ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ: ΕΓΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ 2 ο ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΛΑΜΠΑΚΙΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΣ ΤΣΙΛΕΠΩΝΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2013
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη ΟΡΙΣΜΟΙ Ο όρος συνεργατική μάθηση αναφέρεται στις εκπαιδευτικές μεθόδους στις οποίες ζευγάρια ή μικρές ομάδες μαθητών/τριών λειτουργούν μαζί για να ολοκληρώσουν έναν κοινό στόχο.ο στόχος αυτής της συνεργασίας είναι να μεγιστοποιήσουν τις προσωπικές γνώσεις μέσω της αλληλεπίδρασης με τα άλλα μέλη της ομάδας για το κοινό όφελος. Η συνεργατική μάθηση είναι ο τρόπος προσέγγισης της γνώσης μέσω της ανάπτυξης των ατομικών δεξιοτήτων με συλλογικό τρόπο (Γερμανός, 2006). Κατά τον Χαραλάμπους (2000), η συνεργατική μάθηση είναι ένα σύστημα μεθόδων, στο οποίο οι μαθητές εργάζονται με αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση μέσα σε μικρές ανομοιογενείς ομάδες για την επίτευξη κοινών στόχων. 2
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη Η συνεργατική μάθηση βασίζεται στις σύγχρονες θεωρίες που υποστηρίζουν ότι η μάθηση είναι, ή μπορεί να βελτιωθεί, μέσα από μια κοινωνική διαδικασία και προϋποθέτει τα εξής συστατικά στοιχεία: Κοινό στόχο: Για να υπάρχει συνεργατική προσπάθεια πρέπει να υπάρχει ο κοινός μαθησιακός στόχος, το ομαδικό αποτέλεσμα. Ο κοινός στόχος μπορεί να είναι οτιδήποτε π.χ. μία αναζήτηση στο διαδίκτυο, μια εικαστική κατασκευή, ένα πείραμα στις φυσικές επιστήμες, η προετοιμασία μιας γιορτής ή παρουσίασης, μια μαθηματική δραστηριότητα, κ.α. Αλληλεπίδραση: Η αλληλεπίδραση εκδηλώνεται ως αμοιβαία βοήθεια, αμοιβαίος επηρεασμός, ενίσχυση και ενθάρρυνση, προσφορά γνώσεων και πληροφοριών, ανταλλαγή υλικού, ανατροφοδότηση συμμαθητών κ.ά. Αλληλεξάρτηση: Η έννοια της αλληλεξάρτησης είναι το κλειδί της επιτυχίας της συνεργατικής. Αλληλεξάρτηση υπάρχει όταν η ομάδα για να επιτύχει το έργο της χρειάζεται και εξασφαλίζει τη συμβολή του κάθε μέλους της. Αλλά και αντίστροφα, κάθε μέλος της ομάδας επιτυγχάνει το στόχο του μόνο αν και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας επιτύχουν τους δικούς τους στόχους. 3
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη Κοινωνικές δεξιότητες: Μαθητές που δεν κατέχουν βασικές κοινωνικές δεξιότητες είναι δύσκολο να επιτύχουν συνεργασία υψηλής ποιότητας. Για αυτό πρέπει τα παιδιά να διδάσκονται πρώτα συνεργατικές δεξιότητες και στη συνέχεια να ασκούνται μέσα στην ομάδα για την εφαρμογή των. Ο χαμηλός τόνος φωνής, η άσκηση ηγετικού ρόλου, η αποδοχή της διαφορετικότητας η έκφραση διαφωνίας είναι μερικές δεξιότητες που πρέπει να αποκτηθούν για να γίνει η συνεργατική προσπάθεια πιο αποδοτική. Προσωπική ευθύνη. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για να αποτύχει η συνεργατική μάθηση είναι όταν αφεθεί ένα μέλος να κυριαρχήσει στην ομάδα και να επιβάλλει την άποψή του ή να υποβάλλει τις λύσεις και τις απαντήσεις. Στην περίπτωση αυτή τα άλλα μέλη όχι μόνο δεν ωφελούνται αλλά συνήθως αδρανοποιούνται και οπισθοδρομούν. Ιδιαίτερη μέριμνα χρειάζεται ώστε κάθε μέλος να καθίσταται προσωπικά υπεύθυνο για την επιτυχία της ομάδας. Αυτό επιτυγχάνεται αν εξασφαλιστεί η θετική αλληλεξάρτηση που αναφέρθηκε πιο πάνω. 4
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Εκπαιδευτικοί και ψυχολόγοι διερεύνησαν τις επιδράσεις της συνεργατικής στη σχολική επίδοση, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τη γενικότερη ανάπτυξη του μαθητή (Ματσαγγούρας, 2004). Οι έρευνες έδειξαν ότι η συστηματική χρήση συνεργατικών σχημάτων εξασφαλίζει (Slavin, 1990): την προώθηση των διαπολιτισμικών σχέσεων και της επαφής με διαφορετικές κουλτούρες, ιδεολογίες, κ.λπ. την αύξηση αυτοεκτίμησης: στο πλαίσιο της κοινότητας τα μέλη της εργάζονται με κοινό στόχο και συμφωνημένους ρόλους. Αυτό συμβάλλει στην ανάπτυξη αισθήματος κοινής ευθύνης, αλληλοϋποστήριξης και καλλιέργειας ενός φιλικού κλίματος που ενθαρρύνει τη μάθηση. Ένα τέτοιο πλαίσιο ευνοεί την κοινωνικοποίηση των ατόμων και μπορεί να έχει ιδιαίτερα ευεργετικές επιδράσεις στα μέλη εκείνα που για διάφορους λόγους (π.χ. μειωμένη αυτοεκτίμηση) διστάζουν να εκφράσουν τις απόψεις τους. 5
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη επιπλέον κίνητρα : είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι αισθάνονται την ανάγκη να ζουν σε κοινωνικές ομάδες. Παιδιά και έφηβοι σχηματίζουν μικρές ομάδες με κοινούς στόχους (παιχνίδι, διασκέδαση) και από αυτή τη συνύπαρξη αντλούν μεγάλη συναισθηματική ικανοποίηση. Η οργάνωση, επομένως, των μαθητών ή / και επαγγελματιών σε κοινότητες με στόχο τη συνεργασία για την επίτευξη κοινών γνωστικών στόχων είναι απόλυτα προσαρμοσμένη στη φύση και στις ανάγκες τους, ενώ αντίθετα η απομόνωσή τους παραβιάζει τις έμφυτες τάσεις τους για επικοινωνία και αλληλεπίδραση. την προώθηση των δεξιοτήτων που σχετίζονται με την οργάνωση και την εργασία στο πλαίσιο ομάδων. 6
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη Διαδικασία και τα στάδια εφαρμογής της συνεργατικής : (Ν. Χαραλάμπους, 2000): α) Προπαρασκευαστικό Στάδιο: Δημιουργία συνεργατικού κλίματος στην τάξη Καλλιέργεια συνεργατικών δεξιοτήτων Οργάνωση του χώρου και διαρρύθμιση των επίπλων Σύνθεση των ομάδων Κατανομή και συγκεκριμενοποίηση ρόλων στην ομάδα Καθορισμός του γνωστικού αντικειμένου Συγκεκριμενοποίηση των μαθησιακών στόχων Συγκεκριμενοποίηση των συνεργατικών στόχων Ετοιμασία των πηγών με βάση τις οποίες θα εργαστούν οι ομάδες Ετοιμασία φύλλου αξιολόγησης των γνωστικών και συνεργατικών στόχων 7
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη β) Εφαρμογή της Συνεργατικής Μάθησης: Εισαγωγή στη δραστηριότητα Προφορικές ή γραπτές οδηγίες για: - τους συνεργατικούς στόχους - τη διασφάλιση της αλληλεξάρτησης - τους ρόλους των μελών - τον τρόπο αξιολόγησης. Εργασία των ομάδων με βάση το ομαδικό φύλλο εργασίας Καθοδήγηση και παρέμβαση του εκπαιδευτικού όπου και όταν χρειάζεται Ενίσχυση και εμψύχωση. γ) Αξιολόγηση της Συνεργατικής Μάθησης: Παρουσίαση του έργου των ομάδων Συζήτηση και αλληλοσυμπλήρωση Αξιολόγηση του έργου των ομάδων Αξιολόγηση της ποιότητας της συνεργασίας Συζητούνται τρόποι περαιτέρω βελτίωσης της συνεργασίας. 8
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη Λειτουργικά πλαίσια ανάπτυξης της συνεργατικής Η συνεργατική μάθηση προωθείται μέσα από ποικίλες συνεργατικές πρακτικές και μεθόδους διδασκαλίας, όπως: Η ομαδική διδασκαλία (κατά Χατζηδήμου) ή ομαδοσυνεργατική διδασκαλία (κατά Ματσαγκούρα) Η μέθοδος Project. Τόσο η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, όσο και η μέθοδος Project αποτελούν κατάλληλα λειτουργικά πλαίσια για την ανάπτυξη συνεργατικών μορφών. 9
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Ο εκπαιδευτικός γίνεται συνεργάτης, βοηθός, διαμεσολαβητής και καθοδηγητής, αλλά και εμψυχωτής. Δεν είναι πλέον φορέας γνώσης και το κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας όπως είναι στην παραδοσιακά οργανωμένη διδασκαλία. Σύμφωνα με τον Kilpatric ο εκπαιδευτικός επεμβαίνει μόνο όταν τα παιδιά χρειάζονται βοήθεια. Πρέπει να εργάζεται με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να δημιουργεί προϋποθέσεις που θα του επιτρέπουν να αποσύρεται από το προσκήνιο των διαδικασιών χωρίς να είναι μια αθέατη φιγούρα (Frey, 1997). Είναι αυτός που ανακαλύπτει τους καλύτερους τρόπους για να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν. Φροντίζει να εξασφαλίζει τα απαιτούμενα υλικά και μέσα, χρησιμοποιεί τεχνάσματα για να ενισχύσει τη διάθεση των παιδιών (Katz, L., Chard, S., 1987). Οι καταγραφές που κάνει τον βοηθούν να αξιολογεί την πορεία της εργασίας, τις διαδικασίες, τα αποτελέσματα, τη σύνδεσή της με το αναλυτικό πρόγραμμα και τέλος τη συμβολή των παιδιών, τη δική του, και των γονέων. 10
ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ: Από τη θεωρία στην πράξη Ο ρόλος του μαθητή: Ο μαθητής στη συνεργατική τάξη γίνεται περισσότερο «συμμαθητής» γίνεται πομπός και δέκτης γίνεται ερευνητής της γνώσης αποκτά συνεργατικές δεξιότητες, μαθαίνοντας να συνεργάζεται, να λειτουργεί ως μέλος της ομάδας και να τηρεί τους κανόνες της. 11
«Πώς μυούμε τους μικρούς μας μαθητές στη συνεργατική μάθηση;» Η συνεργατική μάθηση δεν είναι απλά μια μέθοδος διδασκαλίας, αλλά αφορά μια ολόκληρη φιλοσοφία, η οποία βασίζεται στις αρχές της σύγχρονης Παιδαγωγικής Επιστήμης και στις σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες. Θα πρέπει να υπάρχει ένα ευρύ υποστηρικτικό πλαίσιο, όπου να λαμβάνουν χώρα οι συνεργατικές πρακτικές. 12
ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ: Γνωριμία των παιδιών μεταξύ τους και ανάπτυξη ποιοτικής σχέσης ανάμεσά τους Μύηση στις συνεργατικές δεξιότητες Ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας Ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης (Εξάσκηση της ενδοπροσωπικής και διαπροσωπικής νοημοσύνης- Αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων) Ευκαιρίες για αυτοέκφραση με σεβασμό στις πολλαπλές νοημοσύνες των παιδιών Ευκαιρίες για ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της δημιουργικής φαντασίας Μύηση στις διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων Άμβλυνση των αγχογόνων καταστάσεων Δημιουργία ασφαλούς συναισθηματικού κλίματος στη σχολική τάξη Επένδυση στην θετική παιδαγωγική αλληλεπίδραση εκπαιδευτικού-μαθητή και στην ποιότητα της παιδαγωγικής σχέσης. 13
Τεχνικές μύησης: Ποικίλες δραστηριότητες γνωριμίας των παιδιών μεταξύ τους. Προγράμματα ανάπτυξης συναισθηματικής νοημοσύνης: Πρόγραμμα προαγωγής της ψυχικής υγείας και κοινωνική και συναισθηματική αγωγή στο σχολείο». Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας- Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πρόγραμμα: «Πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες της τάξης μας: όλοι εμείς». Πρόγραμμα Ατομικών και Κοινωνικών Δεξιοτήτων για το Νηπιαγωγείο: «Βήματα για τη Ζωή», υπό την αιγίδα της UNICEF. Εκπαιδευτικό πακέτο«a box full of feelings», Marina Kog & Julia Moons ή «Ένα κουτί γεμάτο συναισθήματα», σχεδιασμένο να υποστηρίζει την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη των μικρών παιδιών με επίκεντρο την αναγνώριση και επίγνωση των συναισθημάτων, την καλλιέργεια της αυτοεπίγνωσης και αυτοεκτίμησης, της ενσυναίσθησης και γενικότερα την καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης. 14
Το Συμβόλαιο συνεργασίας Τα παιδιά και ο/η νηπιαγωγός αφού συμφωνήσουν τους κανόνες της τάξης και της συνεργατικής δουλειάς συνάπτουν συμβόλαιο συνεργασίας, όπου αναγράφονται οι συμφωνημένοι κανόνες. Το περιεχόμενο του συμβολαίου υπενθυμίζεται με την κάθε ευκαιρία. 15
Δουλεύοντας συνεργατικά σε ζευγάρια Η εργασία σε ζευγάρια προηγείται της συνεργατικής εργασίας σε ομάδες. Τα παιδιά εξασκούνται στο να δουλεύουν με το ζευγαράκι τους από την αρχή της σχολικής χρονιάς (από το Σεπτέμβριο), μέσα από ποικίλες δραστηριότητες και με κάθε ευκαιρία. Τα ζευγάρια τα ορίζει στην αρχή η νηπιαγωγός, ελέγχοντας να υπάρχει ανομοιογένεια. Η ανομοιογένεια αφορά: το φύλο (αγόρια-κορίτσια), την ηλικία (νήπια- προνήπια), την προσωπικότητα (ηγετικές φυσιογνωμίεςσυνεσταλμένα παιδιά), τις δεξιότητες (πολλαπλή νοημοσύνη) και τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά (βαθμός ωριμότητας, γνωστικό επίπεδο, ικανότητες ή δυσκολίες). Αργότερα, κάποιες φορές και ανάλογα τους στόχους της εργασίας, αφήνουμε τα παιδιά να επιλέξουν το ζευγάρι τους. 16
Δουλεύοντας συνεργατικά σε ζευγάρια Πολλές φορές διατηρούν το ζευγαράκι τους, όλη τη διάρκεια της ημέρας, όπως στο φαγητό, στο παιχνίδι, κλπ., ως μια ευκαιρία για να γνωρισθούν καλύτερα μεταξύ τους. Η σύνθεση των ζευγαριών εναλλάσσεται σε διαφορετικές δραστηριότητες, δίνοντας την ευκαιρία στα παιδιά να έχουν έναν διαφορετικό φίλο για ζευγάρι κάθε φορά. Σε ζευγάρια μπορούμε να κάνουμε τα πάντα και να δουλέψουμε ένα μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων: Μπορούμε να ξεκινήσουμε απλά δίνοντας τους το ίδιο χαρτί για να ζωγραφίσουν μαζί. Στην αρχή απλά το χωρίζουμε στη μέση και ο καθένας ζωγραφίζει στη δική του πλευρά. Άλλη φορά τους ζητάμε να ζωγραφίσουν στο ίδιο χαρτί για το ίδιο θέμα. Είναι η πρώτη μύηση στη συνεργατική δουλειά, όπου πρέπει να συζητήσουν τι θα κάνουν και πώς θα το κάνουν για να έχουν ένα κοινό αποτέλεσμα. Φυσικά τους ζητάμε να παρουσιάσουν την εργασία τους, εξηγώντας τι και πώς το έκαναν. Αυτό μπορεί να γίνει για οποιαδήποτε εργασία, είτε είναι ζωγραφική, είτε κατασκευή, είτε ένα τραγούδι, ένας χορός κλπ. 17
Δουλεύοντας συνεργατικά σε ζευγάρια Τα παιδιά ζωγραφίζουν στο ίδιο χαρτί, χωρισμένο στη μέση, αλλά ο καθένας ζωγραφίζει στη δική του πλευρά. Και φυσικά παρουσιάζουν ότι έκαναν. 18
Δουλεύοντας συνεργατικά σε ζευγάρια Σε ζευγάρια ζωγραφίζουν στο μισό χαρτί και μετά ανταλλάσουν τις εργασίες για να ζωγραφίσουν και στο χαρτί του φίλου τους. Πολλές φορές γίνεται και η νηπιαγωγός ζευγάρι με κάποιο παιδί (σε περίπτωση που έχουμε μονό αριθμό παιδιών). 19
Εφαρμογές στο 2ο Νηπιαγωγείο Καλαμπακίου Δουλεύοντας συνεργατικά σε ζευγάρια Εδώ πλέον τα ζευγάρια ζωγραφίζουν από κοινού ένα έργο, αφού συζητήσουν και αποφασίσουν τι θα κάνουν και πώς θα το κάνουν. Τσιλεπώνη Κατερίνα 20
Δουλεύοντας συνεργατικά σε ζευγάρια Τα ζευγάρια δουλεύουν συνεργατικά στο ίδιο χαρτί, εικονογραφώντας μια εικόνα από ένα μήνυμα για το Πρόγραμμα: «Παγκόσμια Εβδομάδα Δράσης για την Εκπαίδευση». 21
Δουλεύοντας συνεργατικά σε ζευγάρια Και παρουσιάζουν τη δουλειά τους στη ολομέλεια της τάξης 22
Πριν την εργασία σε ομάδες Ενώ τα παιδιά εξοικειώνονται στην συνεργατική εργασία με ζευγάρια, δουλεύουμε παράλληλα Προγράμματα Ανάπτυξης Συναισθηματικής Νοημοσύνης και διαχείρισης συναισθημάτων. Όταν τα παιδιά έχουν εξοικειωθεί στη δουλειά με ζευγάρια, έχουν γνωρισθεί καλά μεταξύ τους και έχουν αποκτήσει επικοινωνιακές και συνεργατικές δεξιότητες, περνάμε στην ομάδα των 4-5 ατόμων, ανάλογα με τη σύνθεση της τάξης μας. 23
Εφαρμογές στο 2 Νηπιαγωγείο Καλαμπακίου Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Αφόρμηση για να δουλέψουμε συνεργατικά μπορεί να αποτελέσει κάθε ευκαιρία μέσα στο Νηπιαγωγείο. Η συνεργατική δουλειά μπορεί να αφορά: - μία μεμονωμένη δραστηριότητα, π.χ. ένα πείραμα, μία μαθηματική δραστηριότητα, η δημιουργία ενός βιβλίου, μία κατασκευή, ένας χορό, κ.λ.π. - μία σειρά δραστηριοτήτων ή - ένα ολόκληρο project. Απαραίτητη προϋπόθεση, η κατάλληλη προετοιμασία του/της νηπιαγωγού, ο /η οποίος/η σχεδιάζει, οργανώνει και εφαρμόζει τις συνεργατικές δραστηριότητες έχοντας επίγνωση της στοχοθεσίας αλλά και της μεθοδολογίας. 24
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Όταν τα παιδιά εξοικειωθούν με τη συνεργατική δουλειά σε ζευγάρια, μπορούμε να περάσουμε στην ομάδα των 4-5 ατόμων. Στην αρχή δουλεύουμε μόνο με μία ομάδα, ενώ η υπόλοιπη τάξη ασχολείται με κάτι άλλο. Η δουλειά που της αναθέτουμε είναι αρχικά απλή και εμείς περισσότερο κατευθυντικοί. Στόχος να μάθουν τη διαδικασία. Σε επόμενη φάση, η τάξη δουλεύει συνεργατικά σε ομάδες, πάλι όμως ο βαθμός δυσκολίας αυξάνεται σταδιακά. Στις πρώτες απόπειρες οι στόχοι είναι περισσότερο απλοί, ενώ όσο τα παιδιά γίνονται πιο έμπειρα, παροτρύνουμε για πρωτότυπες εργασίες ωθώντας τους μικρούς μας μαθητές να ασκήσουν τη δημιουργική τους φαντασία. Ένας σημαντικός στόχος: η πρωτοτυπία. 25
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ Ο/Η νηπιαγωγός συνθέτει ανομοιογενείς ομάδες, ανάλογα με τις δεξιότητες, την προσωπικότητα και τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του κάθε παιδιού. Η ανομοιογένεια αφορά, όπως και στα ζευγάρια, τα εξής: το φύλο (αγόρια-κορίτσια), την ηλικία (νήπια- προνήπια), την προσωπικότητα (ηγετικές φυσιογνωμίεςσυνεσταλμένα παιδιά), τις δεξιότητες (πολλαπλή νοημοσύνη) και τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά (βαθμός ωριμότητας, γνωστικό επίπεδο, ικανότητες ή δυσκολίες). Το κάθε μέλος έχει έναν ειδικό ρόλο μέσα στην ομάδα και είναι απαραίτητος για αυτήν. 26
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Η συμβολή της Κοινωνιομετρίας στη σύνθεση των ομάδων Ο/Η νηπιαγωγός για να οργανώσει την τάξη σε ομάδες χρειάζεται να λάβει υπόψη τις προτιμήσεις αλλά και τις απορρίψεις του κάθε παιδιού ώστε να αποφύγει, κατά το δυνατόν, να εντάξει στη ίδια ομάδα μαθητές οι οποίοι δεν επιθυμούν να συνεργαστούν ο ένας με τον άλλο. Η Κοινωνιομετρία μας δίνει ένα χρήσιμο διαγνωστικό εργαλείο για το σκοπό αυτό: το κοινωνιομετρικό τεστ. Το κοινωνιομετρικό τεστ είναι ένα απλό ερωτηματολόγιο με κριτήρια επιλογής, τα οποία αναφέρονται στις επιθυμίες των μελών της ομάδας. Οι κοινωνιομετρικές ερωτήσεις μπορεί να αναφέρονται στη φιλία, τη συνεργασία, το παιχνίδι, την επικοινωνία, την ικανότητα ή δεξιότητα των μελών της τάξης, κ.λπ. Με τα αποτελέσματα του κοινωνιομετρικού τεστ ο εκπαιδευτικός συνθέτει τον κοινωνιομετρικό πίνακα της τάξης, το κοινωνιόγραμμα της τάξης και είναι σε θέση να γνωρίζει την κοινωνιομετρικό status του κάθε μαθητή καθώς και τις σχέσεις του με τα άλλα παιδιά. Περισσότερα στο: Μπίκος, Κ. (2004). Αλληλεπίδραση και κοινωνικές σχέσεις στη σχολική τάξη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 27
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες ΟΙ ΡΟΛΟΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ- συντονίζει την ομάδα έχοντας την ευθύνη της ομαλής λειτουργίας της, με την έννοια ότι βεβαιώνεται ότι όλοι έχουν κατανοήσει τις οδηγίες, ελέγχει εάν όλα τα μέλη της ομάδας συμμετέχουν, καλεί τη νηπιαγωγό εάν υπάρχει κάποιο πρόβλημα ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ- κρατά σημειώσεις για την πορεία της δουλειάς της ομάδας, οργανώνει την παρουσίαση και παρουσιάζει τη δουλειά της ομάδας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΛΙΚΩΝ- είναι υπεύθυνος για τα υλικά που θα χρειαστεί η ομάδα και αναλαμβάνει να συγκεντρώσει και να τα φέρει στην ομάδα. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΧΡΟΝΟΥ- ελέγχει εάν η ομάδα κινείται χρονικά σε ικανοποιητικό ρυθμό και την ενημερώνει για τη ροή του χρόνου. ΕΜΨΥΧΩΤΉΣ- Εμψυχώνει την ομάδα ενθαρρύνοντας τα υπόλοιπα μέλη να συνεχίσουν την εργασία, να βοηθά ο ένας τον άλλο και βεβαιώνεται ότι κανείς δεν τα παρατά. 28
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Η λειτουργία των ρόλων- σε τι χρησιμεύει η χρήση τους; Η δουλειά στην ομάδα είναι πιο αποτελεσματική εάν ο κάθε μαθητής έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο. Έχοντας ο μαθητής ένα ρόλο, έχει καλύτερη πρόσβαση στην ομάδα. Οι μαθητές μαθαίνουν να αναλαμβάνουν συλλογική ευθύνη μέσα από τη συγκεκριμένη αρμοδιότητα που τους δίνει ο ρόλος τους. Διασφαλίζεται η ενεργητική συμμετοχή του κάθε παιδιού. Ο ρόλος τον αναγκάζει να συμμετέχει για να φέρει σε πέρας αυτό που είναι υπεύθυνος να κάνει. Τα κυρίαρχα παιδιά, με ηγετική προσωπικότητα, είναι πιο πιθανό να δώσουν στους άλλους την ευκαιρία να συμμετέχουν, ενώ μαθητές με χαμηλό προφίλ, ντροπαλοί ή συνεσταλμένοι ενθαρρύνονται να συμμετέχουν, όταν έχουν έναν συγκεκριμένο ρόλο στην ομάδα. 29
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Τα καρτελάκια με τους ρόλους που φορούν τα παιδιά για να γνωρίζουν όλοι τι ρόλο έχει ο καθένας 30
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Ο πίνακας με τις ομάδες και τους ρόλους για να γνωρίζουμε κάθε στιγμή την ομάδα και το ρόλο του καθενός. 31
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Τα παιδιά έχουν γίνει ομάδες και ανέλαβαν τους ρόλους τους 32
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες 33
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Θέμα: Οι 4 Εποχές Οι ομάδες συζητούν πριν αποφασίσουν τι θα κάνουν και πώς θα το κάνουν 34
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Η συζήτηση συνεχίζεται 35
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Οι ομάδες εργάζονται συνεργατικά μέσα στα καθορισμένα πλαίσια και σύμφωνα με τους κανόνες. 36
Εφαρμογές στο 2ο Νηπιαγωγείο Καλαμπακίου Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Οι ομάδες παρουσιάζουν τις εργασίες τους στην ολομέλεια της τάξης και ακολουθούν ερωτήσεις, παρατηρήσεις και σχόλια. Τσιλεπώνη Κατερίνα 37
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες Τα τελικά προϊόντα: Οι 4 Εποχές, όπως αποφάσισαν να τις φτιάξουν τα ίδια τα παιδιά 38
Αξιολόγηση των πρακτικών συνεργατικής Τα οφέλη από την εφαρμογή συνεργατικών πρακτικών είναι ποικίλα και πολλαπλά. Α) ως προς τους μαθητές: Θετική συμβολή στη γνωστική ανάπτυξη. Τα παιδιά ωθούνται στην ανακάλυψη της γνώσης μέσα από βιωματικές καταστάσεις αναπτύσσοντας την κριτική σκέψη αλλά και τη δημιουργική τους φαντασία. Ασκούνται στην ανάπτυξη του προφορικού λόγου, στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, στην επίλυση ενός προβλήματος, στον κριτικό αναστοχασμό και αποκτούν μεταγνωστικές δεξιότητες. Θετική συμβολή στην κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη. Τα παιδιά αποκτούν καλή ψυχική υγεία, θετική αυτοεκτίμηση και αυτοαντίληψη και εξασκούνται στην αναγνώριση και έκφραση των συναισθημάτων τους. Αναπτύσσουν επικοινωνιακές και συνεργατικές δεξιότητες και αποδέχονται ευκολότερα τα άλλα παιδιά, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν μαθητές από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Οι σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους είναι ομαλές, φιλικές, χωρίς αντιπαλότητες. Οι συγκρούσεις δε, είναι σπάνιες. 39
Αξιολόγηση των πρακτικών συνεργατικής Β) ως προς τον/την νηπιαγωγό: Η παιδαγωγική αλληλεπίδραση εκπαιδευτικού- μαθητή είναι θετική και η σχέση ανάμεσα τους ποιοτικότερη. Ο/Η νηπιαγωγός γνωρίζει καλύτερα τις δυνατότητες των μαθητών του/της και έχει την ευκαιρία να ωθεί τους μαθητές να χρησιμοποιούν τα ταλέντα και τις δεξιότητές τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Παρατηρεί και αξιολογεί ευκολότερα τα παιδιά και έτσι μπορεί να δώσει ανατροφοδότηση και ενίσχυση όπου χρειάζεται. 40
Αξιολόγηση των πρακτικών συνεργατικής Γ) ως προς το σύνολο της τάξης Το ψυχολογικό κλίμα της τάξης είναι βελτιωμένο. Η συνεργατική τάξη είναι μια κοινωνική ομάδα όπου κυριαρχεί η συναισθηματική ασφάλεια και η αλληλεγγύη. Οι σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους αλλά και οι σχέσεις νηπιαγωγού και παιδιών είναι σχέσεις στοργής και αλληλοσεβασμού. Ο καθένας έχει σημαντική θέση μέσα στην ομάδα και προσφέρει αυτό που μπορεί, ανάλογα με τα ταλέντα και τις δεξιότερες που κατέχει. Οι μαθητές γνωρίζουν ότι στην τάξη τους η προσπάθεια ενθαρρύνεται και η αποτυχία δεν αποδοκιμάζεται. Προσπαθούν για το καλύτερο και τολμούν να κάνουν λάθη. Αποδέχονται την διαφορετικότητα, δέχονται την κριτική, αξιολογούν και αυτοαξιολογούνται. Μυούνται στις αρχές της δημοκρατίας και της ισότητας. 41
Αξιολόγηση των πρακτικών συνεργατικής Η συνεργατική μάθηση όπως κάθε μεθοδολογία δεν είναι πανάκεια. Και φυσικά χρησιμοποιούμε και άλλες μεθόδους ή τεχνικές. Εξαρτάται από τον εκπαιδευτικό και την τάξη που έχει για να αποφασίσει τι είναι καλύτερο για την μαθητική του ομάδα. Όμως οι συνεργατικές πρακτικές επιφέρουν τα παραπάνω αποτελέσματα και βελτιώνουν την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Σας προκαλώ να τη δοκιμάσετε! 42
Αξιολόγηση των πρακτικών συνεργατικής Καλό είναι να θυμόμαστε: «Κανείς δεν μπορεί να κάνει τα πάντα μόνος του. Ο καθένας, όμως, μπορεί να κάνει κάτι μέσα στην ομάδα.» Σας ευχαριστώ Τσιλεπώνη Κατερίνα 43
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ: Αυγιτίδου, Σ. (2008). Συνεργατική Μάθηση στην Προσχολική Εκπαίδευση. Έρευνα και εφαρμογές. Αθήνα: Gutenberg. Γερμανός, Δ. (2006). Οι τοίχοι της γνώσης. Σχολικός χώρος και εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg. Frey K. (1997). H μέθοδος Project. Αφοί Κυριακίδη. Katz, L., & Chard S., C., (2004). H μέθοδος project: Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας των παιδιών της προσχολικής ηλικίας. Επιμέλεια: Κόνσολας, Μ., Μετάφραση: Λαμπρέλλη Ρ. Εκδόσεις Ατραπός. Ματσαγγούρας, Η. (2000). Η σχολική τάξη: Χώρος - Ομάδα Πειθαρχία - Μέθοδος. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. Ματσαγγούρας, Η. (2003). Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. Μπίκος, Κ. (2004). Αλληλεπίδραση και κοινωνικές σχέσεις στη σχολική τάξη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Χατζηδήμου, Δ. (2007). Εισαγωγή στη θεματική της Διδακτικής. Συμβολή στη θεωρία και στην πράξη της διδασκαλίας. Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη. Χρυσαφίδης Κ., (2002). Βιωματική-Επικοινωνιακή Διδασκαλία. Η Εισαγωγή της Μεθόδου Project στο Σχολείο. Εκδόσεις Gutenberg. 44
Συνεργατική δουλειά σε ομάδες ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ: Slavin, R., (1983). Cooperative Learning. New York : Longman Petursdottir, G. Intercultural Iceland. Cooperative Learning in multicultural groups. November 2008. Σεμινάριο ΚΠΕ Φιλίππων. Marina Kog & Julia Moons, «A box full of feelings». Educational program Διαθέσιμο για αγορά στο Διαδίκτυο. Β. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Δούβλη, Γ., Διδακτικές προσεγγίσεις σε πολυπολιτισμικές τάξεις. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.pischools.gr/download/publications/epitheorisi/teyxos9/douvli.pdf Χαραλάμπους, Ν., Συνεργατική μάθηση: από τη θεωρία στην πράξη. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://users.auth.gr/~kliapis/neofytf.pdf Χαραλάμπους, Ν. (1999). Αποτελεσματική μάθηση σε τάξεις μικτής ικανότητας. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://athena.pi.ac.cy/mixability.pdf 45