ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ

ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ηµήτριος Γεωργίου Βαλαβάνης ΙΑΤΡΙΒΗ Που υποβλήθηκε στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση του Τµήµατος Περιβάλλοντος ως µέρος των απαιτήσεων για την απόκτηση ιπλώµατος Ειδίκευσης στην Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση Μυτιλήνη εκέµβριος / 2006 1

ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ O O Ακαδηµαϊκός υπεύθυνος Επιβλέπων καθηγητής 2

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΝΤΥΠΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ Αξιολόγηση ιπλωµατικής ιατριβής του: ηµητρίου Βαλαβάνη Θέµα: Μείωση του όγκου των απορριµµάτων στη Λέσβο: Οικονοµικές και διαχειριστικές προδιαγραφές Η περίπτωση των αποβλήτων ηλεκτρικού ηλεκτρονικού εξοπλισµού Ηµεροµηνία παρουσίασης: Σαφήνεια Ερευνητικού Ερωτήµατος Βιβλιογραφική έρευνα Θεωρητική τεκµηρίωση Μεθοδολογία Εµπειρικό µέρος Συµπεράσµατα Ποιότητα παρουσίασης οµή/μορφή Εργασίας Άλλο... Ελλιπής 0-4,9 Μέτρια 5-6,5 Καλή 6,51-8,49 Άριστη 8,5-10 Συνολική αξιολόγηση ιπλωµατικής ιατριβής µε βαθµό... Τα µέλη της τριµελούς εξεταστικής επιτροπής 3

4

ΑΦΙΕΡΩΣΕΙΣ Στους γονείς µου, στη γυναίκα µου Λεµονιά και στην έξι µηνών κόρη µου 5

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Καθηγητή του Τµήµατος Περιβάλλοντος κ. Χαλβαδάκη για την καθοδήγηση του καθώς και για την κατανόηση και υποµονή που επέδειξε. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την ΤΕ Κ Νοµού Λέσβου, την ιεύθυνση Περιβάλλοντος Χωροταξίας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και την Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. για τα πολύτιµα στοιχεία και πληροφορίες που µου παρείχαν. ηµήτριος Γ. Βαλαβάνης 6

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1970. Αποφοίτησε από το Λύκειο Καλλονής Λέσβου το 1988. Είναι ιπλωµατούχος Ηλεκτρολόγος Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης. Μιλάει πολύ καλά την Αγγλική γλώσσα. Μετά την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων εργάσθηκε ως επιβλέπων µηχανικός (1996-1999) στα έργα εκσυγχρονισµού του διυλιστηρίου Ασπροπύργου του οµίλου των Ελληνικών Πετρελαίων. Από το 2000 έως σήµερα είναι υπάλληλος της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λέσβου. Σήµερα εργάζεται στο Τµήµα Περιβάλλοντος της ιεύθυνσης Πολεοδοµίας & Περιβάλλοντος. 7

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Βαλαβάνης ηµήτριος Γ. Μείωση του όγκου των απορριµµάτων στη Λέσβο: οικονοµικές και διαχειριστικές προδιαγραφές η περίπτωση των αποβλήτων ηλεκτρικού & ηλεκτρονικού εξοπλισµού εκέµβριος / 2006 Τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού αποτελούν ένα από τα περισσότερο αυξανόµενα κοµµάτια των δηµοτικών στερεών αποβλήτων. Η µέχρι σήµερα διαχείριση τους ήταν προβληµατική. Σχετικά πρόσφατα θεσπίσθηκε το απαραίτητο νοµοθετικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο για την ορθή διαχείριση τους. Στην Ελλάδα έχει συσταθεί ο πρώτος φορέας εναλλακτικής διαχείρισης ΑΗΗΕ και έχει τεθεί σε λειτουργία το πρώτο εργοστάσιο ανακύκλωσης. Ο σχεδιασµός ενός προγράµµατος συλλογής ΑΗΗΕ σε τοπικό επίπεδο απαιτεί την λήψη αποφάσεων σε προκαταρτικό στάδιο και στα ανώτερα επίπεδα διοίκησης. Απαιτεί επίσης πολύ καλό προγραµµατισµό για την οργάνωση και εκτέλεση του σχεδίου. Στο νησί της Λέσβου υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες για την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των ΑΗΗΕ και αποτελεί πρόκληση η υλοποίηση της. Valavanis Dimitrios G. ABSTRACT Solid waste volume reduction on lesvos island: financial & management perspectives - waste from electrical & electronic equipment case December/2006 Waste of Electrical and Electronic Equipment (WEEE) is one of the most rapidly growing segments of the municipal waste stream. Management practices have not been environmentally desirable up to this moment. Legislation about WEEE is quite recent on both European and national level. The first collective WEEE take - back system and the first recycling plant are in operation in Greece. Preliminary decision-making is a critical step in a WEEE program design and should involve high-level decision-makers. Moreover, effective timelines for organising and implementing the program is another crucial point. Finally, there are the required circumstances for an environmentally sound management of WEEE on Lesvos Island. However, dealing with the problem and resolving it remains a challenge to be accomplished. 8

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή...1 1.1. Οι φυσικοί πόροι και τα απόβλητα...1 1.2. Το αυξανόµενο πρόβληµα των ΑΗΗΕ- (WEEE).......2 1.3. Ποσοτικά στοιχεία.... 3 1.4. Περιβαλλοντικά προβλήµατα διαχείρισης των ΑΗΗΕ...7 1.4.1 Σπατάλη πρώτων υλών κι ενέργειας...7 1.4.2 Έλλειψη χώρων ταφής...8 1.4.3 Η συνολική οικολογική επιβάρυνση σε απόβλητα...9 1.4.4 Επικίνδυνες ουσίες στα ΑΗΗΕ...9 1.5 Η διαχείριση των ΑΗΗΕ ως σήµερα... 11 1.5.1 Αποτέφρωση των ΑΗΗΕ.....12 1.5.2 Υγειονοµική ταφή των ΑΗΗΕ...13 1.5.3 Ανάκτηση Ενέργειας..... 13 2. Νοµοθετικές πρωτοβουλίες για τα ΑΗΗΕ...14 2.1 Βασικές έννοιες...14 2.2 ίκαιο Ευρωπαϊκής Ένωσης...14 2.3 Εθνική νοµοθεσία... 16 2.4 Βασικοί άξονες νοµοθεσίας...16 2.4.1 Γενικές Αρχές...17 2.4.2 Πεδίο εφαρµογής...17 2.4.3 Εθνικός Οργανισµός Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων...18 2.4.4 Συστήµατα Εναλλακτικής ιαχείρισης...18 2.4.5 Ηλεκτρικός και Ηλεκτρονικός Εξοπλισµός...19 2.4.5 Εναλλακτική ιαχείριση ΑΗΗΕ...20 2.4.6 Ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές...24 2.4.7 Το κόστος της εναλλακτικής διαχείρισης...25 3. Ανακύκλωση ΑΗΗΕ...26 3.1 Βρόχοι Ανακύκλωσης...26 3.2 υσκολίες ανακύκλωσης...28 9

3.3 ιαφορές παραγωγής ανακύκλωσης...29 3.4 Απασχόληση και ανακύκλωση ΑΗΗΕ...30 3.5 Λειτουργία εργοστασίου στην Ελλάδα...30 3.6 Ο ρόλος της «Ανακύκλωσης Συσκευών Α.Ε.»...33 3.7 Προτεινόµενη διαδικασία συλλογής ΑΗΗΕ στους ήµους...35 3.7.1 Συλλογή Μεταφορά ΑΗΗΕ...36 3.7.2 Προσωρινή αποθήκευση ΑΗΗΕ...39 4. Σχεδιασµός Προγράµµατος συλλογής ΑΗΗΕ...41 4.1 Τι πρέπει να ξέρετε προτού να αρχίσετε...41 4.1.1 Γιατί τα ΑΗΗΕ είναι πρόβληµα...41 4.1.2 Η ιεραρχία χειρισµού των ΑΗΗΕ...41 4.1.3 Τι πρέπει να εξεταστεί κατά το σχεδιασµό ενός προγράµµατος...42 4.2 Οφέλη και εµπόδια προτύπων συλλογής...48 4.2.1 Εκδήλωση Συλλογής (drop-off event)...48 4.2.2 Μόνιµες εγκαταστάσεις συλλογής...50 4.2.3 Προγράµµατα συλλογής ογκωδών...51 4.2.4 Συλλογή µέσω λιανικής...52 4.2.5 Συλλογή µέσω µη κερδοσκοπικής λιανικής...53 4.3 Προγραµµατισµός εκδήλωσης συλλογής ΑΗΗΕ...53 4.3.1 Προσδιορισµός και καταγραφή των στόχων του προγράµµατος..54 4.3.2 Αναζήτηση υποστήριξης...54 4.3.3 Ανάπτυξη διαδικασίας κατάθεσης προτάσεων...55 4.3.4 Ανάπτυξη πλάνου εργασίας...57 4.4 Συλλογή δεδοµένων και αξιολόγηση προγράµµατος... 70 4.4.1 Ευθύνες σχεδιασµού, εφαρµογής και υποβολής εκθέσεων...70 4.4.2 Πλευρές του προγράµµατος προς αξιολόγηση...71 4.4.3 Στοιχεία και τεχνικές συλλογής τους...72 4.4.4 Αξιολόγηση και υποβολή εκθέσεων...73 4.5 Εκστρατεία Ενηµέρωσης και Ευαισθητοποίησης του κοινού...74 4.5.1 Συστατικά εκστρατείας...74 4.5.2 Σχεδιασµός εκστρατείας... 78 4.5.3 Πρόσθετες εκτιµήσεις... 81 10

4.6 Εργασίες προγράµµατος συλλογής ΑΗΗΕ...82 4.6.1 Οργάνωση χώρου διεξαγωγής...82 4.6.2 Εκπαίδευση προσωπικού...83 4.6.3 Έλεγχος συµµετεχόντων...84 4.6.4 Συλλογή αµοιβών...85 4.6.5 Ρύθµιση κυκλοφορίας εξόδου - συλλογή ερωτηµατολογίων... 86 4.6.6 Εκφόρτωση υλικών...86 4.6.7 Ταξινόµηση - αποσυναρµολόγηση υλικών...87 4.6.8 Πακετάρισµα - µαρκάρισµα υλικών...88 4.6.9 Αποκατάσταση χώρου...88 4.6.10 Μεταφορά υλικών...89 5. Λέσβος: Υφιστάµενη κατάσταση προοπτικές...90 5.1 ιαχειριστικές Ενότητες Νοµού Λέσβου...90 5.2 Ανεξέλεγκτη διάθεση ελάχιστη ανακύκλωση...90 5.3 Η ευθύνη των δήµων...91 5.4 Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων...92 5.5 Παραγωγή ΑΗΗΕ στo Νοµό Λέσβου...93 5.6 Προβλεπόµενος σχεδιασµός διαχείρισης ΑΗΗΕ...94 5.7 Προτεινόµενες δράσεις...94 6. Συµπεράσµατα Προτάσεις...96 Βιβλιογραφία...99 Παράρτηµα...100 Υλικό που παραδίδεται σε ηλεκτρονική µορφή...100 11

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΕΛΙ Α 1. Στοιχεία ΑΗΗΕ για Η.Π.Α. 4 2. Στοιχεία ΑΗΗΕ για Ευρώπη 4 3. Παραγωγή ΑΗΗΕ Οικιακής Χρήσης (ανά νοικοκυριό) 6 4. Ετήσια Παραγωγή ΑΗΗΕ σε Εθνικό Επίπεδο 7 5. Στοιχεία για κλάδο πληροφορικής 7 6. Υλικά σε 1t ηλεκτρονικών πλακετών 8 7. Συνολική οικολογική επιβάρυνση 9 8. Πρώτες ύλες για µικροτσίπ 9 9. Συλλεγόµενες Ποσότητες ΑΗΗΕ (2004-2007) 23 10. Εθνικοί Στόχοι έως το τέλος του 2006 23 11. Έννοιες Ανακύκλωσης 28 12. Προδιαγραφές αποθήκευσης µεταφοράς λαµπτήρων 37 13. Οφέλη και εµπόδια εκδήλωσης συλλογής 49 14. Οφέλη και εµπόδια µόνιµων εγκαταστάσεων συλλογής 50 15. Οφέλη και εµπόδια συλλογής ογκωδών 51 16. Οφέλη και εµπόδια συλλογής µέσω λιανικής 52 17. Οφέλη - εµπόδια συλλογής µέσω µη κερδοσκοπικής λιανικής 53 18. Εκτιµώµενο κόστος και συµµετοχή εκδήλωση; Συλλογής 67 19. Παραγωγή ΑΗΗΕ στο Ν. Λέσβου 93 12

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ/ ΣΧΕ ΙΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ/ ΣΧΕ ΙΟ ΣΕΛΙ Α 1. Ανακύκλωση υλικών 27 2. Αποσυναρµολόγηση Οθονών 33 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανθρωπότητα πέρασε στον 21ο αιώνα, µετά από την εκρηκτική ανάπτυξη της βιοµηχανικής επανάστασης. Είναι φανερή η έκπληξη, ιδίως στους ηλικιωµένους, για τα επιτεύγµατα της τεχνολογίας. Τον αιώνα που πέρασε, αυξήθηκαν οι ταχύτητες, εκµηδενίστηκαν οι αποστάσεις, όλος ο πλανήτης έγινε µια γειτονιά. Αυτό ήταν καθοριστικό να κατανοήσουµε ότι ο χώρος στον οποίο ζούµε, ο πλανήτης µας, είναι πεπερασµένος και δεν υπάρχουν περιθώρια για σπατάλες, για καταχρήσεις. Τα ζητήµατα που αφορούν την διαχείριση των περιβαλλοντικών αγαθών που ανέκυψαν, έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου στην ανθρωπότητα και την έθεσαν προ των ευθυνών της. Αρχίζει πια να γίνεται αντιληπτό ότι η τεχνολογική πρόοδος δεν αρκεί από µόνη της για να δώσει λύση στα πολλά και συσσωρευµένα προβλήµατα, αλλά πρέπει ταυτόχρονα να συµβάλλει σε έναν πολυσυζητηµένο στόχο και σκοπό, την «αειφόρο ανάπτυξη». Είναι αλήθεια, ότι µέσα σε τρεις γενεές άλλαξε εκ βάθρων ο τρόπος ζωής µας και ότι αποκτήσαµε υπηρεσίες και αγαθά που οι πρόγονοι µας δεν φαντάζονταν. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι οδηγήσαµε τον πλανήτη µας τη Γη ηλικίας 5.000 εκατοµµυρίων ετών σε εξαιρετικά κρίσιµο σηµείο µέσα σε ένα διάστηµα 100 µόλις ετών. Γίνεται λοιπόν κατανοητό, ότι το ανώριµο ξέσπασµα των ανθρώπινων ικανοτήτων καλείται να τιθασευτεί και να διορθώσει αυτή την στρεβλή πορεία. Τώρα πια, ο καθένας µας οφείλει να συµβάλλει, εάν επιθυµούµε ένα βιώσιµο µέλλον. 1.1 Οι φυσικοί πόροι και τα απόβλητα Σύµφωνα µε τον πρώτο νόµο της θερµοδυναµικής, η ενέργεια και η ύλη δεν µπορούν ούτε να δηµιουργηθούν, ούτε να καταστραφούν. Η ενέργεια µετατρέπεται από µια µορφή σε άλλη (και η ύλη σε ενέργεια) αλλά σε ένα κλειστό σύστηµα το συνολικό τους µέγεθος δε µεταβάλλεται. Εφόσον η ύλη δεν καταστρέφεται, η πρώτη συνέπεια του πρώτου νόµου είναι ότι µια αυξηµένη χρήση πρώτων υλών στην παραγωγική διαδικασία ή για τελική κατανάλωση υποδηλώνει ότι η ύλη µετασχηµατίζεται σε χρήσιµα προϊόντα τα οποία παραµένουν στο οικονοµικό σύστηµα για κάποιο χρονικό διάστηµα, αλλά στο τέλος επιστρέφουν στη φύση ως απορρίµµατα. Όταν τα ανόργανα και οργανικά απορρίµµατα υπερβαίνουν τη φέρουσα ικανότητα της φύσης για απορρόφηση των υλικών αυτών, δηµιουργείται ρύπανση του περιβάλλοντος. Αυτή ακριβώς η διαδικασία εκµετάλλευσης ενός φυσικού πόρου που γίνεται χωρίς να ξεπερνιέται η δυνατότητα υποκατάστασής του προσδιορίζει την έννοια της «αειφόρου ή βιώσιµης» ανάπτυξης, δηλαδή της ανάπτυξης που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των µελλουσών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. 14

O ορισµός αυτός περιλαµβάνει παράγοντες όχι µόνο περιβαλλοντικούς αλλά και οικονοµικούς, κοινωνικούς και δηµογραφικούς, καθώς η κατανάλωση των φυσικών πόρων µεταβάλλεται επηρεαζόµενη από τον τρόπο ζωής και τις µεταβαλλόµενες τάσεις του πληθυσµού. Η τάση που επικρατεί όσον αφορά τη χρήση των φυσικών πόρων είναι αυξητική, αφού ο παγκόσµιος πληθυσµός συνεχώς αυξάνεται και η κοινωνία, ιδιαίτερα των ανεπτυγµένων χωρών, κατευθύνεται προς όλο και µεγαλύτερη χρήση αγαθών, τεχνολογικών µέσων και υπηρεσιών για την παραγωγή τους. Αυτή η αυξηµένη χρήση φυσικών πόρων συνεπάγεται άµεσα και την παραγωγή όλο και µεγαλύτερων ποσοτήτων στερεών αποβλήτων. Είναι κοινά αντιληπτό, ότι όσο ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας µας, τόσο αυξάνεται ο όγκος των αποβλήτων - περίπου 2 δις. τόνοι ετησίως µόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ( ηµόπουλος 2004, σελ. 12). Στην Ελλάδα, οι ποσότητες των οικιακών απορριµµάτων έφτασαν τα 3,9 εκατοµµύρια τόνους το 1997 και τα 4,57 εκατ. τόνους το 2001, µε ποσοστό 67% αυτών να είναι βιοαποδοµήσιµα, και να έχουν όγκο περίπου 17,5 εκατοµµυρίων m 3. Από αυτά το 39% παράγεται στην Αττική ενώ περίπου το 20% αντιστοιχεί σε συσκευασία. Η ετήσια παραγωγή αστικών απορριµµάτων ανά άτοµο είναι 370 kg. Τα σκουπίδια αυτά θα γέµιζαν µια λεωφόρο από την Αθήνα ως την Θεσσαλονίκη, πλάτους 35 m και ύψους 1 m. ( ηµόπουλος 2004, σελ. 12) Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θα αναλυθεί το κοµµάτι των στερεών αποβλήτων που προέρχεται από την απόρριψη ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών και θα αναφερθούν οικονοµικές και διαχειριστικές προδιαγραφές για την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση τους. Στο πρώτο κεφάλαιο θα αναφερθούν διάφορα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία και τα προβλήµατα που προκύπτουν από τη µέχρι τώρα διαχείριση. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα αναφερθούν οι νοµοθετικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο καθώς και η φιλοσοφία και οι στόχοι των συστηµάτων εναλλακτικής διαχείρισης. Εν συνεχεία στο τρίτο κεφάλαιο θα αναλυθούν ζητήµατα σχετιζόµενα µε την ανακύκλωση αυτών των συσκευών και θα παρουσιασθεί το που βρίσκονται αυτά τα ζητήµατα στην Ελλάδα. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα παρουσιασθούν αναλυτικά τα βήµατα σχεδιασµού και εφαρµογής ενός προγράµµατος συλλογής ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών. Προχωρώντας στο πέµπτο κεφάλαιο θα αναφερθεί η υφιστάµενη κατάσταση στο νησί της Λέσβου καθώς και οι προοπτικές που υπάρχουν. Τέλος στο έκτο κεφάλαιο συνοψίζονται τα σηµαντικότερα σηµεία της εργασίας και αναφέρονται προτάσεις για µελλοντικές εργασίες. 1.2 Το αυξανόµενο πρόβληµα των ΑΗΗΕ- (WEEE) εν υπάρχει άνθρωπος στις ανεπτυγµένες χώρες που να µην έχει αισθανθεί την εξέλιξη και την έντονη παρουσία στην ζωή µας των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών 15

(ΗΗΕ). Η χρήση των ΗΗΕ έχει αλλάξει και βελτιώσει τον τρόπο ζωής µας. Σε κάθε τοµέα της ζωής µας η επίδρασή τους είναι επιβλητική. Οι νέες εφαρµογές των ΗΗΕ αυξάνονται ουσιαστικά. Η παραγωγή ειδών ηλεκτρολογικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόµενους τοµείς της βιοµηχανικής παραγωγής στον δυτικό κόσµο. Η ανάπτυξη, όµως, αυτή καθιστά τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (ΑΗΗΕ) ως µία από τις κρισιµότερες κατηγορίες αποβλήτων. Ο αγγλικός όρος είναι: Waste of Electrical and Electronic Equipment (WEEE). Προβληµατισµό προκαλεί η ταχεία αύξηση των ΑΗΗΕ. Κατά το 1998 η παραγωγή ΑΗΗΕ ανήλθε στην Ευρώπη σε 6 εκατ. τόνους (4% της κατηγορίας των αστικών αποβλήτων). Αναµένεται ότι η ετήσια αύξηση του όγκου τους θα κυµαίνεται µεταξύ 3% και 5%. Αυτό σηµαίνει ότι κάθε 5 χρόνια παράγονται περίπου 16-28% περισσότερα ΑΗΗΕ και η συνολική ποσότητά τους διπλασιάζεται εντός 12 ετών. Η αύξηση των ΑΗΗΕ είναι περίπου 3 φορές υψηλότερη από την µέση αύξηση των αστικών αποβλήτων. (COM 2000 347 τελικό, σελ. 5) Η κατηγορία των ΑΗΗΕ διακρίνεται από τις υπόλοιπες κατηγορίες αστικών αποβλήτων για τους εξής λόγους: Τα ΑΗΗΕ αποτελούν συναρµολογηµένα σύνολα που εµπεριέχουν πολύπλοκο µείγµα υλικών και κατασκευαστικών στοιχείων. Εµπεριέχουν επικίνδυνες ουσίες για το περιβάλλον. Χρειάζονται, δηλαδή, κατά την διαχείρισή τους την δέουσα επεξεργασία για να εξουδετερωθούν οι ουσίες αυτές. εδοµένου ότι εκ των ΑΗΗΕ ποσοστό υψηλότερο του 90% αποτελεί αντικείµενο υγειονοµικής ταφής, καύσης ή ανάκτησης (reuse) δίχως προεπεξεργασία, µεγάλο µέρος των διαφόρων ρύπων που απαντούν στην κατηγορία των αστικών αποβλήτων προέρχεται από τα ΑΗΗΕ. (COM 2000 347 τελικό, σελ. 5) Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος από την παραγωγή ΗΗΕ υπερβαίνει κατά πολύ την επιβάρυνση του περιβάλλοντος που συνδέεται µε την παραγωγή των υλικών που αποτελούν άλλες υποκατηγορίες των αστικών αποβλήτων. Ως εκ τούτου η ανακύκλωση (recycling) των ΑΗΗΕ θα πρέπει να συµβάλλει σε µεγάλο βαθµό στην εξοικονόµηση των πόρων, ιδίως σε ότι αφορά την εξοικονόµηση ενεργείας. Η εκρηκτική ανάπτυξη των ΗΗΕ οφείλεται πρώτα απ' όλα στην συνεχή καλπάζουσα τεχνολογική πρόοδο, στις εταιρείες που προωθούν στην αγορά νέα µοντέλα, αλλά και στην απαίτηση των καταναλωτών για διαρκώς νέα και καινοτόµα προϊόντα. Η πρόοδος της τεχνολογίας στον τοµέα των ΗΗΕ, έχει ως αποτέλεσµα την γρήγορη απόσυρση και τελικά 16

«αχρήστευση» προϊόντων και συσκευών, πολύ πριν ολοκληρωθεί η προβλεπόµενη διάρκεια ζωής τους. Ως αποτέλεσµα έχουµε τον παρακάτω τεράστιο όγκο ΑΗΗΕ. 1.3 Ποσοτικά στοιχεία Όπως ανεφέρθη, τα αριθµητικά στοιχεία συνεχώς µεταβάλλονται µε ραγδαίους ρυθµούς. Για αυτό τον λόγο, θα δοθούν ενδεικτικά (Σκουπίδια και ανακύκλωση, τεύχος 47, σελ. 4 και 5) απλώς στοιχεία για να γίνει κατανοητό το µέγεθος του προβλήµατος. Τα στοιχεία που παρατίθενται αναφέρονται στους Η/Υ, αλλά είναι αντιπροσωπευτικά του µεγέθους των ΑΗΗΕ. Η διάρκεια ζωής τους υπολογίζεται 3-5 χρόνια. Χρονικό ιάστηµα 1980 - σήµερα Πίνακας 1.: Στοιχεία ΑΗΗΕ για Η.Π.Α. Ποσότητα σε εκατ. τεµάχια 280-330 Η/Υ 300 οθόνες 1998 20 Η/Υ Αναµένεται να πουληθούν το 2000-2005 Αναµένεται να αποσυρθούν το 2005 130 Η/Υ µε οθόνη καθοδικού σωλήνα (CRT) 63 Η/Υ Τα ΑΗΗΕ αποτελούν, όπως ανεφέρθη, περίπου 4% των δηµοτικών αποβλήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συνιστούν ένα από τα ταχύτερα αυξανόµενα ρεύµατα αποβλήτων. Τα αναµενόµενα ποσοστά αύξησης κυµαίνονται µεταξύ 3-5% ετησίως. Αυτό το υψηλό ποσοστό αύξησης οφείλεται στο γρήγορο ρυθµό της τεχνολογικής ανάπτυξης και ειδικά στην τεχνολογία πληροφοριών (IT) που οδηγούν στη συχνότερη αντικατάσταση του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Πίνακας 2: Στοιχεία ΑΗΗΕ για Ευρώπη Χρονικό ιάστηµα ΑΗΗΕ σε εκατ. τόνους ετησίως 1998 6 Σήµερα 7 Αναµένεται το 2010 12 Η ποσότητα και το είδος των αποβλήτων µεταβάλλεται ως συνέπεια τεχνολογικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονοµικών παραµέτρων. Πάντως, λαµβάνεται ως δεδοµένο ότι κατά µέσον όρο η ποσότητα ΑΗΗΕ στην Ε.Ε. είναι 12-20 κιλά ανά κάτοικο το χρόνο, αν 17

και οι τιµές αυτές µπορούν να διαφέρουν σηµαντικά ανάλογα µε την γεωγραφική περιοχή, ανάλογα µε την χώρα αλλά και από χρόνο σε χρόνο. Για την χώρα µας αναφέρονται πιο συγκεκριµένα στοιχεία που συνέλεξε ειδική µελέτη (Ε.Σ..Κ.Ν.Α., Επτα ΕΠΕ, 2003, σελ. 3-7 ). Η ετήσια παραγωγή ΑΗΗΕ στη χώρα µας για την περίοδο 2003 έως 2008 υπολογίζεται µεταξύ 174.000 και 184.000 τόνους το χρόνο, αντιπροσωπεύοντας περίπου 3.8% του συνόλου των δηµοτικών αποβλήτων και ισοδυναµεί κατά µέσο όρο µε 14.4 Kg ανά κάτοικο το χρόνο. Η παραγωγή των ΑΗΗΕ υπολογίζεται ως το άθροισµα των ΑΗΗΕ οικιακής και εµπορικής χρήσης. Από τη διεθνή εµπειρία, έχει υπολογιστεί ότι τα οικιακά ΑΗΗΕ εκπροσωπούν περίπου το 56% του συνόλου της παραγωγής, ενώ τα εµπορικά το 44% αυτού. Για τα οικιακά ΑΗΗΕ, η παραγωγή τους ανά νοικοκυριό υπολογίζεται µε τη βοήθεια του Πίνακα 3 ( ηµόπουλος 2004, σελ. 16) 18

Πίνακας 3: Παραγωγή ΑΗΗΕ Οικιακής Χρήσης (ανά νοικοκυριό) Κατηγορία Οικιακά ΑΗΗΕ Τεµάχια/ Βάρος ιάρκεια Ανανέωση Βάρος(kg) Βάρος(kg) / Οικία (kg/τεµάχιο) Ζωής σε 20 έτη σε 20 έτη έτος Βάρος % 1 Πλυντήρια ρούχων 1 70 10 2 140 7,00 26,69 1 Ψυγεία 1 35 20 1 35 1,75 6,67 1 Κουζίνα 1 60 20 1 60 3,00 11,44 1 Απορροφητήρας 1 5 20 1 5 0,25 0,95 1 Φούρνος µικροκυµάτων 0,2 25 10 2 10 0,50 1,91 1 Πλυντήριο πιάτων 0,3 20 10 2 12 0,60 2,29 1 Καταψύκτης 0,2 35 10 2 14 0,70 2,67 1 Κλιµατιστικά 1 51 15 1,3 66,3 3,32 12,64 1 Ηλεκτρική σόµπα 0,4 5 20 1 2 0,10 0,38 2 Λοιπά κουζινικά 0,5 2 10 2 2 0,10 0,38 2 Ηλεκτρική σκούπα 1 8 10 2 16 0,80 3,05 2 Σίδερο 1 1 10 2 2 0,10 0,38 2 Ηλεκτρικό Grill ή τοστιέρα 1 2 20 1 2 0,10 0,38 2 Μίξερ 0,8 1 10 2 1,6 0,08 0,30 2 Πιστολάκι (µαλλιά) 1 1 15 1,3 1,3 0,07 0,25 3 Κοµπιούτερ 1 30 8 2,5 75 3,75 14,30 3 Άλλα ηλεκτρονικά 0,5 2 10 2 2 0,10 0,38 3 Τηλέφωνο 1 1 5 4 4 0,20 0,76 3 Κινητά τηλέφωνα 2 0,1 2 10 2 0,10 0,38 4 Τηλεόραση 1,3 25 13 1,5 48,7 2,44 9,28 4 Βίντεο 0,5 5 10 2 5 0,25 0,95 4 Συστήµατα Hi-Fi 0,5 10 15 1,3 5,2 0,26 0,99 4 Ράδιο 1 1 15 1,3 1,3 0,07 0,25 6 Τρυπάνια 0,3 3 10 2 1,8 0,09 0,34 6 Πριόνια 0,1 1 10 2 0,2 0,01 0,04 6 Ρατττοµηχανές 0,1 6 15 1,3 0,8 0,04 0,15 6 Λοιπά ηλεκτρικά 0,5 1 10 2 1 0,05 0,19 7 Λοιπά ηλεκτρονικά (παιχνίδια, 0,3 7 5 4 8,4 0,42 1,60 είδη αθλητισµού) ΣΥΝΟΛΟ 524,6 26,23 100,00 19

Λαµβάνοντας ως µέσο όρο 3 κατοίκους / νοικοκυριό και τα παραπάνω ποσοστά (56% για τα οικιακά και 44% για τα εµπορικά), υπολογίζεται η ετήσια παραγωγή ΑΗΗΕ σε εθνικό επίπεδο για τα έτη 2003-2008, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.4. Πίνακας 4: Ετήσια Παραγωγή ΑΗΗΕ σε Εθνικό Επίπεδο Έτος Συνολικός πληθυσµός Ποσότητα σε (t) 2003 11.184.397 174.623 2004 11.296.241 176.369 2005 11.409.203 178.133 2006 11.523.295 179.914 2007 11.638.528 181.714 2008 11.754.913 183.531 Μετά την κατάργηση των ειδικών δασµών στις ηλεκτρικές συσκευές το 1993, ο κλάδος Πληροφορικής τείνει να εξελιχθεί σε έναν από τους πιο ανταγωνιστικούς και δυναµικούς της Ελληνικής οικονοµίας. Συγκεκριµένα (Σκουπίδια και ανακύκλωση, τεύχος 47, σελ. 36): Πίνακας 5: Στοιχεία για κλάδο πληροφορικής Χρονικό ιάστηµα Αυξήσεις (%) αγοράς πληροφορικής στην Ελλάδα Αυξήσεις (%) αγοράς πληροφορικής στην Ευρώπη 1999 31% 10% 2000 36% 11,5% 2001, 2002, 2003 Πάνω από 30% 10-11% Παρ' όλα αυτά, η Ελλάδα παραµένει ακόµη στην τελευταία θέση της Ε.Ε. όσον αφορά τις δαπάνες για είδη και υπηρεσίες πληροφορικής, κάτι που προϊδεάζει ότι η παραγωγή αποβλήτων ανά κάτοικο θα αυξηθεί ραγδαία τα επόµενα χρόνια 1.4 Περιβαλλοντικά προβλήµατα διαχείρισης των ΑΗΗΕ To πρόβληµα που προκύπτει από την παραγωγή ΑΗΗΕ σχετίζεται τόσο µε τον αυξανόµενο όγκο τους και την σπατάλη πρώτων υλών κι ενέργειας όσο και µε τους περιβαλλοντικούς κινδύνους κατά την διάθεσή τους (ταφή, καύση κλπ.). 1.4.1 Σπατάλη πρώτων υλών κι ενέργειας Είναι προφανές, ότι για την παραγωγή των ΗΗΕ δεσµεύονται σηµαντικές ποσότητες πρώτων υλών καθώς και ενέργειας, ενώ χρησιµοποιούνται και αρκετά χηµικά προϊόντα. Η όλο και πιο γρήγορη αχρήστευσή τους συνεπάγεται σηµαντική απώλεια πρώτων υλών, αλλά 20

και απώλεια µια για πάντα της ενεργείας που καταναλώθηκε για να εξορυχθούν οι πρώτες ύλες, για να βιοµηχανοποιηθούν και για την µεταφορά των προϊόντων. Εκτός αυτού, τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά προϊόντα περιέχουν πολύτιµες πρώτες ύλες, όπως διάφορα µέταλλα, πλαστικό, γυαλί κ.α.. Για να κατασκευαστεί ένας υπολογιστής (σκληρός δίσκος, οθόνη, πληκτρολόγιο και ποντίκι) χρειάζονται (Σκουπίδια και ανακύκλωση, τεύχος 47, σελ. 28), εκτός των άλλων, περίπου 2,5 κιλά πολυστυρένιο. Κάθε, λοιπόν, καινούργιος υπολογιστής για να κατασκευασθεί χρειάζεται 5,5 l. αργό πετρέλαιο και 85 m 3 φυσικό αέριο. Εποµένως, όταν απορρίπτεται παλιός ηλεκτρονικός και ηλεκτρολογικός εξοπλισµός, στην ουσία απορρίπτονται πολύτιµες πρώτες ύλες, η αντίστοιχη ενέργεια (που και των δύο τα αποθέµατα είναι πεπερασµένα), καθώς επίσης προκαλείται και περαιτέρω ρύπανση από την προσπάθεια να αναπληρωθούν αυτά για την παραγωγή νέων προϊόντων. Ο Πίνακας 6 παρουσιάζει την ποικιλία και την ποσότητα των υλικών που συναντώνται σε κάθε τόνο ηλεκτρονικών πλακετών. Πίνακας 6: Υλικά σε 1t ηλεκτρονικών πλακετών Υλικά που περιέχονται σε έναν τόνο ηλεκτρονικών πλακετών Υλικό Kg/t Υλικό Kg/t Πλαστικό 273 Κάδµιο 0,36 Χαλκός 130 Ταντάλιο 0,17 Σίδηρος 41 Μολυβδένιο 0,14 Βρώµιο 26 Παλλάδιο 0,11 Κασσίτερος 20 Κοβάλτιο 0,08 Νικέλιο 18 ηµήτριο 0,05 Αντιµόνιο 10 Λευκόχρυσος 0,03 Ψευδάργυρος 4 Λανθάνιο 0,03 Άργυρος 0,45 Υδράργυρος 0,01 Χρυσός 0,45 Πηγή: Technical University of Denmark 1.4.2 Έλλειψη χώρων ταφής Οι περιορισµένοι χώροι υγειονοµικής ταφής (ΧΥΤΑ), αλλά και ο τεράστιος και αυξανόµενος όγκος των ΑΗΗΕ δεν µας επιτρέπουν να τα οδηγούµε στην ταφή. εν διαθέτουµε στον πλανήτη µας τόσους χώρους για χωµατερές. 21

1.4.3 Η συνολική οικολογική επιβάρυνση σε απόβλητα Η «οικολογική επιβάρυνση σε απόβλητα» (Σκουπίδια και ανακύκλωση, τεύχος 47, σελ. 27-28), δηλαδή η συνολική ποσότητα αποβλήτων που προκύπτουν για την παραγωγή ενός προϊόντος, π.χ. ενός ψυγείου, ή µιας τηλεόρασης είναι κατά πολύ µεγαλύτερη από την ποσότητα αποβλήτων που παράγονται από την απόρριψη των προϊόντων όταν ολοκληρώσουν την ζωή τους. Η συνολική οικολογική επιβάρυνση σε απόβλητα που προκαλεί, για παράδειγµα, ένας υπολογιστής που ζυγίζει περίπου 30 κιλά φτάνει τα 1500 κιλά αποβλήτων, αν υπολογιστούν τα απόβλητα που παράγονται καθ' όλο τον κύκλο ζωής του (από την εξόρυξη πρώτων υλών µέχρι την απόρριψη του). Πίνακας 7: Συνολική οικολογική επιβάρυνση ( ηµόπουλος 2004, σελ. 20) I. Μη ορατή οικολογική επιβάρυνση σε απόβλητα για ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων Προϊόντα Προσωπικός Υπολογιστής Φορητός Υπολογιστής Κινητό τηλέφωνο Ποσότητα αποβλήτων 1.500 κιλά 400 κιλά 75 κιλά Η παραγωγή ενός προϊόντος απαιτεί συχνά τη χρήση χηµικών ουσιών, πολλές φορές επικίνδυνων. Σύµφωνα µε το Worldwatch Institute η παραγωγή µικροτσίπ 2 γραµµαρίων µιας µνήµης 32 ΜΒ DRAM απαιτεί 800πλάσια ποσότητα ορυκτών καυσίµων και 16.000πλάσια ποσότητα νερού και 36πλάσια ποσότητα χηµικών. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις του ιδίου ινστιτούτου το 2001 αντιστοιχούσε παραγωγή 60.0000.000 transistors ανά άτοµο. Πίνακας 8: Πρώτες ύλες για µικροτσίπ Απαιτήσεις για την παραγωγή ενός µικροτσίπ 2 γραµµαρίων Απαιτήσεις Ορυκτά καύσιµα Χηµικές ουσίες Νερό Συστατικά αέρια ( κυρίως άζωτο ) Ποσότητα 1.600 γραµµάρια 72 γραµµάρια 32.000 γραµµάρια 700 γραµµάρια Πηγή: Worldwatch Institute, Vital signs 2002 1.4.4 Επικίνδυνες ουσίες στα ΑΗΗΕ 22

Πολλά από τα προβλήµατα περιβάλλοντος και υγείας που προκαλούνται από τη σηµερινή διαχείριση των Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισµού (ΑΗΗΕ) συνδέονται µε την ύπαρξη των «επικίνδυνων ουσιών» σε αυτά τα προϊόντα. Έκαστο ηλεκτρικό ή ηλεκτρονικό προϊόν αποτελείται από συνδυασµό πολλαπλών δοµικών µονάδων. Οι βασικές δοµικές µονάδες που είναι κοινές στα ΗΗΕ είναι: πλακέτες συναρµολόγησης τυπωµένων κυκλωµάτων, καλώδια και σύρµατα, πλαστικά τα οποία περιέχουν επιβραδυντικά φλόγας, διακόπτες και µεταλλάκτες υδραργύρου, είδη που χρησιµοποιούνται σε οθόνες όπως οι λυχνίες καθοδικών ακτινών και οι οθόνες υγρών κρυστάλλων, συσσωρευτές και ηλεκτρικά στοιχεία, µέσα αποθήκευσης δεδοµένων, ελαφρές γεννήτριες, πυκνωτές, αντιστάσεις και ρωστήρες, αισθητήρες και σύνδεσµοι. Μεταξύ των ουσιών που περιλαµβάνουν τα συγκεκριµένα δοµικά, οι πλέον προβληµατικές από περιβαλλοντική σκοπιά είναι τα βαρέα µέταλλα, όπως ο υδράργυρος, το κάδµιο και το χρώµιο, οι αλογονωµένες ουσίες, όπως οι χλωροφθοράνθρακες (CFC), πολυχλωροδιφαινύλια (PCB), χλωριούχο πολυβινύλιο (PVC) και τα βρωµιούχα επιβραδυντικά, καθώς επίσης και ο αµίαντος και το αρσενικό. Τα αποτελέσµατα των πιο πρόσφατων µελετών παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε Συµβούλιο Υπουργών των Σκανδιναβικών Χωρών ( ηµόπουλος, 2004 σελ. 21). Το συµπέρασµα ήταν ότι υψηλά ποσοστά επικίνδυνων ουσιών περιέχονται σε αναλογικά λίγα τµήµατα των συσκευών. Συγκεκριµένα (Σκουπίδια και ανακύκλωση, τεύχος 47, σελ. 29-30): Υδράργυρος: χρησιµοποιείται σε ποσοστό µεγαλύτερο από 90% σε µπαταρίες και αισθητήρες. Υπολογίζεται ότι το 22% του υδραργύρου που καταναλώνεται ετησίως σε παγκόσµιο επίπεδο χρησιµοποιείται σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Μόλυβδος: ποσοστό πάνω από 90% χρησιµοποιείται σε µπαταρίες και µικρότερο σε κράµατα PBAs, λάµπες φωτισµού και φθορισµού. Κάδµιο: ποσοστό πάνω από 90% χρησιµοποιείται στις επαναφορτιζόµενες µπαταρίες. Εξασθενές χρώµιο: χρησιµοποιείται ως αντιδιαβρωτικό κυρίως στα ψυκτικά συστήµατα των ψυγείων. PCB: το 90% αυτών χρησιµοποιείται στους πυκνωτές. Βρωµιούχα επιβραδυντικά καύσης (Πέντε-, Οκτα και έκα-bde): το 80% αυτών χρησιµοποιείται στις πλακέτες, τα καλώδια και τα πλαστικά καλύµµατα των υπολογιστών, ενώ ένα µικρό ποσοστό χρησιµοποιείται στις τηλεοράσεις και στις οικιακές συσκευές της κουζίνας. ΤΒΒΑ: το 90% αυτών χρησιµοποιείται στα PBAs, PWBs και στα συστατικά τους. Χλωροπαραφίνες: το 90% χρησιµοποιείται στα καλώδια PVC. Άλλα υλικά που περιέχονται στα ΑΗΗΕ και επιβαρύνουν το περιβάλλον: 23

Άργυρος, βάριο και αντιµόνιο Χαλκός: τα µικρά απόβλητα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών αποτελούν την πηγή του 40% του χαλκού που περιέχεται στην τελική τέφρα από την καύση στερεών αστικών αποβλήτων στην Ολλανδία. Η αυξηµένη περιεκτικότητα σε χαλκό στη σκουριά των εγκαταστάσεων καύσης δηµιουργεί προβλήµατα στη χρήση της ως οικοδοµικό υλικό κατά τρόπο φιλικό στο περιβάλλον. PCN: χρησιµοποιείται για τον εµποτισµό των χάρτινων περιβληµάτων των καλωδίων και στους πυκνωτές. Υγροί κρύσταλλοι: περισσότερο από 2000 συστατικά, πολλά εκ των οποίων είναι δηλητηριώδη, µπορούν να σχηµατίσουν υγρούς κρυστάλλους. Οπτικά υλικά: ίνδιο, γάλλιο, αρσενικό και κάδµιο Κράµα χαλκού-βηρυλλίου Υψηλής θερµοκρασίας αγωγοί που περιέχουν υδράργυρο Η σοβαρότητα των προβληµάτων στο περιβάλλον που µπορούν να δηµιουργήσουν τα παραπάνω υλικά εξαρτάται από την τοξικότητά τους και από τις ποσότητες που απελευθερώνονται στο περιβάλλον, ως αποτέλεσµα της διαχείρισης των αποβλήτων. Για την καλύτερη ανάλυση του προβλήµατος πρέπει να υπολογιστούν: Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την διάθεση των παραπάνω ποσοτήτων. Οι ποσότητες των επικίνδυνων υλικών που περιέχονται στα προϊόντα που κυκλοφορούν στην αγορά. Εκποµπές φθοροχλωρανθράκων από ψυγεία, κλιµατιστικά και µονωτικά υλικά. Σύµφωνα µε το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ πρέπει να εξαλειφθεί η χρήση φθοροχλωρανθράκων, που καταστρέφουν το στρατοσφαιρικό όζον και συµβάλλουν στο «φαινόµενο του θερµοκηπίου». Όπως θα εξηγήσουµε παρακάτω, αυτές οι επικίνδυνες ουσίες δυσχεραίνουν όλη την διαχείριση των ΑΗΗΕ, οποιαδήποτε διαδικασία εναλλακτικής διαχείρισης κι αν επιλέξουµε. Χρειάζονται ειδικές προεπεξεργασίες για την εξουδετέρωσή τους, πράγµα που αυξάνει το κόστος υπέρογκα. 1.5 Η διαχείριση των ΑΗΗΕ ως σήµερα Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που σχετίζονται µε τις κατηγορίες των παραπάνω αποβλήτων δεν αντιµετωπίζονται δεόντως από την ήδη ακολουθούµενη πρακτική σε ότι αφορά την διαχείρισή µετά το τέλος της ζωής τους. Η τύχη των ΑΗΗΕ µετά το τέλος του κύκλου της ζωής τους βρισκόταν στις εξής επιλογές: αποτέφρωση, διάθεση (ταφή), «ανάκτηση (ενεργείας)». Εκτιµάται ότι το 90% των ΑΗΗΕ καταλήγει σήµερα για ταφή, αποτέφρωση ή ανάκτηση αλλά χωρίς καµιά προεργασία (COM 2000 347 τελικό, σελ. 9). Αυτό έχει ως 24

αποτέλεσµα να καταλήγουν στους χώρους ταφής και καύσης εκτός των πολύτιµων πρώτων υλών και πολλά επικίνδυνα απόβλητα. 1.5.1 Αποτέφρωση των ΑΗΗΕ Η αποτέφρωση ΑΗΗΕ σε ειδικές εγκαταστάσεις συµβάλλει στην αύξηση των ρύπων (ιδιαίτερα τοξικών ενώσεων, όπως βαρέα µέταλλα, διοξίνες, φουράνια κλπ) που εκλύονται στην ατµόσφαιρα ή παρακρατούνται στην τέφρα των µονάδων. Έχει υπολογισθεί ότι περιέχονται ετησίως σε εκποµπές από αποτέφρωση αποβλήτων 36 τόνοι υδραργύρου και 16 τόνοι καδµίου (COM 2000 347 τελικό, σελ. 9). Επιπλέον έχει αποδειχθεί ότι η αποτέφρωση µη επικίνδυνων αποβλήτων είναι η µεγαλύτερη πηγή εκποµπών διοξινών και φουρανίων στην ατµόσφαιρα της Ευρώπης. Επίσης, τα ΑΗΗΕ περιέχουν σοβαρές ποσότητες PVC ( αποτελεί το 20% τουλάχιστον των πλαστικών στα ΑΗΗΕ ). Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που υποστηρίζουν ότι το PVC δεν προσφέρεται για αποτέφρωση, ιδίως σε σχέση µε την ποσότητα και τον επικίνδυνο χαρακτήρα των παραγόµενων καυσαερίων κατά την αποτέφρωση. Κατά την υγειονοµική ταφή του, αναγνωρίζεται ευρύτατα ότι ενδέχεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου. Σήµερα, ανακυκλώνονται πολύ µικρές ποσότητες αποβλήτου PVC από τα ΑΗΗΕ Για τους παραπάνω λόγους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συµβούλιο εξέδωσαν το 1998 οδηγίες για την αποτέφρωση των αποβλήτων, ορίζοντας αυστηρές οριακές τιµές εκποµπής ρύπων. Ωστόσο, η σε τελικό στάδιο εφαρµοζόµενη τεχνολογία δεν µπορεί να θεωρηθεί ως η µόνη µέθοδος που επιτρέπει να αποφευχθούν οι εκποµπές από τις ενέργειες διαχείρισης αποβλήτων. Η χωριστή συλλογή και η επεξεργασία συγκεκριµένων κατηγοριών αποβλήτων, όπως τα ΑΗΗΕ, συµβάλλει στο να είναι καθαρότερα τα αστικά απόβλητα και, ως εκ τούτου, στη µείωση των εκποµπών λόγω αποτέφρωσης ή τήξης των ΑΗΗΕ που περιέχουν βαρέα µέταλλα και αλογονούχες ουσίες. Βέβαια, εκτός των ατµοσφαιρικών εκποµπών, ιδιαίτερη σηµασία στην αποτέφρωση των ΑΗΗΕ έχει και η παραµένουσα τέφρα. Αυτό αφορά τόσο τις εγκαταστάσεις που συµµορφώνονται προς τις οδηγίες του Ε. Συµβουλίου για την αποτέφρωση των αποβλήτων όσο για τις εγκαταστάσεις που δεν ανταποκρίνονται προς τις άνω διατάξεις. Η είσοδος µικρών ποσοτήτων ΑΗΗΕ σε εγκαταστάσεις καύσης έχει ως αποτέλεσµα υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων κι άλλων µετάλλων στη σκουριά, τα παραγόµενα καυσαέρια και τα φίλτρα των µονάδων. Στην Ολλανδία έχει υπολογιστεί ότι αν σταµατούσε η αποτέφρωση µαζί µε άλλα απόβλητα των µικρών «λευκών» και «γκρίζων» οικιακών συσκευών, η περιεκτικότητα της τέφρας σε χαλκό, µόλυβδο, νικέλιο και άλλα µέταλλα θα µπορούσε να περιοριστεί σε τέτοιο βαθµό ώστε η τελική τέφρα να µπορούσε να χρησιµοποιηθεί κατά τρόπο ασφαλή για το περιβάλλον. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι τα 25

µικρά απόβλητα ΗΗΕ αποτελούν σε ποσοστό περίπου 40% πηγή του χαλκού που περιέχεται στην τελική τέφρα από την καύση των αστικών αποβλήτων στην Ολλανδία. 1.5.2 Υγειονοµική ταφή των ΑΗΗΕ Η υγειονοµική ταφή σε Χ.Υ.ΤΑ. δεν έχει καµία σχέση µε την εικόνα που είχαµε στο µυαλό µας για τις «χωµατερές». Οι σύγχρονοι χώροι ταφής πρέπει να πληρούν υψηλές προδιαγραφές και να µεταχειρίζονται τα απόβλητα ανάλογα µε την επικινδυνότητά τους. Οι προδιαγραφές αυτές αυξάνουν πολύ το κόστος διάθεσης για τα κοινά απόβλητα και υπερβολικά για τα επικίνδυνα. Είναι µία πίεση προς τους υπόχρεους να ανακυκλώνουν τα προϊόντα τους, ώστε όσο το δυνατόν να µειώνεται η τελική ποσότητα αποβλήτων προς διάθεση. Λόγω της παρουσίας πολλών επιµέρους ουσιών στα ΑΗΗΕ, παρατηρούνται αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον κατά την υγειονοµική ταφή και πολύ περισσότερο κατά την ανεξέλεγκτη διάθεση τους. Σοβαρές επιπτώσεις θα µπορούσαν να αποφευχθούν αν οι χώροι αυτοί ανταποκρίνονταν σε ειδικές τεχνικές προδιαγραφές και πρότυπα για το περιβάλλον. εδοµένου ότι κανένας χώρος υγειονοµικής ταφής δεν είναι πλήρως υδατοστεγής καθ' όλη τη διάρκεια ζωής του, δεν µπορεί να αποκλεισθεί η περίπτωση διαρροής βαρέων µετάλλων και επικίνδυνων χηµικών ουσιών από τα ΑΗΗΕ στο υπέδαφος και τα υπόγεια ύδατα. Τα κύρια προβλήµατα, δηλαδή, στους χώρους ταφής προέρχονται κυρίως από την απόπλυση και την εξαέρωση των επικίνδυνων ουσιών. Μερικά παραδείγµατα αποτελούν η απόπλυση του υδραργύρου κατά την καταστροφή ορισµένων τµηµάτων ΗΗΕ ( π.χ. διακόπτες κυκλωµάτων ), η καταστροφή πυκνωτών που περιέχουν PCB, καθώς και η διαρροή τοξικών ουσιών στο έδαφος και στα υπόγεια ύδατα από την ταφή πλαστικών υλικών µε βρωµιούχους επιβραδυντές φλόγας ή πλαστικών υλικών που περιέχουν κάδµιο. Προβληµατισµό προκαλεί και η εξαέρωση µεταλλικού υδραργύρου και διµεθυλενοϋδραργύρου από τα ΑΗΗΕ στους χώρους ταφής. Επιπλέον, είναι δυνατόν να προκληθούν ανεξέλεγκτες πυρκαγιές στους ΧΥΤΑ. Εξαιτίας των πυρκαγιών µπορεί να προκληθούν εκποµπές βαρέων µετάλλων ή άλλων χηµικών ενώσεων. Όπως αναφέρθη, τα περιβαλλοντικά προβλήµατα είναι σοβαρότερα σε µη ελεγχόµενους τόπους υγειονοµικής ταφής, φαινόµενο που παρατηρείται σε µεγάλο βαθµό σε ορισµένα κράτη της Ε.Ε. και στα περισσότερα υποψήφια προς ένταξη. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η Ελλάδα, όπου διαθέτουµε 5.000 χώρους ταφής, εκ των οποίων το 70% δεν υπόκεινται σε έλεγχο. 1.5.3 Ανάκτηση Ενέργειας Η ανάκτηση ενέργειας είναι το τελευταίο στάδιο της εναλλακτικής διαχείρισης. Μετά απ' αυτό (ότι δηλαδή περισσεύει) το διαθέτουµε. Η ανάκτηση ενεργείας είναι αποτέφρωση σε ειδικές εγκαταστάσεις, που µας επιτρέπουν να εκµεταλλευόµαστε την ενέργεια που εκλύεται 26

από την καύση. Είναι η τελευταία επιλογή που µας αποµένει για να εκµεταλλευτούµε µε κάποιο τρόπο τα απόβλητα. 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΗΗΕ 2.1 Βασικές έννοιες Για την αποτελεσµατική αντιµετώπιση των παραπάνω προβληµάτων νέες έννοιες εισέρχονται στην ζωή µας. Καλό θα ήταν να αναφερθούν κάποιοι όροι για να µην υπάρχει σύγχυση. «Εναλλακτική διαχείριση»: Αποτελούν οι εργασίες συλλογής, παραλαβής, µεταφοράς, προσωρινής αποθήκευσης, επαναχρησιµοποίησης και αξιοποίησης (ανακύκλωσης και ανάκτησης ενέργειας) των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού ή / και των κατασκευαστικών τους στοιχείων και των συναρµολογηµένων µερών αυτών, συµπεριλαµβανοµένων και των αναλωσίµων, ώστε µετά την επαναχρησιµοποίηση ή επεξεργασία τους, αντίστοιχα, να επιστρέφουν στο ρεύµα της αγοράς. «Ανάκτηση»: Θεωρείται οποιαδήποτε επεξεργασία των αποβλήτων που µας προσδίδει κάποιο όφελος, δηλαδή ταυτίζεται µε την «αξιοποίηση». Αυτή είναι είτε ανακύκλωση είτε ανάκτηση ενεργείας. «Ανακύκλωση»: Η επανεπεξεργασία, στο πλαίσιο της παραγωγικής διαδικασίας, των αποβλήτων υλικών, για τους σκοπούς που αρχικά είχαν σχεδιασθεί ή για άλλους σκοπούς, εξαιρουµένης, εντούτοις, της ανάκτησης ενέργειας. «Ανάκτηση ενεργείας»: Συνίσταται στη χρήση καυσίµων αποβλήτων ως µέσων παραγωγής θερµικής ενέργειας µε άµεση καύση µε ή χωρίς άλλα απόβλητα. 2.2 ίκαιο Ευρωπαϊκής Ένωσης Λαµβάνοντας υπόψιν τα περιβαλλοντικά προβλήµατα που σχετίζονται µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ, τα κράτη µέλη της Ε.Ε. άρχισαν να διατυπώνουν προτάσεις για εθνικά νοµοθετήµατα που να καλύπτουν τον τοµέα αυτό. Μερικά κράτη είχαν προχωρήσει σε εθνικές νοµοθεσίες, αλλά εξεφράστηκαν ανησυχίες για την έλλειψη εναρµονισµένης ευρωπαϊκής νοµοθεσίας για την συγκεκριµένη κατηγορία αποβλήτων. Λόγω της εσωτερικής αγοράς, διάφορα προβλήµατα προκύπτουν από τις εθνικές προσεγγίσεις σε ότι αφορά το θέµα (COM 2000 347 τελικό, σελ. 6): Η ύπαρξη διαφορετικών πολιτικών σχετικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ παρεµποδίζουν την αποτελεσµατικότητα των εθνικών πολιτικών ανακύκλωσης, δεδοµένου ότι είναι πιθανόν να συµβούν διασυνοριακές διακινήσεις των ΑΗΗΕ προς τα οικονοµικώς προσιτότερα συστήµατα διαχείρισης αποβλήτων. Οι διαφορές κατά την εφαρµογή σε εθνικό επίπεδο της αρχής της ευθύνης του 28

παραγωγού έχουν ως αποτέλεσµα να διαφέρουν ουσιαστικά και οι χρηµατοοικονοµικές επιβαρύνσεις των οικονοµικών φορέων εκµετάλλευσης. Οι αποκλίνουσες εθνικές απαιτήσεις περί σταδιακής κατάργησης συγκεκριµένων ουσιών, θα ήταν δυνατό να έχουν επιπτώσεις στο εµπόριο ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. Εµφανίζεται λοιπόν η ανάγκη για την χάραξη κοινής στρατηγικής αντιµετώπισης του προβλήµατος. Στρατηγική που θα αποσκοπεί κατά κύριο λόγο στην µείωση των ΑΗΗΕ, κατά δεύτερον στην επαναχρησιµοποίηση, ανακύκλωση και άλλες µορφές ανάκτησής τους και κατά τρίτον στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την επεξεργασία και διάθεση των ΑΗΗΕ σε κοινοτικό επίπεδο. To άρθρο 174 της συνθήκης ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (συνθήκη ΕΚ) ορίζει ότι η κοινοτική πολιτική για το περιβάλλον πρέπει να αποσκοπεί στην υψηλού επιπέδου προστασία λαµβάνοντας υπόψη την ποικιλότητα των παρατηρούµενων καταστάσεων στις επιµέρους περιφέρειες της Κοινότητας. Η πολιτική αυτή πρέπει να βασίζεται στις αρχές της ανάληψης προληπτικής δράσης, της αντιµετώπισης στην πηγή κάθε περιβαλλοντικής ζηµιάς και την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η διαδικασία λήψης µιας απόφασης σε Ευρωπαϊκό επίπεδο στον τοµέα του περιβάλλοντος ακολουθεί την διαδικασία της συναπόφασης, δηλαδή το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) συµµετέχει πραγµατικά στην ενάσκηση νοµοθετικής εξουσίας µαζί µε το Συµβούλιο. Χρονικό διαδικασίας: 1994 - Συµβουλευτική ιαδικασία µε περισσότερες από 150 διµερείς και πολύπλευρες συναντήσεις µε την βιοµηχανία (90% όλων των συναντήσεων), περιβαλλοντικές ΜΚΟ, τοπικές αυτοδιοικήσεις, οµάδες καταναλωτών και ειδικούς από τα ΚΜ καθώς και τις υπηρεσίες της Επιτροπής. Ιούνιος 2000 - Πρόταση της Ε. Επιτροπής - COM 2000 (347) Απρίλιος 2001-1 η Ανάγνωση ΕΚ εκέµβριος 2001 - Κοινή θέση Συµβουλίου ΕΕ Απρίλιος 2002-2 η Ανάγνωση ΕΚ εκέµβριος 2002 - Απόφαση του ΕΚ και του Συµβουλίου Οπότε κατέληξε το ευρωπαϊκό νοµοθετικό πλαίσιο στις ακόλουθες οδηγίες: 1. Η Οδηγία 2002/96/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 27ης Ιανουαρίου 2003 σχετικά µε τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (ΑΗΗΕ). 2. Η Οδηγία 2005/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 27ης Ιανουαρίου 2003 σχετικά µε τον περιορισµό της χρήσης ορισµένων επικίνδυνων ουσιών 29

σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού. 2.3 Εθνική νοµοθεσία Σε εφαρµογή των ανωτέρω Ευρωπαϊκών οδηγιών έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα οι παρακάτω νοµοθετικές διατάξεις: Ο Νόµος 2939/6-8-2001 για τις «συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων -Ίδρυση Εθνικού Οργανισµού Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕ ΣΑΠ) και άλλες διατάξεις» αποτελεί τη βασική νοµοθετική ρύθµιση για την εναλλακτική διαχείριση των ΑΗΗΕ σε εθνικό επίπεδο. Το Προεδρικό ιάταγµα 117/2004 (ΦΕΚ 82Α/5.03.2004) «µέτρα και όροι για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού και τον περιορισµό της χρήσης ορισµένων επικίνδυνων ουσιών στα είδη αυτά. Πρόγραµµα για την εναλλακτική διαχείρισή τους», αποσκοπεί στην εφαρµογή των άρθρων 15, 16, 17, 18 και 24 του Ν. 2939/01, ώστε, µε την κατά προτεραιότητα πρόληψη δηµιουργίας ΑΗΗΕ και επιπλέον την επαναχρησιµοποίηση, ανακύκλωση και άλλες µορφές αξιοποίησης των αποβλήτων αυτών, να µειωθεί η ποσότητα των αποβλήτων προς διάθεση. Παράλληλα, επιδιώκεται η βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων όλων των φορέων που συµµετέχουν στον κύκλο ζωής του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (παραγωγοί, διανοµείς, καταναλωτές, φορείς που σχετίζονται µε την επεξεργασία των ΑΗΗΕ). Το Προεδρικό ιάταγµα 15/2006 (ΦΕΚ 12Α, 3.02.2006) «Τροποποίηση του Προεδρικού ιατάγµατος 117/2004, σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις της οδηγίας 2003/108 «για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/96 σχετικά µε τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (ΑΗΗΕ)» του Συµβουλίου της 8 ης εκεµβρίου 2003 2.4 Βασικοί άξονες νοµοθεσίας Έχοντας πια υπόψιν και το Προεδρικό ιάταγµα για την εναλλακτική διαχείριση των ΑΗΗΕ, µπορούν να επισηµανθούν οι βασικοί άξονες της πολιτικής σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο σχετικά µε τη διαχείριση των ΑΗΗΕ, άξονες πάνω στους οποίους θα πρέπει να κινείται κανείς: Το Αύγουστο 2001 ψηφίσθηκε στη Βουλή των Ελλήνων ο Νόµος 2939/2001 (ΦΕΚ 179Α/6.08.2001) µε θέµα «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων - Ίδρυση Εθνικού Οργανισµού Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕ ΣΑΠ) και άλλες διατάξεις.» Κύριος στόχος του νόµου είναι η θέσπιση 30

µέτρων και όρων για τη διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων µε στόχο την επαναχρησιµοποίηση ή αξιοποίηση των αποβλήτων τους. 2.4.1 Γενικές Αρχές Η πρόληψη της δηµιουργίας αποβλήτων µε τον περιορισµό του συνολικού όγκου τους, καθώς και ο περιορισµός των βλαπτικών συνεπειών από τα απόβλητα αυτά για την υγεία των καταναλωτών και για το περιβάλλον. Η ανακύκλωση και αξιοποίηση των αποβλήτων, η οποία µπορεί να επιτυγχάνεται σε υψηλό βαθµό µε το διαχωρισµό των αποβλήτων στην πηγή. Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η αρχή της ευθύνης όλων των εµπλεκοµένων στη διαχείριση των υλικών αυτών. Η αρχή της δηµοσιότητας και της συνεχούς ενηµέρωσης προς τους χρήστες και καταναλωτές. Η πραγµατοποίηση των στόχων του νόµου αυτού ανατίθεται στον Εθνικό Οργανισµό Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕ ΣΑΠ), ο οποίος ιδρύεται µε τον παρόντα νόµο. 2.4.2 Πεδίο εφαρµογής Ο νόµος αυτός εφαρµόζεται: 1. Σε όλες τις συσκευασίες που διατίθενται στην αγορά και στα απόβλητα των συσκευασιών που προέρχονται από οποιαδήποτε πηγή (βιοµηχανία, εµπόριο, γραφεία, καταστήµατα, οικίες κ.τ.λ.) 2. Στα απόβλητα που προέρχονται µετά τη χρήση των εξής προϊόντων: οχήµατα, λάστιχα, καταλύτες οχηµάτων, ορυκτέλαια, µπαταρίες και συσσωρευτές, ηλεκτρικά είδη, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, υλικά τηλεπικοινωνιών, υλικά εκσκαφών και κατεδαφίσεων, είδη επίπλωσης, εφηµερίδες και περιοδικά, είδη χάρτινης ύλης κ.α. ιευκρινίζεται ότι ο νόµος αυτός εφαρµόζεται µε την επιφύλαξη των διατάξεων της κείµενης νοµοθεσίας που αφορούν τη διαχείριση των επικινδύνων αποβλήτων. Τα προεδρικά διατάγµατα που έχουν µέχρι στιγµής υπογραφεί και αφορούν την εναλλακτική διαχείριση συγκεκριµένων αποβλήτων είναι: 1. Ηλεκτρικός - Ηλεκτρονικός εξοπλισµός: Π.. 117/2004 (ΦΕΚ 82Α), Π.. 15/2006 (ΦΕΚ 12Α) 2. Ελαστικά Οχηµάτων: Π.. 109 (ΦΕΚ 75/Α/5.3.04) 3. Ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές : Π.. 115 (ΦΕΚ 80/Α/5.3.04) 4. Χρησιµοποιηµένα Ορυκτέλαια : Π.. 82 (ΦΕΚ 64/Α/2.3.04) 5. Οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους : Π.. 116 (ΦΕΚ 81/Α/5.3.04) 31

Αναµένεται η υπογραφή του προεδρικού διατάγµατος για τα υλικά εκσκαφών και κατεδαφίσεων. 2.4.3 Εθνικός Οργανισµός Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΣ ΑΠ) Προκειµένου να υπάρχει ένας φορέας που θα έχει την πλήρη εποπτεία, σχεδιασµό και εφαρµογή της πολιτικής για την εναλλακτική διαχείριση, συστήνεται ο Εθνικός Οργανισµός Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΣ ΑΠ) ο οποίος θα έχει πλήρη διοικητική και οικονοµική αυτοτέλεια και θα υπάγεται στον έλεγχο και την εποπτεία του ΥΠΕΧΩ Ε. Οι αρµοδιότητες του ΕΟΕΣ ΑΠ είναι: Εισήγηση στον Υπουργό ΠΕΧΩ Ε για θέµατα λειτουργίας, σχεδιασµού στόχων και γενικότερα θέµατα πολιτικής εναλλακτικής διαχείρισης. Έγκριση συλλογικών ή ατοµικών συστηµάτων. Επαφές µε τους διαχειριστές για συστάσεις, συστάσεις κ.τ.λ. ηµιουργία βάσης δεδοµένων. Πληροφόρηση κοινού - οργάνωση συνεδρίων και εκπαιδευτικών προγραµµάτων. Κατάρτιση ετήσιων εκθέσεων. Εκπόνηση µελετών. Έλεγχοι. Εκτέλεση και εφαρµογή εθνικών και κοινοτικών προγραµµάτων. Συντονισµός φορέων ιδιωτικού και δηµόσιου φορέα για την εφαρµογή σχεδίων και προγραµµάτων εναλλακτικής διαχείρισης. Σύναψη συµφωνιών µε τα συστήµατα. 2.4.4 Συστήµατα Εναλλακτικής ιαχείρισης Τα συστήµατα εναλλακτικής διαχείρισης οργανώνονται από όσους προβαίνουν σε διαχείριση των αποβλήτων (διαχειριστές) : Ατοµικά από τους ίδιους µε την υποχρέωση εφαρµογής συστηµάτων εγγυοδοσίας ή Συλλογικά, µε τη συµµετοχή τους σε εγκεκριµένα συστήµατα εναλλακτικής διαχείρισης οποιασδήποτε νοµικής µορφής, όπως εταιρίες. και αποβλέπουν: Στην επιστροφή ή και τη συλλογή χρησιµοποιηµένων συσκευασιών από τον τελικό χρήστη στις εγκαταστάσεις εναλλακτικής διαχείρισης τους. Στην επαναχρησιµοποίηση ή αξιοποίηση ή ανακύκλωση των αποβλήτων/υλικών. Για την οργάνωση συστήµατος απαιτείται έγκριση από τον ΕΟΕΣ ΑΠ. Η έγκριση αυτή αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη χορήγηση της άδειας διαχείρισης στερεών αποβλήτων 32

σύµφωνα µε το άρθρο 8 της ΚΥΑ 50910/2727/03 κάθε τρία (3) χρόνια από τη χορήγηση της έγκρισης του συστήµατος διενεργείται έλεγχος από τον ΕΟΕΣ ΑΠ. Αν από τον έλεγχο διαπιστώνεται ότι επιτυγχάνονται οι στόχοι ο ΕΟΕΣ ΑΠ εκδίδει Πιστοποιητικό Εναλλακτικής ιαχείρισης (ΠΕ ) µε το οποίο βεβαιώνεται η υπαγωγή του σχετικού υλικού ή συσκευασίας σε εναλλακτική διαχείριση. Αν ο ΕΟΕΣ ΑΠ διαπιστώσει ότι δεν πληρούνται οι υποχρεώσεις εναλλακτικής διαχείρισης ή ότι δεν τηρούνται οι όροι της έγκρισης που χορηγήθηκε µπορεί να θέσει ειδικούς όρους για την έκδοση του ΠΕ µε προθεσµία συµµόρφωσης ή να επιβάλει χρηµατικό πρόστιµο (άρθρο 20). 2.4.5 Ηλεκτρικός και Ηλεκτρονικός Εξοπλισµός (ΗΗΕ) : Π.. 117 (ΦΕΚ 82/Α/5.3.04) Το Π εφαρµόζεται σε όλες τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές όπως αναφέρονται στα Παραρτήµατα ΙΑ και ΙΒ του Π. Συγκεκριµένα οι κατηγορίες των συσκευών που καλύπτονται από το παρόν Π είναι: Μεγάλες οικιακές συσκευές Μικρές οικιακές συσκευές Εξοπλισµός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών Καταναλωτικά είδη Φωτιστικά είδη Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία Παιχνίδια, εξοπλισµός ψυχαγωγίας και αθλητισµού Όργανα παρακολούθησης και έλεγχου Συσκευές αυτόµατης διανοµής Εξαιρούνται: Εξοπλισµός ασφαλείας των κρατών µελών Όπλα Πυροµαχικά Πολεµικό υλικό Συσκευές που τοποθετούνται εντός του ανθρώπινου οργανισµού. Βασικές Αρχές του Π : 1. Από 1 ης Ιουλίου 2006 ο νέος εξοπλισµός που διατίθεται στην αγορά δεν πρέπει να περιέχει µόλυβδο, υδράργυρο, κάδµιο, εξασθενές χρώµιο, πολυβρωµοδιφαινύλια (ΡΒΒ) ή πολυβρωµοδιφαινυλαιθέρες (PBDE). 2. Οι παραγωγοί ΗΗΕ έχουν την υποχρέωση κατά τον σχεδιασµό να λαµβάνουν όλα τα µέτρα ώστε να διευκολύνεται η επαναχρησιµοποίηση τους και η ανακύκλωση τους. Να περιορίζουν τη χρήση επικίνδυνων ουσιών 33

Να αυξάνεται το ποσοστό ανακυκλώσιµων υλικών από τα οποία κατασκευάζονται τα επιµέρους στοιχεία τους. Κατά το σχεδιασµό και κατασκευή τους να δίνεται προτεραιότητα στη χρησιµοποίηση ανακυκλώσιµων υλικών. 3. Όλα τα είδη ΗΗΕ που διατίθενται στην αγορά µετά την 13 η Αυγούστου 2005 θα φέρουν εµπορικό σήµα σύµφωνα µε τις διατάξεις του παρόντος Π. 4. Οι παραγωγοί ΗΗΕ οφείλουν να τοποθετούν στις συσκευές το ειδικό σήµα, έχουν την δυνατότητα να ενηµερώνουν του αγοραστές σχετικά µε το κόστος συλλογής, επεξεργασίας και διάθεσης των ΗΗΕ για µια µεταβατική περίοδο 8 ετών µετά την έναρξη ισχύος του Π. 5. Οι διανοµείς οφείλουν να διακινούν στην αγορά συσκευές ενταγµένες σε εγκεκριµένο σύστηµα εναλλακτικής διαχείρισης και να προµηθεύονται τα ΗΗΕ από παραγωγούς που είναι εγγεγραµµένοι στο µητρώο, εφόσον έχει καταρτιστεί σύµφωνα µε το παρόν Π. 2.4.6 Εναλλακτική ιαχείριση Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισµού Η εναλλακτική διαχείριση των ΑΗΗΕ διέπεται από τις γενικές αρχές της εναλλακτικής διαχείρισης όπως αυτές αναφέρονται στον Ν. 2939. Συγκεκριµένα: α) στην αρχή της πρόληψης της δηµιουργίας αποβλήτων από τη διαχείριση του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού, µε τη µείωση του συνολικού όγκου τους και των επικίνδυνων συστατικών τους, στην αρχή της κατά προτεραιότητα επαναχρησιµοποίησης του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού, της ανάκτησης υλικών και της ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ, στην ανάκτηση ενέργειας χωρίς ρύπανση του περιβάλλοντος σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία, ώστε να µειώνεται η τελική διάθεση των αποβλήτων αυτών. β) στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» γ) στην αρχή της ευθύνης όλων των εµπλεκοµένων οικονοµικών παραγόντων, δηµοσίων και ιδιωτικών δ) στην αρχή της δηµοσιότητας προς τους χρήστες και καταναλωτές ως προς τα µέτρα που λαµβάνονται, προκειµένου να αναδειχθεί ο ρόλος τους ως παράγοντες συµβολής στην επαναχρησιµοποίηση ή αξιοποίηση (εναλλακτική διαχείριση) των αποβλήτων αυτών. Μέθοδοι πρόληψης της δηµιουργίας αποβλήτων Προκειµένου να περιοριστεί η ποσότητα των προς διάθεση ΑΗΗΕ, η σπατάλη φυσικών πόρων ιδίως µε την επαναχρησιµοποίηση, την ανακύκλωση, και την ανάκτηση ενέργειας από τα εν λόγω απόβλητα και να εξασφαλισθεί σηµαντική µείωση των κινδύνων για την υγεία και το περιβάλλον πρέπει: α) κατά το σχεδιασµό και την παραγωγή νέου ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού να λαµβάνονται πλήρως υπόψη και να διευκολύνονται η επισκευή, η πιθανή αναβάθµιση, η 34