Θεοδωράκης, Γ. (1999). Σωµατική εικόνα, σωµατική κάθεξη και ψυχική υγεία. Αθλητική Απόδοση και Υγεία, 1, 91-110.

Εικόνα του σώµατος 1 Θεοδωράκης, Γ. (1999). Σωµατική εικόνα, σωµατική κάθεξη και ψυχική υγεία. Αθλητική Απόδοση και Υγεία, 1, 91-110. Περίληψη Τα άτοµα ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την εικόνα του σώµατός τους και αυτή η εικόνα επηρεάζει τα συναισθήµατά τους, τη συµπεριφορά τους, και την ψυχική τους υγεία. Ο σκοπός της εργασίας αυτής ήταν να παρουσιάσει εκτεταµένα τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί διεθνώς πάνω στο θέµα αυτό τα τελευταία 25 χρόνια, και να κάνει συγκρίσεις µε τα αποτελέσµατα µιας ανάλογης έρευνας σε ελληνικό γυναικείο πληθυσµό. είγµα 270 γυναικών που συµµετείχαν σε προγράµµατα άσκησης ηλικίας 18 έως 50 χρονών, συµπλήρωσαν δυο ερωτηµατολόγια σωµατικής κάθεξης και εικόνας του σώµατος. Η παραγοντική ανάλυση της κλίµακας σωµατικής κάθεξης έδειξε ότι οι παράγοντες που προέκυψαν έδειξαν οµοιότητες µε ανάλογες µελέτες διεθνώς και στα γυναικεία στερεότυπα κατ' επέκταση. Επιπλέον, από τις συγκρίσεις της κλίµακας της σωµατικής εικόνας διαπιστώθηκε ότι τα άτοµα που αντιλαµβάνονται το σώµα τους ως αδύνατο είναι περισσότερο ικανοποιηµένα από αυτό. Με βάση τα αποτελέσµατα φαίνεται ότι η αντίληψη των ατόµων ότι το σώµα τους είναι γυµνασµένο, επηρεάζει θετικά τα άτοµα και τα ικανοποιεί. Αυτή η ικανοποίηση των ατόµων από το σώµα τους και την εικόνα τους θα πρέπει να απασχολεί ιδιαίτερα τους διδάσκοντες σε ανάλογα προγράµµατα ενηλίκων, αν θέλουν να ευχαριστούν τα ασκούµενα άτοµα περισσότερο. Abstract Body image, body cathexis and mental health Studies have reported significant relationships between attitudes toward the body and attitudes toward the self. The aim of this study was to examine the relationship between body cathexis and body image. The sample consisted of 270 females, 18 to 50 years of age, participants in physical fitness programs. Two scales, the Body Cathexis, and the Body Image were used. Results showed high internal consistency of the Body Cathexis scale. Factor analysis provided similar factors with those noted in studies in other countries, indicating that there may be some resemblance of female body stereotypes. Results also showed that individuals that perceived their body as thin, where the more satisfied from their body. It seems that for the participants in fitness programs, specialists may pay more attention into body image and body satisfaction factors. Εισαγωγή Οι στάσεις των ατόµων προς τον εαυτό τους και το σώµα τους αποτελούν βασικό στοιχείο αρκετών θεωριών και µοντέλων αθλητικής συµπεριφοράς (Fox & Corbin, 1989). Ένα πρόγραµµα άσκησης, ή ένας αθλητικός τρόπος ζωής, θεωρείται ότι έχουν ευεργετική επίδραση στα άτοµα και στην ψυχική τους υγεία ειδικότερα. Το άτοµο που νοιώθει καλύτερα µε το σώµα του, την εµφάνισή του, τις δυνατότητες του σώµατός του, τα όργανα και της λειτουργίες του οργανισµού του, θεωρείται ότι ταυτόχρονα νοιώθει καλύτερα και από τον εαυτό του. Στην εργασία αυτή θα παρουσιασθούν διεξοδικά εργασίες των τελευταίων 25 χρόνων που αποδεικνύουν τη σπουδαιότητα της σωµατικής

Εικόνα του σώµατος 2 εικόνας, και θα παρουσιασθεί µια σχετική έρευνα σε ελληνικό πληθυσµό, µε σκοπό τη σύγκριση µε αποτελέσµατα άλλων χωρών, και την εξέταση των επιδράσεων της σωµατικής εικόνας στα άτοµα, και ειδικότερα στον γυναικείο πληθυσµό. υο είναι οι βασικές µεταβλητές από το χώρο της ψυχολογίας που έχουν σχέση µε το θέµα αυτό. Η Σωµατική Εικόνα και η Σωµατική Κάθεξη είναι δύο παράγοντες που αναφέρονται στην ικανοποίηση των ατόµων από την εµφάνισή τους και το σώµα τους γενικότερα. Ειδικότερα, η Σωµατική Κάθεξη εκφράζει τη σχέση µεταξύ του σώµατος και του εαυτού και ορίζεται ως «ο βαθµός ικανοποίησης ή µη ικανοποίησης που έχει το άτοµο για διάφορα µέρη του σώµατος και των λειτουργιών του (Secord & Jourard, 1953, p.343). Η Σωµατική Εικόνα από την άλλη πλευρά, εκφράζει την «οπτική ιδέα που έχει ένα άτοµο για το σώµα του» (Darten, 1972: Secord & Jourard, 1953). Οι ερευνητές στην περιοχή αυτή χρησιµοποιούν και άλλους όρους ανάλογα µε τα σηµεία που θέλουν να τονίσουν περισσότερο και ανάλογα µε τις περιοχές που εργάζονται (πχ. body concept, body awareness, body schema). Αναλυτικότερες αναφορές στο θέµα αυτό γίνονται σε σχετικό βιβλίο (Fisher, 1986). Η συµµετοχή των ατόµων σε αθλητικές δραστηριότητες έχει πολλές θετικές ψυχολογικές επιδράσεις. Πράγµατι τα άτοµα νοιώθουν καλύτερα όταν συµµετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες. Νοιώθουν να εκτονώνονται, να µειώνεται το άγχος τους, να αυξάνεται η αυτοπεποίθησή τους, και να χαλαρώνουν. Επίσης νοιώθουν ευχάριστα από την επικοινωνία µε άλλα άτοµα, ότι κάνουν κάτι δηµιουργικό κλπ. Σχετικά µε τις ψυχολογικές µεταβλητές που εξετάζονται στην εργασία αυτή, είναι γενικά αποδεκτό ότι η βελτίωση της εικόνας του σώµατος είναι ένας από τους βασικούς λόγους που ωθούν το γυναικείο και τον ανδρικό πληθυσµό να συµµετέχει σε προγράµµατα άσκησης. Φαίνεται λοιπόν ότι η µελέτη του θέµατος αυτού είναι ιδιαίτερα σηµαντική στο χώρο της άσκησης και του αθλητισµού καθώς αρκετές έρευνες έχουν αποδείξει την αύξηση της ικανοποίησης των ατόµων από τη σωµατική τους εµφάνιση ως αποτέλεσµα της συµµετοχής σε προγράµµατα άσκησης (Balogun, 1987; Τucker, 1983α, 1983γ). Επιπρόσθετα, η συµµετοχή των ατόµων σε προγράµµατα άσκησης ή τον αθλητισµό εκτός από τη θετική επίδραση στο επίπεδο της σωµατικής τους εικόνας, συντελεί στην αύξηση του επιπέδου αυτοεκτίµησής τους (Sonstroem, 1984). Παράγοντες που επιδρούν στη διαµόρφωση της εικόνας του σώµατος Κάθε άτοµο έχει ένα ιδανικό σώµα ως πρότυπο στο µυαλό του για τον εαυτό του, τα άτοµα της ηλικίας του, ή για τα άτοµα άλλων ηλικιών. Ταυτόχρονα έχει ένα ιδανικό σώµα ως πρότυπο για τα άτοµα του αντιθέτου φύλου. Είναι ενδιαφέρον να εξετάσει κανείς το πως διαµορφώνεται αυτό το ιδανικό σωµατικό πρότυπο στα άτοµα. Η ιδανική εικόνα που σχηµατίζεται στο µυαλό κάθε ατόµου είναι κάτι που µαθαίνεται και που αποκτάται µέσα από τα πολιτιστικά πρότυπα, και την επίδραση των µέσων µαζικής ενηµέρωσης, την επίδραση των τοπικών κοινωνιών, και την επίδραση της εποχής. Άλλα για παράδειγµα, ήταν τα σωµατικά πρότυπα της αρχαίας Ελλάδας, άλλα τα πρότυπα της βυζαντινής εποχής, άλλα της αναγέννησης, άλλα στις αρχές του αιώνα και άλλα σήµερα. Ο Fisher (1986) θεωρεί ότι τα παιδιά δοµούν το µοντέλο της εικόνας του σώµατός τους από τις σχέσεις τους µε τους άλλους, δηλαδή διδάσκονται και µαθαίνουν να κρίνουν ένα σώµα ως καλό ή κακό, ελκυστικό ή άσχηµο, µε βάση τα "σωµατικά πρότυπα" που κυριαρχούν. Ακόµα θεωρεί ότι τα δύο φύλα χρησιµοποιούν διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης των σωµατικών τους εµπειριών.

Εικόνα του σώµατος 3 Η εικόνα που έχει στο µυαλό του κάθε άτοµο για το σώµα του και την εµφάνισή του είναι κάτι πιο περίπλοκο από αυτό που βλέπουν οι άλλοι ή ακόµα και από αυτό που βλέπει το ίδιο άτοµο στον καθρέφτη. Σπανίως δε η εικόνα αυτή για το σώµα του µπορεί να προσεγγίζει την πραγµατική σωµατική του κατάσταση. Κατά την άποψη του Burns (1982), η εικόνα του σώµατος είναι σύνθεση τεσσάρων στοιχείων. Το πρώτο είναι η υποκειµενική αντίληψη που έχει το άτοµο για την εµφάνισή του και τις σωµατικές του ικανότητες. Το δεύτερο είναι οι προσωπικές καταστάσεις και συναισθηµατικές εµπειρίες που έχει ζήσει ή ζει το κάθε άτοµο. Το τρίτο αποτελείται από την επίδραση των κοινωνικών παραγόντων στο άτοµο και την αντίδραση του ατόµου σ' αυτούς. Το τέταρτο αποτελείται από την ιδανική σωµατική εικόνα, που διαµορφώνεται από τις εµπειρίες του ατόµου, τις παραστάσεις του, τις αντιλήψεις του, από συγκρίσεις µε άλλα πρότυπα και την ταύτιση µε σώµατα άλλων ατόµων. Το ντύσιµο ή το µακιγιάζ για παράδειγµα επηρεάζουν τη διαµόρφωση της σωµατικής εικόνας των ατόµων. Πράγµατι κάποιες έρευνες έδειξαν ότι οι γυναίκες έχουν θετικότερη εικόνα για το σώµα τους όταν φορούν µακιγιάζ (Cach, Rissi, & Chapman, 1985; Theberge & Kernalernen, 1979), ενώ αυτή η εµπιστοσύνη στην εικόνα τους χάνεται όταν δεν φορούν µακιγιάζ. Ακόµα οι άνδρες αξιολογούν τις µακιγιαρισµένες γυναίκες ως πιο ελκυστικές, ενώ οι γυναίκες όταν κρίνουν άλλες γυναίκες, µακιγιαρισµένες ή µη, δεν δείχνουν διαφορές (Cash, Dawson, Davis, Bowen, & Galumbeck, 1989). Φαίνεται ότι η ικανοποίηση των ατόµων από το σώµα τους είναι µια υποκειµενική αντίληψη και όχι µια πραγµατική κατάσταση, εκφράζει δηλαδή το τι νοιώθουν τα άτοµα και όχι το τι συµβαίνει στην πραγµατικότητα. Ταυτόχρονα τα άτοµα προσπαθούν να βελτιώσουν την εικόνα τους είτε µε το µακιγιάζ, είτε µε το ντύσιµο, είτε µε την άσκηση, αφ ενός για να νοιώθουν τα ίδια καλύτερα, και αφ ετέρου για να τους βλέπουν οι άλλοι καλύτερα. Το ιδανικό γυναικείο πρότυπο που προβάλλεται από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης είναι το αδύνατο σώµα. Αυτό είναι το κοινωνικό πολιτιστικό πρότυπο της εποχής µας (Garner, Garfinkel, Schwartz, & Thompson, 1980; Silverstein, Perdue, Peterson, & Kelly, 1986). Σχετική έρευνα έδειξε ότι το αδύνατο σώµα δεν είναι απλά το πρότυπο της εποχής µας, αλλά ο πολιτισµός της εποχής ωθεί ιδιαίτερα τη γυναίκα στη δίαιτα για αδύνατο σώµα (Garner, et al., 1980). H ικανοποίηση των γυναικών από την εικόνα του σώµατός τους δεν επηρεάζεται µόνο από τα φυσικά τους χαρακτηριστικά, αλλά και από τον τρόπο που τις βλέπουν οι άλλοι, τη σύγκρισή τους µε άλλες γυναίκες στο περιβάλλον που ζουν και τη σύγκρισή τους µε τα πολιτιστικά πρότυπα. Έτσι το επίπεδο της αυτοεκτίµησής τους και η επίδραση των «σηµαντικών άλλων» συντελούν στη διαµόρφωση της ικανοποίησης των ατόµων από το σώµα τους. Σε σχετική έρευνα (Thomas, 1989) η ικανοποίηση από το σώµα συσχετιζόταν µε την αυτοεκτίµηση και µε τις απόψεις των «σηµαντικών άλλων», όπως των γονέων, των φίλων, των συζύγων, κλπ για αυτό. Άλλες εργασίες µε µαζορέτες (Humphries & Gruber, 1986) έδειξαν ότι τα αυστηρά σωµατικά πρότυπα για αδύνατο σώµα οδηγούν σε εξαντλητικές, επικίνδυνες δίαιτες και παραµορφωµένη σωµατική εικόνα. Η ελκυστικότητα απασχολεί πιο έντονα συνήθως τις γυναίκες, έτσι ώστε κατά την εφηβική ηλικία ασχολούνται πολύ µε τις σωµατικές τους αλλαγές. Αργότερα ξοδεύουν πολύ χρόνο και χρήµα για την εµφάνισή τους σε καλλυντικά, κρέµες και δίαιτες (Kelson, Κearney-Cooke, & Cansky, 1990).

Εικόνα του σώµατος 4 Σε άλλες έρευνες φαίνεται ότι τα παιδιά από πολύ µικρή ηλικία αποκτούν προτιµήσεις για συγκεκριµένους σωµατικούς τύπους, όπως τον µεσόµορφο και αποστροφή για τον ενδόµορφο (Kirkpatrick & Sanders, 1978; Lerner, 1973; Lerner & Schroeder, 1971; Staffier, 1972). Άλλες έρευνες έδειξαν ότι τα κορίτσια αξιολογούν το σώµα τους πιο αρνητικά από τα αγόρια (Brunn, 1975; Pomarantz, 1979). Ακόµα, οι πιο αυτοκριτικές στάσεις των γυναικών προς το σώµα τους αντικατοπτρίζουν την ειδική έµφαση του πολιτισµού µας να κρίνει τις γυναίκες αυστηρά ως προς την εµφάνισή τους, αλλά και την τάση αυτών να συµµορφώνονται µε τα πρότυπα της οµορφιάς και της µόδας. Πράγµατι, κάθε πολιτισµός έχει τη δική του αντίληψη για το σωστό σώµα, τη δική του άποψη για το σχήµα, τις διαστάσεις και τη µορφή που αυτό θα πρέπει να έχει (Fisher, 1986). Έρευνες έχουν δείξει ότι η κοινωνική θέση, οι γονείς ως «σηµαντικοί άλλοι», και το φύλο (Holter, 1984; Levinson, Powell, & Steelman, 1986) επηρεάζουν σηµαντικά τη διαµόρφωση της σωµατικής εικόνας. Μια άλλη έρευνα µε δείγµα αµερικανίδων γυναικών έδειξε ότι η έλλειψη ικανοποίησης από το σώµα σχετίζονταν µε οικογενειακούς και κοινωνικοπολιτιστικούς παράγοντες (Harris, 1995). Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης µε τα πρότυπα τα οποία προβάλλουν (Felson, 1985) επηρεάζουν σηµαντικά τη διαµόρφωση της σωµατικής εικόνας. Ακόµα, οι άνδρες είναι αυτοί που θεωρούν ότι το βάρος τους πλησιάζει πιο πολύ τα ιδανικά πρότυπα παρά οι γυναίκες (Fallon & Rozin, 1985; Levinson, et al., 1986). Ο Holter (1984) έδειξε ότι οι φίλοι έχουν τη µεγαλύτερη επίδραση στη διαµόρφωση των απόψεων των γυναικών για το σώµα τους και οι γονείς στους άνδρες. Τα ιδανικά σωµατικά πρότυπα αλλάζουν από εποχή σε εποχή και από πολιτισµό σε πολιτισµό (Burns, 1979). O πολιτισµός οδηγεί σε συγκεκριµένα σωµατικά πρότυπα, τα οποία επηρεάζουν κατ' επέκταση το βαθµό ικανοποίησης που νοιώθουν τα άτοµα από το σώµα τους. Αρκετές έρευνες (Berscheid, Walster, & Bohrstedt, 1973; Lerner, Orlos & Knapp, 1976; Snyder & Kivlin, 1975) έχουν δείξει ότι οι γυναίκες νοιώθουν άσχηµα για χαρακτηριστικές περιοχές του σώµατός τους, αυτές που αφορούν τη «γυναικεία» ελκυστικότητα, όπως µέση, ισχία, λεκάνη ή το βάρος. Αν και οι παραπάνω έρευνες έχουν γίνει στη δεκαετία του 70-80 παρόµοια ήταν και τα αποτελέσµατα σχετικών ερευνών στη χώρα µας (Θεοδωράκης, κα., 1990; 1991), σύµφωνα µε τα οποία οι γυναίκες ανησυχούν πιο πολύ για την αντοχή τους, τα ισχία, τη φυσική κατάσταση, τα πόδια και το πρόσωπό τους. Σχέση εικόνας του σώµατος και ηλικίας Αν και µε το πέρασµα του χρόνου φαίνεται ότι η σωµατική ικανοποίηση µειώνεται, καθώς το σώµα φθείρεται ή αρρώστιες συσσωρεύονται, ωστόσο µια µεγάλη επισκόπηση ερευνών (Fisher, 1986) έδειξε ότι το επίπεδο της σωµατικής ικανοποίησης δεν επηρεάζεται από την ηλικία. Γενικά, τα αποτελέσµατα σχετικών ερευνών είναι αντικρουόµενα για τη σχέση µεταξύ σωµατικής ικανοποίησης και ηλικίας. Οι Berscheid, et al. (1973) έδειξαν ότι τα άτοµα ηλικίας µεταξύ 30 και 44 ετών, που θεωρούσαν τον εαυτό τους όµορφο στη εφηβική ηλικία ήταν τα πιο χαρούµενα γενικά. Μεταξύ των νέων ηλικίας 14 µέχρι 18 χρονών, η ικανοποίηση από ορισµένα µέρη του σώµατος όπως το στόµα, τα δόντια, και τα χείλη είναι πιο έντονη, ενώ η ίδια τάση υπάρχει και για περιφερειακά µέρη του σώµατος, χέρια και πόδια (Damhorst, Littrell, & Littrell, 1988). Άλλη εργασία έδειξε ότι οι µεγαλύτερες ηλικίες τείνουν να έχουν πιο θετική εικόνα για το σώµα τους από τις µικρότερες ηλικίες

Εικόνα του σώµατος 5 (Gray, 1977). Επιπλέον, προτιµήσεις για αδύνατα σώµατα στις γυναίκες παρατηρούνται σε όλες τις ηλικίες (Furnham & Alibhai, 1983; Garner, et al., 1980). Από άλλη εργασία διαπιστώθηκε µια υπερεκτίµηση των σωµατικών διαστάσεων των ατόµων η οποία µειώνεται µε τα χρόνια (Kreitler & Kreitler, 1987). Η σωµατική ικανοποίηση είναι µειωµένη κατά την εφηβική ηλικία ιδιαίτερα σε µέρη όπως ισχία και στοµάχι και συνδέεται µε την αυτοεκτίµηση και την έντονη δίαιτα (Davies & Furnham, 1986). Οι Powers και Erickson (1986) καταλήγουν ότι η αντίληψη της σωµατικής εικόνας των ηλικιωµένων σχηµατοποιείται πολύ ενωρίς,από τα χρόνια της εφηβείας. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι καµιά έρευνα δεν ασχολήθηκε µε την τρίτη ηλικία, στην οποία οι διαφορές είναι πιο αισθητές. Πρέπει ακόµα να τονιστεί ότι, καθώς οι κλίµακες µέτρησης της σωµατικής ικανοποίησης εκφράζουν µια υποκειµενική εκτίµηση για το σώµα, είναι πιθανό ότι τα άτοµα µε το πέρασµα της ηλικίας τους «συµφιλιώνονται» πιο πολύ µε το σώµα τους, καθώς η µόδα, τα κοινωνικά πρότυπα, η ανάγκη επίδειξης ή καταξίωσης φαίνεται να τους ενδιαφέρουν όλο και λιγότερο. Τέλος, σχετική έρευνα στη χώρα µας (Τheodorakis, et al., 1991) έδειξε ότι η σωµατική ικανοποίηση δεν επηρεάζεται από την ηλικία. Τα άτοµα του δείγµατος ήταν ηλικίας από 18 µέχρι 50 ετών και η ανάλυση έδειξε ότι δεν παρατηρήθηκαν διαφορές στο βαθµό της σωµατικής ικανοποίησης από ηλικία σε ηλικία. Πράγµατι, ένα άτοµο 45 χρονών µε κάποια κιλά παραπάνω ίσως να µην ανησυχεί ιδιαίτερα, ενώ αντίθετα ένα άλλο άτοµο ηλικίας 20 χρόνων έστω και αδύνατο, µπορεί να ανησυχεί περισσότερο καθώς οι απαιτήσεις του είναι πιο έντονες. Είτε συµβιβάζονται µε την πραγµατικότητα, είτε όχι, φαίνεται ενθαρρυντικό µερικές φορές τα άτοµα κάποιας ηλικίας να αποδέχονται το σώµα τους, καθώς η βιολογική φθορά δεν δαµάζεται. Σωµατική εικόνα και ψυχική υγεία Αρνητικές αλλαγές και διαφοροποιήσεις στο βαθµό σωµατικής ικανοποίησης παρατηρήθηκαν σε άτοµα µε προβλήµατα πάχους, ανορεξίας, αλλά και σε άτοµα που συµµετέχουν σε προγράµµατα δίαιτας (Rohrbacher, 1973; Felker, 1986). Σε µια µεγάλη έρευνα µε δείγµα 803 γυναικών στην Αµερική φάνηκε από τα αποτελέσµατα ότι τουλάχιστο το µισό δείγµα των γυναικών είχε µια συνολική αρνητική αξιολόγηση της εµφάνισής του, και ασχολούνταν ιδιαίτερα µε τα παρακάνω κιλά, ή µε την πιθανότητα να βάλει παραπάνω κιλά. (Cash & Henry, 1995). Άλλη έρευνα έδειξε ότι οι γυναίκες έχουν την τάση να θεωρούν ότι έχουν περισσότερα κιλά από ότι έχουν στην πραγµατικότητα ενώ οι άνδρες λιγότερα (Betz, Mintz, & Speakmon, 1994). Οι γυναίκες δηλαδή είναι πιο αυστηρές από τους άνδρες στην εκτίµηση του σώµατός τους. Επικρατεί η άποψη ότι τα φαινόµενα κατάθλιψης και τα προβλήµατα διατροφής στις γυναίκες συνδέονται µε µια αρνητική σωµατική εικόνα. Καθώς οι σηµερινές κοινωνίες ταυτίζουν τη γυναικεία οµορφιά µε το αδύνατο σώµα, αυτό οδηγεί όλο και περισσότερες γυναίκες να νοιώθουν απογοητευµένες από το σώµα τους. Η απογοήτευση από τη σωµατική εικόνα οδηγεί σε έντονες δίαιτες για να επιτευχθούν τα ιδανικά επίπεδα βάρους. Καθώς όµως οι δίαιτες δεν έχουν εύκολα αποτελέσµατα, ο φόβος της αποτυχίας οδηγεί σε κατάθλιψη. Μια έρευνα σε δείγµα γυναικών ηλικίας 17 έως 22 ετών έδειξε ότι τα συµπτώµατα κατάθλιψης και οι διαταραχές διατροφής σχετίζονταν µε µια αρνητική σωµατική εικόνα (Koening & Wasserman, 1995). Τέλος µια άλλη εργασία έδειξε ότι οι γυναίκες που αντιλαµβάνονται έντονα ότι ο γυναικείος ρόλος τους απαιτεί να είναι ελκυστικές και αποδεκτές από τους άλλους, έχουν πιο πολλές πιθανότητες

Εικόνα του σώµατος 6 για αυξηµένο στρες, διαταραχές διατροφής και αρνητικής σωµατικής εικόνας (Martz, Handley, & Eisler, 1995). Φαίνεται ότι η σωµατική εικόνα έχει µια βαθύτερη επίδραση στην ψυχική υγεία των ατόµων. Γενικώς δεν έχει εξετασθεί σε έρευνες ακριβώς αν καταστάσεις στρες, κατάθλιψης, διατροφικών διαταραχών, παχυσαρκίας και έντονης δίαιτας να οδηγούν σε µια αρνητική σωµατική εικόνα, ή αν συµβαίνει το αντίθετο. Σωµατική εικόνα, αυτοεκτίµηση και συµµετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες Οι στάσεις των ατόµων προς το σώµα τους σχετίζονται µε τις στάσεις προς τον εαυτό τους. Πολλές εργασίες έδειξαν ότι η σωµατική ικανοποίηση σχετίζεται µε το αυτοσυναίσθηµα ή την αυτοεκτίµηση, τη συνολική δηλαδή εκτίµηση που έχουν τα άτοµα για τον εαυτό τους (Balogun, 1987; Berscheid, et al. 1973; Darten, 1972; Lerner, Karabenick, & Stuart, 1973; Mahoney & Finch, 1976; Rosen & Ross, 1968; Tucker, 1983α,γ; Zion, 1965). Για τον αθλητισµό η σωµατική ικανοποίηση είναι ιδιαίτερα σηµαντική, καθώς τα πιο γυµνασµένα άτοµα έχουν πιο θετική στάση και προς το σώµα και προς τον εαυτό τους (Balogun, 1987; Trujillo, 1983; Tucker, 1983a, 1983c). Ειδικότερα, σε άλλες εργασίες παρατηρείται µια βελτίωση της εκτίµησης του σώµατος και του εαυτού από τα άτοµα ως αποτέλεσµα της συµµετοχής σε αθλητικά προγράµµατα (Brown, Μorrow, & Livingston 1982; Brown & Harrison, 1986; Eickhoff, Thorland, & Ansorge, 1983; Hawking & Gruber, 1982; Tucker, 1987α). Το πόσο ευεργετική είναι η επίδραση της άσκησης στη διαµόρφωση της σωµατικής εικόνας φαίνεται και σε άλλες εργασίες οι οποίες δείχνουν ότι οι αθλητές έχουν µεγαλύτερη σωµατική ικανοποίηση από τους µη αθλητές (Joesting & Clance, 1987; March & Jackson, 1986; Rao & Overman, 1986; Snyder & Kivlin, 1975; Vincent, 1976). Η εργασία των Ward και Mckeown (1988) έδειξε ότι πρόγραµµα αερόβιας άσκησης 10 εβδοµάδων για δύο φορές την εβδοµάδα είχε κάποια µικρή βελτίωση της σωµατικής ικανοποίησης σε δείγµα γυναικών η οποία συνοδεύτηκε και από σωµατικές αλλαγές. Σε άλλες εργασίες (Hilyer & Mitchell, 1979; Jasnoski, Holmes, Solomon, & Aguiar, 1981) αναφέρθηκε αύξηση της αερόβιας ικανότητας και ταυτόχρονα της αυτοεκτίµησης µέσω της συµµετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες. Όσο πιο γυµνασµένα ήταν τα άτοµα σε σχετικές έρευνες, τόσο πιο θετικές στάσεις είχαν για το σώµα τους και τον εαυτό τους (Brown & Harrison, 1986; Lai, 1984; Trujillo, 1983; Tucker, 1983α,γ; Tucker, 1987α,β). Είναι φανερό ότι τα άτοµα - και ιδιαίτερα οι ενήλικες γυναίκες - συµµετέχουν σε προγράµµατα άσκησης για να βελτιώσουν τη σωµατική τους εικόνα. Συµµετέχουν για να φτιάξουν όχι µόνο µια «κοινωνικά» αποδεκτή σιλουέτα, αλλά και για να αποκτήσουν µια εσωτερική ικανοποίηση, και να νοιώσουν ψυχολογικά ωραία από τη συµµετοχή τους αυτή. Συνήθως ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους οι γυναίκες συµµετέχουν σε προγράµµατα άσκησης είναι να χάσουν βάρος. Οι Cremer και Hukill (1969) αναφέρουν ότι, όσο πιο υπέρβαρη είναι µια γυναίκα, τόσο πιο πολύ λάθος κάνει στην εκτίµηση των σωµατικών αναλογιών της. Τα άτοµα δηλαδή αυτά έχουν µια λανθασµένη εικόνα του σώµατός τους. Στόχοι της έρευνας Παραπάνω έγινε µια προσπάθεια επισκόπησης των σχετικών µε τη σωµατική ικανοποίηση ερευνών που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία 25 χρόνια. Το τι ακριβώς ισχύει στην Ελλάδα σήµερα, και ποιες είναι οι απόψεις των ελληνίδων γυναικών, είναι το θέµα της έρευνας αυτής. Το πώς ένα άτοµο

Εικόνα του σώµατος 7 θεωρεί το σώµα του (για παράδειγµα, αδύνατο ή χοντρό), πόσο ικανοποιηµένο νοιώθει από τις διαστάσεις του, από το περίγραµµά του γενικά, και το πώς αυτό σχετίζεται µε τη σωµατική ικανοποίηση όλων των µερών του σώµατος και των λειτουργιών του οργανισµού, αποτελεί ένα ανοιχτό θέµα. Στην εργασία αυτή χρησιµοποιήθηκαν δύο µεταβλητές, η "Σωµατική Κάθεξη" και η "Εικόνα του Σώµατος" για την εξέταση του βαθµού σωµατικής ικανοποίησης των ασκούµενων γυναικών, σε σχέση µε τα ιδανικά γυναικεία σωµατικά πρότυπα. Θα εξετασθεί πρώτα η δοµική εγκυρότητα της κλίµακας σωµατικής ικανοποίησης µε σκοπό των τον εντοπισµό των µερών του σώµατος, για τα οποία οι γυναίκες ανησυχούν περισσότερο και την εξαγωγή διαπολιτιστικών συγκρίσεων, και στη συνέχεια θα εξετασθεί η υπόθεση ότι τα αδύνατα άτοµα έχουν περισσότερο θετικές στάσεις προς τον εαυτό τους και το σώµα τους. Τέλος θα εξετασθεί η πιθανότητα µεταβολής της σωµατικής ικανοποίησης σε σχέση µε την ηλικία. Μέθοδος είγµα Το δείγµα της έρευνας αποτέλεσαν 270 ενήλικες γυναίκες ηλικίας από 18 µέχρι 50 χρονών (Μέση ηλικία=29.27, Σταθ. απόκλιση=8.75) οι οποίες συµµετείχαν σε προγράµµατα άσκησης. Το 42,8% του δείγµατος ήταν ανύπανδρες και το υπόλοιπο 57.2% ήταν παντρεµένες. Επαγγελµατικά, το δείγµα είχε τα παρακάτω χαρακτηριστικά: οικιακά 30.3%, φοιτήτριες 25,9%, εργάτριες κλπ. 23.3%, δηµόσιοι υπάλληλοι 15.8%, και ελεύθεροι επαγγελµατίες 4.7%. Το δείγµα επιλέχθηκε από 4 διαφορετικά γυµναστήρια του πολεοδοµικού συγκροτήµατος της πόλης της Θεσσαλονίκης. Τα ερωτηµατολόγια της έρευνας δόθηκαν στα άτοµα µαζί µε άλλα ερωτηµατολόγια στο τέλος του προγράµµατος άσκησης στους χώρους άσκησης των γυµναστηρίων. Μετά τη συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων τα άτοµα έλαβαν ένα ευχαριστήριο κείµενο µε οδηγίες για σωστή διατροφή και αδυνάτισµα. Όργανα µέτρησης Για την εκτίµηση της σωµατικής ικανοποίησης έχουν χρησιµοποιηθεί αρκετές κλίµακες από τους ερευνητές (Berscheid, et al., 1973; Damhorst, et al., 1988; Mahoney & Finch, 1976; Secord & Jourard, 1953; Tucker, 1981). Στις κλίµακες αυτές υπάρχουν µε συναφείς λίστες µερών του σώµατος και λειτουργιών του οργανισµού στις οποίες τα άτοµα αναφέρουν το βαθµό θετικής ή αρνητικής ικανοποίησης για κάθε ένα µέρος. Η συνολική ικανοποίηση εκφράζεται µε το συνολικό άθροισµα των απαντήσεων. Άλλες συναφείς κλίµακες είναι η Verbal Checklist (Lerner & Korn, 1972) και η Βody Image Satisfaction Scale (Rosen & Ross, 1968). Η κλίµακα της «Σωµατικής Κάθεξης» αποτελείται από πολλές διαστάσεις, καθώς οι παραγοντικές αναλύσεις έχουν αναδείξει από τρεις µέχρι έξι βασικούς παράγοντες, που εξηγούν τη σωµατική ικανοποίηση (Damhorst, et al., 1988; Franzoi & Shields, 1984; Mahoney & Finch, 1976; Tucker, 1981, 1983β). O Fisher (1986) θεωρεί ότι οι παραπάνω παραγοντικές αναλύσεις δεν είναι αποκαλυπτικές, επειδή φαίνεται µια σηµαντική αστάθεια στην παραγοντική δοµή της κλίµακας. Τα αποτελέσµατα από τον έλεγχο της δοµικής εγκυρότητας της κλίµακας στον ελληνικό πληθυσµό (Θεοδωράκης, κα., 1990; 1991) έδειξαν στη µεν πρώτη έρευνα δέκα παράγοντες, ενώ στη δεύτερη έξι παράγοντες παρόµοιους µε τους παράγοντες των Mahoney και Finch, (1976β) και Tucker

Εικόνα του σώµατος 8 (1981,1983β). Οι παράγοντες αυτοί ήταν "φυσική κατάσταση", "συνολική εµφάνιση", "υγεία και επιδεξιότητα", "πρόσωπο, αυτιά και πηγούνι" και "άκρα", δείχνοντας ότι υπάρχουν παρόµοια γυναικεία στερεότυπα στις διάφορες χώρες του κόσµου. Από την άλλη µεριά η έρευνα των Franzoi και Shields (1984) ανέδειξε µια εντελώς διαφορετική παραγοντική δοµή µε τρεις παράγοντες (σεξουαλική ελκυστικότητα, βάρος και φυσική κατάσταση), η δε έρευνα των Damhorst, et al. (1988) ανέδειξε επίσης διαφορετικούς παράγοντες. Στην έρευνα αυτή χρησιµοποιήθηκε η κλίµακα της "Σωµατικής Κάθεξης" του Tucker (1981). Η εγκυρότητα και αξιοπιστία της κλίµακας Σωµατική Κάθεξης έχει εξετασθεί διεξοδικά. Υψηλοί συντελεστές συσχέτισης µε κλίµακες "Αυτοεκτίµησης" απέδειξαν την εγκυρότητα της κλίµακας (Berscheid, et al., 1973; Rohrbacher, 1973; Secord & Jourard, 1953; Tucker, 1983a; Zion, 1965). Η κλίµακα προσαρµόσθηκε και ελέγχθηκε για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της στον ελληνικό πληθυσµό (Θεοδωράκης, κα., 1990, 1991). (Άλφα του Cronbach =.90 και.85, ανάλυσης κατά ερώτηση από.26 έως.76, ανάλυση των δυο ηµίσεων (split half).91 συντελεστής αξιοπιστίας µε τη µέθοδο της επανεξέτασης µετά από χρονικό διάστηµα 2 εβδοµάδων.90. Επίσης, συγκρινόµενη µε την κλίµακα αυτοεκτίµησης των Rosenberg (1965) και Bachman και O'Malley (1977), η κλίµακα έδειξε στατιστικά σηµαντική συσχέτιση (r=.44, p<.001). Κλίµακα Εικόνας του Σώµατος Για τη µέτρηση της εικόνας του σώµατος έχουν χρησιµοποιηθεί κατά καιρούς αρκετά όργανα όπως το "Body Image Discrepancy Test" (Darten, 1972), το "Perceived Somatotype Scale" (Tucker, 1982), το "Body Image Silhouette Scale" (Powers & Erickson, 1986), το "Silhouette chart" (Bell, Kirkatrict, & Rin, 1986) και το "Present and ideal Body" (Champion, Austin, & Tzeng, 1982). Η εικόνα του σώµατος έχει σκοπό να εξετάσει µέσα από σκίτσα το βαθµό ικανοποίησης που νοιώθουν τα άτοµα σχετικά µε το σώµα τους. Στις κλίµακες αυτές, τα άτοµα βλέπουν µια λίστα µε σκίτσα του ανθρώπινου σώµατος και σηµειώνουν το σκίτσο µε το οποίο νοµίζουν ότι µοιάζουν, το σκίτσο που τους αρέσει περισσότερο, και το σκίτσο που τους απωθεί περισσότερο. H κατασκευή της κλίµακας για τις ανάγκες της έρευνας αυτής, έγινε µετά από τρεις εργασίες πιλότους, σε δείγµατα 80 φοιτητριών, 97 κωπηλατών, και 52 µποντι µπίλντερ. Ανάλογες κλίµακες που χρησιµοποιήθηκαν ως παραδείγµατα ήταν η Βody Image Silhouette Scale, (Powers & Erickson 1986), η Perseived Somatotype Scale (Tucker, 1982, 1983δ) η Masculinity - Femininity Drawings (Darten 1972) και η Silhouette chart (Bell, et al., 1986). Στις κλίµακες αυτές υπάρχουν σκίτσα διαφόρων ανθρωπίνων σωµάτων, από όπου τα άτοµα καλούνται να επιλέξουν είτε αυτό που τους αρέσει πιο πολύ, είτε αυτό στο οποίο νοµίζουν ότι µοιάζουν, είτε αυτό που τους απωθεί πιο πολύ κλπ. H κλίµακα που κατασκευάσθηκε για τους σκοπούς της έρευνας αυτής αποτελείται από 7 διαφορετικά σκίτσα ίδιου ύψους, τα οποία διαχωρίζονται µεταξύ τους µε βάση τον όγκο τους, από πολύ αδύνατα µέχρι πολύ παχιά (βλέπε Πίνακα 2). Για τη συµπλήρωση της κλίµακας αυτής κάθε άτοµο απάντησε στις ερωτήσεις µε ποιο σώµα νοµίζει ότι µοιάζει και µε ποιο σώµα θα ήθελε να µοιάζει. Τα άτοµα που ταυτίζουν τον τύπο του σώµατος που έχουν αυτή τη στιγµή µε τον ιδανικό για αυτούς σωµατότυπο κατατάσσονται στα «Σωµατικά Ικανοποιηµένα» ενώ τα άτοµα που δεν ταυτίζουν το υπάρχον µε το ιδανικό σώµα κατατάσσονται στα «Σωµατικά Μη Ικανοποιηµένα», ανάλογα µε την απόκλιση που έχουν από τον «ιδανικό σωµατότυπο».

Εικόνα του σώµατος 9 Αποτελέσµατα Αξιοπιστία Η αξιοπιστία της κλίµακας Σωµατικής Κάθεξης είχε τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Ο συντελεστής αξιοπιστίας α του Cronbach ήταν.92. Ο συντελεστής ανάλυσης των δύο ηµίσεων ο οποίος είναι ο συντελεστής συσχέτισης των δύο ηµίσεων τµηµάτων της κλίµακας ήταν.88. Ο συντελεστής ανάλυσης κατά ερώτηση ο οποίος είναι ο συντελεστής συσχέτισης κάθε µεταβλητής µε το άθροισµα των άλλων κυµάνθηκε από.34 έως.63. οµική εγκυρότητα Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα από την παραγοντική ανάλυση της κλίµακας "Σωµατικής Κάθεξης". Η κλίµακα πληρούσε τα κριτήρια παραγοντοποίησης (ΚΜΟ=.88, Bartlett test of sphericity, p<.001). Η παραγοντική δοµή της κλίµακας δεν είναι απόλυτα σαφής, καθώς, όπως αναφέρεται και στην ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, οι εξαγόµενοι παράγοντες µοιάζουν, αλλά ποτέ δε δίνουν ίδια ακριβώς αποτελέσµατα είτε σε αµερικάνικο είτε σε ελληνικό πληθυσµό. Από την ανάλυση της κλίµακας στην έρευνα αυτή προέκυψαν οχτώ παράγοντες, ερµηνεύοντας το 53.5% της διακύµανσης (Iδιοτιµή >1). Οι τέσσερις πρώτοι παράγοντες που προέκυψαν είναι ακριβώς ίδιοι µε προηγούµενη έρευνα (Theodorakis, et al., 1991). Όπως φαίνεται και στον πίνακα 1, στον πρώτο παράγοντα τα θέµατα που φορτίστηκαν ορίσθηκαν ως "Φυσική κατάσταση", στο δεύτερο ως "Συνολική εµφάνιση", στον τρίτο ως "Υγεία και επιδεξιότητα" και στον τέταρτο ως "Πρόσωπο". Ο πέµπτος παράγοντας ορίσθηκε από "Μέρη του κορµού και όντια", ο έκτος από "Ηλικία και Τρίχωµα", ο έβδοµος από "Αντοχή στον πόνο και Αρρώστιες" και ο όγδοος που φορτίστηκε από "Όρεξη, Χέρια και Μάτια". Οι τελευταίοι αυτοί παράγοντες δεν είναι ιδιαίτερα σαφείς. Μια διαγραφή των µεταβλητών αυτών από την κλίµακα ίσως να ήταν αναγκαία. Τέλος, οι συντελεστές των φορτίσεων στον παράγοντα, καθώς επίσης και οι τιµές των communalities, ήταν υψηλοί. Αν και δεν υπάρχουν στατιστικά σηµαντικές διαφορές, όπως φαίνεται στο τέλος του πίνακα της παραγοντικής ανάλυσης της κλίµακας, οι γυναίκες δίνουν υψηλότερες τιµές στον τρίτο παράγοντα, που ορίσθηκε ως παράγοντας "Υγεία και Επιδεξιότητα". Επίσης δίνουν υψηλές τιµές στον έκτο και στον όγδοο παράγοντα. Συγκρίσεις Η µέση τιµή της κλίµακας Σωµατικής Κάθεξης δείχνει ότι το επίπεδο ικανοποίησης του δείγµατος (Μέση τιµή 156.27, 18.24, µέγιστο 200 και ελάχιστο 40), δεν είναι ιδιαίτερα υψηλό. Η ανάλυση της κλίµακας της εικόνας του σώµατος (βλέπε σχήµα 1) έδειξε ότι η πλειοψηφία του δείγµατος κατατάσσει το σώµα του από «µεσόµορφο» έως µάλλον «χοντρό» (σχήµα 1). Το πρότυπό τους βρίσκεται στο αδύνατο σώµα ή το µεσόµορφο (σχήµα 2), ενώ η µεγαλύτερη αποστροφή βρίσκεται στο «χοντρό» σώµα (σχήµα 3). Τέλος υπάρχει µια διάσταση µεταξύ του σώµατος που νοµίζουν ότι έχουν και του ιδανικού που θα ήθελαν να έχουν. Μόνο το 12,4% του δείγµατος δήλωσε ότι είναι απόλυτα ικανοποιηµένο από τη «Σωµατική εικόνα» του. Το ιδανικό σώµα είναι το αδύνατο(37.5%) ενώ το σώµα που τους απωθεί περισσότερο είναι το χοντρό (79.1%). Συγκριτικά, από τα παραπάνω αποτελέσµατα φαίνεται ότι το παχύσαρκο άτοµο δεν είναι αποδεκτό από τους άλλους ούτε από τον εαυτό του, και ότι το αδύνατο σώµα είναι το

Εικόνα του σώµατος 10 πρότυπο των γυναικών. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στο σύνολο του δείγµατος, παρατηρήθηκε µια διάσταση µεταξύ της ιδανικής «εικόνας του σώµατος» και αυτής που νοµίζουν ότι έχουν. 120 100 Óù ìáôéêþ ÊÜèåîç 80 60 40 20 0 πολý αδýνατο προò ìεσüìορφο προò χοντρü πολý χοντρü Σχήµα 1. Η πλειοψηφία του δείγµατος κατατάσσει το σώµα του από «µεσόµορφο» έως µάλλον «χοντρό» 140 120 Éäáíéêü óþ ìá 100 80 60 40 20 0 πολý αδýνατο προò ìεσüìορφο προò χοντρü πολý χοντρü Σχήµα 2. Το ιδανικό πρότυπο βρίσκεται στο αδύνατο σώµα ή το µεσόµορφο. 300 250 Óþ ìá ðïõ áð ù èåß 200 150 100 50 0 πολý αδýνατο προò ìεσüìορφο προò χοντρü πολý χοντρü Σχήµα 3. Το σώµα που απωθεί περισσότερο είναι το χοντρό σώµα.

Εικόνα του σώµατος 11 Το 12,4% του δείγµατος εξέφρασε απόλυτη ταύτιση µεταξύ ιδανικού και υπάρχοντος σωµατότυπου. Το 48.4% εξέφρασε διαφοροποίηση κατά µια µονάδα µεταξύ υπάρχοντος και ιδανικού και το 39.2% εξέφρασε διαφοροποίηση από µία µονάδα και πάνω. Οι διαφορές στις τρεις αυτές οµάδες του δείγµατος εξετάσθηκαν µε την ανάλυση διακύµανσης κατά ένα παράγοντα, για να διαπιστωθεί αν υπάρχει διαφορά στο επίπεδο της "Σωµατικής Ικανοποίησης" ανάλογα µε την εικόνα που νοµίζουν ότι έχουν. Η ανάλυση διακύµανσης έδειξε ότι υπάρχει στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των τριών οµάδων (p<001). Το πρώτο δείγµα της ταύτισης ιδανικού και υπάρχοντος σώµατος έδειξε τη µεγαλύτερη τιµή στη σωµατική ικανοποίηση (µέση τιµή=170.83 και τα άλλα δύο 156.42 και 155.29 αντίστοιχα). Ταυτόχρονα το t-test µεταξύ των δύο οµάδων (1) που ταυτίζονται και (2) που διαφοροποιούνται από το σωµατικό πρότυπο έδειξε στατιστικά σηµαντική διαφορά (t=3.91, p<.001). Η ανάλυση διακύµανσης τέλος δεν έδειξε διαφορές στο επίπεδο της σωµατικής κάθεξης ως προς την ηλικία, ούτε και ως προς τα άτοµα που καπνίζουν ή δεν καπνίζουν. Πίνακας 2. Κάτω από κάθε σκίτσο που τα άτοµα νοµίζουν ότι µοιάζει µε το σώµα τους φαίνεται ο βαθµός της «Σωµατικής Ικανοποίησης» του ανάλογου δείγµατος. ---------------------------------------------------------------------------------------- 1 2 3 4 5 6 7 ---------------------------------------------------------------------------------------- Σωµατική Κάθεξη 172.83 166.79 154.85 159.68 152.90 145.77 132.37 Στον πίνακα 2 φαίνεται η σχέση µεταξύ της "Σωµατικής Εικόνας", που το δείγµα νοµίζει ότι έχει, και από κάτω τις ανάλογες τιµές της "Σωµατικής Κάθεξης". Η ανάλυση διακύµανσης κατά ένα παράγοντα έδειξε στατιστικά σηµαντικές διαφορές µεταξύ των 7 οµάδων (F(6,265)=7.55, p<.001). Συγκεκριµένα οι διαφορές είναι µεταξύ 1 ου και 2 ου σε σχέση µε το 6 ο και 7 ο σκίτσο. Το συµπέρασµα είναι ότι όσο πιο αδύνατο είναι το άτοµο, τόσο πιο µεγάλη είναι και η "σωµατική του ικανοποίηση". Προκύπτει δηλαδή ότι το αδύνατο σώµα αποτελεί ένα πρότυπο αποδεκτό από τα άτοµα, που ταυτόχρονα τα κάνει να νοιώθουν καλύτερα από ψυχολογικής πλευράς. Συζήτηση

Εικόνα του σώµατος 12 Η παραγοντική ανάλυση προσφέρει ένα δυναµικό όργανο αξιολόγησης της δοµικής εγκυρότητας µιας κλίµακας που µεταφράζεται σε άλλες γλώσσες και χρησιµοποιείται από διαφορετικούς πληθυσµούς (Οppenheim, 1966, p.143). Αν και η κλίµακα είχε επεξεργαστεί διεξοδικά στο παρελθόν σε ελληνικό πληθυσµό, τονίζεται ότι το δείγµα που χρησιµοποιήθηκε στην έρευνα αυτή ήταν µεγαλύτερο από τις δύο προηγούµενες έρευνες (Θεοδωράκης, et al., 1990, 1991), στις οποίες έγινε παραγοντική ανάλυση της κλίµακας. Έρευνες στο διεθνή χώρο έχουν δείξει την πολυπαραγοντική δοµή της κλίµακας, καθώς η παραγοντική ανάλυση ανέδειξε από τέσσερις µέχρι έξι παράγοντες που ερµηνεύουν τη "σωµατική ικανοποίηση" (Damhorst, et al., 1988; Mahoney & Finch, 1976; Tucker, 1981). Επειδή και στις έρευνες αυτές οι παράγοντες που προέκυψαν ήταν σε αρκετά σηµεία παρόµοιοι µε αυτούς που προέκυψαν στην παρούσα έρευνα, φαίνεται ότι υπάρχουν οµοιότητες και στην κλίµακα διεθνώς και στα γυναικεία στερεότυπα κατ' επέκταση. Σε προηγούµενη έρευνα που είχε γίνει παρόµοια ανάλυση µε δείγµα ενηλίκων γυναικών (Θεοδωράκης, et al., 1991), βρέθηκαν παρόµοια αποτελέσµατα µε τον παράγοντα "Υγεία και Επιδεξιότητα", ο οποίος είχε την υψηλότερη µέση τιµή. Είναι δηλαδή ένας παράγοντας, όπου ο γυναικείος πληθυσµός της χώρας µας εκφράζει τη µεγαλύτερη ικανοποίηση. Μεµονωµένα θέµατα της κλίµακας, όπως τα "αυτιά", η "ζωντάνια", η "ηλικία", το "πηγούνι", τα "µάτια", η "υγεία" και η "επιδεξιότητα" είναι αυτά στα οποία οι γυναίκες δίνουν τις υψηλότερες τιµές. Επίσης, µε σειρά προτεραιότητας φαίνεται µια έντονη ανησυχία για τα παρακάτω µέρη του σώµατος, ή λειτουργίες του οργανισµού: "γοφοί", "σωµατική διάπλαση", "βάρος", "προφίλ", "στήθος", "αντοχή στον πόνο" και "σωµατική αντοχή". Τα παραπάνω εκφράζουν τις γνωστές ανησυχίες του γυναικείου πληθυσµού στη χώρα µας για µέρη του σώµατος που έχουν σχέση µε τη γυναικεία ελκυστικότητα. H ανησυχία του δείγµατος για µέρη του σώµατος που έχουν σχέση µε τη γυναικεία ελκυστικότητα δεν είναι µόνο ελληνικό φαινόµενο. Μια σειρά από έρευνες (Berscheid, et al., 1973; Lerner, et al., 1976) έχουν δείξει διεθνώς παρόµοια αποτελέσµατα. Τα παραπάνω αποτελέσµατα συµφωνούν µε προηγούµενες έρευνες στον ελληνικό πληθυσµό (Θεοδωράκης, et al., 1990, 1991). Ένα άλλο σηµαντικό σηµείο που πρέπει να προσεχθεί στην έρευνα αυτή εκτός από τις τάσεις του πληθυσµού, είναι ότι τα αποτελέσµατα αυτά πέρα από κάποιες γνωστές αλήθειες πιστοποιούν την εγκυρότητα της κλίµακας. Και αυτό γιατί αποδεικνύεται ότι η "Σωµατική Κάθεξη" διαµορφώνεται και αντικατοπτρίζει τα εκάστοτε κοινωνικά πρότυπα. Τα άτοµα διδάσκονται και µαθαίνουν να κρίνουν το σώµα µε βάση τα σωµατικά πρότυπα που κυριαρχούν κάθε φορά. H οµοιότητα των αποτελεσµάτων της έρευνας αυτής µε εκείνα άλλων χωρών (όπως φαίνεται στην ανασκόπηση της βιβλιογραφίας) και η παρόµοια παραγοντική δοµή της κλίµακας της "Σωµατικής Κάθεξης", όπως αναφέρθηκε παραπάνω, µας οδηγούν στην αποδοχή µιας κοινής διαπολιτιστικής αντιµετώπισης του σώµατος και των λειτουργιών του από το γυναικείο πληθυσµό. Τα άτοµα µαθαίνουν από πολύ µικρή ηλικία ποιο θεωρείται ελκυστικό σώµα (Cross & Cross, 1971; Fisher, 1986) και αποκτούν προτιµήσεις για συγκεκριµένους σωµατικούς τύπους. (Kirkpatrick & Sanders, 1978; Lerner, 1973; Lerner & Schroeder, 1971). Σε παλαιότερη έρευνα οι γυναίκες απέδωσαν όλα τα θετικά κοινωνικά χαρακτηριστικά στους µεσόµορφους, ενώ όλα τα αρνητικά στους εκτόµορφους και ενδόµορφους (Lerner, 1969). Αντίθετα στην παρούσα έρευνα φαίνεται ότι οι

Εικόνα του σώµατος 13 προτιµήσεις αυτές σήµερα µετατίθενται στο πιο αδύνατο σώµα καθώς τα πολιτιστικά πρότυπα αλλάζουν. Τα αποτελέσµατα µαρτυρούν επίσης ότι οι γυναίκες γενικά δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιηµένες από το σώµα τους. Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την έρευνα αυτή είναι η σχέση της κλίµακας µε τα σωµατικά πρότυπα. Το κυρίαρχο σωµατικό πρότυπο σήµερα, το αδύνατο σώµα, δεν είναι απλώς το κοινωνικά αποδεκτό αλλά κάνει τα άτοµα να νοιώθουν και ψυχολογικά πιο ικανοποιηµένα. Τρεις σχετικές έρευνες µε τη χρήση παρόµοιων κλιµάκων εµφάνισαν ανάλογα αποτελέσµατα. Στην πρώτη από αυτές (Powers & Erickson, 1986) διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες που αντιλαµβάνονται τον εαυτό τους ως λεπτόµορφο εξέφρασαν τη µεγαλύτερη σωµατική ικανοποίηση. Στις άλλες δύο (Tucker, 1983δ; 1984) σε δείγµα ανδρών, αυτοί που αντιλαµβάνονταν ως µεσόµορφο το σώµα τους εξέφρασαν τη µεγαλύτερη σωµατική ικανοποίηση. Ταυτόχρονα, ανάλογα µε το πως κατατάσσουν τον εαυτό τους τα άτοµα, διαφέρουν σε µια σειρά χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, όπως αυτό διαπιστώθηκε µε την χρήση των ερωτηµατολογίων "Eysenck Personality Inventory" και "Tennessee Self Concept Scale". Πώς ερµηνεύονται τα παραπάνω αποτελέσµατα και ποια είναι τα µηνύµατά τους; Από τους Bain, Wilson και Chaikind (1989) καταγράφονται τα ιδιαίτερα προβλήµατα των γυναικών µε πολλά κιλά. Πολλές από τις γυναίκες αυτές, που δεν είναι ευχαριστηµένες από τις διαστάσεις τους και τον εαυτό τους, δεν προσπαθούν πολύ σε προγράµµατα άσκησης. Οι διαστάσεις τους περιορίζουν τη δραστηριότητά τους γιατί ντρέπονται και δυσκολεύονται να ακολουθήσουν ένα πρόγραµµα άσκησης. Οι προτάσεις των παραπάνω ερευνητών εστιάζονται στην ανάγκη για ειδικευµένο προσωπικό, στο κλίµα κοινωνικής υποστήριξης, στην απουσία θεατών, στην τοποθέτηση ευέλικτων στόχων και στην εφαρµογή κατάλληλου προγράµµατος. Με βάση τα παραπάνω, οι καθηγητές ή καθηγήτριες φυσικής αγωγής πρέπει να έχουν υπόψη τους τη συστολή που νοιώθουν οι γυναίκες για το σώµα τους, όταν είναι υπέρβαρες. Ιδιαίτερη προσοχή και διακριτική συµπεριφορά πρέπει να δείχνουν απέναντι στα άτοµα αυτά. Αν προστεθούν και οι µύθοι περί δίαιτας που κυκλοφορούν, απαιτείται µια σταθερή επιµονή για ενηµέρωση από την πλευρά των γυµναστών πάνω σε θέµατα δίαιτας και διατροφής και ο τονισµός της αναγκαιότητας του συνδυασµού άσκησης και δίαιτας για σωστά αποτελέσµατα. Καθώς αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο να επιτευχθεί, χρειάζεται ιδιαίτερη µεταχείριση. Αν και το θέµα είναι ειδικό και έξω από το πλαίσιο της εργασίας αυτής, η ανάπτυξη ισχυρών "στάσεων" προς την άσκηση, ο περιορισµός των "εµποδίων" για άσκηση και η πίστη ότι ένας αθλητικός τρόπος ζωής είναι τελεσφόρος, µπορούν να οδηγήσουν πιθανότατα σε θεαµατικά αποτελέσµατα. Ακόµα, πρέπει να τονιστεί ότι ο καθηγητής και το κατάλληλο πρόγραµµα είναι οι πιο σηµαντικοί παράγοντες που διαµορφώνουν τις στάσεις προς τη φυσική δραστηριότητα (Figley, 1985). O καθηγητής ή η καθηγήτρια φυσικής αγωγής λοιπόν πρέπει να γνωρίζει ότι, όπως η τακτική συµµετοχή στα µαθήµατα, έτσι και κάθε προσπάθεια για χάσιµο βάρους απαιτεί θετικές "στάσεις" και "προθέσεις" και κυρίως, τα άτοµα να πεισθούν ότι πραγµατικά µπορούν να ελέγξουν µια τέτοια συµπεριφορά. Συµβουλές για δίαιτα και άσκηση ταυτόχρονα βοηθούν τα άτοµα µε πλεονάζοντα κιλά (American College of Sport Medicine, 1987; Robertson & Mutrie, 1989). Αν ο καθηγητής φυσικής αγωγής ασχοληθεί µε µια διαδικασία γνώσης, ενηµέρωσης και πληροφόρησης, ώστε να επιτευχθεί ο

Εικόνα του σώµατος 14 συνδυασµός άσκησης και δίαιτας, θα βελτιώσει τη "σωµατική εικόνα" και την αυτοεκτίµηση των ατόµων γενικότερα. Επιπλέον θα αυξήσει και τις στάσεις των ατόµων προς την άσκηση και τη συχνότητα της συµµετοχής τους στα προγράµµατα άσκησης. Ιδιαίτερα αποτελεσµατικές τεχνικές για την αύξηση της σωµατικής ικανοποίησης, ή της αυτοεκτίµησης γενικότερα µπορεί να είναι οι τεχνικές χαλάρωσης, ή οι τεχνικές νοερής εξάσκησης. Όπως αναπτύσσεται και στη σχετική βιβλιογραφία (Θεοδωράκης, Γούδας, & Παπαϊωάννου, 1998), µια τεχνική χαλάρωσης µετά από ένα πρόγραµµα άσκησης µπορεί να λειτουργήσει αποτελεσµατικά στα άτοµα. Η τεχνική χαλάρωσης έχει το πλεονέκτηµα ότι χαλαρώνει το άτοµο και σωµατικά και ψυχολογικά. Καθώς νοιώθει το σώµα του να χαλαρώνει, οι ενοχλητικές σκέψεις ή το άγχος του περιορίζονται. Αυτή η άνεση και η ευφορία ανανεώνει τα άτοµα περισσότερο και τα κάνει να νοιώθουν καλύτερα και για το σώµα τους και για τον εαυτό τους. Το ίδιο ευεργετικά µπορούν να λειτουργήσουν και οι τεχνικές νοερής εξάσκησης. Στη αρχή της εργασίας τονίσθηκε η σχέση της καλής σωµατικής εικόνας µε τον περιορισµό του άγχους, της κατάθλιψης και των σωµατικών διαταραχών. Μέσα από την εργασία αυτή επιβεβαιώνεται ότι η άσκηση για µια φορά ακόµα µπορεί να λειτουργήσει αποτελεσµατικά στα άτοµα. Φαίνεται καθαρά ότι ένα πρόγραµµα άσκησης, ή ένας αθλητικός τρόπος ζωής, έχουν ευεργετική επίδραση στα άτοµα και στην ψυχική τους υγεία ειδικότερα. Το γυµνασµένο άτοµο νοιώθει καλύτερα για το σώµα του και τον εαυτό του ταυτόχρονα. Πέρα από την ευεξία του, νοιώθει να είναι κοντά στα κοινωνικά πρότυπα. Αισθάνεται την αποδοχή των άλλων ή το θαυµασµό τους. Το γυµνασµένο σώµα δίνει στο άτοµο σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Η εικόνα ενός αδύνατου και γυµνασµένου σώµατος, κάνει το άτοµο να φαντάζεται ότι µπορεί να κινηθεί µε άνεση µέσα σε οποιονδήποτε κοινωνικό χώρο. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι στην πραγµατικότητα δεν υπάρχει µια ιδανική σωµατική εικόνα. Οι εργασίες που ασχολούνται µε την εικόνα του σώµατος και τις ψυχολογικές επιδράσεις που αυτή έχει στα άτοµα, δεν προτείνουν µια κοινωνία στην οποία πρέπει «να καθαρίσουµε τους κακοµούτσουνους 1». Αντίθετα, πρέπει να τονιστεί ότι το ιδεατό σωµατικό πρότυπο είναι µια υποκειµενική κατάσταση. Κάθε άτοµο έχει τα δικά του πρότυπα για τα πόδια, τα χέρια, τα µάτια, τα µαλλιά, ή το στήθος. Η µεγάλη πλειοψηφία των γυναικών δεν νοιώθει δυστυχής γιατί δεν µοιάζει µε τα διάσηµα µοντέλα της εποχής µας, ούτε η πλειοψηφία των ανδρών νοιώθει δυστυχής που δεν µοιάζει µε τους «ωραίους» πρωταγωνιστές του κινηµατογράφου. Στην πραγµατικότητα τα πρότυπα είναι εντελώς υποκειµενικά. Επίσης, τα άτοµα µε το χρόνο συνήθως συµφιλιώνονται µε το σώµα τους, δεν έχουν υπερβολικές απαιτήσεις, ούτε θέλουν να έχουν ένα σώµα εντελώς διαφορετικό από το δικό τους. Αυτός είναι και ο λόγος που οι έρευνες δεν έδειξαν διαφορές µεταξύ µεγάλων και µικρών ηλικιών. Φαίνεται ότι ο αθλητισµός έχει τη δυνατότητα να ισορροπήσει τη σχέση µεταξύ σωµατικών διαστάσεων και σωµατικής ικανοποίησης (µέσω της άσκησης, της δίαιτας, της εκτόνωσης, του παιγνιδιού κλπ). Η εργασία αυτή δείχνει ότι τα άτοµα φροντίζοντας το σώµα τους, στην πραγµατικότητα φροντίζουν τον εαυτό τους, τη σωµατική τους και την ψυχική τους υγεία. Η άσκηση αποτελεί ένα ασφαλή δρόµο για να επιτευχθεί αυτή η ισορροπία µεταξύ σωµατικής και ψυχικής ικανοποίησης. Το άτοµο που προσπαθεί να βελτιώσει τη σωµατική του εικόνα, στην πραγµατικότητα κάνει ένα µεγάλο βήµα στο να βελτιώσει τον εαυτό του, και την προσωπικότητά του.

Εικόνα του σώµατος 15

Εικόνα του σώµατος 16 Βιβλιογραφία American College of Sport Medicine (1987). Proper and improper weight loss programs. Medicine and Science in Sport and Exercise, 19, 4-8. Bachman, J.G., & O Malley, P.M. (1977). Self-esteem in young men: a longitudinal analysis of the impact of educational and occupational attainment. Journal of Personality and Social Psychology, 35, 365-380. Bain, L., Wilson, T., & Chaikind, E. (1989). Participant perceptions of exercise programs for overweight women. Research Quarterly for Exercise and Sport, 60, 134-143. Balogun, J. A. (1987). Body image before and after assessment of physical performance. Journal of Sports Medicine, 27, 343-344. Bell, C., Kirkpatric, W.S., & Rinn, R. (1986). Body image of anorexic, obese, and normal females. Journal of Clinical Psychology, 42, 134-145. Berscheid, E., Walster, E., & Bohrnstedt, G. (1973). The happy American Body: a survey report. Psychology Today, 11, 119-131. Betz, N., Mintz, L., & Speakmon, G. (1994). Gender differences in the accuracy of self-reported weight. Sex Roles, 30, 543-552. Brown, R.D., & Harrison, J.M. (1986). The effects of a strength training program on the strength and self-concept of two female age groups. Research Quarterly of Exercise & Sport, 57, 315-320. Brown, E.Y., Morrow, J.R. & Libingston, S.M. (1982). Self-concept changes in women as a results of training. Journal of Sport Psychology, 4, 354-363. Brunn, A.A (1975). A study of the relationships among self-concept, body cathexis and sociometric status of institutionalized adolescents. Unpublished doctoral dissertation. Baylor University. Burns, R.B. (1979). The self concept: Theory, measurement, development and behaviour. London: Longman. Burns, R.B. (1982). Self-concept development and education. London: Holt, Rinehart & Winston. Cremer, A.G., & Hukill, M. (1969). Relationships between weight - height ratios, other body measurements, and self-perception of body contours. Research Quarterly, 40, 30-38. Cash, T.F., Dawson, K., Davis, P., Bowen, M., & Galumbeck, C. (1989). Effects of cosmetics use on the physical attractiveness and body image of American college women. The Journal of Social Psychology, 129, 349-355. Cash, T.F., Henry, P. (1995). Women s body images: The results of a national survey in the USA. Sex Roles, 33, 19-28. Cash, T.F., Rissi, J., & Chapman, R. (1985). Not just another pretty face: sex roles, locus of control and cosmetics use. Personality and Social Psychology Bulletin, 11, 246-257. Champion, V.L., Austin, J.K., & Tzeng, O. (1982). Assessment of relationship between self-concept and body image using multivariate techniques. Issues in Mental Health Nursing, 4, 299-315. Cross, F., & Cross, J. (1971). Age, sex, race and the perception of facial beauty. Developmental Psychology, 10, 62-74.

Εικόνα του σώµατος 17 Damhorst, L. M., Littrell, M. J., & Littrell, A. M. (1988). Age differences in adolescent body satisfaction. Journal of Psychology, 12, 553-562. Darten, E. (1972). A comparison of body image and self-concept variables among various sport groups. Research Quarterly, 43, 7-15. Davies, E., & Furnham, A. (1986). Body satisfaction in adolescent girls. British Journal of Medical Psychology, 59, 279-287. Eickoff, J., Thorland, W., Ansorge, C. (1983). Selected physiological and psychological effects of aerobic dancing among young adult women. Journal of Sport Medicine and Physical Fitness, 23, 273-280. Fallon, E., & Rozin, P. (1985). Sex differences in perceptions of desirable body shape. Journal of Abnormal Psychology, 94, 102-105. Felker, D.W. (1986). Relationship between self-concept, body build, and perception of father s interest in sports in boys. Research Quarterly, 39, 3. Felson, R.B. (1985). Reflected appraisal and development of the self. Social Psychology Quarterly, 48, 71-78. Figley, G.E. (1985). Determinants of attitudes toward physical education. Journal of Teaching in Physical Education, 4, 229-240. Fisher, S. (1986). Development and structure of the body image, Vol. 1. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Fox, R.K., & Corbin, B.C. (1989). The physical self-perception profile: Development and preliminary validation. Journal of Sport Psychology, 7, 125-136. Franzoi, S.L., & Shields, S.A. (1984). The body esteem scale: Multidimensional structure and sex differences in a college population. Journal of Personality Assessment, 48, 173-178. Furnham, A. & Alibhai, N. (1983). Cross cultural differences in the perception of female body shapes. Psychological Medicine, 13, 829-837. Garner, D. M., Garfinkel, P. E., Schwartz, D., & Thompson, M. (1980). Cultural expectations of thinness in women. Psychological Reports, 47, 483-491. Gray, S. H. (1977) Social aspects of body image: Perception of normalcy of weight and affect of college undergraduates. Perceptual and Motor Skills, 45, 1035-1040. Harris, S. (1995). Family, self, and sociocultural contributions to body-image attitudes of African- American women. Psychology of Women Quarterly, 19, 129-145. Hawkins, D.B., & Gruber, J. (1982). Little league baseball and players self-esteem. Perceptual and Motor Skills, 55, 1335-1340. Hilyer, J.C., & Mitchell, W. (1979). Effect of systematic physical fitness training combined with counseling on the self-concept of college students. Journal of Counseling Psychology, 26, 427-436. Holter, J.W. (1984). Relative effects of significant others on self-evaluation. Social Psychology Quarterly, 47, 255-262. Jasnoski, M.L., Holmes, D., Solomon, S., & Aguiar, C. (1981). Exercise changes in aerobic capacity, and changes in self-perceptions: an experimental investigation. Journal of Research in Personality, 15, 460-466.

Εικόνα του σώµατος 18 Joesting, J., & Clance, R. P. (1979) Comparison of runners and nonrunners on the Body-cathexis and Self-cathexis scales. Perceptual and Motor Skills, 48, 1046. Kelson, T.R., Kearney-Cooke, A., & Lansky, L.M. (1990). Body image and body beautification among female college students. Perceptual & Motor Skills, 71, 281-289. Kirkpatrick, S.W., & Sanders, J.M. (1978). Body image stereotypes: A developmental comparison. Journal of Genetic Psychology, 132, 85-95. Koening, L., & Wasserman, E. (1995). Body image and dieting failure in college men and women: Examining links between depression and eating problems. Sex Roles, 32, 225-249. Kreitler, S., & Kreitler, H. (1987). Body image: the dimension of size. Genetic, Social, and General Psychology Monographs, 114, 5-32. Lai, Shu Mei M. (1984). A comparison of body composition, body cathexis, and attitudes toward obesity in women with different levels of physical activity. Dissertation Abstracts International, 44, 12, 3629-A. Lerner, R.M. (1969). Some females stereotypes of male body-build behavior relations. Perceptual & Motor Skills, 28, 363-366. Lerner, R.M. (1973). The development of personal space schemata toward body build. Journal of Psychology, 84, 229-235. Lerner, R. M., Karabenick, S. A., & Stuart J. L. (1973). Relations among physical attractiveness, body attitudes, and self-concept in male and female college students. Journal of Psychology, 85, 119-129. Lerner, R. M., & Korn, S. J. (1972). The development of body build stereotypes in males. Child Development, 43, 908-920. Lerner, R.M., Orlos, J.S, & Knapp, J.R. (1976). Physical attractiveness, physical effectiveness, and self concept in late adolescents. Adolescence, 11, 313-326. Lerner, R.M., & Schroeder, C. (1971). Physique identification, preference, and aversion in kindergarden children. Developmental Psychology, 5, 538. Levinson, R., Powell, B., & Steelman, L.C. (1986). Social location, significant others and body image among adolescents. Social Psychology Quarterly, 49, 330-337. Mahoney, E. R., & Finch, M. D. (1976). The dimensionality of body- cathexis. Journal of Psychology, 92, 277-279. March, H. W., & Jackson, C. (1986). Multidimensional self-concepts, masculinity, and femininity as a function of women's involvement in athletics. Sex Roles, 15, 391-415. Martz, D., Handley, K., & Eisler, R. (1995). The relationship between feminine gender role stress, body image, and eating disorders. Psychology of Women Quarterly, 19, 493-508. Ïppenheim, A. M. (1966). Questionnaire design and attitude measurement. London: Heinemann (p. 143). Pomarantz, S.L. (1979). Sex differences in the relative importance of self esteem, physical self satisfaction and identity in predicting adolescent satisfaction. Journal of Youth and Adolescence, 8, 51-61.

Εικόνα του σώµατος 19 Powers, P. D., & Erickson, M. T. (1986). Body image in women and its relationship to self image and body satisfaction. Journal of Obesity and Weight Regulation, 5, 37-50. Rao, V., & Overman, S. (1986). Psychological well-being and body image. A comparison of black women athletes and nonathletes. The Journal of Sport Behavior, 9, 79-91. Roberston, J., & Mutrie, N. (1989). Factors in adherence to exercise. Physical Education Review, 2, 139-147. Rohrbacher, R. (1973). Influence of a special camp program for obese boys on weight loss, selfconcept, and body image. Research Quarterly, 44, 150-157. Rosen, G. M., & Ross, A. O. (1968). Relationship of body image to self concept. Journal of Consulting & Clinical Psychology, 32, 100. Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self image. Princeton: Princenton University Press. Secord, F. P., & Jourard, S. M. (1953). The appraisal of body-cathexis: body cathexis and the Self. Journal of Consulting Psychology, 17, 5, 343-347. Silverstein, B., Perdue, L., Peterson, B., & Kelly, E. (1986). The role of the mass media in promoting a thin standard of bodily attractiveness for women. Sex Roles, 14, 519-532. Snyder, E., & Kivlin, J.E. (1975). Women athletes and aspects of psychological well-being and body image. Research Quarterly, 46, 191-199. Sonstroem, R.J. (1984). Exercise and self esteem. Exercise and Sport Science Reviews. V. 12. Lexington Massachusetts (pp. 123-155). Staffier, R. (1972). Body build and behavioral expectancies in young females. Developmental Psychology, 6, 125-127. Theberg, L., & Kernalernen, A. (1979). Importance of cosmetics related to aspects on the self. Perceptual and Motor Skills, 48, 827-830. Θεοδωράκης, Γ., Γούδας, Μ., Παπαϊωάννου, Α. (1998). Η ψυχολογία της υπεροχής στον αθλητισµό. Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Θεοδωράκης, Γ., ογάνης, Γ., & Μπαγιάτης, Κ. (1990). Αξιολόγηση της Σωµατικής Κάθεξης γυναικών που συµµετέχουν σε προγράµµατα αθλητισµού για αναψυχή. Ψυχολογικά Θέµατα, 3, 49-63. Theodorakis, Y., Doganis, G., & Bagiatis K. (1991). Age differences and structural validity of the Greek version of the Body Cathexis scale. Psychological Reports, 68, 43-49. Thomas, V.E. (1989). Body image satisfaction among black women. The Journal of Social Psychology, 129, 107-112. Trujillo, C. M. (1983). The effect of weight training and running exercise intervention programs on the self-esteem of college women. International Journal of Sport Psychology, 14, 162-173. Tucker, L. A. (1981). Internal structure, factor satisfaction, and reliability of the Body Cathexis Scale. Perceptual and Motor Skills, 53, 891-896. Tucker, L. A. (1982). Relationship between perceived somatotype and body cathexis of college males. Psychological Reports, 50, 983-989. Tucker, A. L. (1983α). Muscular strength and mental health. Journal of Personality and Social Psychology, 45, 1355-1360.

Εικόνα του σώµατος 20 Tucker, L. A. (1983â). The structure and dimensional satisfaction of the Body Cathexis construct of males: a factor analytic investigation. Journal of Human Movement Studies, 9, 189-194. Tucker, L. A. (1983ã). Weight training: A tool for the improvement of self and body concepts of males. Journal of Human Movement Studies, 9, 31-37. Tucker, L. A. (1983δ). Muscular strength: a predictor of personality in males. Journal of Sport Medicine, 23, 213-220. Tucker, L. A. (1984). Physical attractiveness, somatotype, and the male personality: A dynamic interactional perspective. Journal of Clinical Psychology, 40, 1227-1234. Tucker, L. A. (1987α). Effect of weight training on body attitudes: who benefits most? Journal Sports Medicine, 27, 70-78. Tucker, L. A. (1987β). Mental health and physical fitness. Journal Human Movement Studies, 13, 267-273. Vincent, M.F. (1976). Comparison of self concepts of college women: athletes and physical education majors. Research Quarterly, 47, 218-225. Ward, T.E. & McKeown, B. (1988). Body Cathexis and morphological changes subsequent to a 10- week aerobic dance exercise program for college age females. Journal of Human Movement Studies, 14, 145-152. Zion, L. C. (1965). Body concept as it relates to Self-concept. Research Quarterly, 36, 4, 490-495. Σηµειώσεις 1. «Και να καθαρίσουµε τους κακοµούτσουνους» Ο τίτλος ενός βιβλίου του Μπορίς Βιάν (1981) Εκδόσεις Γράµµατα