ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΎ ΔΕΣΜΟΎ

ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΎ ΔΕΣΜΟΎ 1. Αιτήματα και ανάγκες των θεραπευόμενων. Οι θεραπευόμενοι έρχονται με διάφορα αιτήματα. Κάποιοι έρχονται για να λύσουν προβλήματα με τα παιδιά ή τους συντρόφους τους, άλλοι έρχονται με ανεπούλωτα τραύματα από το παρελθόν (χρόνιο πένθος), με σοβαρές ψυχολογικές δυσκολίες (συμπτώματα) ή με αιτήματα για προσωπική ανάπτυξη και «αυτογνωσία». Ξεκινούμε συνήθως με ένα περιορισμένο αριθμό ατομικών ή/και οικογενειακών συνεδριών ανάλογα με τη φύση του αιτήματος, την πρόθεση του ατόμου που κάνει την αρχική επαφή, την διαθεσιμότητα και διάθεση των μελών της οικογένειας να παραστούν σε μια ή περισσότερες συνεδρίες και ούτω καθ εξής. Τα αρχικά αιτήματα συνήθως ικανοποιούνται μέσα σε δέκα συνεδρίες (ενδεικτικός αριθμός) ή στην περίπτωσησοβαρών ψυχολογικών συμπτωμάτων- χάνουν την πολύ οξεία φύση τους. 2. Διερεύνηση/Αξιολόγηση δυνατοτήτων και δυσκολιών Διάγνωση- Αξιολόγηση ψυχολογικών δυσκολιών (βάσει εμπειρίας και γνώσεων του θεραπευτή, και διαγνωστικών εγχειριδίων, όπως το γνωστότερο DSM- Diagnostic and Statistical Manual) Ψυχολογική σκέψη (συναισθηματική νοημοσύνη, κατανόηση δυναμικής σχέσεων, γνώσεις/διαβάσματα) Βαθμός εμπιστοσύνης στο θεραπευτή (προσδοκίες για τον ιδανικό θεραπευτή, εμπειρίες από άλλους θεραπευτές/πλαίσια, πρόσωπο παραπομπής) Αξιολόγηση τύπου συναισθηματικού δεσμού με γονείς και σημαντικούς άλλους (ασφαλής, ανασφαλής-αποφευκτικός, ανασφαλής-αμφιθυμικός, ανασφαλήςαποδιοργανωμένος). (βλ. «σεμινάριο εσωτερικός γονιός» και σύνδεση ασφάλειας με αυτοεκτίμηση). Ο θεραπευτής χρησιμοποιεί διάφορα μέσα για να κατανοήσει τον τύπο δεσμού που έχει αναπτύξει ένα άτομο: (ι) Κάνει αξιολόγηση της συγκρότησης της αφήγησης και στον προφορικό και στον γραπτό λόγο μέσω διαφόρων ασκήσεων. Το ενδιαφέρει κυρίως ο τρόπος έκφρασης του συναισθήματος (ιι) παρατηρεί τον τρόπο που σχετίζεται το άτομο με τον/τους θεραπευτές ή και τα μέλη μιας θεραπευτικής ομάδας, αλλά και τις προβολές που κάνει στους θεραπευτές και που οδηγούν σε διάφορα συναισθήματα (π.χ. παράπονα, θυμοί, απόσυρση κλπ) (ιιι) χρησιμοποιεί διάφορα εργαλεία όπως η συλλογή παιδικών αναμνήσεων. Αξιολόγηση Οικογενειακού περιβάλλοντος (επικοινωνία, ρόλοι, αξίες, νόημα) 1

3. Σκέψεις/ «υποθέσεις» του θεραπευτή Βασικά θέματα ζωής που περιορίζουν το θεραπευόμενο (αντικατοπτρίζουν έμμεσες ή άμεσες εντολές των γονιών και της κυρίαρχης κουλτούρας) Αναγνώριση κυρίαρχων εσωτερικευμένων φωνών (εσωτερικευμένες φωνές των γονιών, π.χ. «είμαι άχρηστος», «είμαι υπεράνθρωπος»). Συναισθηματικά φορτισμένα θέματα και χειρισμός συναισθημάτων (μεγάλη απόσταση από το συναίσθημα, αμφιθυμικό συναίσθημα, αποδιοργανωμένο συναίσθημα) Εξοικείωση με το λεξιλόγιο και του κώδικες του θεραπευόμενου 4. Συμπληρωματικά εργαλεία για την αξιολόγηση και το σχηματισμό «υποθέσεων»: Π.χ. fiction, περιγραφές εαυτού/ οικογένειας, αναμνήσεις, ζωγραφιές, όνειρα. 5. Γενικοί θεραπευτικοί στόχοι α. Επαφή με όλα τα συναισθήματα. Τα βαθύτερα αίτια των δυσκολιών συνδέονται με πολύ επώδυνα συναισθήματα, που δυσκολευόμαστε να αγγίξουμε. Όταν ασυνείδητα μπλοκάρουμε σκέψεις και συναισθήματα, αυτό έχει τεράστιο κόστος για τη σωματική μας υγεία. Τα άμεσα συμπτώματα όταν συγκρατούμε σκέψεις και συναισθήματα είναι ταχυκαρδία, αύξηση της αναπνοής, τρεμάμενα χέρια κλπ, εμπειρία που μεταφράζεται από τον οργανισμό ως μεγάλο και αδιάκοπο στρες. Ακόμα, επειδή οι σκέψεις και τα συναισθήματα δεν οργανώνονται στο μυαλό μας και δεν νοηματοδοτούνται με το να τα μετατρέψουμε σε λόγο, παρουσιάζονται με τη μορφή ανεξέλεγκτων αρνητικών σκέψεων ή δυσάρεστων ονείρων τα οποία με τη σειρά τους αυξάνουν το στρες. β. Περισσότερο συγκροτημένη αφήγηση. Υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες η έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων είναι πραγματικά ευεργετική. Η αφήγηση δυσάρεστων ή και τραυματικών εμπειριών θα πρέπει σταδιακά να χτίζει μια όλο και πιο συγκροτημένη ιστορία με στόχο την καλύτερη οργάνωση και την πιο ικανοποιητική νοηματοδότηση των εμπειριών. Οι αφηγήσεις των ανθρώπων που πρωτοξεκινούν τη θεραπεία τους δημιουργούν συχνά - σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό - την αίσθηση πως είναι ασαφείς και δυσκολονόητες. Είναι επίσης αρκετά δύσκολο για τους ακροατές τους να μπουν στη θέση τους και να νιώσουν ακριβώς πώς αισθάνονται. Αυτό συμβαίνει είτε επειδή λείπει από την αφήγηση το συναίσθημα, είτε επειδή το συναίσθημα ξεχειλίζει με τρόπο που μοιάζει υπερβολικό για την κατάσταση που περιγράφεται. Οι αφηγήσεις όσων έχουν μείνει για αρκετό καιρό στη θεραπεία και αποφασίζουν μαζί με τους θεραπευτές τους ή και τη θεραπευτική ομάδα στην οποία πιθανόν έχουν ενταχθεί πως είναι καιρός να «αποφοιτήσουν» μοιάζουν σε γενικές γραμμές πιο συγκροτημένες. Οι θεραπευτές αλλά και τα άλλα μέλη της ομάδας τους λένε συχνά πως τους καταλαβαίνουν και τους νιώθουν πολύ περισσότερο τώρα παρά στο παρελθόν. εμπειριών αυτών. Η όλο και πιο συγκροτημένη αφήγηση αντανακλά την όλο και πιο συγκροτημένη εσωτερική οργάνωση των εμπειριών του ατόμου. γ. Καλλιέργεια εναλλακτικών συμπονετικών φωνών. Δημιουργία ενός εσωτερικού συμπονετικού διαλόγου με τον ιδανικό εσωτερικό γονιό ή τον εσωτερικό εαυτό-θεραπευτή. Ελάχιστα συνειδητοποιούμε το πόσο οι φωνές των άλλων βρίσκονται στην απόπειρα περιγραφής των δικών μας εμπειριών και συναισθημάτων. Η συνειδητοποίηση αυτή, στον βαθμό που είναι δυνατό να γίνει, είναι απελευθερωτική. Προϋποθέτει όμως τη δημιουργική διαδικασία ενός διαλόγου, όπου υποστηρικτικές, αν και αρχικά αδύναμες φωνές, καλούνται να δυναμώσουν και να απαντήσουν σε κυρίαρχες επικριτικές ή απαιτητικές φωνές που συντηρούν έναν αρνητικό μονόλογο. Οι 2

κυρίαρχες φωνές συνδέονται συνήθως με τη φωνή ενός ή και των δυο γονιών, παρόλο που είναι σαφές ότι οι φωνές αυτές μεταφέρουν φιλτραρισμένες διαγενεολογικές αξίες και βέβαια κυρίαρχες κοινωνικές - πολιτισμικές αντιλήψεις. δ. Ανάπτυξη εσωτερικής ασφάλειας Τα παιδιά που μεγαλώνουν με γονείς οι οποίοι τους επιτρέπουν να εκφράζουν όλα τα συναισθήματα τους, οι οποίοι ακούν και καλύπτουν τις ανάγκες τους, που δεν τα υπερπροστατεύουν ούτε τα παραμελούν, και οι οποίοι τονίζουν την αξία των παιδιών τους και δεν τα ακυρώνουν, τα βοηθούν να εσωτερικεύουν μια εικόνα για τον εαυτό τους και μια συμπονετικό φωνή που σε όλη τους τη ζωή λέει: «Ό,τι και να συμβεί μπορώ να τα καταφέρω», «Ό,τι λάθος και να κάνω, οι άλλοι με αγαπούν, αξίζω». Γίνονται έτσι ασφαλείς ενήλικοι που κάνουν ισότιμες, ικανοποιητικές σχέσεις και δε βαραίνουν τα παιδιά τους με προσδοκίες κάλυψης των δικών τους εσωτερικών κενών. Οι ασφαλείς ενήλικοι είναι σε επαφή με όλα τα συναισθήματά τους και η αφήγησή τους δεν δείχνει ούτε υπερβολικά μεγάλη απόσταση από το συναίσθημά τους ( αποστειρωμένη ) ούτε υπερβολικά μικρή απόσταση από το συναίσθημα τους ( μελοδραματική ), αλλά δημιουργεί στον ακροατή ή αναγνώστη όχι μόνο νοητική και συναισθηματική κατανόηση (ενσυναίσθηση). 6. Τρόποι αξιολόγησης προόδου: Διαφορές στο περιεχόμενο και τη μορφή της αφήγησης πριν και μετά. Σύγκριση και με τη βοήθεια των εργαλείων, πριν και μετά (fiction, περιγραφές, αναμνήσεις κλπ) ξαναδίνονται συχνά στο τέλος Πιο ικανοποιητικές σχέσεις Λιγότερα συναισθηματικά φορτισμένα θέματα, πιο συγκροτημένη αφήγηση Επαφή με όλο το εύρος των συναισθημάτων Θεραπευόμενος ως «θεραπευτής του εαυτού του» και ως «εσωτερικός ιδανικός γονιός»- Συμπονετικός εσωτερικός διάλογος με τον εαυτό. Αισιοδοξία αλλά και ρεαλισμός στην αξιολόγηση του εαυτού και του κόσμου Εξέλιξη των βασικών του θεμάτων ζωής (διαφοροποίηση από τις αξίες και τις εντολές των γονέων). 7. Συντήρηση της εσωτερικής θεραπευτικής φωνής Ο θεραπευτής επισημαίνει συχνά στη διάρκεια αλλά και στο τέλος ποια είναι τα βασικά θέματα ζωής που ο θεραπευόμενος εξελίσσει και θα εξελίσσει σε όλη του τη ζωή. Του επισημαίνεται η ανάγκη για εξάσκηση αυτού του συμπονετικού διαλόγου και χρήση του και εκτός θεραπευτικής διαδικασίας ώστε να μπορεί να είναι θεραπευτής του εαυτού του. Αυτός ο συμπονετικός διάλογος θα δοκιμαστεί σε περιόδους κρίσεων και δυσκολιών, όπου οι κυρίαρχες φωνές του παρελθόντος θα γίνονται ξανά δυνατές. Τότε τα στάδια που έχει περάσει στη θεραπευτική διαδικασία μοιάζει να τα περνά ξανά μόνος του, με αφορμή την κρίση, η διάρκειά όμως της εσωτερικής διαδικασίας είναι συμπυκνωμένη (μπορεί να κρατήσει λίγες μέρες!). Στόχοι σχετιζόμενοι με τη μορφή του θεραπευτικού λόγου, αλλά και με την εξέλιξη της θεραπευτικής σχέσης. Α. Θεραπευτική Σχέση- Στόχοι από την οπτική της θεωρίας του συναισθηματικού δεσμού 3

I. Ο θεραπευτής: (ι) Θεραπευτής ως διορθωτική γονεϊκή φιγούρα. Αρχικά ως «δυνατή» και «σοφή» φιγούρα, που προσφέρει την ασφαλή βάση για τη διερεύνηση του εσωτερικού κόσμου (μνήμες, συναισθήματα) και του εξωτερικού (γεγονότα, διαπροσωπικές σχέσεις). Σταδιακό πέρασμα ευθύνης στο θεραπευόμενο (όπως ο γονιός με το παιδί που μεγαλώνει και ενηλικιώνεται) και ρεαλιστικότερη αντιμετώπιση του θεραπευτή (όπως χρειάζεται να κάνει το παιδί με το γονιό του). (ιι) Βοηθά στη διαφοροποίηση και ονομασία συναισθημάτων. Εμπεριέχει και αντέχει όλα τα συναισθήματα του θεραπευόμενου. Παρεξηγήσεις και ρήξεις δεν διαλύουν τη σχέση. Ο θεραπευόμενος βιώνει τον κύκλο της ρήξης και την επανασύνδεσης ως φυσικό και μη απειλητικό για τη σχέση. Μαθαίνει να εμπιστεύεται. (ιιι) Βοηθά να αφηγούνται οι προσωπικές ιστορίες με συγκρότηση κάτι που βοηθά στη δημιουργία εσωτερικής ασφάλειας (ιv) βοηθά στην κατασκευή ενός δυνατού και σοφού «εσωτερικού γονιού» με τη μορφή εσωτερικής φωνής που παρηγορεί, ενθαρρύνει, βρίσκει εναλλακτικές, θέτει τα προβλήματα σε ρεαλιστική και διαχειρίσιμη βάση. Η εσωτερική φωνή δημιουργείται με τη σταδιακή εσωτερίκευση της φωνής του θεραπευτή αλλά και των μελών μιας θεραπευτικής ομάδας. Αυτός ο «εσωτερικός γονιός» θα προωθεί σε όλη τη ζωή την ασφάλεια και την αυτοεκτίμηση και θα μεταφέρει ασφαλή μοτίβα σχέσεων στις επόμενες γενιές. (v) Σημασία διαθεσιμότητας θεραπευτή, μακρόχρονη επαφή, πολιτική ανοικτής πόρτας («θα είμαι εδώ και στο μέλλον όποτε με χρειαστείς»). Η θεραπευτική σχέση εμπιστοσύνης μοιάζει να είναι ένας παράγοντας κλειδί, ανεξάρτητα από το θεραπευτικό μοντέλο II. Ο θεραπευόμενος αναπτύσσει σταδιακή εμπιστοσύνη προς το θεραπευτή τον οποίο νιώθει ως ασφαλή βάση 1. Νιώθει ότι η έκφραση δυσαρέσκειας ή θυμού επιτρέπεται στα πλαίσια της θεραπευτικής διαδικασίας, αλλά μπορεί να την εκφράζει με τρόπο ενήλικο και διάθεση επίλυσης και ενδυνάμωσης της σχέσης. 2. Από την εξιδανίκευση ή την αμφισβήτηση του θεραπευτή περνά σταδιακά στην πιο ρεαλιστική αντιμετώπιση της σχέσης. 3. Νιώθει ότι μπορεί να αξιοποιήσει την πολιτική της «ανοικτής πόρτας», και μετά το πέρας του τρέχοντος θεραπευτικού συμβολαίου. 4. Εφόσον εντάσσεται σε ομάδα, δημιουργεί αντίστοιχες σχέσεις και με τα μέλη της ομάδας (σταδιακή εμπιστοσύνη, ασφάλεια, διαχείριση κρίσεων στις σχέσεις και έντονων συναισθημάτων με ενήλικο τρόπο). B. Μορφή του θεραπευτικού λόγου- Στόχοι από την αφηγηματική οπτική (συγκρότηση αφήγησης) 1. Η αφήγηση του θεραπευόμενου δείχνει ότι έχει αποκτήσει μια συστημική/σχεσιακή αντίληψη για τις σχέσεις. Αποφυγή άκαμπτης και ανελαστικής σκέψης. Όχι άσπρο-μαύρο, κατανόηση της δυναμικής και της αλληλεπίδρασης των σχέσεων. Αποφυγή ενοχοποίησης ή θυματοποίησης εαυτού ή άλλου. 2. Η αφήγηση δείχνει ότι βρίσκεται σε επαφή με τα συναισθήματά του. Δεν αποφεύγει δυσάρεστα ή δύσκολα θέματα, δεν μειώνει τη σημασία τους, δεν δραματοποιεί γεγονότα. Εκφράζει και συνδέει συναισθήματα με καταστάσεις, 4

δεν τα εκτονώνει απλά. Αναλαμβάνει την ευθύνη του για αυτά. Δεν μπερδεύει την έκφραση συναισθήματος με την συμπεριφορά (π.χ. αν θυμώσω θα τον χτυπήσω). 3. Μπορεί να καταλαβαίνει τη θέση και το συναίσθημα του άλλου και να τροποποιεί την αφήγηση ώστε να γίνεται κατανοητός, να ανακτά απόσταση όταν ο ακροατής του έχει αποστασιοποιηθεί, τσεκάρει αυτήν την κατανόηση. Η αφήγησή του μοιάζει να κάνει νόημα στον ακροατή του, δημιουργεί στον ακροατή του ενσυναίσθηση. 4. Αναγνωρίζει τις αντιφάσεις του και τις αντιμετωπίζει ως κάτι φυσιολογικό («Άλλες φορές νιώθω έτσι και άλλες αλλιώς» ή «ξέρω ότι πριν έλεγα άλλα, αλλά τώρα που έρχεται να πω αυτό ). Βιωματική άσκηση 1 Διαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από συζητήσεις των μελών μιας ομάδας και κάντε σκέψεις για το στάδιο που βρίσκεται η κάθε θεραπευόμενη. Ποιοι είναι οι στόχοι των θεραπευτών όπου αυτοί φαίνονται μέσα από τις ερωτήσεις τους; Τι σκέψεις μπορείτε να κάνετε για το οικογενειακό περιβάλλον εκεί όπου υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες; Όνειρο της Β. (το είδε πριν 2 μήνες, το φέρνει σήμερα στην ομάδα για 1η φόρα....με αφορμή τη σχέση της με την αδερφή της και πιο συγκεκριμένα τη μετάδοση του άγχους της αδερφής της στην ίδια, όταν ο πατέρας τους ήταν στο νοσοκομείο). Ήμουν με την αδερφή μου στο αμάξι...κάπου πηγαίναμε.. φτάσαμε σε ένα σημείο που υπήρχε ένα γεφυράκι και κάτω υπήρχε νερό. Εγώ πήρα ένα σκοινί που είχε εκεί και πέρασα στην απέναντι πλευρά. Κάπου εκεί ήταν και η αδερφή μου αλλά δεν πέρασε απέναντι. Μου είπαν 'Γύρνα πίσω! Υπάρχει πρόβλημα', εγώ γύρισα και το αμάξι μου καταστράφηκε. Θύμωσα πάρα πολύ! Θεραπεύτρια (Α.Α.) Ποιος σου είπε να γυρίσεις? Ο υπεύθυνος που φρόντιζε να περάσουν τα άτομα απέναντι. Δε ξέρω ποιος ήταν Α.Α Η αδερφή σου τι έκανε? Δε θυμάμαι να κάνει κάτι. Α.Α Πώς ένιωσες? Θύμωσα πάρα πολύ! Δε ξέρω με τι ακριβώς! Τη μέρα εκείνη επικρατούσε ένα κλίμα αρρώστιας. Ήταν όλοι άρρωστοι και εγώ έδωσα τις πρώτες βοήθειες, αλλά φρόντισα να μην αλλάξω το πρόγραμμά μου. Δεν ένιωθα καλά όμως. Α.Α Με ποιόν θύμωσες? Δε ξέρω. Σκέφτηκα μπορεί με την αδερφή μου, μπορεί και με αυτόν που μου είπε να γυρίσω.. δε ξέρω ποιος μπορεί να ήταν. Μπορεί ο εαυτός μου να μου είπε να γυρίσω.. Όνειρο της Ε. Ήμουν στη πόλη καταγωγής μου, σε μια εκκλησία. Είχε πεθάνει η καλύτερη μου φίλη και ήμουν στην κηδεία της. Ήμουν πιο πίσω από το φέρετρο. Στην εκκλησία υπήρχαν 2 φέρετρα. Στο 1 δε θυμάμαι ποιος ήταν, στο άλλο ήταν η κολλητή μου η Μ. Την είδα, 5

ήταν σαν ζωντανή. Δεν πλησιάζω, στέκομαι πιο πίσω. Μόνο όταν περνάει το αγόρι της, πλησιάζω, τον αγκαλιάζω, τον φιλάω και ξαναπάω στη γωνιά μου. Δεν έκλαιγα, ήμουν στον κόσμο μου... δεν το βίωσα. Πήγα να πάρω τσιγάρα.. μετά πήγα να αλλάξω παπούτσια. Συναντώ μια φίλη, δεν θυμάμαι. Μετά συναντώ μια συνάδελφο και μου λέει να πάμε μαζί στην κηδεία. Ψάχναμε το αμάξι και δεν το βρίσκαμε, είχα αργήσει και είπα Άχ βρε αγαπούλα μου (έτσι τη λέω και με λέει και εκείνη)! Ούτε στην κηδεία σου δεν θα καταφέρω να έρθω! Λέει ότι ήταν χάλια μέχρι και χθες, ενώ το είδε το όνειρο Κυριακή προς Δευτέρα. Τη Κυριακή είχε μιλήσει με τη φίλη της, μετά από πολύ καιρό, και είχε μάθει πολύ ευχάριστα νέα. Η φίλη της που είναι δασκάλα και έκανε μεταπτυχιακό, ορκίζεται σύντομα και θα πάει και η Ε.. Επίσης άλλη σκέψη που έκανε σε σχέση με το όνειρο ήταν η κηδεία του ξαδέλφου της πολλά χρόνια πριν και το συνέδεσε με το τότε συναίσθημα της Αισθανόμουν μακριά απο την όλη φάση. Της έμεινε λέει επίσης η τελευταία της ατάκα Ούτε στην κηδεία σου δε θα καταφέρω να έρθω και το πόσα πράγματα χάνει. Η Ν. [μέλος της ομάδας] παρατηρεί ότι δεν χάνει και πολύ ευχάριστα πράγματα, για κηδείες μιλάει. Της Β. [μέλος ομάδας] της έμεινε αυτή η τελευταία φράση πολύ θετικά. Το μετέφρασε ως εξής Μπορεί τελικά να μην τα καταφέρω να έρθω κι αυτό είναι εντάξει! Τόσο καιρό προσπαθείς να φύγεις από το δυσάρεστο κομμάτι της πόλης σου, συμπληρώνει. Η Ε. εντυπωσιάζεται από το τελευταίο σχόλιο που της κάνει νόημα διότι ένιωσε ανακουφισμένη στο όνειρο, λέγοντας το. Η δεύτερη θεραπεύτρια (Ε.Ο).επισημαίνει ότι στην πραγματικότητα άκουσε κάτι θετικό για τη φίλη της (αποφοίτηση), αλλά συνδέθηκε στο όνειρο με κάτι δυσάρεστο μαζί της, με το θάνατο. Στον ξύπνιο της λέει Μπράβο, τι καλά! και στον ύπνο σκέφτεται την απώλεια. Η Ε. συνεχίζοντας τη σκέψη της θεραπεύτριας λέει ότι έτσι είναι και ότι έχει μάθει να συνδυάζει τα καλά με τα κακά στην ζωή της και έτσι να προχωράει. Αναμνήσεις Μ. Μιλάει για αναμνήσεις της και για αναμνήσεις του αδερφού της που την άγγιξαν συναισθηματικά. Λέει ότι ο αδερφός της έμενε με τη γιαγιά και τον παππού τους στην [επαρχιακή πόλη] μέχρι την 1η δημοτικού (εκείνη δεν το θυμόταν αυτό και λόγω της μεγάλης διαφοράς που έχουν με τον αδερφό της, δεν θα μπορούσε να το θυμάται). Όταν ήταν να τον πάρουν στην Αθήνα ο αδερφός της έλεγε που με στέλνεις μαμά? απευθυνόμενος στην γιαγιά, ενώ δεν θυμόταν καλά καλά τη μητέρα του. Από τότε κάθε φορά που έμενε στους παππούδες, όταν ήταν να φύγουν εκείνος έλεγε στη γιαγιά που με δίνεις? και εκείνη αναφερόταν στον αποχωρισμός τους, χρησιμοποιώντας τη φράση όταν μου τον πήρανε. Η Μ. συγκινείται εξιστορούμενη τις αναμνήσεις του αδερφού της και φαίνεται να τον κατανοεί πιο βαθιά πλέον. Μιλάει και για δικές της αναμνήσεις: - Στην 3η δημοτικού ο αδερφός μου έδινε πανελλήνιες.. και είχε η μητέρα μου πολύ άγχος. Ήθελε να περάσει σε συγκεκριμένη σχολή κι εκείνος δεν ήθελε να περάσει εκεί που του έλεγε..εκείνη χτύπαγε το κεφάλι της στον τοίχο.. κοπανιόταν σαν το χταπόδι θυμάμαι και έλεγε ότι θα πεθάνει. Πέρναγε απίστευτη κρίση. - Κάθε φορά που τσακωνόντουσαν οι 2 τους, που γινόταν πολύ συχνά, η μαμά φώναζε το νονό μου που έμενε δίπλα για να βάλει την τάξη. Και εκνευριζόμουν..λες και του έπεφτε λόγος.. από την άλλη κάποιες φορές βοηθούσε. Τσακωνόντουσαν τόσο 6

πολύ που ένιωθα να μην μένει χώρος για μένα.. δε με έπαιρνε.. σαν να κατάκλυζαν το χώρο εκείνοι. -Ήταν πολύ αυστηρή και υπερβολική. Ειδικά με τα μαθήματα. Θυμάμαι ότι έκανα ρυθμική πριν μετακομίσουμε και ήμουν πολύ καλή. Όταν έβλεπα αγώνες ρυθμικής στην τηλεόραση, νόμιζα θα γίνω κ εγώ σαν κι εκείνους μια μέρα. Και όταν μετακομίσαμε η μητέρα μου θεώρησε ότι είμαι πολύ αργή στα μαθήματα και δεν προλαβαίνω να κάνω ρυθμική και δε με έγραψε. Ένα κοριτσάκι μου έλεγε 'να πεις στη μαμά σου να μη σε σταματήσει, αλλιώς δε θα είμαστε φίλες'. Μια φορά το είπα και είπε 'σε γράψαμε ιδιωτικό, που είναι για καλούς μαθητές'. - Μια φορά στο σχολείο δεν τα πήγα καλά. Πρέπει να πήγαινα 2α δημοτικού. Και σκεφτόμουν πως θα της το πω.. είχα πολύ άγχος.. έλεγα απο μέσα μου θα το πω σε 5'.. και πήγε 12 το βράδυ. Τελικά αποκοιμήθηκα και δεν της το είπα. Όταν το έμαθε έγινε χαμός, όπως το φοβόμουν. - Η εικόνα που θυμάμαι ήταν η μαμά με τις πυτζάμες, τσιγάρο στο χέρι, αφημένη.. δεν ερχόταν ποτέ στις γιορτές, ούτε με πήγαινε στα πάρτι. Συχνά με άφηνε στη γωνία και με έπαιρνε από κει. Μια φορά, στην 5η δημοτικού, έφυγα από το πάρτι και πήγα εκεί κοντά και μάλλον έχασα την αίσθηση του χρόνου. Εκείνη είχε έρθει και με έψαχνε και ούρλιαζε και σκεφτόμουν καλύτερα να μην είχα πάει.. ντρεπόμουν... - Πάντα με γυρνούσε η μαμά μιας φίλης από τις δραστηριότητες. Μια φορά θα αργούσε να έρθει να την πάρει γιατί θα πήγαιναν σε ένα πάρτι. Και εγώ είχα πανικοβληθεί, δεν ήξερα πως θα γυρίσω σπίτι. Τελικά περίμενα μαζί της και με πήγαν σπίτι μου πριν πάνε στο πάρτι. Όνειρο Α. «Κάποιος είπε το φλιτζάνι στη μητέρα μου και έλεγε ότι θα γίνει κάτι σημαντικό σε σχέση με τη δουλειά και μετά θα πεθάνω. Ήμουν πολύ απογοητευμένη. Πήγα σε μια συνέντευξη για δουλειά και μετά ήταν αναπόφευκτο ότι θα πέθαινα. Πήγα σε μια ταβέρνα και έγινε μια έκρηξη. Εγώ κατάφερα και προφύλαξα τον εαυτό μου από την έκρηξη». Σκέψεις της ίδιας πάνω στο όνειρο: «Μπορούσα να κάτσω σπίτι να μην πάω στην ταβέρνα. Όμως πήγα και αυτή τη φορά προφύλαξα τον εαυτό μου. Είναι σαν αναγέννηση. Ένα κομμάτι μου αναπόφευκτα χάνεται.» Βιωματική Άσκηση 2 Το κάθε ένα όνειρο της Αλίκης ανήκει σε διαφορετικό στάδιο στη θεραπείας της. Συζητείστε τις διαφορές μεταξύ των ονείρων «κόκκινο αερόστατο» και «πρωταγωνίστρια σε διαφήμιση». Αρχικές συνεδρίες «Παιχνίδι ριάλιτι». Συμμετείχα σε ένα παιχνίδι ριάλιτι χωρίς καμιά πιθανότητα να κερδίσω «Το κόκκινο αερόστατο» Κρατιέμαι από τα σχοινιά ενός κόκκινου αερόστατου μαζί με άλλους ανθρώπους, και καθένας κρατά το δικό του σχοινί. Σκέφτομαι πως δεν μπορώ να κρατηθώ άλλο από το σχοινί μου και θα πέσω πρώτη από τους υπόλοιπους στη θάλασσα που είναι από κάτω. Πέφτω και τα σχοινιά βρίσκονται μπερδεμένα στο σώμα μου. Προσπαθώ να ελευθερωθώ. Οι άκρες των σχοινιών είναι ξεμπερδεμένες και φτάνουν ως τον ορίζοντα. 7

«Δεντρόσπιτο». (σχήμα αερόστατου!) Έχω φτιάξει το δικό μου σπίτι σε ένα δέντρο και το τακτοποιώ. Το πατρικό μου σπίτι είναι στο ίδιο οικόπεδο και γίνεται κάποια γιορτή αλλά εγώ δεν έχω καμιά διάθεση να πάω. «Διαγωνισμός αερόστατων». Βρίσκομαι μαζί με άλλους και ετοιμάζομαι να σηκώσω το αερόστατό μου στον αέρα. Είναι κάτι σαν διαγωνισμός και είμαι σίγουρη ότι θα κερδίζω. «Πετάω». Πετάω με το δικό μου αερόστατο και νιώθω μεγάλη ελευθερία. «Πρωταγωνίστρια σε διαφήμιση». Είμαι η πρωταγωνίστρια σε ένα διαφημιστικό σπότ και χρειάζεται να βουτήξω σε μια πισίνα. Ο σκηνοθέτης αποφάσισε να αλλάξει το σενάριο και μου ζητά να βουτήξω στη θάλασσα. Αρνούμαι κατηγορηματικά και του θυμίζω ότι είμαι έγκυος (και στην πραγματικότητα). Προτεραιότητά μου από δω και πέρα είναι να φροντίζω τον εαυτό μου και το μωρό. Πηγή: Androutsopoulou, A. (2011). Red balloon: Approaching dreams as selfnarratives. Journal of Marital and Family Therapy, 37, 479-490.(elibrary/articles/therapy/narrative issues & narrative techniques). 8