο ηνπο ζρεηηθά κε ηα Γ, ηθαλνπνίεζεο από ηελ ελεκέξσζε πνπ πξνζθέξνπλ νη εηαηξείεο δηάζεζεο θαη ζηγνπξηάο ζε ζρέζε κε ηηο ζπκβνπιέο - ζπζηάζεηο ηνπο αμηνινγήζεθε κε επηαβάζκηα θιίκαθα Likert όπνπ 1=θαζόινπ (ελεκεξσκέλνο ηθαλνπνηεκέλνο - ζίγνπξνο) θαη 7=πάξα πνιύ, απόιπηα (ελεκεξσκέλνο ηθαλνπνηεκέλνο - ζίγνπξνο). Σέινο, ζπκπεξηιήθζεθαλ εξσηήζεηο γηα ηε ζπγθέληξσζε ησλ δεκνγξαθηθώλ ζηνηρείσλ ησλ ζπκκεηερόλησλ, σο εμήο: α) θύιν, β) ειηθηαθή θαηαλνκή, γ) ζεκείν εγθαηάζηαζεο ηνπ θαξκαθείνπ (κεγάιν αζηηθό θέληξν, κεγάιε ή κηθξή επαξρηαθή πόιε, ρσξηό - θνηλόηεηα), δ) αξηζκόο ησλ αζζελώλ-θαηαλαισηώλ πνπ εμππεξεηνύληαη θαηά πξνζέγγηζε εκεξεζίσο, ε) ρξόληα ιεηηνπξγίαο ηνπ θαξκαθείνπ, ζη) κνξθσηηθό επίπεδν (πηπρίν, κεηαπηπρηαθό ή δηδαθηνξηθό). Σν εξσηεκαηνιόγην κνηξάζηεθε ζε πξώηε θάζε ζε θαξκαθεία ηνπ Ν. Ρνδόπεο, δεδνκέλνπ όηη ε επαγγεικαηηθή κνπ έδξα είλαη ζηελ Κνκνηελή θαη ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ηνπηθό θαξκαθεπηηθό ζύιινγν θαηαθέξακε λα καδέςνπκε 35 εξσηεκαηνιόγηα. Κάπνηα κε πξνζσπηθή ζπλέληεπμε, άιια κε ηειεθσληθή ελώ ζηα πην απνκαθξπζκέλα θαξκαθεία ηνπ Ννκνύ κε απνζηνιή κέζσ ηνπ Τ.ΦΑ. Ρνδόπεο. ηε ζπλέρεηα θάπνηα απεζηάιεζαλ ζε θαξκαθεία γεηηνληθώλ λνκώλ (Ξάλζε, Αιεμ/πνιε, Γξάκα, εξξώλ) θαη άιια κνηξάζηεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαξκαθεπηηθήο έθζεζεο PharmaPoint ζηε Θεζ/ληθε. Έλαο κηθξόο αξηζκόο ζπκπιεξώζεθε από θαξκαθνπνηνύο ζηελ Πάηξα, ζηνλ Πύξγν θαη ζηελ Δύβνηα. Δπηπιένλ παξνπζηάζηεθε αξθεηή θαζπζηέξεζε ζηελ επηζηξνθή ησλ ζπκπιεξσκέλσλ εξσηεκαηνινγίσλ ελώ ζε θάπνηεο πεξηπηώζεηο ππήξμε δπζπηζηία θαη άξλεζε. Η όιε δηαδηθαζία δηήξθεζε έλα ρξόλν πεξίπνπ, νύησο ώζηε λα ζπγθεληξσζεί έλαο αξηζκόο εξσηεκαηνινγίσλ ζηαηηζηηθά αμηνπνηήζηκνο. ηε ζπλέρεηα, ην εξσηεκαηνιόγην θσδηθνπνηήζεθε θαη πξαγκαηνπνηήζεθε ε εηζαγσγή ησλ ζηνηρείσλ ζην ζηαηηζηηθό παθέην SPSS. Αθνινύζεζε ε επεμεξγαζία θαη αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ θαη ε έξεπλα νινθιεξώζεθε κε ηελ θαηαγξαθή ησλ απνηειεζκάησλ θαη ηελ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ζηα θεθάιαηα πνπ αθνινπζνύλ. 11
4. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ 4.1. Γεκνγξαθηθά ηνηρεία Γείγκαηνο Σν κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο ήηαλ Ν=100 άηνκα, 57 γπλαίθεο θαη 43 άλδξεο. Όζνλ αθνξά ηελ ειηθία, αλάκεζα ζε 8 θαηεγνξίεο ην κεγαιύηεξν κέξνο ησλ ζπκκεηερόλησλ (30%) αλήθε ζηελ ειηθηαθή θαηαλνκή ησλ 26-30 εηώλ (βι. γξάθεκα 1). Γηα ηε δηεπθόιπλζε ησλ ζηαηηζηηθώλ αλαιύζεσλ ηα ειηθηαθά δηαζηήκαηα θαηεγνξηνπνηήζεθαλ εθ λένπ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο (θάησ ησλ 30: 33%, 30-50: 42%, άλσ ησλ 50: 24%). Σν ζεκείν εγθαηάζηαζεο ηνπ θαξκαθείνπ ήηαλ ζην κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ δείγκαηνο ζε κεγάιε επαξρηαθή πόιε (37%), ην 25% ζε κηθξή επαξρηαθή πόιε, ην 24% ζε κεγάιν αζηηθό θέληξν, ελώ νη ιηγόηεξνη ζπκκεηέρνληεο ζε πνζνζηό 14% είραλ θαξκαθεία ζε ρσξηά - θνηλόηεηεο (βι. γξάθεκα 2). 12
Ο αξηζκόο ησλ αζζελώλ- θαηαλαισηώλ πνπ εμππεξεηνύληαη θαζεκεξηλά απνηέιεζε έκκεζα θαη κηα έλδεημε ηνπ θύθινπ εξγαζηώλ ηνπ θάζε θαξκαθείνπ, εθόζνλ ε εξώηεζε γηα ην ρξεκαηηθό θύθιν εξγαζηώλ ζεσξήζεθε θαιύηεξν λα κελ ρξεζηκνπνηεζεί ζην εξσηεκαηνιόγην. ηελ εξώηεζε ινηπόλ απηή, απάληεζαλ 98 από ηνπο 100 ζπκκεηέρνληεο θαη ν παξαπάλσ αξηζκόο ήηαλ 30-50 πειάηεο γηα ην κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ δείγκαηνο (29,6%, n=29). Η ζπρλόηεηα ησλ απαληήζεσλ ζηνλ αξηζκό 50-70 πειάηεο/ εκεξεζίσο ήηαλ εμίζνπ πςειή (n=25), ελώ όζν απμάλνληαλ ν αξηζκόο ησλ πειαηώλ αλά εκέξα ηα πνζνζηά ησλ απαληήζεσλ πέθηνπλ κε ην κηθξόηεξν πνζνζηό (8,2%, n=8) λα εμππεξεηεί 100-120 θαη 120 θαη πάλσ. Δμίζνπ ρακειή είλαη θαη ε ζπρλόηεηα ησλ απαληήζεσλ ζηελ ρακειόηεξε βαζκίδα πειαηείαο, δειαδή ιηγόηεξνη από 30 πειάηεο ηελ εκέξα κε n=10. (βι. γξάθεκα 3) 13
Σα ρξόληα ιεηηνπξγίαο ηνπ θαξκαθείνπ ήηαλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπ δείγκαηνο πεξηζζόηεξα από 15(n=54). Οη ζπρλόηεηεο ησλ απαληήζεσλ ζηα ππόινηπα δηαζηήκαηα ιεηηνπξγίαο θπκάλζεθαλ πνιύ ρακειά κε πνζνζηά πνπ δελ μεπεξλνύζαλ ην 10%(n=10 γηα 3-5 ρξόληα ιεηηνπξγίαο) θαη ε δηαζπνξά πνπ παξαηεξήζεθε ήηαλ κεγάιε (βι. γξάθεκα 4). Σα παξαπάλσ απνηειέζκαηα δε ζπκθσλνύλ κε ηελ ειηθηαθή θαηαλνκή ηνπ δείγκαηνο αιιά κπνξνύλ λα εμεγεζνύλ κε ην θαζεζηώο ησλ κεηαβηβάζεσλ παιηόηεξσλ αδεηώλ ιεηηνπξγίαο θαη θαξκαθείσλ ζε λένπο επαγγεικαηίεο, θαζώο θαη κε ην θαηλόκελν ησλ ζπζηεγάζεσλ. 14
Σέινο, ζρεηηθά κε ην επίπεδν ζπνπδώλ ησλ ζπκκεηερόλησλ ζηελ έξεπλα, ην 50% είρε πηπρίν Φαξκαθεπηηθήο από ειιεληθό παλεπηζηήκην, 36% από παλεπηζηήκην ηνπ εμσηεξηθνύ, 12% κεηαπηπρηαθό θαη 2% δηδαθηνξηθό (βι. γξάθεκα 5). 15
4.2. πρλόηεηεο απαληήζεσλ ζηηο πνηνηηθέο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. ε έλα αξρηθό ζηάδην αλάιπζεο, εμήρζεζαλ νη ζπρλόηεηεο απαληήζεσλ ησλ ζπκκεηερόλησλ ζηηο ιεγόκελεο πνηνηηθέο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Έηζη, ζηελ εξώηεζε Πόζνη πειάηεο θαηά κέζν όξν ηελ εβδνκάδα ελδηαθέξνληαη γηα θάπνην ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο ην 75% απάληεζε πάλσ από 5 πειάηεο, πνπ ππνδειώλεη ηνπιάρηζηνλ κία πώιεζε εκεξεζίσο. Από ην πνζνζηό απηό ην 38% δήισζε 5-10 πειάηεο ηελ εβδνκάδα, ελώ ην 36% πάλσ από 10 πειάηεο ζην ίδην δηάζηεκα. Όζνλ αθνξά ηελ επνρηαθή δήηεζε ησλ Γ, νη 68 από ηνπο 100 απαληήζαληεο ζπκθώλεζαλ κε ηνλ επνρηαθό ραξαθηήξα ησλ πσιήζεσλ, αλ θαη ην δείγκα δελ κπόξεζε κε ζαθήλεηα λα θαηαδείμεη κία επνρή κε κεγαιύηεξε δήηεζε. Σν κεγαιύηεξν πνζνζηό ησλ απαληήζεσλ ζπγθέληξσζε ν ρεηκώλαο, ηνλ νπνίν όκσο ζεκείσζε κόλν ην 55,2% (37 ζηνπο 67) ησλ εξσηεζέλησλ πνπ ζπκθώλεζαλ κε ηνλ επνρηαθό ραξαθηήξα ηεο αγνξάο ησλ Γ. Από ην ζύλνιν ησλ ζπκκεηερόλησλ (Ν=100) ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ζπκθώλεζε όηη γηα ηα ζθεπάζκαηα απηά ελδηαθέξνληαη θπξίσο γπλαίθεο ζε πνζνζηό 73% (n=73), ελώ όζνλ αθνξά ηελ ειηθηαθή θαηαλνκή ησλ πειαηώλ ην 44% ησλ θαξκαθνπνηώλ ηνπ δείγκαηνο απάληεζε όηη ηα Γ έρνπλ κεγαιύηεξε δήηεζε ζηηο ειηθίεο 25-35, ην 33% ζηηο ειηθίεο 35-45 θαη ην 18% ζηηο ειηθίεο άλσ ησλ 45 (βι. γξάθεκα 6) 16
% ποσοστό απαλτήσεωλ ρεηηθά κε ην ζπκβνπιεπηηθό ξόιν ηνπ θαξκαθνπνηνύ ζηελ αγνξά ησλ Γ, ην 89% ησλ εξσηεζέλησλ θαξκαθνπνηώλ ελίζρπζε ηελ ππόζεζε καο θαη απάληεζε όηη ε πιεηνςεθία ησλ πειαηώλ πνπ έξρνληαη ζην θαξκαθείν γη απηά δεηνύλ ηε ζπκβνπιή ηνπ θαξκαθνπνηνύ γηα λα επηιέμνπλ, ελώ κόλν ην 10% απάληεζε όηη ζπρλόηεξα επηιέγεη ν πειάηεο κε δηθή ηνπ πξσηνβνπιία. Ωο ζπλεζέζηεξε αηηία αλαδήηεζεο Γ αλαδείρζεθαλ ζε πνζνζηό 94% ηα ζπκπηώκαηα θνύξαζεο, θαηάπησζεο θαη αηνλίαο, γηα ηα νπνία ζπζηήλνληαη πνιπβηηακηλνύρα θαη ηνλσηηθά ζθεπάζκαηα. Αθνινύζεζαλ ηα ζπκπιεξώκαηα γηα ηελ νκνξθηά (πγεία δέξκαηνο, καιιηώλ θηι) κε πνζνζηό 52%, γηα ην αδπλάηηζκα κε πνζνζηό 47% θαη νη πεξηπηώζεηο θαθήο - ειιηπνύο δηαηξνθήο ή δίαηηαο κε 56%. Οη ιηγόηεξν ζπλεζηζκέλεο αηηίεο αλαδήηεζεο Γ πνπ ζπλαληνύλ ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο επαγγεικαηηθή πξαθηηθή νη θαξκαθνπνηνί ηνπ δείγκαηνο είλαη ε έληνλε αζιεηηθή δξαζηεξηόηεηα θαη ε δηαγλσζκέλε έιιεηςε θάπνηαο βηηακίλεο. Γηα ηελ ηειεπηαία πεξίπησζε ην απνηέιεζκα ήηαλ αλακελόκελν αθνύ ζηε δηάγλσζε κεζνιαβεί ζπλήζσο γηαηξόο πνπ ην πηζαλόηεξν είλαη λα ζπληαγνγξαθήζεη θάπνην θάξκαθό θαη ζπαληόηεξν λα ζπζηήζεη θάπνην ζπκπιήξσκα. ηελ εξώηεζε ζε πνηεο από ηηο παξαπάλσ πεξηπηώζεηο ζα ζύζηελε ν θαξκαθνπνηόο επίζθεςε ζε γηαηξό θαη ζε πνηεο ζα αλαιάκβαλε ηελ επζύλε λα ζπκβνπιέςεη ηνλ αζζελή-πειάηε κόλνο ηνπ, ζπζηήλνληαο πηζαλώο θάπνην Γ, νη θαξκαθνπνηνί ηνπ δείγκαηνο απάληεζαλ όπσο θαίλεηαη ζην παξαθάησ γξάθεκα. Γράυεκα 7. Σσκβοσιή υαρκαθοποηού vs σύστασε επίσθεψες σε γηατρό 100% 80% 60% 40% 20% 0% Ομορθιά Ένηονη αθληηική δραζηηριόηηηα Κούραζη, καηάπηωζη, αηονία Κακή Χάζιμο Βάροσς, διαηροθή,δίαιηα Αδσνάηιζμα Έλλειψη βιηαμίνης Σύζηαζη ζε γιαηρό Σσμβοσλή θαρμακοποιού Σσλήζεης περηπτώσεης αλαδήτεσες ΣΔ Η ζπγθεθξηκέλε εξώηεζε είρε ζθνπό λα δηεξεπλήζεη ηνλ επηζηεκνληθό ξόιν ηνπ θαξκαθνπνηνύ ζηε δηάζεζε ησλ Γ. Σν θαηά πόζν κπαίλεη ζηε δηαδηθαζία λα πξνβιεκαηηζηεί κε ηελ πεξίπησζε ελόο αζζελνύο-πειάηε πνπ έξρεηαη ζην θαξκαθείν κε θάπνην όρη ηδηαίηεξα ζνβαξό ζύκπησκα ή πξνβιεκαηηζκό ζε ζρέζε κε ηελ πγεία ηνπ. Καηά πόζν ρξεζηκνπνηεί ηελ θξηηηθή ηνπ ηθαλόηεηα θαη ηηο επηζηεκνληθέο ηνπ γλώζεηο γηα λα πξνιάβεη θάπνηα πηζαλώο ππνιαλζάλνπζα αζζέλεηα κε ηε ζύζηαζε ηνπ αζζελνύο ζε θάπνηνλ εηδηθό ή αλαιακβάλεη εύθνια ηελ επζύλε λα ζπζηήζεη θάπνην πξντόλ κόλνο ηνπ. Η ηειεπηαία πξαθηηθή κπνξεί λα απνηειεί είηε έλδεημε εκπηζηνζύλεο ζηηο γλώζεηο θαη ηελ εκπεηξία ηνπ, είηε κηα ηάζε λα αληηκεησπίδεη κε ειαθξόηεηα ηνλ επηζηεκνληθό ηνπ ξόιν. Βέβαηα αζθαιή ζπκπεξάζκαηα γηα ηα παξαπάλσ είλαη δύζθνιν λα βγάινπκε κε κία κόλν εξώηεζε όπσο απηή, παξά κόλν κηα ελδεηθηηθή αληηκεηώπηζε πεξηπηώζεσλ ζρεηηθώλ κε Γ ζηα πιαίζηα ηεο θαζεκεξηλήο επαγγεικαηηθήο πξαθηηθήο. Παξαηεξνύκε ινηπόλ ζην γξάθεκα όηη νη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα θαηά κεγαιύηεξν πνζνζηό αλαιακβάλνπλ λα ζπζηήζνπλ κόλνη ηνπο θάπνην ζθεύαζκα ζηνλ πειάηε όζνλ αθνξά ζέκαηα νκνξθηάο (92%) ή έληνλεο αζιεηηθήο δξαζηεξηόηεηαο (84%) πνπ δελ ζρεηίδνληαη σο επί ην πιείζηνλ κε πηζαλά πξνβιήκαηα πγείαο. Αληίζεηα, ζηελ πεξίπησζε ηεο απώιεηαο βάξνπο νη θαξκαθνπνηνί εκθαλίζηεθαλ πην δηζηαθηηθνί, δεδνκέλνπ όηη πξέπεη λα ιεθζνύλ πνιινί παξάγνληεο ππόςε. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ 17
πεξίπησζε ηεο παρπζαξθίαο πνπ ζπλήζσο ζπλνδεύεη θαη επηβαξύλεη άιια πξνβιήκαηα πγείαο ε ζύζηαζε ρσξίο δεύηεξε ζθέςε θάπνηνπ Γ κε ακθηιεγόκελε απνηειεζκαηηθόηεηα δελ είλαη ελδεδεηγκέλε. Έηζη θαη κόλν ην 32% απάληεζε όηη ζα αλαιάκβαλε λα ζπζηήζεη θάπνην Γ ζηελ θαηεγνξία ράζηκν βάξνπο, πνπ ππνδειώλεη ηελ ύπαξμε πξνβιεκαηηζκνύ γηα ζνβαξόηεξα πεξηζηαηηθά. Αληίζηνηρα ζηελ πεξίπησζε ησλ ζπκπησκάησλ θνύξαζεο θαη αηνλίαο, ηα ρακειόηεξα πνζνζηά ππέξ ηεο ζπκβνπιήο ηνπ θαξκαθνπνηνύ(69%) κπνξεί λα ζρεηίδνληαη κε ην γεγνλόο όηη ηέηνηνπ είδνπο ζπκπηώκαηα πέξα από ηα απιά πεξηζηαηηθά κπνξεί λα ππνδειώλνπλ ηελ ύπαξμε θάπνηαο αζζέλεηαο ή αιιειεπίδξαζεο θαξκάθσλ, γη απηό θαη νη ζπκκεηέρνληεο εκθαλίζηεθαλ πην δηζηαθηηθνί ζηηο απαληήζεηο ηνπο. ηελ εξώηεζε αλ νη πειάηεο πνπ έξρνληαη ζην θαξκαθείν αλαδεηώληαο έλα ζπγθεθξηκέλν Γ είλαη πεξηζζόηεξν επεξεαζκέλνη από ηε δηαθήκηζε ή ηηο ζπζηάζεηο θίισλ θαη ζπγγελώλ, νη θαξκαθνπνηνί απάληεζαλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο (νη 84 ζηνπο 100) όηη αληηιακβάλνληαη ηζρπξόηεξε ηελ επίδξαζε ηεο δηαθήκηζεο, γεγνλόο πνπ επηβεβαηώλεη ηελ ύπαξμε ελόο θαηαλαισηηθνύ ραξαθηήξα ζηα πξντόληα απηά. Αληίζεηα κόλν ην 19% δήισζε όηη ε επηξξνή ηνπ ζπγγεληθνύθηιηθνύ πεξηβάιινληνο έρεη θαζνξηζηηθή ζεκαζία ζηελ αλαδήηεζε θάπνηνπ ζπγθεθξηκέλνπ Γ. 4.3. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ απαληήζεσλ πλερίδνπκε κε ηηο εξσηήζεηο θιίκαθαο, γηα ηηο νπνίεο εμήρζεζαλ νη κέζνη όξνη θαη νη ηππηθέο απνθιίζεηο. Όζνλ αθνξά ηελ πξνζσπηθή εθηίκεζε ησλ πσιήζεσλ Γ ζην θαξκαθείν ηνπο, νη ζπκκεηέρνληεο ηηο βαζκνιόγεζαλ ζε θιίκαθα από 1(=αζήκαληεο) έσο 7(=ζεκαληηθέο) κε 4 θαηά κέζν όξν αιιά θαη κε κεγάιε ηππηθή απόθιηζε ζηηο απαληήζεηο πνπ θπκαίλνληαλ ζε νιόθιεξε ηελ θιίκαθα (min.:1, max.:7, βι. πίλαθαο 8). Πίλαθαο 8. Υαξαθηεξηζκόο ησλ πσιήζεσλ Γ ζην θαξκαθείν Μέγηζηε Μέζνο N Διάρηζηε ηηκή ηηκή όξνο Σππηθή απόθιηζε Πώο ζα ραξαθηεξίδαηε ηηο πσιήζεηο Γ ζην θαξκαθείν ζαο; 100 1 7 4,06 1,162 Έηζη ην κόλν πνπ κπνξνύκε λα πνύκε κε ζρεηηθή αζθάιεηα είλαη όηη νη πσιήζεηο γεληθά θξίλνληαη σο κέηξηα ζεκαληηθέο απ ην ζύλνιν ησλ θαξκαθνπνηώλ ηνπ δείγκαηνο. ηελ ηεξάξρεζε ησλ πξνηεηλόκελσλ Γ κε βάζε ηηο πσιήζεηο ηνπο ζην θάζε θαξκαθείν, αλ θαη νη απνθιίζεηο ησλ κέζσλ ηηκώλ είλαη κεγάιεο, ηα πνιπβηηακηλνύρα ζθεπάζκαηα θαίλεηαη λα είλαη ηα πην δεκνθηιή θαηά ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ δείγκαηνο. Αθνινπζνύλ νη κεκνλσκέλεο βηηακίλεο, ηα ζθεπάζκαηα γηα ηελ ηξηρόπησζε, ηα αδπλαηηζηηθά πξντόληα θαη ηέινο ην παξαδνζηαθό κνπξνπλέιαην πνπ απεπζύλεηαη θαηά θύξην ιόγν γηα παηδηά (βι. πίλαθαο 9) 18
Πίλαθαο 9. Ηεξάξρεζε θάπνησλ Γ κε βάζε ηηο πσιήζεηο ηνπο ζην θαξκαθείν a Διάρηζηε Μέγηζηε Σππηθή N ηηκή ηηκή Μέζνο όξνο απόθιηζε Πνιπβηηακηλνύρα 100 1 5 4,33 1,272 Μεκνλσκέλεο βηηακίλεο 100 1 5 3,08 1,178 πλδπαζκνί Ακηλνμέσλ θιπ 100 1 5 2,97 1,123 Λεθηζίλε/Αδπλαηηζηηθά 100 1 5 2,68 1,053 Μνπξνπλέιαην 100 1 5 1,97 1,314 a.1= απηό κε ηηο ρακειόηεξεο πσιήζεηο, 5=απηό κε ηηο πςειόηεξεο πσιήζεηο Όζνλ αθνξά ην πώο αληηιακβάλνληαη νη θαξκαθνπνηνί ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αγνξαζηηθή απόθαζε ησλ πειαηώλ γηα ηα Γ, ιάβακε ηα παξαθάησ απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα 10: Πίλαθαο 10. Παξάγνληεο ησλ Γ πνπ επεξεάδνπλ ηελ αγνξαζηηθή απόθαζε ηνπ θνηλνύ a N Διάρηζηε ηηκή Μέγηζηε ηηκή Μέζνο όξνο Σππηθή απόθιηζε Αλαγλσξηζηκόηεηα ηνπ brand name 100 3 5 4,47,643 ρέζε ηηκήο-πεξηερνκέλνπ 100 2 5 3,76,806 Φήκε/θύξνο θαηαζθεπάζηξηαο εηαηξείαο Φαξκαθνηερληθή κνξθή ζθεπάζκαηνο 100 1 5 3,55,989 100 2 5 3,47,846 Διθπζηηθή ζπζθεπαζία 100 1 5 2,87 1,002 a.1:αζήκαληνο,2:ιίγν ζεκαληηθόο,3:κέηξηα ζεκαληηθόο,4:αξθεηά ζεκαληηθόο,5:πνιύ ζεκαληηθόο ύκθσλα ινηπόλ κε ηνλ παξαπάλσ πίλαθα, ε αλαγλσξηζηκόηεηα ηνπ εκπνξηθνύ νλόκαηνο παίδεη ηνλ θαζνξηζηηθόηεξν ξόιν ζηελ επηινγή θάπνηνπ Γ ζύκθσλα κε ηνπο θαξκαθνπνηνύο ηνπ δείγκαηνο. Ληγόηεξν παξαηεξείηαη λα επεξεάδνπλ παξάγνληεο όπσο ην θύξνο ηεο παξαγσγνύ εηαηξείαο, ε ζρέζε ηηκήοπεξηερνκέλνπ θαη ε θαξκαθνηερληθή κνξθή (δειαδή αλ είλαη ζε κνξθή ηακπιέηαο, αλαβξάδνληνο δηζθίνπ, θαθειιίζθσλ θηι). Δλώ ε ειθπζηηθή ζπζθεπαζία θξίζεθε σο ε ιηγόηεξν θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο ζηελ επηινγή κε αξθεηά κεγάιν εύξνο ηππηθήο απόθιηζεο, πξάγκα πνπ ππνδειώλεη δηάζηαζε απόςεσλ ζην δείγκα. 19
Πξνρσξώληαο ζην ηκήκα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πνπ δηεξεπλά ηηο πξαθηηθέο, ηηο επηινγέο θαη ηηο πεπνηζήζεηο ησλ θαξκαθνπνηώλ, εμεηάδνπκε πσο θάπνηνη παξάγνληεο επεξεάδνπλ ηνλ θαξκαθνπνηό όηαλ θαιείηαη λα επηιέμεη πνην ζθεύαζκα ζα ζπζηήζεη ζηνλ πειάηε-αζζελή.(βι. πίλαθα 11) Από ηα απνηειέζκαηα θαίλεηαη όηη νη ζπκκεηέρνληεο ζπκθσλνύλ ζην όηη ν ζεκαληηθόηεξνο παξάγνληαο είλαη ε πίζηε ζηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ηνπ ζθεπάζκαηνο, πνπ πξνθύπηεη είηε από δεκνζηεύζεηο εξεπλώλ είηε από ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ εκπεηξία κέζα από καξηπξίεο πειαηώλ. Αθνινπζεί ε εκπηζηνζύλε ζηελ πνηόηεηα θαη απνηειεζκαηηθόηεηα ησλ πξντόλησλ ηεο παξαγσγνύ εηαηξείαο, ε νπνία θξίλεηαη αξθεηά ζεκαληηθή κε ιίγν κεγαιύηεξε ηππηθή απόθιηζε ζην δείγκα αιιά όρη ηεο ηάμεο πνπ λα κελ επηηξέπεη λα ππνζηεξίμνπκε ηνλ κέζν όξν 4,26 κε αζθάιεηα. Μεγάιε ηππηθά απόθιηζε ζπλαληάκε ζηηο απαληήζεηο ζρεηηθά κε ηελ επίδξαζε ηεο εκπεηξίαο από ηελ πξνζσπηθή ρξήζε ηνπ Γ ζηε ζύζηαζή ηνπ. Να ζεκεησζεί όηη έρεη πξνεγεζεί εξώηεζε γηα ην αλ ρξεζηκνπνηνύλ νη ζπκκεηέρνληεο θάπνην Γ, ζηελ νπνία ην 41% (Ν=100) απάληεζε λαη θαη ην 59% όρη. Έηζη δηθαηνινγείηαη ηόζν ε απόθιηζε όζν θαη ην απνηέιεζκα, πνπ ηείλεη ζην αξθεηά ζεκαληηθό. Σέινο, ην πνζνζηό θέξδνπο γηα ηνλ θαξκαθνπνηό θξίζεθε κέηξηα ζεκαληηθό κε ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο απαληήζεηο. Πίλαθαο 11. Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ θαξκαθνπνηό ζηε ζύζηαζε ελόο Γ ζηνλ πειάηε a N Διάρηζηε ηηκή Μέγηζηε ηηκή Μέζνο όξνο Σππηθή απόθιηζε Πίζηε ζηελ απνηειεζκαηηθόηεηα Κύξνο/εκπηζηνζύλε παξαγσγνύ εηαηξίαο Δκπεηξία από πξνζώπηθή ρξήζε Πνζνζηό θέξδνπο γηα ηνλ θαξκαθνπνηό 99 3 5 4,56,610 99 2 5 4,26,737 97 1 5 4,02 1,241 98 1 5 3,06 1,101 a.1:αζήκαληνο,2:ιίγν ζεκαληηθόο,3:κέηξηα ζεκαληηθόο,4:αξθεηά ζεκαληηθόο,5:πνιύ ζεκαληηθόο ηελ εξώηεζε: Γειώζηε ηνλ βαζκό θαηά ηνλ νπνίν ν θάζε έλαο από ηνπο παξαθάησ παξάγνληεο κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ επηινγή ζαο ζρεηηθά κε ην πνηα Γ δηαζέηεηε ζην θαξκαθείν ζαο, νη απαληήζεηο δηακνξθώζεθαλ σο εμήο: 20