Έργο Παρακολούθησης Ορνιθοπανίδας και Οικοτόπων Αμβρακικού

ΕΤΑΝΑΜ Έργο Παρακολούθησης Ορνιθοπανίδας και Οικοτόπων Αμβρακικού Ζόγκαρης, Σ., Αλιβιζάτος, Χ., Γούσιας, Β., & Δ. Παπανδρόπουλος Τελική Αναφορά. ΕΤΑΝΑΜ. Αδημοσίευτη Αναφορά, 77 σελ. Αθήνα 2009 1

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το συγκεκριμένο έργο παρακολούθησης περιβαλλοντικών παραμέτρων των οικοσυστημάτων της περιοχής του Εθνικού Πάρκου Υγροτόπων Αμβρακικού υποστηρίζει πτυχές της παρακολούθησης του Εθνικού Πάρκου με τη συμβολή στη συλλογή και ερμηνεία δεδομένων για ορισμένα προστατευόμενα είδη που αποτελούν πολύτιμα στοιχεία της βιοποικιλότητας της προστατευόμενης περιοχής. Οι συγκεκριμένες προδιαγραφές και ο διαθέσιμος χρόνος του έργου ήταν εξαιρετικά περιορισμένες. Η έρευνα πεδίου περιορίστηκε σε λίγες επισκέψεις ερευνητών πεδίου από την περίοδο τέλη Μάιου έως τον Δεκέμβριο 2008. Η δράση παρακολούθησης αφορούσε συγκεκριμένα σε έξι είδη απειλούμενων πουλιών (Αργυροπελεκάνος, Λαγγόνα, Ήταυρος, Στικταετός, Κραυγαετός, Βαλτόπαπια) κυρίως σε επιμέρους περιοχές που έχουν δεχθεί διαχειριστικές παρεμβάσεις κατά την διεξαγωγή έργων αποκατάστασης κατά το πρόσφατο παρελθόν. Εδώ παρουσιάζονται τα μεθοδολογικά βήματα του έργου παρακολούθησης, η ανάλυση των αποτελεσμάτων, συμπεράσματα, και προτάσεις. Ακολουθεί η χαρτογραφημένη απεικόνιση της γεωγραφικής εξάπλωσης των ειδών. Στο έργο της παρακολούθησης συνεργάστηκαν οι ακόλουθοι ερευνητές. Δρ. Σταμάτης Ζόγκαρης, Γεωγράφος-Βιολόγος Μ.Sc. Δρ. Χαράλαμπος Αλιβιζάτος, Ζωολόγος-Ορνιθολόγος Βασίλης Γούσιας, Εκπαιδευτικός-Φυσιοδίφης Δημήτρης Παπανδρόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός-Ορνιθολόγος Στην παρακολούθηση στο πεδίο, ιδιαίτερα πολύτιμη ήταν η συνεισφορά των: Δημήτρης Μπαρέλος (Περιβαλλοντολόγος), Κώστας Φλούδας (Επόπτης Πεδίου Εθνικού Πάρκου) και Κώστας Μανίκας (Επόπτης Πεδίου Εθνικού Πάρκου). Ευχαριστούμε επίσης τους Γιάννη Ρήγα και Βασίλη Χατζηρβασάνη για πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την μεθοδολογία. Στις εφαρμογές χαρτογράφησης συμμετείχε ο Άρης Βιδάλης (Γραφίστας-Φυσιοδίφης). ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η δομή του έργου παρακολούθησης απειλούμενων πουλιών Αρχικές διαδικασίες-προσδιορισμός αναγκών Η μεθοδολογική προσέγγιση αναπτύχθηκε ως συνέχεια του έργου παρακολούθησης που είχε δημιουργηθεί και εφαρμοστεί με το πρόγραμμα Life-Φύση 99. Το παρόν έργο παρακολούθησης ακολουθεί τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις του προγράμματος αυτού και ουσιαστικά εστίασε σε έξι είδη απειλούμενων πουλιών, στα ενδιαιτήματα τους, και σε ορισμένες περιοχές όπου προτάθηκαν ή διεκπεραιώθηκαν έργα αποκατάστασης. Στο έργο παρακολούθησης όπως και στο πρόγραμμα Life-Φύση 99 επιλέχθηκαν έξι προστατευόμενα είδη (Αργυροπελεκάνος, Λαγγόνα, Ήταυρος, Στικταετός, Κραυγαετός, Βαλτόπαπια) για την παρακολούθηση, για τους εξής λόγους: 1 Προτεινόμενη Βιβλιογραφική Αναφορά: Ζόγκαρης, Σ., Αλιβιζάτος, Χ., Γούσιας, Β., & Δ. Παπανδρόπουλος. (2009). Παρακολούθηση Ορνιθοπανίδας και Οικοτόπων Αμβρακικού 2008. Τελική Αναφορά. ΕΤΑΝΑΜ. Αδημοσίευτη Αναφορά, 77 σελ. 2

Α) τα συγκεκριμένα είδη είναι παγκοσμίως απειλούμενα και προσδίδουν στον Αμβρακικό ιδιαίτερη διάκριση ως προστατευόμενη περιοχή καθώς και την δυνατότητα χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελληνική Πολιτεία. Β) τα συγκεκριμένα είδη αρκούν για την κάλυψη-επισκόπηση σχεδόν όλης της προστατευόμενης περιοχής και είναι αρκετά διαφορετικά ώστε να λειτουργούν ως ενδείκτες βιοποικιλότητας σε πολύ διαφορετικούς οικότοπους και σε πολύ μεγάλη έκταση (στην χωρική κλίμακα του τοπίου), Γ) λόγο του περιορισμένου χρόνο του έργου παρακολούθησης, ένα ευρύτερο σύνολο ειδών θα δημιουργούσε προβλήματα συστηματοποίησης της παρακολούθησης. Κρίθηκε προτιμότερο η καταγραφή άλλων ειδών πουλιών να περιοριστεί σε επίπεδο επισκόπησης (καταγραφή αφθονίας, εποχιακής παρουσίας, κατανομή σπάνιων ειδών κ.α.). Οι όροι της προγραμματικής σύμβασης για το συγκεκριμένο έργο παρακολούθησης το 2008 ακολούθησαν αποκλειστικά την παρακολούθηση των έξι ειδών. Προφανώς η έρευνα αυτή δεν θα πρέπει να θεωρηθεί μια πλήρης και ολοκληρωμένη προσέγγιση των αναγκών της παρακολούθησης του συνόλου της ορνιθοπανίδας της περιοχής. Η μεθοδολογική προσέγγιση του αρχικού έργου παρακολούθησης έχει αδυναμίες και δυσκολίες όμως η επανάληψη της ίδιας προσέγγισης προσφέρει συγκρίσιμα στοιχεία. Η εστίαση σε μόνο έξι είδη πουλιών και των ενδιαιτημάτων αυτών των ειδών βοηθά να επικεντρωθεί η έρευνα καλύτερα σε τοπικές διαχειριστικές ανάγκες και στα γνωστικά κενά σε συγκεκριμένες πτυχές της διατήρησης της βιοποικιλότητας στην περιοχή. Με αυτό τον τρόπο η παρούσα έρευνα προσφέρει μια αδρή μορφή παρακολούθησης με τη δυνατότητα σύγκρισης της κατάστασης των ειδών-στόχων και των οικοτόπων, καθώς και των περιοχών όπου υλοποιήθηκαν παρεμβάσεις αποκατάστασης πριν περίπου πέντε χρόνια. Το διάστημα των πέντε χρόνων είναι ικανό να μπορεί να δώσει μια σαφή εικόνα αλλαγών ή τάσεων στα αντικείμενα παρακολούθησης. Σχεδιασμός της παρακολούθησης με στόχο τη διαχείριση (έργο παρακολούθησης 2008) Απώτερος σκοπός αυτού του προγράμματος παρακολούθησης είναι η συνεισφορά του στη διαχείριση και στην προστασία της βιοποικιλότητας και κυρίως των απειλούμενων ειδών πουλιών της προστατευόμενης περιοχής. Για να αποτελέσει η παρακολούθηση διαχειριστικό εργαλείο πρέπει να διαθέτει πληροφορίες που να είναι χρήσιμες για συγκεκριμένες δράσεις διαχείρισης (μέτρα προστασίας, έργα αποκατάστασης ή ανόρθωσης ενδιαιτημάτων, ειδικές ρυθμίσεις στις χρήσεις γης κ.α.). Έργα παρακολούθησης που διαθέτουν άφθονα δεδομένα αλλά λίγες χρήσιμες πληροφορίες που να τροφοδοτούν ή να καθοδηγούν την διαχείριση δεν βοηθούν άμεσα την διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής ειδικά όταν η συγκεκριμένη περιοχή πλήττεται από πολλές ανθρωπογενείς πιέσεις. Στο μικρό χρονικό διάστημα του συγκεκριμένου έργου παρακολούθησης έγινε κάθε προσπάθεια να συνδεθούν οι πληροφορίες που αποκτήθηκαν με προτάσεις ή μέτρα που σχετίζονται με την διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής. Συγκεκριμένοι Στόχοι: -Δεδομένα βάσης Βασικός σκοπός είναι η περαιτέρω ανάπτυξη δεδομένων βάσης για την οικολογία των έξι ειδών προτεραιότητας στον Αμβρακικό με παρόμοιο τρόπο συλλογής πληροφοριών που διενεργήθηκε στο πρόγραμμα Life Φύση 99 (1999-2003). Με τον όρο δεδομένα βάσης αναφερόμαστε σε βασικά στοιχεια για το σύνολο της φυσικής ιστορίας των ειδών στην περιοχή. Αυτό επιτυγχάνεται με επισκόπηση που καλύπτει μεγάλο μέρος της προστατευόμενης περιοχής (κυρίως το βόρειο τμήμα της περιοχής Εθνικού Πάρκου Υγροτόπων Αμβρακικού) με σκοπό να ανιχνευτούν στοιχεία βασικής χωροδιάταξης, εποχιακής εμφάνισης και το καθεστώς αφθονίας των ειδών. Για τα έξι είδη, τα στοιχεία αυτά έχουν κατά πολλοίς αποκτηθεί κατά το διάστημα 1999-2003. -Διατύπωση ερωτημάτων / συγκεκριμένα ζητήματα της παρακολούθησης Για να μπορούμε να θέσουμε τα ερωτήματα (υποθέσεις εργασίας) που θα εξεταστούν μέσω της επιστημονικής παρακολούθησης απαιτούνται αξιόπιστα δεδομένα βάσης. Απώτερος σκοπός της παρακολούθησης είναι να μπορεί να παρακολουθήσει τάσεις καθώς και συγκεκριμένες σημαντικές πτυχές των πληθυσμών και χωρικής κατανομής των πουλιών. Τα επιτυχημένα προγράμματα 3

παρακολούθησης παρέχουν ενδείξεις για σχέση αιτίου-αποτελέσματος. Αυτή η ερμηνεία των φυσικών φαινομένων είναι απαραίτητη για την εξυπηρέτηση διαχειριστικών σκοπών. - Επιρροή του προγράμματος παρακολούθησης στη διαχείριση και ανατροφοδότηση Είναι σημαντικό η επιστημονική παρακολούθηση να μην απομονώνεται στην σφαίρα της επιστημονικής έρευνας χωρίς να υπάρξει διάχυση και εμπλοκή στη διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής. Η σύνδεση της επιστημονικής παρακολούθησης με τη διαχείριση μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Ένας από τους πιο ολοκληρωμένους αναφέρεται στην «προσαρμοζόμενη διαχείριση» (adaptive management). Σε ένα πλαίσιο στενής σχέσης έρευνας-διαχειρισης υπάρχει άριστη διασύνδεση της παρακολούθησης- ερευνητικής αποκατάστασης με την διαχείριση και συχνά αναπροσαρμόζεται η διαχείριση από την πληροφόρηση που αποκτείται από την παρακολούθηση. Τα έργα του Life Φύση 99 που σχετίζονται με την ορνιθοπανίδα καθώς και μια σύνοψη της ζητημάτων που σχετίζονται με την προστασία των ειδών το 2008 συνοψίζονται στον Πίνακα Α 1. -Αποτελεσματικότητα των μεθόδων τυποποιημένης παρακολούθησης Υπάρχουν πολλοί μέθοδοι επισκόπησης και παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας αλλά οι επιλογές δυσκολεύουν όταν η περιοχή είναι πολύ μεγάλη, ποικιλόμορφη και τα είδη-στόχοι είναι πολύ διαφορετικά, με ποικίλες οικολογικές απαιτήσεις. Συνεπώς, ένας επιπλέον στόχος του έργου ήταν η εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της μεθόδου παρακολούθησης που επιλέχθηκε στο πρόγραμμα Life Φύση 99 και να εξετασθούν ζητήματα προσαρμογής ή βελτίωσης των μεθόδων για την μελλοντική συνέχιση του προγράμματος παρακολούθησης. 4

Πίνακας Α1. Διαχειριστικά έργα και σύνοψη σημερινής κατάστασης και προοπτικές που σχετίζονται με τα έξι απειλούμενα είδη πουλιών. Είδος Στόχος Προγραμματισμένες δράσεις στόχοι που υλοποιήθηκαν (1999-2003) Αργυροπελεκάνος Λαγγόνα 1)Έργο Αποκατάστασης Βάλτου Ροδιάς Λιμνοθαλασσών 2)Τεχνητές νησίδες, 3) Έλεγχος ποιότητας νερών, 4) Έλεγχος λαθροθηρίαςενόχλησης. 5) Πρόβλημα πρόσκρουσης σε καλώδια 1)Αποκατάσταση Βάλτου Ροδιάς Λιμνοθαλασσών, 2)Αποκατάσταση παραποτάμιου δάσους στην περιοχή Φραξιά, Λούρου. 3)Έλεγχος λαθροθηρίαςενόχλησης κυρίως στην Ζώνη Πλημμυρών Λούρου. 4) Ενημέρωση Παραιτέρω δράσεις που δεν είχαν προγραμματιστεί (1999-2003) 1) Αντιμετώπιση σύγκρουσης-ψαράδωνκορμοράνων (μελέτη, ενημέρωση, διάχυση) 2) Ενίσχυση ζώνης προστασίας ΖΕΠ στον υγρότοπο Φιδόκαστρουεπέκταση Ζώνης Ειδικής Προστασίας 1)Αντιμετώπιση σύγκρουσης ψαράδων-κορμοράνων, 2) Συνεντεύξεις με ντόπιους. Κατάσταση 2008 Προτεραιότητες σχετικά με την διατήρηση των ειδών στην περιοχή. 1)Η σύγκρουση ψαράδων-κορμοράνων συνεχίζεται και δεν έχει αντιμετωπιστεί συνολικά. 2) Συνεχείς μετακινήσεις περιοχών φωλεοποίσης αλλά και σταθεροποίηση σε μία μεγάλη αποικία στην Λ/θ Λογαρού. 3) Τα προβλήματα ενόχλησης κατά την αναπαραγωγή δεν έχουν αρθεί. 1)Απρόσμενη «επιστροφή» του είδους στην περιοχή 2007-2008. Φώλιασαν για πρώτη φορά στην καταγεγραμμένη ορνιθολογική ιστορία στον Αμβρακικό (ενώ το είδος είναι γνωστό από συνεντεύξεις ότι φώλιαζε πριν το 70 στην περιοχή Βάλτου Ροδιά). 2) Έρευνα αναπαραγωγής του είδους στην περιοχή Βάλτου Ροδιάς. 3) Οι επιπτώσεις έντονης λαθροθηρίας στο Βάλτο Ροδιάς είναι μάλλον το σοβαρότερο πρόβλημα για το είδος. Ήταυρος Βαλτόπαπια Κραυγαετός Στικταετός 1)Αποκατάσταση Βάλτου Ροδιάς Λιμνοθαλασσών, 2) Διαχείριση καλαμιώνων επανεισαγωγή νεροβούβαλων. 3) Έλεγχος λαθροθηρίαςενόχλησης. 1)Αποκατάσταση Βάλτου Ροδιάς Λιμνοθαλασσών, 2) Διαχείριση καλαμιώνων επανεισαγωγή νεροβούβαλων. 3) έλεγχος λαθροθηρίαςενόχλησης. 1)Αποκατάσταση παραποτάμιου δάσους, 2)Αποκατάσταση δάσους στο Μαυροβούνι και στον Προφήτη Ηλία 1)Αποκατάσταση παραποτάμιου δάσους, 2)Αποκατάσταση δάσους στο Μαυροβούνι και στον Προφήτη Ηλία 3)Διαχείριση καλαμιώνων επανεισαγωγή νεροβούβαλων. 1) Ενίσχυση ζώνης προστασίας (ΖΕΠ) στον υγρότοπο Φιδόκαστρου 1) Ενίσχυση ζώνης προστασίας στην πεδιάδα πλημμυρών του Λούρου 1)Ενίσχυση ζώνης προστασίας στην πεδιάδα πλημμυρών του Λούρου. 2) Προσπάθεια αντιμετώπισης λειτουργίας Λατομείου στον Βαλαωρίτη. 1) Επιτυχημένο κλείσιμο αυθαίρετης χωματερής του Δήμου Λούρου. 2) Ενίσχυση ζώνης προστασίας στην πεδιάδα πλημμυρών του Λούρου. 3) Ενίσχυση ζώνης προστασίας στον υγρότοπο Φιδόκαστρου. 1) Η προστασία-διαχείριση υγρότοπου Φιδόκαστρου είναι το σοβαρότερο πρόβλημα για την επιβίωση του αναπαραγόμενου πληθυσμού. Στην περιοχή του υγροτόπου Φιδοκάστρου υπάρχουν φανερές ενδείξεις εντατικοποίησης των πρώην εγκαταλειμμένων υδατοκαλλιεργειών. 2) Ενδείξεις μείωσης του αναπαραγώμενου πληθυσμού επίσης παρατηρήθηκαν στο Υγρότοπο Φιδόκαστρου ενώ το είδος εντοπισθηκε επίσης στο Βάλτο Ροδιάς κατά την εποχή αναπαραγωγής. 3) Οι επιπτώσεις έντονης λαθροθηρίας στο Βάλτο Ροδιάς είναι το σοβαρό πρόβλημα για το είδος. 1) Οι επιπτώσεις έντονης λαθροθηρίας στο Βάλτο Ροδιάς είναι το σοβαρότερο πρόβλημα για το είδος. 2) Σημαντικό πρόβλημα αλλά και ευκαιρία διαχείρισης του αναπαραγόμενου πληθυσμού είναι η διαχείριση υδάτων και ενδιαιτημάτων στο Λούρου- Βάλτο Ροδιάς και στον Υγρότοπο Φιδόκαστρου. 1) Παρακολούθηση ενός πολύ μικρού πληθυσμού που κινδυνεύει με τοπική εξαφάνιση. 2) Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το είδος φώλιασε στην περιοχή το 2008, αλλά υπήρξε παρουσία τουλάχιστον ενός ατόμου κατά την περίοδο αναπαραγωγής. 1) Παρακολούθηση του μεγαλύτερου πληθυσμού της Δυτικής Ελλάδας Ηπείρου κατά το φθινόπωρο 2008. 2) Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι το είδος διατηρεί σταθερό πληθυσμό διαχείμασης στην περιοχή αλλά ο πληθυσμός είναι ευάλωτος σε αλλαγές στα ενδιαιτήματα τροφοληψίας και στις θέσεις κουρνιάσματος. 5

Χαρακτηριστικά του έργου Ορνιθολογικής Παρακολούθησης στον Αμβρακικό Σχέδιο Συστηματικής Παρακολούθησης- Σύντομο Ιστορικό Το Μάρτιο του 2000 αναπτύχθηκε η πρώτη έκδοση του Σχεδίου Συστηματικής Παρακολούθησης και η βάση δεδομένων του προγράμμαατος Life Φύση 99. Η ανανέωση του σχεδίου μετά από ένα χρόνο πιλοτικής δοκιμασίας καθιέρωσε τον άξονα δράσεων παρακολούθησης για κάθε είδος, την μέθοδο συλλογής δεδομένων και τα «ερωτήματα» ή τις υποθέσεις εργασίας που θα έπρεπε να απαντηθούν για κάθε είδος στόχος κατά το έργο του Life Φύση 99. Δυστυχώς ποτέ δεν αναπτύχθηκε γενικό σχέδιο παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας για το σύνολο της ορνιθοπανίδας, ενώ είχαν ειπωθεί γενικές αρχές και προτεραιότητες για την ανάγκη μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης στην παρακολούθηση (βλ. Ζόγκαρης κ.α. 2003). Η συστηματική παρακολούθηση σταμάτησε τον Σεπτέμβριο του 2003 με την λήξη του προγράμματος Life-Φύση 99. Όπως προαναφέρθηκε νωρίτερα, οι προδιαγραφές που απαιτήθηκαν κατά το παρόν έργο παρακολούθησης το 2008 περιορίστηκαν στην απαίτηση μιας επανάληψης της προσέγγισης της παρακολούθησης κατά το έργο Life Φύση 99. Σχήμα Α1. Φόρμα της βάσης δεδομένων όπως δημιουργήθηκε στο πρόγραμμα Life Φύση 99 και εφαρμόστηκε στην παρούσα εφαρμογή παρακολούθησης και το 2008. Φόρμες Πεδίου και Χρήση Σημειωματάριου Σε αυτή την εργασία χρησιμοποιούνται πιστά οι φόρμες πεδίου και η προσέγγιση συλλογής και διαχείρισης δεδομένων που αναπτύχθηκε στο Πρόγραμμα Life Φύση 99.Τα βασικά δεδομένα που εισέρχονται στην βάση δεδομένων καταχωρούνται σε φόρμες πεδίου που σχεδιάστηκαν για να αποδελτιώνονται εύκολα. Τις φόρμες συνοδεύει πάντα χάρτης με κάναβο (quadrat grid) που βοηθά στον προσανατολισμό και εντοπισμό θέσεων στο χάρτη. Οτιδήποτε δεν καταγράφεται στις φόρμες πεδίου καταγράφεται σε σημειωματάριο που συμπληρώνεται καθημερινά στο πεδίο. Στο έργο Παρακολούθησης 2008 οι ερευνητές πεδίου κρατούσαν συμπληρωματικές σημειώσεις με διάφορους τρόπους (μικρού μεγέθους σημειωματάρια, ειδικές φόρμες με επιμέρους χάρτες για την οριοθέτηση επικρατειών πουλιών κ.α.). Το υλικό αυτό προσφέρει πολύ σημαντικά δεδομένα για το σύνολο της προστατευόμενης ορνιθοπανίδας της περιοχής (είδη του καταλόγου Παραρτήματος Ι) αλλά και συνολικά για όλα τα είδη εφόσον συντάσσονταν συγκεντρωτικοί κατάλογοι των ειδών και των αριθμών ατόμων σε συστηματική βάση. Όλες οι σημειώσεις πεδίου απο τους ερευνητές πεδίου φωτοτυπούνται και αρχειοθετούνται για μελλοντική χρήση. 6

Σχήμα Α2. Παραδείγματα διαμερισματοποίησης της περιοχής με σκοπό την συστηματοποιημένη καταγραφή παρατηρήσεων πουλιών όπως οργανώθηκε από το πρόγραμμα Life Φύση 99 και εφαρμόστηκε κατά την παρακολούθηση του 2008. Αριστερά: Η ευρύτερη περιοχή έχει κατατμηθεί σε 18 υποπεριοχές. Δεξιά: παράδειγμα μίας υποπεριοχής (Α4) με τον κάναβο (1Χ1 km2) που αναφέρεται με αλβαβητικό-αριθμητικό συνδυασμό. 7

Σχήμα Α3. Με πλατιά γραμμή αναφέρονται οι διαδρομές που πραγματοποιούνταν κατά το 80% περίπου του χρόνου πεδίου κατά την παρακολούθηση ορνιθοπανίδας το 2008. Στα σημεία με «Χ» υπήρξε τακτική αναφορά και έγιναν καταμετρήσεις. Ερευνήθηκαν και άλλες περιοχές αλλά μόνο περιστασιακά (λιγότερες από δύο επισκέψεις το 2008). Σχήμα Α4. Ο πυρήνας ενδιαφέροντος του Εθνικού Πάρκου Υγροτόπων Αμβρακικού στον οποίο εστίασε η παρακολούθηση κατά το 2008. Σε αυτή την προβολή του χάρτη παρουσιάζεται ο κάναβος με το πλαίσιο της αλφαβητικής-αριθμητικής κωδικοποίησης των καταγραφών. 8

Χαρτογράφηση Παρουσίας Ειδών (Spot Mapping) Η έρευνα-παρακολούθηση για τα έξι είδη-στόχους επικεντρώθηκε στην χαρτογράφηση της παρουσίας τους και στη συστηματική καταγραφή πληροφοριών για την χρήση ενδιαιτημάτων κάθε είδους. Η χαρτογράφηση παρουσίας είναι μια απλή και ακριβής μέθοδος συλλογής γεωγραφικών στοιχείων και βοηθά κυρίως στην μελέτη χωροδιάταξης μεγαλόσωμων πουλιών. Επειδή στο πλαίσιο της παράλληλης δράσης «παρακολούθησης οικοτόπων» συντάχθηκε χάρτης οικοτόπων είναι δυνατός ο συνδυασμός των πληροφοριών και η ανάλυση μέσω Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (G.I.S.). Η έρευνα των καταγραφών επικεντρώθηκε στην Ζώνη Ειδικής Προστασίας (περιοχή SPA) του βόρειου Αμβρακικού και κυρίως στα ενδιαιτήματα που συντηρούν τα είδη προτεραιότητας. Σχήμα Α5. Φόρμα πεδίου για την καταγραφή των ειδών. Η καταγραφή εστίασε στην αναγνώριση της χρήσης ενδιαιτημάτων. Για κάθε παρατήρηση ενός από τα έξι είδη καταχωρούνται τα παραπάνω χαρακτηριστικά στην φόρμα. Αυτό το απλό πρωτόκολλο έχει και μέθοδο ελέγχου ποιότητας. Η κωδικοποιημένες αναφορές δίνονται στο Παράρτημα. Ειδικές προσεγγίσεις στην παρακολούθηση συγκεκριμένων ειδών Το παρόν έργο αναζήτησε συγκεκριμένες πληροφορίες για τα είδη για να μπορεί να αξιολογήσει και να τροποποιήσει τη συλλογή πληροφοριών, αυξάνοντας με αυτόν τον τρόπο την αποτελεσματικότητα της. Παράλληλα με την παρακολούθηση χρήσης του χώρου (χαρτογράφηση θέσεων και έρευνα χρήσης ενδιαιτημάτων) των 6 ειδών με τις μεθόδους που εφαρμόστηκαν στο προηγούμενο πρόγραμμα, είχαν προγραμματιστεί να ολοκληρωθούν και ειδικές έρευνες-αποστολές με στόχο να δοθούν απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα. Προφανώς αυτές οι «έρευνες-αποστολές» είναι αποσπασματικές και δεν έχουν συστηματικό χαρακτήρα, διαπράττονται μόνο όταν κριθεί ότι χρειαζόμαστε τις συγκεκριμένες ειδικές πληροφορίες για τα είδη. Οι ειδικές έρευνες-αποστολές αναφέρονται για παράδειγμα στα εξής: 1) καταμέτρηση-οριοθέτηση επικρατειών ήταυρων στο Υγρότοπο Φιδόκαστρου και στο Βάλτο Ροδιάς, 2) εντοπισμός αποικιών και καταμέτρηση αριθμών φωλιών Αργυροπελεκάνων (χωρίς προσέγγιση σε νησίδες), 3) καταμέτρηση φθινοπωρινής συγκέντρωσης βαλτόπαπιας στο Βάλτο Ροδιάς, 4) εύρεση φωλιάς Κραυγαετού, 5) εύρεση σημείων κούρνιας Στικταετού, 6) εύρεση σημείων κούρνιας Λαγγόνας, 7) καταμέτρηση αριθμό φωλιάζοντων Λαγγόνων, 8) έρευνα για την παρουσία Ήταυρο στην Λίμνη Βουλκαριά, 9) Συλλογή εμεσμάτων και υπολείμματα τροφής από φωλιά και κούρνια Κραυγαετού, 10) Συλλογή εμεσμάτων από κούρνια Στικταετού 9

Προφανώς οι παραπάνω απαιτήσεις δεν μπορούν να γίνουν μόνο με τυποποιημένη μέθοδο καταγραφών ή συστηματικές καταγραφές σε συγκεκριμένα σημεία. Εδώ απαιτείται μια μέθοδο διερεύνησης σε ευρύτερες περιοχές ή και συγκεκριμένες ερευνητικές προσεγγίσεις για κάθε ερώτημα. Για αυτές τις έρευνες απαιτείται πολύ περισσότερος χρόνος και σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται και η χρήση ειδικών μέσων. Κατά το παρόν έργο παρακολούθησης η συγκεκριμένη μορφή έρευνας απασχόλησε την ομάδα πολύ λίγο (περίπου 10% του χρόνου στο πεδίο). Συνεπώς δεν μπορούσαν να εκπληρωθούν ικανοποιητικά όλα τα ερωτήματα που τέθηκαν. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΗΘΕΝΤΩΝ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΕΙΔΩΝ Αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus) Ο Αργυροπελεκάνος είναι το καλύτερα μελετημένο είδος πουλιού στον Αμβρακικό αλλά ταυτόχρονα ένα είδος που προκαλεί σημαντικές δυσκολίες για την διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής. Η περίπτωση του Αργυροπελεκάνου στον Αμβρακικό είναι ταυτόχρονα μια αισιόδοξη ιστορία ανάκαμψης πληθυσμού και ένα σύνθετο πρόβλημα διαχείρισης ιχθυοφάγων πουλιών σε διαχειριζόμενες λιμνοθάλασσες. Χάρη στην πρόσφατη αύξηση του πληθυσμού κορμοράνων που διαχειμάζει στην περιοχή, ο Αμβρακικός αντιμετωπίζει μια κατάσταση σύγκρουσης «ψαράδων-πουλιών» που αφορά πολλές πτυχές της διαχείρισης και έμπρακτης προστασίας της βιοποικιλότητας της περιοχής. Το θέμα αυτό έχει πάρει «επικίνδυνες» διαστάσεις λόγο της στενής συνύπαρξης πελεκάνων και κορμοράνων με συνέπεια την τακτική ενόχληση των αποικιών αναπαραγωγής των πελεκάνων από τους ψαράδες. Το πρόβλημα αυτό έχει οξυνθεί τα τελευταία δέκα χρόνια αφού άρχισαν οι ψαράδες να εισάγουν γόνο ψαριών μέσα στις λιμνοθάλασσες με σκοπό την αύξηση της ιχθυοπαραγωγής. Το πρόβλημα είναι σύνθετο διότι επηρεάζει συνολικά την στάση των τοπικών κοινωνιών σε σχέση με μέτρα και ρυθμίσεις διαχείρισης στον πυρήνα της προστατευόμενης περιοχής (Αθανασόπουλος κ.α. 2003). Πριν το 1983 υπήρξε επίσης ένα κλίμα σύγκρουσης μεταξύ ψαράδων και ιχθυοφάγων πουλιών, και πολύ συχνά οι αποικίες των πελεκάνων είχαν γίνει στόχοι από τους ψαράδες. Αυτές οι αντιλήψεις άλλαξαν μετά από προσπάθεια πολλών χρόνων, ιδίως με την ιδιαίτερη συμβολή της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας στην περιοχή (φύλαξη αποικιών, προγράμματα ενημέρωσης, προγράμματα παρακολούθησης 1984-1998). Οι επιστημονικές έρευνες όπως του Βιολογικού Σταθμού Station Biologique de Tour du Valat σχετικά με την αναπαραγωγική βιολογία του είδους στον Αμβρακικό είχαν ως αποτέλεσμα την παγκόσμια γνωστοποίηση αυτού του ιδιαίτερου πληθυσμού πελεκάνων (Crivelli et al. 1998). Μετά από μέτρα έμπρακτης προστασίας στην δεκαετία του 80, ο πληθυσμός του Αργυροπελεκάνου που περιοριζόταν στην λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό άρχισε να αυξάνεται. Ο τοπικός πληθυσμός αυξήθηκε ακόμη πιο γρήγορα όταν στις αρχές του 90 εγκαταστάθηκε και δεύτερη αναπαραγωγική αποικία στην Λιμνοθάλασσα Λογαρού. Σήμερα ο Αργυροπελεκάνος διατηρεί 90 έως 110 ζευγάρια στον Αμβρακικό αλλά παραμένει ένας μικρός και σχετικά απομονωμένος πληθυσμός που βρίσκεται σε καθεστώς τακτικής ενόχλησης από τον άνθρωπο. Η επιστημονική παρακολούθηση αυτού του μεγαλόσωμου είδους είναι σχετικά απλή επειδή φωλιάζει σε αποικίες μέσα στις λιμνοθάλασσες, ωστόσο πολύ λίγα γνωρίζουμε για την πληθυσμιακή κατάσταση του είδους πριν το 1979 και υπάρχουν ελάχιστες αναφορές για των τοπικό πληθυσμό πριν το 1968. Παραπέρα τα τελευταία χρόνια δεν έχουν δημοσιευθεί επιστημονικές εργασίας για το είδους στον Αμβρακικό. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στον συντονισμό δράσεων για την παρακολούθηση, την ερμηνεία των δεδομένων, και την αποτελεσματική χρήση της γνώσης για την προστασία του είδους. Οι αργυροπελεκάνοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, κατά την περίοδο δηλαδή που δημιουργούν μικρές συμπαγείς ομάδες πάνω σε νησίδες στις λιμνοθάλασσες (Κατσαδωράκης 2002). Το διάστημα της αναπαραγωγής διαρκεί από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο και υπάρχει ασυγχρονία στην φωλεοποίηση κάποια πουλιά γενούν νωρίς, άλλα αρκετά αργότερα ή αναγκάζονται να προσπαθήσουν να φωλιάσουν αργότερα επειδή ενοχλήθηκαν ή 10

διακόπηκε η επώαση των αυγών. Ο πληθυσμός των Αργυροπελεκάνων στον Αμβρακικό είναι ο μοναδικός που φωλιάζει σε παράκτιες λιμνοθάλασσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι αν συνεχίσει να αυξάνεται θα μπορούσε δυνητικά να προσφέρει άτομα για εποικισμό άλλων μεγάλων παράκτιων υγρότοπων της Δυτικής Βαλκανικής χερσονήσου. Στον Αμβρακικό, το είδος χρησιμοποιεί ιδιαίτερα τις λιμνοθάλασσες για την διατροφή του, αλλά τρέφεται σε πολλά άλλα ενδιαιτήματα όπως εκβολές, ποτάμια, έλη, τεχνητές υδάτινες συλλογές (στα εκτακτικά ιχθυοτροφεία) και τακτικά στην θάλασσα. Αργυροπελεκάνοι παρατηρούνται στον Αμβρακικό καθ όλη τη διάρκεια του έτους (επιδημητικός πληθυσμός). Παρόλο που φαίνεται ότι ένα ποσοστό του πληθυσμού μετακινείται και σε άλλους υγρότοπους τους καλοκαιρινούς μήνες, δεν πραγματοποιείται ποτέ μαζική μετανάστευση. Τους καλοκαιρινούς μήνες πιθανότατα η εύρεση τροφής στις λιμνοθάλασσες να γίνεται πιο δύσκολη και τα πουλιά να διασπείρονται το διάστημα από Ιούνιο έως Σεπτέμβριο παρατηρούνται πελεκάνοι στις λίμνες της Αιτωλοακαρνανίας (π.χ. Αμβρακία, Λυσιμαχία), οι οποίοι πολύ πιθανόν να είναι πελεκάνοι από τον Αμβρακικό. Συνεπώς, λόγω της απομόνωσής του και της ιδιαίτερης προσαρμογής του στις τοπικές συνθήκες του Αμβρακικού και της ευρύτερης περιφέρειας, ο πληθυσμός αυτός αξίζει να αντιμετωπιστεί ως ιδιαίτερος υπο-πληθυσμός, που χρήζει ειδική παρακολούθηση με σκοπό την αποτελεσματική διατήρηση της βιωσιμότητά του. Κατάσταση την Ανοιξη 2008 Το παρόν έργο παρακολούθησης για το είδος αυτό άρχισε τον Μάιο 2008 και συνεπώς δεν μπορούσε να προωθηθεί ειδική υποστήρηξη της παρακολούθησης της αναπαραγωγής των πελεκάνων. Είναι σημαντικό να τονίσουμε οτι επειδή τα πουλιά αυτά αναπαράγονται πολύ νωρίς δεν είναι εύκολο να καταμετρηθούν οι φωλιές στις αποικιες με ακρίβεια χωρίς προσέγγιση στις νησίδες (που πρέπει προφανώς να περιλαμβάνει και σχέδιο αντιμετώπισης της όχλησης). Είναι σημαντικό να μην γίνεται άσκοπα προσέγγιση στις αποικίες των αργυροπελεκάνων για να αποφευχθεί κάθε ανθρώπινη ενόχληση κατά το διάστημα αναπαραγωγής. Συνεπώς, κατά την άνοιξη 2008 ολοκληρώθηκε ο εντοπισμός των αποικιών και η κατά προσέγγιση καταμέτρηση φωλιών χωρίς την επίσκεψη ερευνητών σε νησίδες αναπαραγωγής (Βλ. Πίνακα). Οι πληροφορίες απο τους επόπτες πεδίου του προγράμματος ενησχύουν οτι το είδος δεν έχει παρουσιάσει μείωση πληθυσμού στον Αμβρακικό και φαίνεται ότι υπάρχει αναπαραγωγική επιτυχία σε αρκετές φωλιές και στις δύο λιμνοθάλασσες όπου τα πουλιά φωλιάζουν. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός φαίνεται ότι κυμαίνεται μεταξύ 90 και 110 ζεύγάρια. Βέβαια τα σοβαρά προβλήματα ανθρωπογενούς όχλησης που είχαν οι αργυροπελεκάνοι την περίοδο 1999-2003 εξακολουθούν να υφίστανται, ενώ το μεγαλύτερο πρόβλημα φαίνεται να είναι η ανθρωπογενείς ενόχληση ψαράδων και λαθροθηρών στις αποικίες, ιδίως όταν κατά τα τέλη χειμώνα κουρνιάζουν εκει εκατοντάδες Κορμοράνοι. Το πρόβλημα τον Κορμοράνων πιθανότατα να έχει οξυνθεί σε σχέση με το 2002 όταν έγινε η τελευταία έρευνα της σύγκρουσης ψαράδων-κορμοράνων στον Αμβρακικό. 11

Πίνακας Α2. Αποτελέσματα εντοπισμού αποικιών Αργυροπελεκάνων (Μάιος-Ιούνιος 2008). Σημείο Αποικιών Λιμνοθάλασσα Αριθμός Φωλιών Παρατηρήσεις Καμάκια Λογαρού 50-60 Η πιο σταθερή αποικία στην περιοχή, αποτελεί σημαντική βάση για τον πληθυσμό. Στρατηγικά πολύ σημαντικό σημείο για τους αργυροπελεκάνους στον Αμβρακικό διότι από αυτό το κεντρικό σημείο κατευθύνονται σε όλη την περιοχή του Κόλπου. Ωστόσο η περιοχή δέχεται πολύ τακτική ενόχληση από τους ψαράδες. Μακρονήσια Τσουκαλιό 15 Μικρές αποικίες που μειώνονται σε αριθμό λόγο της προοδευτικής διάβρωσης νησίδων. Αυλερή Τσουκαλιό 25-35 Νέα αποικία σε σημείο κοντά στις τεχνιτές νησίδες που δημιουργήθηκαν απο το πρόγραμμα Life Φύση 99. Για μερικά χρόνια οι πελεκάνοι είχαν εγκαταλήψει την περιοχή της Αυλερής και είχαν φιάξει μεγάλη αποικία στα κοντινά Μακρονήσια. Τα Μακρονήσια όμως υποφέρουν από ταχεία διάβρωση και η αποικία έχει μειωθεί ραγδαία. Περιοχή Γκνάβο Τσουκαλιό 1; Περιοχή στην βορειοανατολική πλευρά της Λ/θ Τσουκαλιό όπου υπήρχε μεγάλη αποικία παλιότερα αλλά μειώθηκε. Πιθανή αιτία μπορεί να είναι και η ανθωπογενείς ενόχληση (ψαράδεςλαθροκυνηγοί). Κατάσταση το Φθινόπωρο-Χειμώνα 2008 Κατά το διάστημα του φθινοπώρου-χειμώνα τα σμήνη των πελεκάνων κούρνιαζαν σε σημεία των λιμνοθαλασσών Τσουκαλιό και Λογαρού. Από τα μέσα Νοεμβρίου άρχισε η μεγάλη χειμερινή άφιξη των κορμοράνων που συχνά κουρνιάζουν μαζί με του πελεκάνους κατά την ημέρα ή κυνηγούν μαζί επίσης. Οι ψαράδες των συνεταιρισμών του βόρειου Αμβρακικού διώχνουν τους κορμοράνους τα τελευταία χρόνια με την χρήση σκαφών και πυροβολισμών κυνηγετικών όπλων. Αυτή η πρακτική προκαλεί έντονη ενόχληση στους αργυροπελεκάνους. Συχνά παρατηρήθηκαν πελεκάνοι να εκτοπίζονται από τις βάρκες των ψαράδων που «κυνηγούσαν» τους κορμοράνους. 12

Σχήμα Α6. Χρήση τύπων ενδιαιτημάτων από τον αργυροπελεκάνο κατά το 2008 (Ν=28 καταγραφές). Χρήση Ενδιαιτημάτων Το είδος προφανώς είναι συνδεδεμένο στενά με τις λιμνοθάλασσες και εκεί πάντα γίνονται οι περισσότερες καταγραφές παρουσίας του. Προφανώς είναι και πιο εύκολα να παρατηρηθεί στις λιμνοθάλασσες (όπου το είδος συχνά τρέφεται, κουρνιάζει, φωλιάζει). Κατά το διάστημα 1999-2003 περισσότερες από 80% των καταγραφών ήταν σε λιμνοθάλασσες και συνδεδεμένους υγρότοπικούς σχηματισμούς (π.χ. αλοφυτική βλάστηση). Το 2008 υπήρξε ιδιαίτερη έμφαση σε καταμετρήσεις σε εσωτερικές περιοχές σε σχέση με τον σύνολο του υγρότοπου και καταγράφηκαν πολλές φορές αργυροπελεκάνοι σε εσωτερικά σημεία. Το 2008 η χρήση του ευρύτερου χώρου των λιμνοθαλασσών ανέρχεται σε περίπου 39% ( περιλαμβάνει και τον οικότοπο «αλοφυτική βλάστηση» που σχετίζεται με τις λιμνοθάλασσες). Προφανώς επειδή ο αριθμός καταγραφών του είδους το 2008 είναι εξαιρετικά μικρός για αυτό το πολύ ευρέως κατανεμημένο είδος, δεν μπορούν να εξαχθούν εύκολα συγκριτικά συμπεράσματα. Ωστόσο, ενδιαφέρον παρουσιάζει η αυξημένη χρήση σε έλη-υγρότοπους γλυκών/υφάλμυρων νερών στα εσωτερικά των λιμνοθαλασσών (δηλαδή στην περιοχή Βάλτου Ροδιάς-Ζώνη Πλημμυρών Λούρου). Παρότι το σύνολο των καταγραφών το 2008 είναι πολύ μικρό, καταγράφεται ότι σε σχέση με τις παρατηρήσεις το διάστημα 1999-2003 υπάρχει συχνή χρήση των εσωτερικών υδάτων (εκτός λιμνοθαλασσών) της περιοχής. Όπως κατέγραψαν και οι επόπτες-φύλακες του προγράμματος, μικρές ομάδες (2-10) αργυροπελεκάνων πολύ συχνά παρατηρούνταν μέσα στο Βάλτο της Ροδιάς, και συχνά και στον Ποταμό Λούρο (ιδίως την άνοιξη και νωρίς το καλοκαίρι). Ενώ δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αποδείξεις, είναι δυνατό να έχει πράγματι αυξηθεί η χρήση του Βάλτου της Ροδιάς από τα πουλιά διότι μπορεί να έχει αυξηθεί η βιολογική παραγωγικότητα του Βάλτου λόγο του έργου οικολογικής αποκατάστασης που ολοκληρώθηκε το 2003. Αυτή όμως η υπόθεση εργασίας απαιτεί περαιτέρω έρευνα. Αξιολόγηση ανθρωπογενών πιέσεων ή απειλών για το είδος στον Αμβρακικό (2008) Παρακάτω παρουσιάζονται οι σημαντικότερες ανθρωπογενείς πιέσεις και απειλές που εντοπίστηκαν. Κατατάσσονται σε σειρά προτεραιότητας (οι πρώτες είναι η πιο σημαντικές) κατά την κρίση των ερευνητών με την εμπειρία της παρακολούθησης του 2008. Η σημασία κάθε απειλής για το είδος αναφέρεται συνοπτικά (π.χ. Κρίσιμη, Σοβαρή, Σημαντική, Μέτρια, Χαμηλή κ.ο.κ.). 13

1. Ανθρώπινη ενόχληση στις αποικίες αναπαραγωγής (ενόχληση από ψαράδες, κυνηγούς, λαθροθήρες, φωτογράφους). Σημασία: Ιδιαίτερα Κρίσιμη 2. Αλλοίωση υδρολογικού καθεστώτος και απώλεια κατάλληλων υγροτοπικών ενδιαιτημάτων. Σημασία: Σοβαρή 3. Ηλεκτροφόρα Καλώδια. Σημασία : Πιθανώς Πολύ Σημαντική 4. Μείωση Τροφής. Σημασία: Πιθανώς Μέτρια 5. Γεωργικά φάρμακα, παρασιτοκτόνα και ρύπανση. Σημασία: Πιθανώς Μέτρια ή Σοβαρή 6. Διάβρωση των νησίδων. Σημασία: Μέτρια 7. Απομάκρυνση νεοσσών από φωλιές. Σημασία: Πολύ Χαμηλή Συμπεράσματα από τις ανθρωπογενείς απειλές Το πιο κρίσιμο πρόβλημα για τους πελεκάνους αποτελεί η ενόχληση κατά την περίοδο αναπαραγωγής. Οι αποικίες είναι διάσπαρτες σε νησίδες σε δύο λιμνοθάλασσες και στην περίπτωση της Λιμνοθάλασσας Τσουκαλιό είναι και σε σχετικά δύσβατες περιοχές (π.χ. περιοχή Γκνάβο) όπου δύσκολα γίνεται έλεγχος της ενόχλησης που προκαλούν ψαράδες και λαθροθήρες. Επιπλέον στο Τσουκαλιό οι πελεκάνοι δείχνουν να μετακινούνται σε διαφορετικές νησίδες από χρονιά σε χρονιά. Δεν γνωρίζουμε αν οι συνεχείς μετακινήσεις των υπο-αποικιών σχετίζεται με τακτική ανθρωπογενής ενόχληση (όμως σίγουρα σε ορισμένες περιπτώσεις σχετίζεται και με την προοδευτική διάβρωση των μικρών νησίδων όπου φωλιάζουν τα πουλιά). Υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι η ενόχληση στον Αμβρακικό επηρεάζει άμεσα την αναπαραγωγική επιτυχία των πουλιών (Crivelli et al. 1998) και πιθανότατα ο πληθυσμός των πουλιών θα είχε δείξει πολύ πιο γρήγορη ανάκαμψη αν δεν υπήρξε αυτή η μειωμένη αναπαραγωγική κατάσταση στις αποικίες. Σήμερα υπάρχει έντονο κλίμα «σύγκρουσης» μεταξύ ψαράδων και ψαροφάγων πουλιών. Αυτή η κατάσταση προκαλεί ισχυρή ενόχληση στις αποικίες, κυρίως τους μήνες Ιανουάριο έως και μέσα Μαρτίου. Τα τελευταία χρόνια, κατά το διάστημα αυτό οι ψαράδες τουφεκίζουν κορμοράνους από σκάφη με εξωλέμβιες μηχανές, σχεδόν καθημερινά - και συχνά πλησιάζουν και τις αποικίες αναπαραγωγής των πελεκάνων (όπου κουρνιάζουν κορμοράνοι μαζί με τους πελεκάνους). Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα αυτό δεν αντιμετωπίζεται από τις αρχές. Υπάρχει ένα κλίμα «επιείκειας» από τις αρμόδιες αρχές σχετικά με το ζήτημα της πάταξης της ενόχλησης των πελεκάνων από τους ψαράδες. Οι τοπικές αρχές αδυνατούν επειδή δεν έχουν ποτέ αντιμετωπίσει τέτοιο πρόβλημα, όπου εμπλέκονται οι παραδοσιακοί και νόμιμοι χρήστες των λιμνοθαλασσών, οι ψαράδες των συνεταιρισμών. Είναι προφανές ότι τα τελευταία χρόνια η ενόχληση στα πουλιά ήταν κυρίως ψαράδες των συνεταιρισμών κατά την εκδίωξη των κορμοράνων. Όμως η ενόχληση γίνεται και από άλλου παράγοντες όπως λαθροθήρες (τακτική παρουσία κυρίως στο Τσουκαλιο), ελεύθερους αλιείς (περιστασιακά), καθώς και ειδικούς ενδιαφερόμενους (τηλεοπτικά συνεργεία, τουρίστες, ερευνητές κ.α.). Κρούσματα ενόχλησης από διάφορους επισκέπτες είναι απρόβλεπτα αλλά συμβαίνουν κάθε χρόνο, όμως είναι βέβαιο ότι η ενόχληση από τους ψαράδες τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αυξηθεί έντονα με σοβαρό κίνδυνο στην επιβίωση πολλών μικρών υποαποικιών. Προφανώς υπάρχουν και άλλα σοβαρά προβλήματα για τους αργυροπελεκάνους στον Αμβρακικό ειδική έμφαση θα πρέπει να δοθεί στο πρόβλημα προσκρούσεων και θανατώσεων με καλώδια καθώς και στο πρόβλημα της υποβάθμισης των υδάτων στις λιμνοθάλασσες όπου το είδος τρέφεται. Προτάσεις 14

Πρωταρχικός στόχος θα πρέπει να είναι η διατήρηση των αποικιών αργυροπελεκάνων σε τουλάχιστον δύο λιμνοθάλασσες (Τσουκαλιό και Λογαρού) αυτό βοηθά την διαφύλαξη και εξέλιξη δύο τουλάχιστον αποικιών κάτι που μπορεί να διασώσει τον πληθυσμό εάν μία από τις δύο αποικίες αντιμετωπίσει σοβαρό πρόβλημα (π.χ. εγκατάλειψη λόγο ενόχλησης). Δεύτερον, στόχος θα πρέπει να είναι η εξασφάλιση της φυσικής αύξησης του αναπαραγόμενου πληθυσμού έτσι ο πληθυσμός θα αγγίξει την φέρουσα ικανότητα της ευρύτερης περιοχής και θα μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλες περιοχές. Μια προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας του πληθυσμού δείχνει ότι το είδος θα μπορούσε να αυξηθεί σε αριθμό αναπαραγόμενων ατόμων, κάτι που όμως δεν φαίνεται να γίνεται διότι ορισμένοι παράγοντες θνησιμότητας παραμένουν (Zogaris 2001). Βέβαιο είναι ότι ο πληθυσμός θα μπορούσε να είχε αυξηθεί πολύ πιο γρήγορα μετά το 1980 όπου είχαν απομείνει περίπου 15-20 ζευγάρια. Ο λόγος αυτής της βραδύτερης αύξησης μάλλον οφείλεται στο γεγονός ότι τα πουλιά αντιμετώπισαν αποτυχίες στην αναπαραγωγή. Υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι η ενόχληση στον Αμβρακικό επηρεάζει άμεσα την αναπαραγωγική επιτυχία των πουλιών (Crivelli et al. 1998). Ο πληθυσμός του Αμβρακικού είναι πολύ πιθανό να αυξηθεί μεσο-βραχυπρόθεσμα εάν προστατευθούν αποτελεσματικά οι αποικίες αναπαραγωγής. Αυτό δεν διασφαλίζει την επιβίωσή του τοπικού μακροπρόθεσμα διότι η υγεία του πληθυσμού στηρίζεται και στην κατάσταση διατήρησης των φυσικών οικοσυστημάτων. Μεγάλη σημασία έχει και η κατάσταση διατήρησης των λιμνοθαλασσών και περιφερειακών ελών όπου το είδος συμμετάσχει στα πλέγματα διατροφής. Η μείωση τροφής, η ρύπανση υδάτων, και η ραγδαία αλλαγή ποιότητα οικοτόπων μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τους πελεκάνους. Υπάρχουν και παράγοντες θνησιμότητας (π.χ. ηλεκτροφόρα καλώδια) που επίσης μπορεί να έχουν επηρεάσει τον τοπικό πληθυσμό. Συνεπώς ενώ είδαμε μια τάση επανάκαμψης του πληθυσμού δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι αυτή η τάση θα συνεχιστεί. Η προστατευόμενη περιοχή του Αμβρακικού φέρει μεγάλη ευθύνη για την προστασία του Αργυροπελεκάνου στον ευρύτερο χώρο της Μεσογειακής Ευρώπης. Επειδή πρόκειται για έναν παράκτιο πληθυσμό από πελεκάνους (διαφορετικό των αποικιών που υπάρχουν στο εσωτερικό των Βαλκανίων), υπάρχει πιθανότητα να αυξηθούν και να δημιουργηθούν άλλες αποικίες σε παράκτιους υγρότοπους από πουλιά που θα επιβιώσουν και θα προέρχονται από τον Αμβρακικό. Η παρακολούθηση και οι δράσεις για την διατήρηση του είδους θα πρέπει να αποτελούν τμήμα των πάγιων λειτουργικών εξόδων της προστατευόμενης περιοχής του Αμβρακικού. Σημαντική πρόκληση αποτελεί και το πρόβλημα σύγκρουσης των πουλιών και ψαράδων ένα ζήτημα που δημιουργεί ιδιαίτερες ευκαιρίες έρευνας και την ανάπτυξη εφαρμογών για την αντιμετώπιση. Βασικές δράσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν στην συνέχεια από τον Φορέα Διαχείρισης καθώς και άλλους φορείς που εμπλέκονται στην προστασία της περιοχής αφορούν και τα ακόλουθα: o Θεσμοθετημένη προστασία και αυστηρή τήρηση της απόλυτης προστασίας των αποικιών από την ανθρωπογενής ενόχληση με ενισχυμένη φύλαξη (Δεκέμβριο-Ιούνιο) o Εθελοντικό πρόγραμμα φύλαξης αποικιών με εθελοντές κατά την περίοδο αναπαραγωγής o Αποτελεσματικά μέτρα αντιμετώπισης των κορμοράνων (έρευνα, εφαρμογή, επικοινωνία και ευαισθητοποίηση ψαράδων) o Έρευνα ρύπανσης- οικοτοξικολογική έρευνα πελεκάνων o Απογείωση ή/και μετατροπή εναέριων καλωδίων ΔΕΗ σε συνεστραμμένα (ειδικά σε συγκεκριμένες περιοχές γύρω από την λιμνοθάλασσα Λογαρού). o Ευαισθητοποίηση ψαράδων για θέματα διαχείρισης-διατήρησης βιοποικιλότητας λιμνοθαλασσών o Συνέχιση και βελτίωση της επιστημονικής παρακολούθησης (πιο τακτικές καταμετρήσεις, συντονισμός ερευνών). Συνέχιση της έρευνας αναπαραγωγικής βιολογίας (συντονισμένη οργάνωση επισκέψεων στις νησίδες για ακριβής καταγραφή κάθε άνοιξη)/ οργάνωση διάχυσης των δεδομένων Ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα που σχετίζεται με την παρακολούθηση είναι η δυσκολία συντονισμού και υποστήριξης της έρευνας του Αργυροπελεκάνου στον Αμβρακικό. Προτείνουμε να διεξαχθεί ένα επιστημονικό συνέδριο με σκοπό την υποστήριξη της συνεχιζόμενης έρευνας-προστασίας των πελεκάνων στον Αμβρακικό. 15

Λαγγόνα (Phalacrocorax pygmaeus) Γενικά Τα τελευταία 50 χρόνια το είδος είχε μειωθεί δραματικά στην δυτική Ελλάδα, και ελάχιστες παρατηρήσεις έχουν γίνει στον Αμβρακικό. Όπως μαρτυρούν οι γνωστές έρευνες και καταμετηρήσεις στην περοιχή (έργο Μεσοχειμωνιάτικων Καταμετρήσεων) το είδος ως τώρα απαντούσε σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα και κυρίως τον χειμώνα ή και κατά την μετανάστευση, πάντα σε πολύ μικρούς αριθμούς. Τα τελευταία 40 χρόνια το είδος έχει παρατηρηθεί μόλις εφτά χρονιές στον Αμβρακικό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το είδος αυτό αποτέλεσε είδος-στόχο στο πρόγραμμα Life- Φύση 99 και έγινε εξονυχιστική προσπάθεια εύρεσης και καταγραφής του στην ευρύτερη περιοχή κατά το διάστημα 1999-2003. Κατά το διάστημα αυτό παρατηρήθηκε το είδος μόνο δύο φορές (μεμονωμένα άτομα). Το φθινόπωρο του 2007 το είδος ξαναεμφανίστικε στον Αμβρακικό σε σημαντικούς αριθμούς 2 και την άνοιξη του 2008 φώλιασε στον Βαλτο της Ροδιάς. Μάλιστα, ο μέγιστος αριθμός των 54 πουλιών που μετρήθηκαν στις 1 Ιουλίου 2008 αποτελεί ρεκόρ για το είδος στον Αμβρακικό. Υπολογίζεται ότι φώλιασαν τουλάχιστον 25 ζεύγη το 2008 (το φώλιασμα επιβεβαιώθηκε με την εμφάνιση και φωτογράφηση νεαρών πουλιών στις αρχές του Ιουλίου 2008). Η επανεγκατάσταση του είδους στην περιοχή είναι μια απρόσμενη πραγματικότητα 3. Υπήρξαν από νωρίς ενδείξεις ότι το είδος αυτό δεν ήταν πάντα τόσο σπάνιο στον Αμβρακικό. Πολλοί ντόπιοι ψαράδες και κυνηγοί γνωρίζουν το πουλί με την τοπική ονομασία του «Κολοκότσα». Βάσιμες μαρτυρίες αναφέρουν ότι το είδος φώλιαζε στην περιοχή και απαντούσε σε σχετικά μεγάλους αριθμούς κατά το χειμώνα, αλλά πριν από τα τέλη 60. Οι επίσημες καταγραφές-καταμετρήσεις πουλιών στον Αμβρακικό άρχισαν το χειμώνα του 68, όταν ήδη είχε μειωθεί ή εξαφανιστεί η Λαγγόνα. Ποτέ δεν είχε επίσημα προσδιοριστεί οτι το είδος φωλιάζει στην περιοχή. Οι γέροντες στους οικισμούς Στρογγυλής και Λούρου έχουν σύνδεση τις μεγάλες αλλαγές αλλά και την εξαφάνιση αυτού του πουλιού με την ανθρωπογενής υποβάθμιση του Βάλτου της Ροδιάς. Έχει υποτεθεί ότι η δραματική μείωση της Λαγγόνας κατά την δεκαετία του 60 φαίνεται να σχετίζεται με τη ραγδαία αποστράγγιση και μείωση των ελών γλυκού νερού στον Αμβρακικό. Προφανώς είναι πιθανό να συνδέεται η εξαφάνιση και με άλλες ανθρωπογενείς πιέσεις (πιθανώς και με την καταδίωξη). Είναι γεγονός ότι το μεγάλο έργο του αναχώματος του Λούρου που απόκοψε τον ποταμό από τον Βάλτο τους Ροδιάς διεξαγόταν όλο το διάστημα τα δεκαετίας του 60 και φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε στις αρχές του 70. Αυτό το έργο έφερε συγκλονιστικές αλλαγές στον τεράστιο γλυκόβαλτο (βλ. Καζόγλου & Ζόγκαρης 2002, Lawrie 2002). Αυτές οι αλλαγές μπορεί κάλλιστα να επηρέασαν αρνητικά έναν πληθυσμό λαγγόνων: νεκρώθηκαν τα δέντρα και δεντροσυστάδες που υπήρχαν μέσα στο βάλτο, χάθηκαν τα νούφαρα και άλλες μορφές βλάστησης γλυκού νερού (μειωθήκαν δραματικά τα Cladium mariscus), και μειώθηκαν τα ψάρια του γλυκού νερού διότι όλος ο βάλτος έγινε υφάλμυρος. Μάλιστα λέγεται ότι ένας είδος ψαριού γλυκού νερού χάθηκε εντελώς από την περιοχή του βάλτου και τα μεγάλα κοπάδια με «ποταμόψαρα» από τον Λούρου μειώθηκαν δραματικά μέσα στον βάλτο. Αυτή η μεγάλη αλλαγή πιθανώς να συνδέεται με την τοπική εξαφάνιση της Λαγγόνας. Παρεμπίπτοντος η διαταραχή που προκάλεσε οι οικολογική υποβάθμιση του βάλτου (πιθανώς και η ανθρώπινη ενόχληση) πιθανώς να ευθύνονται και για την εγκατάλειψη της αποικίας αργυροπελεκάνων που βρισκόταν μέσα στον Βάλτο της Ροδιάς μέχρι τα μέσα του 70 (Szijj 1981). Ως το 2007 οι ελάχιστες λαγγόνες που παρατηρούνται στον Αμβρακικό βρίσκονταν σε σχετικά μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων: σε μικρές λιμνοθάλασσες (Τσοπέλι, Πλαματερό, Τσουκαλιό), εκβολές και ποταμούς (Λούρος, Άραχθος), σε έλη γλυκού νερού (Βάλτος Ροδιάς, Ζώνη Πλημμυρών Λούρου), σε αποστραγγιστικές τάφρους και αρδευτικά κανάλια, καθώς και στα εκτατικά ιχθυοτροφεία (Κρατικά 2 Οι πρώτες παρατηρήσεις για το είδος καταγράφηκαν τον Νοέμβριο 2007 από ιταλούς παρατηρητές πουλιών που επικοινώνησαν με τον Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων, ΕΛΚΕΘΕ (οι καταγραφές έγιναν στη Λιμνοθάλασσα Τσοπέλι). 3 Το είδος ξανα-παρατηρήθηκε αργά την άνοιξη το 2009 στον Βάλτο Ροδιάς και σχετιζόταν πάλη με την περιοχή της αποικίας των ερωδιών και την ζώνη πλημμυρών Λούρου ενδείξεις ότι πιθανών η επιστροφή του είδους στον Αμβρακικό δεν ήταν μια περιστασιακή περίπτωση (προσωπικές πληροφορίες Β. Γούσιας- Ιούνιος 2009). 16

Κυπρινοτροφία Ψαθοτοπίου) ή και σπανίως σε Λουρονησίδες πάνω στην ακτή. Το είδος φαίνεται ότι προτιμά αβαθή γλυκά νερά, ενώ το χειμώνα παρατηρείται και σε υφάλμυρα νερά ή σε λιμνοθάλασσες και εκβολές. Τρέφεται με μικρού μεγέθους ψάρια, αμφίβια και σπανιότερα, με μεγάλα υδρόβια έντομα. Πίνακας Α3. Αποτελέσματα καταμετρήσεων της Λαγγόνας στον Αμβρακικό (1968-2008). Οι καταμετρήσεις των χειμώνα διεξάχθηκαν κατα τις επίσημες μεσοχειμωνιάτικες καταμετρήσεις υδρόβιων πουλιών. Συμπληρωματικά αναφέρονται και παρατηρησεις ή καταγραφές και άλλες εποχές (προσωπικές παρατηρήσεις ερευνητών του παρόντος έργου). Η πηγή πληροφοριών για τις παρατηρήσεις κατά τις μεσοχειμωνιάτικες καταμετρήσεις ανήκει στο έργο ανασκόπησης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας (ΕΟΕ 2008). Έτος Χειμώνας Αλλες Εποχές 1968 0 1969 0 1970 0 1971 0 1982 0 1983 5 1984 0 1985 0 1986 0 1987 0 1988 0 1989 0 1990 0 1991 18 1992 4 1993 0 1994 1 1995 8 1996 0 1997 0 1998 0 1999 0 2000 0 2 2001 0 2002 0 2003 0 2004 0 2005 0 2006 0 2007 0 18 2008 10 54 2009 0 3 Κατάσταση την Ανοιξη 2008 Την άνοιξη του 2008 το είδος φώλιασε στη μεγάλη αποικία των ερωδιών στο βορειοδυτικό σημείο του Βάλτου της Ροδιάς. Αυτό αποτελεί ίσως το σημαντικό γεγονός για την ορνιθοπανίδα στην Δυτική Ελλάδα το 2008 διότι το απειλούμενο αυτό είδος δεν είχε ποτέ επιβεβαιωθεί οτι φώλιαζε στον Αμβρακικό. Αυτή η καταγραφή επιβεβαιώνει την πληθυσμιακή επέκταση και εγκατάσταση του είδος στον Αμβρακικό ως αναπαραγώμενο είδος. Μάλιστα, όπως προαναφέρθηκε, ο μέγιστος αριθμός των 54 πουλιών που μετρήθηκαν στις 1 Ιουλίου 2008 αποτελεί ρεκόρ για το είδος στον Αμβρακικό. Ο αναπαραγόμενος αριθμός το 2007 μπορεί να ήταν μεγαλύτερος από 25 ζευγάρια. Στα τέλη Ιουνίου παρατηρήθηκαν και φωτογραφήθηκαν το πρώτα νεαρά πουλιά που είχαν ξεπετάξει από τις φωλιές 17

τους στον Αμβρακικό. Το είδος φαίνεται ότι τρέφεται κυρίως μέσα στον Βάλτο της Ροδιάς καθώς και στην περιοχή της ζώνης πλημμυρών του Λούρου (περίπου στα 10 χιλιόμετρα μήκος ποταμού, κατάντη της γέφυρας Πέτρας). Μικροί αριθμοί κούρνιαζαν τακτικά σε αρμυρίκια στη ζώνη πλημμυρών του Λούρου (ειδικά στο σημείο «Στροφή Λούρου» όπου ο ποταμός σχηματίζει μεγάλες λιμναίες εκτάσεις στην ενεργή κοίτη και παρόχθια ζώνη του). Το είδος δεν παρατηρήθηκε στις λιμνοθάλασσες κατά την εποχή αναπαραγωγής. Η χωρική έκταση που καταλαμβάνει το είδος στον Αμβρακικό κατά την εποχή αναπαραγωγής δεν ξεπερνά τα 30 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Επειδή το είδος αυτό δεν είχε ποτέ ξανά παρατηρηθεί σε τέτοιους αριθμούς στον Αμβρακικό έπρεπε να προσαρμοστεί και η μέθοδος καταγραφής του (εντοπισμός σημείο καταμέτρησης). Τα καλύτερα σημείο παρατήρησης για το είδος είναι τα εξής: 1) Ανάχωμα Πέτρας (ζώνη πλημμυρών Λούρου), 2) Σιδερένιο Παρατηρητήριο Life-Φύση 99 (Ανάχωμα Πέτρας), 3) Λόφος Στρογγυλής (Βάλτος Ροδιάς). Κατάσταση το Φθινόπωρο-Χειμώνα 2008 Το είδος δεν παρατηρήθηκε στην περιοχή μετά το φθινόπωρο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απουσία του και κατά τις μεσοχειμωνιάτικες καταμετρήσεις του 2009 (Ιανουάριος 2009). Η έντονη λαθροθυρία μέσα στο Βάλτο της Ροδιάς προφανώς συνεχίστηκε κατά όλο το διάστημα φθινοπώρου-χειμώνα 2008-09 αλλά δεν υπάρχει καμία ένδειξη σύνδεσης της αποχώρησης των πουλιών από την περιοχή λόγο της λαθροθηρίας. Είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι πολλές περιοχές όπου δυνητικά θα μπορούσαν να διαχειμάσουν λαγγόνες δεν ελέχθησαν κατά την περίοδο του φθινοπώρου και χειμώνα. Το είδος ξανα-παρατηρήθηκε αργά την άνοιξη το 2009 στον Βάλτο Ροδιάς και σχετιζόταν πάλη με την περιοχή της αποικίας των ερωδιών και την ζώνη πλημμυρών Λούρου ενδείξεις ότι πιθανών η επιστροφή του είδους στον Αμβρακικό δεν ήταν μια περιστασιακή περίπτωση (προσωπικές πληροφορίες Β. Γούσιας- Ιούνιος 2009). Σχήμα Α7. Χρήση τύπων ενδιαιτημάτων από την Λαγγόνα το 2008 (Ν=18 καταγραφές). Χρήση Ενδιαιτημάτων Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατανομή του είδους στον Αμβρακικο και η σχετικά εξειδικευμένη χρήση ενδιαιτημάτων. Επειδή το είδος έχει μια πολύ περιορισμένη κατανομή (σχεδόν αποκληστικά στο βορειοδυτικό τμήμα της προστατευόμενης περιοχής) ο σχετικά μικρός αριθμός καταγραφών έχει πολλή μεγάλο ποσοστό επαναλήψεων σε σταθερά και χαρακτηρηστικά σημεία. Συνεπώς οι καταγραφές κατά την άνοιξη-καλοκαίρι του 2008 μας δίνουν σαφείς ενδειξης της τακτικής χρήσεις συγκεκριμένον 18

ενδιαιτημάτων. Ενδιαφέρον αποτελεί η παρατήρηση ότι 44 % των καταγραφών ήταν πάνω σε υψηλούς θαμνώνες και δένδρα της παρόχθιας ζώνης (παρόχθιοι θαμνώνες και δάση). Το είδος φαίνεται ότι έχει αυτά τα ενδιαιτήματα απολύτως απαραίτητα για να κουρνιάζει, για κάλυψη, και ξεκούραση δίπλα στα υδάτινα σώματα. Το είδος φωλιάζει σε καλαμιώες στον Αμβρακικό (17% χρήση ενδιαιτημάτων). Επίσης το είδος παρατηρήθηκε να τρέφεται και να χρησιμοπιοί τους καλαμιώνες του Βάλτου Ροδιάς καθώς και τα ανοιχτά στάσιμα νερά του ποταμού Λούρου (Ζώνη Πλημμυρών Λούρου). Κατά την περίοδο αναπαραγωγής το είδος παρατηρήθηκε μόνο σε γλυκά νερά (ποταμός, ποτάμια έλη, γλυκόβαλτος). Πιθανώς μικρό ποσοστό των πουλιών να εισέρχωνταν και στο νότιο ήμιση του βάλτου Ροδιάς (ως το ύψος της λίμνης Πλατανάκι) όπου τα νερά είναι υφάλμηρα αργότερα κατά το καλοκαίρι. Τονίζουμε ότι τα έργα αποκατάστασης παρόχθιων δασών (Life-Φύση 99, RIPIDURABLE Interreg IIIC-Sud) καθώς και το έργο επαναπλημμυρισμού του Βάλτου Ροδιάς (Life-Φύση 99) αναφέρθηκαν συγκεκριμένα σε ενδιαιτήματα για την Λαγγόνα στην περιοχή και περιλάμβαναν το είδος αυτό στους επιμέρους στόχους της αποκατάστασης. Η δυνητική σημασία της περιοχής της Ζώνης Πλημμυρών του Λούρου και του Βάλτου της Ροδιάς γνωστοποιήθηκε αρχικά από συνεντεύξεις των ντόπιων κατοίκων της Στρογγυλής (Χατζηρβασάνης 2001, Καζόγλου και Ζόγκαρης 2002, Ζόγκαρης κ.α. 2003). Η «επιστροφή» της Λαγγόνας στην περιοχή είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό γεγονός για την προστασία της φύσης στην περιοχή και θα μπορούσε να συνδεθεί με την αποκατάσταση των ενδιαιτημάτων αυτής της περιοχής. Αξιολόγηση ανθρωπογενών πιέσεων ή απειλών για το είδος στον Αμβρακικό άνοιξη 2008 Παρακάτω παρουσιάζονται οι σημαντικότερες ανθρωπογενείς πιέσεις και απειλές που εντοπίστηκαν. Κατατάσσονται σε σειρά προτεραιότητας (οι πρώτες είναι η πιο σημαντικές) κατά την κρίση των ερευνητών με την εμπειρία της παρακολούθησης του 2008. Η σημασία κάθε απειλής για το είδος αναφέρεται συνοπτικά (π.χ. Κρίσιμη, Σοβαρή, Μέτρια, Σημαντική, Χαμηλή κ.ο.κ.). 1. Διατήρηση της μεγάλης αποικίας αναπαραγόμενων πελαργόμορφων πουλιών στο Βάλτο της Ροδιάς. Σημασία: Κρίσιμη 2. Λαθροθηρία. Σημασία: Ιδιαίτερα Κρίσιμη (έντονη ενόχληση στην περιοχή Βάλτου της Ροδιάς μόλις μετά την περίοδο αναπαραγωγής) 3. Υποβάθμιση Υγροτόπου Βάλτου Ροδιάς κάτω ρου Λούρου: Σημασία: Κρίσιμη (μείωση της βιολογικής παραγωγικότητας και των ενδιαιτημάτων γλυκών υδάτων στον Βάλτο της Ροδιάς) 4. Εκδίωξη Κορμοράνων. Σημασία: Σοβαρή (εκδίωξη Λαγγόνων από της λιμνοθάλασσες κατά τους χειμερινούς μήνες) 5. Υλοτόμηση παραποτάμιων δέντρων. Σημασία: Σοβαρή 6. Κυνήγι. Σημασία: Σημασία: Άγνωστη 7. Πρόβλημα έλλειψης τροφής. Σημασία: Πιθανών χαμηλή Συμπεράσματα από τις ανθρωπογενείς απειλές Επειδή το είδος πλέων φωλιάζει στο Βάλτο της Ροδιάς η σημασία της μεγάλης αποικίας και του χώρου του βόριου τμήματος του Βάλτου και καθώς και η ευρύτερη περιοχή της Ζώνης Πλημμυρών του Λούρου αποκτούν μεγαλύτερη διάκριση. Αφού απαγορεύτηκε το κυνήγι στην περιοχή της ζώνης πλημμυρών Λούρου (2008) το κύριο πρόβλημα άμεσης ενόχλησης των πουλιών στην περιοχή διαβίωσης του είδους είναι πλέων η λαθροθηρία. Προφανώς το είδος δεν αποτελεί στόχο των λαθροθηρών αλλά η πιθανότητα ενόχλησης δημιουργεί μια ιδιαίτερα κρίσιμη κατάσταση διότι το λαθροκυνήγι στην περιοχή αρχίζει από τις αρχές Ιουλίου και είναι πολύ έντονο μέχρι το χειμώνα. 19

Το σοβαρότερο ζήτημα για την εξασφάλιση-διατήρηση του αναπαραγόμενου πληθυσμού είναι η διατήρηση της μεγάλης αποικίας πελαργόμορφων στο Βάλτο Ροδιάς. Η Λαγγόνα αναπαράγεται σε μια πολύ μεγάλη αποικία ερωδιών, χουλιαρομήτων, χαλκόκοτων που βρίσκεται περίπου 800 μ νότια από το Ανάχωμα της Πέτρας, στο βόρειο τμήμα του Βάλτου της Ροδιάς. Η αποικία αυτή είναι από της μεγαλύτερες στην Ελλάδα με περισσότερα από 1500 ζευγάρια πουλιών. Αποτελείται από μικτούς καλαμιώνες που είναι πλημμυρισμένοι ως αργά το Ιούνιο-Ιούλιο (η στάθμη του Βάλτου συνήθως μειώνεται ραγδαία στην αρχή του καλοκαιριού). Δεν έχει διερευνηθεί ποτέ τι στάθμη υδάτων απαιτεί η αποικία για να συνεχίσει να αποτελεί σημείο σταθερής αναπαραγωγής για μια τόσο μεγάλη συγκέντρωση πουλιών. Η διαβίωση της αποικίας είναι ιδιαίτερα σοβαρό θέμα και αυτό καθιστά των αναπαραγόμενο πληθυσμό εξαιρετικά ευάλωτο. Κατά το παρελθών η αποικία ερωδιών χρησιμοποιούσε παρόχθιες δενδροσυστάδες στον Λούρο όμως εγκαταλείφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του 80 (πιθανών λόγο ανθρωπογενούς ενόχλησης). Απαιτείται άμεσα έρευνα των αναγκών της συγκεκριμένης αποικίας (ανάγκες σε στάθμη επιφανειακών υδάτων, ποιότητα υδάτων, παρουσία ή όχι δενδρώδους βλάστησης κ.α.). Κρίσιμη είναι βέβαια και η κατάσταση υποβάθμισης της οικολογικής ποιότητας του ποτάμιου συστήματος και του Βάλτου της Ροδιάς όπου θα έπρεπε να συνεχίσουν έργα διαχείρισης και αποκατάστασης. Προτάσεις Το είδος είναι ελάχιστα γνωστό στην δυτική Ελλάδα και Ήπειρο. Για την επιβίωση του αναπαραγόμενου πληθυσμού του Αμβρακικού απαιτείται η προστασία-διατήρηση της μεγάλης αποικίας πελαργόμορφων στο βόρειο τμήμα του Βάλτου της Ροδιάς καθώς και η παρουσία ήσυχων ενδιαιτημάτων τροφοληψίας (γλυκά και υφάλμυρα έλη) καθώς και σημεία κούρνιας και κάλυψης (παρόχθια δάση). Είναι επιτακτική ανάγκη να ερευνηθούν οι «ανάγκες» διατήρησης και αναπαραγωγικής επιτυχίας των πουλιών της μεγάλης αποικίας του Βάλτου Ροδιάς. Η περαιτέρω έρευνα θα μπορούσε να δώσει πληροφορίες για τις ανάγκες διαχείρισης της αποικίας. Η αποικία προφανώς είναι εξαιρετικά ευάλωτη σε υδρολογικές αλλαγές. Βασικές δράσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν στην συνέχεια από τον Φορέα Διαχείρισης καθώς και άλλους φορείς που εμπλέκονται στην προστασία της περιοχής αφορούν και τα ακόλουθα: o o o o o o Διαχείριση υδάτων του Βάλτου της Ροδιάς με σκοπό την διατήρηση της μεγάλης αποικίας στο βόρειο τμήμα του βάλτου (π.χ. είναι σημαντικό να ενεργοποιηθούν δράσεις όπως η λειτουργία των θυροφραγμών που ενώνουν τον ποταμό Λούρο με τον Βάλτο Ροδιάς μετά από ειδική μελέτη που να ερευνά της υδρολογικές «ανάγκες» της αποικίας και των οικοσυστημάτων του βόρειου τμήματος του Βάλτου) Πάταξη της λαθροθηρίας στο Βάλτο Ροδιάς-Ζώνη Πλημμυρών Λούρου (η ενόχληση κατά τους θερινούς μήνες πολύ πιθανών προκαλεί σημαντική ενόχληση) Έλεγχος της αυθαίρετης καταδίωξης Κορμοράνων (η καταδίωξη του συγγενικού Κορμοράνου πιθανώς να σημαίνει και εκδίωξη της λαγγόνες κατά τους χειμερινούς μήνες από της λιμνοθάλασσες) Αναδάσωση παρόχθιων περιοχών κατά μήκος του ποταμού Λούρου (απαιτείται συνέχιση προσπαθειών στο Δήμο Λούρου ειδικά στην περιοχή της «Στροφής Λούρου» και περιοχή Φραξιά) Ιχθυολογική έρευνα με σκοπό την προστασία/αποκατάσταση της πανίδας γλυκών υδάτων του Βάλτου Ροδιάς Έρευνα της αναπαραγωγικής βιολογίας της Λαγγόνας στην περιοχή και της ιστορικής παρουσίας του είδους στον Αμβρακικό 20