Μεηαπηπρηαθή εξγαζία Ζ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ Δ ΜΔΣΑΒΑΖ. Μεηαζρεκαηηζκνί θαη πξνθιήζεηο. Κνηλσληνινγηθή θαη ζενινγηθή πξνζέγγηζε

ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΘΔΟΛΟΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΘΔΟΛΟΓΗΑ ΣΟΜΔΑ ΖΘΗΚΖ ΚΑΗ ΚΟΗΝΩΝΗΟΛΟΓΗΑ Μεηαπηπρηαθή εξγαζία Ζ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ Δ ΜΔΣΑΒΑΖ Μεηαζρεκαηηζκνί θαη πξνθιήζεηο Κνηλσληνινγηθή θαη ζενινγηθή πξνζέγγηζε Γξεγνξά Γήκεηξα Α.Δ.Μ. 1622 Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο θ. Σζηξψλεο Υξήζηνο

ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2015 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΗΑΓΩΓΖ...4 ΠΡΩΣΟ ΜΔΡΟ 1.Ο ΘΔΜΟ ΣΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ 1.1 Οξηζκνί, κνξθέο θαη ιεηηνπξγίεο..7 1.2 Σχπνη νηθνγέλεηαο...12 1.3 Οη κεηαβνιέο ζηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο νηθνγέλεηαο. 16 2. ΟΗ ΚΟΗΝΩΝΗΚΔ ΘΔΩΡΗΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ 2.1 Οη ζεσξίεο ησλ θιαζηθψλ ηεο θνηλσληνινγίαο.20 2.2 χγρξνλεο θνηλσληθέο ζεσξίεο γηα ηελ ιεηηνπξγία ηεο νηθνγέλεηαο...26 2.3 Σα ζεσξεηηθά πιαίζηα κειέηεο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο..32 ΓΔΤΣΔΡΟ ΜΔΡΟ 1. ΟΗ ΜΔΣΑΥΖΜΑΣΗΜΟΗ ΣΖ ΤΓΥΡΟΝΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ 1.1 Οη παξάγνληεο κεηαβνιήο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο...45 1.2 Οη ζχγρξνλεο πξνθιήζεηο θαη νη πξννπηηθέο γηα ηελ νηθνγέλεηα.50 2. Ζ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ Δ ΜΔΣΑΒΑΖ 2

2.1Οη θάζεηο εμέιημεο ηεο ειιεληθήο νηθνγέλεηαο 2.1A Ζ παξαδνζηαθή εθηεηακέλε νηθνγέλεηα ζηελ αγξνηηθή νηθνλνκία 55 2.1Β Ζ ππξεληθή νηθνγέλεηα ζην αζηηθφ-βηνκεραληθφ πιαίζην...57 2.1Γ Ζ πνιπκνξθία ησλ νηθνγελεηαθψλ ζρεκάησλ ζηελ χζηεξελεσηεξηθφηεηα.64 2.2 Οη λνκνζεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζην Οηθνγελεηαθφ Γίθαην απφ ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 2000..71 2.3Σν θεκηληζηηθφ θίλεκα ζηελ Διιάδα θαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηελδηακφξθσζε ηεο ζχγρξνλεο νηθνγέλεηαο...79 2.4 Ζ ζχγρξνλε ειιεληθή νηθνγέλεηα-ζηαηηζηηθά ζηνηρεία..87 ΣΡΗΣΟ ΜΔΡΟ 1.Ζ ΟΡΘΟΓΟΞΖ ΥΡΗΣΗΑΝΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΟΤ ΓΑΜΟΤ ΚΑΗ ΣΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ 1.1 Ζ ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ ζεζκνχ ηνπ γάκνπ..93 1.2 Ο νξζφδνμνο ρξηζηηαληθφο γάκνο..97 1.3 Οη ζέζεηο ηεο Δθθιεζίαο ηεο Διιάδαο γηα ηνλ γάκν θαη ηελ νηθνγέλεηα...106 ΔΠΗΛΟΓΟ-ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 114 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ.116 3

ΔΗΑΓΩΓΖ Ζ νηθνγέλεηα απνηειεί δηαρξνληθά ην βαζηθφ θνηλσληθφ θχηηαξν. Γηαδξακαηίδεη πξσηεχνληα ξφιν ηφζν ζην θνηλσληθφ ζχλνιν φζν θαη ζηε δσή ησλ κεκνλσκέλσλ αλζξψπσλ. Απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκειηψδεηο θνηλσληθνχο ζεζκνχο θαη έρεη ππάξμεη κε δηάθνξεο κνξθέο ζε θάζε ηζηνξηθή πεξίνδν. Ζ ιεηηνπξγία ηεο επεξεάδεηαη απφ ηνπο ππφινηπνπο ζεζκνχο, κεηαβάιιεηαη γηα λα ζπκβαδίζεη καδί ηνπο, πξνζαξκφδεηαη ζηηο λέεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο θαη ζε λέα πιαίζηα ιεηηνπξγίαο. Οη ξαγδαίεο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο εμειίμεηο ζηηο ζχγρξνλεο αζηηθέο δεκνθξαηίεο νδήγεζαλ ζηελ αλαπξνζαξκνγή ηεο κνξθήο, ηεο δνκήο θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ ηεο νηθνγέλεηαο. Νέεο κνξθέο νηθνγελεηαθήο δσήο ζπλππάξρνπλ κε ην θπξίαξρν νηθνγελεηαθφ ζρήκα. Ο εθζπγρξνληζκφο ησλ θνηλσληθψλ ξφισλ ησλ αλδξψλ θαη ησλ γπλαηθψλ νδεγεί ζηελ κεηαβνιή ηεο δνκήο ζηνλ νηθνγελεηαθφ ρψξν, ζηελ ακθηζβήηεζε ησλ παιαηψλ πξνηχπσλ, ζηελ αλαδήηεζε λέσλ ηξφπσλ νξγάλσζεο ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ, κε θξηηήξην ηελ ειεχζεξε βνχιεζε θαη ηελ απνδέζκεπζε απφ θαλνληζηηθά πξφηππα.ο ζχγρξνλνο απηφο πινπξαιηζκφο ησλ νηθνγελεηαθψλ ζρεκάησλ θαη ε δπλαηφηεηα αηνκηθψλ επηινγψλ γηα ηε δηακφξθσζε ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο αλαγλσξίδεηαη σο παξάγνληαο εθζπγρξνληζκνχ ηνπ ζεζκνχ ηεο νηθνγέλεηαο. Παξάιιεια, ε ζχλζεηε νηθνγελεηαθή πξαγκαηηθφηεηα ραξαθηεξίδεηαη ξεπζηή θαη επηζεκαίλεηαη ε θξίζε ηνπ ζεζκνχ θαη ε απνζηαζεξνπνίεζε ηνπ παξαδνζηαθνχ νηθνγελεηαθνχ κνληέινπ. ηελ Διιάδα νη θάζεηο κεηαζρεκαηηζκνχ ηεο νηθνγελεηαθήο νκάδαο αληηζηνηρνχλ ζε ηξεηο δηαδνρηθέο πεξηφδνπο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο. ηελ πεξίνδν ηεο αγξνηηθήο νηθνλνκίαο επηθξαηεί ε παξαδνζηαθή-εθηεηακέλε νηθνγέλεηα. Οη ξφινη ησλ αλδξψλ θαη ησλ γπλαηθψλ δηαθξίλνληαη απφιπηα ζην ρψξν θαη ζηηο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ νηθνγέλεηα απνηειεί κνλάδα παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο. Σα άηνκα εθθξάδνληαη κέζα απφ ζπιινγηθφηεηεο θαη νη επηινγέο ηνπο ηαπηίδνληαη κε απηέο ηεο θνηλφηεηαο. Ζ ζηαδηαθή κεηαηξνπή ηεο παξαδνζηαθήο, αγξνηηθήο θνηλσλίαο ζε ζχγρξνλε αζηηθή-βηνκεραληθή κεηαβάιιεη νπζηαζηηθά ηε δνκή, ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηα κέιε. Ζ νηθνγελεηαθή νκάδα ζπξξηθλψλεηαη θαη επαλαπξνζδηνξίδνληαη νη ζπδπγηθνί ξφινη θαη ε ζέζε ησλ παηδηψλ ζηελ νηθνγέλεηα. Ζ νηθνγέλεηα δελ απνηειεί κέξνο ελφο ζπλφινπ κε παηξηαξρηθή δνκή, αιιά ζρεκαηίδεη ην δηθφ ηεο ππξήλα. ην ζχγρξνλν πεξηβάιινλ ηεο χζηεξεο λεσηεξηθφηεηαο παξαηεξείηαη κηα πνηθηινκνξθία ζηελ νηθνγελεηαθή δσή, κε ηελ ζπλχπαξμε δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ νηθνγέλεηαο θαη ηε δπλαηφηεηα πνιιαπιψλ επηινγψλ. ην ζεκείν απηφ ηνλίδνληαη ε ειαζηηθφηεηα θαη ε αβεβαηφηεηα ηνπ νηθνγελεηαθνχ κνληέινπ, αιιά θαη ε δπλαηφηεηα ξχζκηζεο ηεο πξνζσπηθήο δσήο ρσξίο ζεζκηθέο παξεκβάζεηο θαη εμσηεξηθνχο θαλφλεο. 4

Οη κεηαβνιέο ζηε κνξθή ηεο νηθνγέλεηαο επεξεάζηεθαλ θπξίσο απφ ην παξαγσγηθφ κνληέιν αλάπηπμεο θαη ηεο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, πνπ νδήγεζαλ ζηε κεηαβνιή ηνπ ξφινπ ηεο γπλαίθαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επαγγεικαηηθή ηεο απνθαηάζηαζε θαη ρεηξαθέηεζε,ηηο λνκνζεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, ηηο θνηλσληθέο θαηαθηήζεηο θαη ηελ δξαζηεξηνπνίεζε ηνπ θεκηληζκνχ ζηελ κεηάβαζε απφ ηελ εθηεηακέλε ζηελ ππξεληθή νηθνγέλεηα. ηελ ζχγρξνλε κεηαβηνκεραληθή θνηλσλία, θαηαγξάθνληαη νη ξαγδαίεο εμειίμεηο ζηηο λέεο ειεθηξνληθέο ηερλνινγίεο πνπ αληηθαζηζηνχλ ηε βηνκεραληθή παξαγσγή, ε ςεθηαθή επηθνηλσλία, ε πξφθιεζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ε αλεζπρία θαη ε αβεβαηφηεηα ζηνλ επαγγεικαηηθφ ηνκέα. ηελ Διιάδα ε νηθνγέλεηα εμαθνινπζεί λα απνηειεί κηα πνιχ ζεκαληηθή αμία. ε κηα επνρή θξίζεο ησλ αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ θαη έιιεηςεο ζηαζεξψλ ζεκείσλ αλαθνξάο, ηα νηθνγελεηαθά δίθηπα, πξνζθέξνπλ αιιειεγγχε θαη θξνληίδα, σο έλαο κεραληζκφο άκπλαο θαη ελίζρπζεο, θπξίσο φηαλ ηα κέηξα θνηλσληθήο πνιηηηθήο είλαη αλεπαξθή γηα ηηο ζχγρξνλεο αλάγθεο. Μέζα απφ ηελ πνηθηινκνξθία ησλ νηθνγελεηαθψλ ζρεκάησλ, κε ηα νπνία ακθηζβεηείηαη ην ζεζκηθφ πιαίζην σο ππνρξεσηηθή επηινγή, νη άλζξσπνη ζπγθξνηνχλ νηθνγέλεηεο, ζπλδπάδνληαο ηελ ακνηβαηφηεηα κε ηελ πξνζσπηθή απηνλνκία. Ζ Οξζφδνμε ρξηζηηαληθή παξάδνζε ηνλίδεη ηελ ηεξφηεηα ηνπ γάκνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο. Ο γάκνο είλαη ην κπζηήξην ηεο αγάπεο θαη βηψλεηαη κε πξφηππν ηε ζρέζε ηνπ Υξηζηνχ κε ηελ Δθθιεζία. Δίλαη ν ρψξνο ηεο ελ Υξηζηψ θνηλσλίαο ησλ ζπδχγσλ θαη ηεο ζπλδεκηνπξγίαο ηνπο κε ηελ ηεθλνγνλία. ηελ νηθνγέλεηα αλαπηχζζεηαη πλεπκαηηθά ν άλζξσπνο θαη βηψλνληαη νη ρξηζηηαληθέο αιήζεηεο. Ζ νηθνγέλεηα απνηειεί κηθξνγξαθία ηεο Δθθιεζίαο θαη κέζα ζε απηή βξίζθεη ηε ζσζηή πξννπηηθή ηεο. Ζ εθθιεζηαζηηθή θνηλφηεηα πξνζθέξεηαη σο ν ρψξνο εθείλνο ζηνλ νπνίν εληάζζεηαη ε νηθνγέλεηα, βγαίλνληαο απφ ηελ απνκφλσζε θαη ζηνλ νπνίν κε ηε ζπκκεηνρή ηεο βξίζθεη ηελ πιήξσζε ηνπ λνήκαηφο ηεο. Ζ θξίζε ηνπ ζεζκνχ ηνπ γάκνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο απαζρνιεί ηελ Δθθιεζία, θαζψο νη ξαγδαίεο κεηαβνιέο ζηελ νηθνγελεηαθή δσή θινλίδνπλ ηα παξαδνζηαθά πξφηππα θαη ακθηζβεηνχλ ηνλ παξαδνζηαθφ θπξίαξρν ξφιν ηεο Δθθιεζίαο ζηελ ηδησηηθή δσή. Δπηζεκαίλεηαη φηη ε θξίζε ησλ νηθνγελεηαθψλ ζρέζεσλ είλαη πλεπκαηηθή, κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ αηνκηθηζκνχ θαη ηνπ θνζκηθνχ θξνλήκαηνο. Οη ζχγρξνλεο εμειίμεηο απνηεινχλ αληηθείκελν κειέηεο θαη πξνβιεκαηηζκνχ, αλαθνξηθά κε ηηο δπλαηφηεηεο πνηκαληηθήο πξνζθνξάο θαηζηελ νηθνγέλεηα. Δδψ θαηαγξάθνληαη νη αζηνρίεο ζηηο πξνζπάζεηεο πνηκαληηθήο πξνζέγγηζεο θαη ε δηάζπαζε ηεο ελνξηαθήο θνηλφηεηαο σο αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο απνηειεζκαηηθήο δηαθνλίαο. Ζ παξνχζα εξγαζία αλαπηχζζεηαη ζε ηξία κέξε. Σν πξψην κέξνο πεξηιακβάλεη ηηο βαζηθέο έλλνηεο θαη ηνπο νξηζκνχο γηα ηελ νηθνγέλεηα, κηα ηζηνξηθή επηζθφπεζε ζηηο θνηλσληνινγηθέο ζεσξίεο γηα ηνλ ζεζκφ ηεο νηθνγέλεηαο, ηνπο παξάγνληεο κεηαβνιήο 5

ηνπ θαη ηα ζεσξεηηθά πιαίζηα κειέηεο ηεο νηθνγέλεηαο κέζα απφ ηηο βαζηθφηεξεο θνηλσληθέο ζεσξίεο γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο νηθνγέλεηαο. ην δεχηεξν κέξνο πεξηγξάθνληαη νη κεηαβνιέο ζηε κνξθή θαη ηε ζχλζεζε ηεο ειιεληθήο νηθνγέλεηαο κέζα απφ ηηο θάζεηο κεηαζρεκαηηζκνχ ηεο νηθνγελεηαθήο νκάδαο, αλαιχνληαη νη παξάγνληεο πνπ πξνθάιεζαλ απηέο ηηο αιιαγέο θαη νη πξνθιήζεηο θαη νη πξννπηηθέο ζηελ δηακφξθσζε ηεο ζχγρξνλεο νηθνγελεηαθήο δσήο. Καηαγξάθεηαη επίζεο ε ζχγρξνλε ειιεληθή νηθνγελεηαθή πξαγκαηηθφηεηα κε ηε δεπηεξνγελή επεμεξγαζία ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001. ην ηξίην κέξνο παξνπζηάδεηαη ε Οξζφδνμε ρξηζηηαληθή ζέζε γηα ηνλ γάκν θαη ηελ νηθνγέλεηα. Σν λφεκα ηνπ κπζηεξίνπ ηνπ γάκνπ θαη ε ρξηζηηαληθή ζεψξεζε ηεο νηθνγέλεηαο, νη απφςεηο θαη νη απνθάζεηο ηεο Δθθιεζίαο ηεο Διιάδαο γηα ηνλ γάκν θαη ηελ νηθνγέλεηα κέζα απφ ηηο εγθπθιίνπο ηεο Ηεξάο πλφδνπ θαη ζχγρξνλεο ζενινγηθέο απφςεηο γηα ηελ νηθνγελεηαθή δσή, ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο πξνθιήζεηο πνπ αληηκεησπίδεη ε νηθνγέλεηα ζήκεξα. ηνπο θαζεγεηέο κνπ ζην κεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα θ. Ησάλλε Πέηξνπ, θ. Νίθε Παπαγεσξγίνπ θαη ζηνλ ζχκβνπιν θαζεγεηή κνπ θ. Υξήζην Σζηξψλε ζέισ λα εθθξάζσ ηηο νιφζεξκεο επραξηζηίεο κνπ γηα ηελ ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζή ηνπο θαη ηελ ζηαζεξή ηνπο ππνζηήξημε θαη ελζάξξπλζή κνπ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ θαη ηεο ζπγγξαθήο απηήο ηεο εξγαζίαο. 6

ΠΡΩΣΟ ΜΔΡΟ 1. Ο ΘΔΜΟ ΣΖ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ 1.1 Οξηζκνί, κνξθέο θαη ιεηηνπξγίεο Ζ νηθνγέλεηα απνηειεί ηαπηφρξνλα ζηνηρείν ηεο ζπιινγηθήο νξγάλσζεο θαη ηεο νξγάλσζεο ηνπ αηνκηθνχ βίνπ - αλαθέξεηαη ηαπηφρξνλα ζηνλ δεκφζην θαη ηνλ ηδησηηθφ ρψξν, αθνξά εμίζνπ θαη ηνπο δχν.απφ ηελ πιεπξά ηεο ζπιινγηθήο νξγάλσζεο ηεο θνηλσλίαο, ε νηθνγέλεηα είλαη έλαοθνηλσληθφο ζεζκφο, είλαη δειαδή, «έλα βαζηθφ θαη ζρεηηθά ζηαζεξφ πιαίζην θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ απνβιέπεη ζηελ ηθαλνπνίεζε θνηλσληθψλ αλαγθψλ, αληαπνθξίλεηαη ζε θάπνην ζεκαληηθφ ζθνπφ θαη δηεπθνιχλεη ηε δηακφξθσζε εμεηδηθεπκέλσλ ηχπσλ επηθνηλσλίαο» 1.Ζ ζηαζεξφηεηα θαη ν δεζκεπηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ ζεζκνχ εμαξηψληαη απφ ηξεηο πξνυπνζέζεηο 2 : α. ηη νη ζθνπνί πνπ έρεη εμαθνινπζνχλ λα ζεσξνχληαη ζεκαληηθνί β. φηη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ παγησκέλσλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ θαη ηξφπσλ δξάζεο δελ έρεη κεησζεί θαη γ. φηη νη θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη ηξφπνη δξάζεο πνπ ζπληζηνχλ ηνλ ζεζκφ εμαθνινπζνχλ λα ζπκθσλνχλ κε ηηο ηζρχνπζεο θνηλσληθέο αμίεο 3. ηαλ ε αιιαγή ησλ θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ νδεγεί ζηελ εμάιεηςε ή ζηελ αιινίσζε κηαο ή πεξηζζφηεξσλ απφ ηηο πξνυπνζέζεηο απηέο, ν ζεζκφο εηζέξρεηαη ζε κηα πεξίνδν θξίζεο, αξρίδεη ε δηαδηθαζία κεηαβνιήο ή θαη θαηάξγεζήο ηνπ. Σνλ ζθνπφ πνπ εμππεξεηεί έλαο ζεζκφο ή ηα ζηαζεξά απνηειέζκαηα ηεο δξάζεο ηνπ νλνκάδνπκε ιεηηνπξγία. Τπάξρνπλ ζεζκνί πνιχζθνπνη ή πνιπιεηηνπξγηθνί, νιηγφζθνπνη ή νιηγνιεηηνπξγηθνί θαη κνλφζθνπνη ή κνλνιεηηνπξγηθνί. Οη ζθνπνί πνπ εμππεξεηνχλ νη ζεζκνί είλαη ζεκαληηθνί, φρη κφλν γηαηί ζπλδένληαη κε ζεκαληηθέο αλάγθεο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, αιιά θαη δηφηη νη αλάγθεο απηέο εκθαλίδνπλ 1 Πζτρου, Λ., Κοινωνιολογία, Κεςςαλονίκθ: Βάνιασ, 2007, ςελ. 229. Πρβ. και: Γιοφλτςθσ, Β., Κοινωνιολογία τθσ κρθςκείασ, Κεςςαλονίκθ: Πουρναράσ, 2004, ςελ. 20: «Ασ ςθμειωκεί ακόμθ ότι ςιμερα για τισ Κοινωνικζσ Επιςτιμεσ δε κεωρείται ςοβαρι θ άποψθ, που είχε κάποτε δεχκεί τουσ κοινωνικοφσ κεςμοφσ ωσ επιβολζσ των μορφϊν τθσ εξουςίασ. Ζχει γίνει από καιρό αποδεκτό ότι οι κεςμοί είναι θ νομιμοποίθςθ των ανκρϊπινων αναγκϊν, και θ μοναδικι παρζμβαςθ τθσ εξουςίασ αφορά ςτθν οριοκζτθςθ του λειτουργικοφ τουσ πλαιςίου». Πρβ. και: Σζανχζεο, Γ., Γ., Χξεζηηθό ιεμηθό θνηλσληνινγίαο, Αζήλα: Gutenberg, 1987, ζ. 156: «ζεζκφο είλαη έλα παγησκέλν πιέγκα θνηλσληθψλ ζρέζεσλ θαη παγησκέλνη θαη θνηλσληθά απνδεθηνί ηξφπνη αηνκηθήο θαη ζπιινγηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη δξάζεο κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ελφο (ηνπιάρηζηνλ) θνηλσληθά ζεκαληηθνχ ζθνπνχ», θαη: Πέηξνπ, Η., φ.π. ζει. 228-229: «εθείλν πνπ είλαη βέβαην θαη απνδεηθλχεηαη κέζα απφ ηελ πνξεία θαη ηελ εμέιημε ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο είλαη φηη νη ζεζκνί κεηαβάιινληαη. Γηα ην ιφγν απηφ δελ ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί σο επηηπρήο ν ραξαθηεξηζκφο πνπ δφζεθε ζηνπο ζεζκνχο σο «παγησκέλεο απαληήζεηο ζε ζεκειηαθά εξσηήκαηα Ζ ρξήζε ηεο έλλνηαο παγησκέλεο απαληήζεηο δείρλεη φηη πξνέξρνληαη απφ ην παξειζφλ θαη έρνπλ κία κνληκφηεηα». 2 Μνπζνχξνπ, Λ., Οηθνγέλεηα θαη νηθνγελεηαθή πνιηηηθή, Αζήλα:Gutenberg,2005, ζει. 54 3 «Κνηλσληθή αμία είλαη έλα ηδεψδεο, έλαο θνηλσληθά θαζνξηζκέλνο θψδηθαο πξνζδηνξηζκνχ θαη θξίζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο. Οη αμίεο εθθξάδνληαη κε θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο θαη δξάζεο θαη απνηεινχλ ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ πνπ αλαπηχζζεηαη ζηα πιαίζηά ηεο», : Σζανχζεο, Γ., Γ.,φ.π.,,ζ.29 7

θάπνηα κνληκφηεηα. Έηζη ε νηθνγέλεηα είλαη «έλαο πνιχζθνπνο 4 θνηλσληθφο κεραληζκφο πνπ έρεη ζαλ ζθνπφ λα εμαζθαιίζεη ηελ βηνινγηθή θαη θνηλσληθή αλαπαξαγσγή ηεο θνηλσλίαο ( γέλλεζε θαη αλαηξνθή ηέθλσλ ), δειαδή ηελ εμαζθάιηζε ηεο ζπλέρεηαο θαη ηεο αλαλέσζεο ηεο θνηλσλίαο κε ηελ έληαμε θαη ηελ ελζσκάησζε ηνπ αηφκνπ ζην θνηλσληθφ ζχλνιν θαη ηελ δηαηήξεζε ηεο ηαπηφηεηάο ηνπ σο ζπλφινπ» 5. Ο ηξφπνο χπαξμεο ηεο νηθνγέλεηαο νλνκάδεηαη κνξθή. Ζ ζπλεζέζηεξε κνξθή νηθνγέλεηαο ζηελζχγρξνλε θνηλσλία είλαη ε ππξεληθή νηθνγέλεηα. Απηή νξίδεηαη σο κηα κηθξή κνλάδα πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ ζρέζε ελφο άλδξα θαη κηαο γπλαίθαο πνπ κέζσ ηνπ γάκνπ 6 ζπλδένληαη λφκηκα κεηαμχ ηνπο σο ζχδπγνη. Ζ ππξεληθή νηθνγέλεηα δεκηνπξγείηαη φηαλ ην δεπγάξη γελλάεη έλα παηδί 7. Τπάξρνπλ αθφκε θαη νη εθηεηακέλεο νηθνγέλεηεο ζηηο νπνίεο ζπκβηψλνπλ πεξηζζφηεξεο απφ κηα γεληέο γνλέσλ καδί κε ηα παηδηά ηνπο. Αθφκε πην ζπλεζηζκέλεο είλαη νη νηθνγέλεηεο πνπ ηερληθά κελ ραξαθηεξίδνληαη σο ππξεληθέο 8 - δειαδή δνπλ ζε κηα κνλάδα πνπ απνηειείηαη απφ ηνπο γνλείο θαη ηα παηδηά- αιιά βξίζθνληαη ζε ζηελή ζρέζε κε κηα νκάδα ζπγγελψλ πνπ δνπλ ζηνλ ίδην ηφπν. Γχν πνιχ ζεκαληηθέο έλλνηεο είλαη ε δνκή θαη νη ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο. Ζ δνκή νξίδεηαη σο ν αξηζκφο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ην πιέγκα ησλ δηαπξνζσπηθψλ ηνπο ζρέζεσλ θαη ε ζχλζεζε ησλ ξφισλ 9 θαηά θχιν θαη ειηθία. Οη ξφινη ησλ ζπδχγσλ θαη νη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο, φζν αθνξά ηελ ειιεληθή νηθνγέλεηα πξνζδηνξίδνληαη θπξίσο απφ ηέζζεξα ζηνηρεία: α. ην θαηά πφζν ην δεπγάξη έρεη παηδηά θαη ηη ειηθίαο είλαη απηά β. ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ δεπγαξηνχ γ. ηελ επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε ηεο ζπδχγνπ θαη δ. ηελ δηαθνξά εηζνδήκαηνο αλάκεζα ζην δεπγάξη. 10 4 «Ενϊ ςτο παρελκόν οι κεςμοί ιταν πολυλειτουργικοί, επιτελοφςαν δθλαδι διάφορεσ λειτουργίεσ καλφπτοντασ ζτςι περιςςότερουσ από ζναν ςκοποφσ ταυτόχρονα, ςτθ μοντζρνα κοινωνία υπάρχει μια τάςθ πολυδιάςπαςθσ και οι κοινωνικοί κεςμοί είναι κυρίωσ μονολειτουργικοί, εξυπθρετϊντασ ζτςι ζνα κεμελιϊδθ ςκοπό», : Πζτρου, Λ., ό.π. ςελ. 231, βλ. ςτο ίδιο, ςελ. 232-233 για τουσ λόγουσ τθσ μεταβολισ των υπαρχόντων κοινωνικϊν κεςμϊν και τθσ δθμιουργίασ νζων επιμζρουσ κεςμϊν. 5 Μνπζνχξνπ Λ., φ.π., ζει. 16. 6 ν ζεζκφο ηνπ γάκνπ ζπλίζηαηαη απφ ηελ θνηλσληθά αλαγλσξηζκέλε έλσζε δχν εηεξφθπισλ πξνζψπσλ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ α. ηελ ακνηβαία πξφζεζε καθξφρξνλεο δηαηήξεζήο ηνπ β. ηελ θαηά θαλφλα ζπλνίθεζε ησλ δχν ζπδχγσλ γ. ηε ξχζκηζε ησλ γελεηήζησλ ζρέζεσλ ησλ δχν ζπδχγσλ θαη ησλ άιισλ πξνζψπσλ κέζα θαη έμσ απφ ηελ νηθνγέλεηα δ. ηελ ακνηβαία πξφζεζε αλαπαξαγσγήο ε. ηελ νηθνλνκηθή ζπλεξγαζία ησλ ζπδχγσλ θαη ζη. ηελ απφ θνηλνχ αλάιεςε ππνρξεψζεσλ δηαηξνθήο, αλαηξνθήο θαη απνθαηάζηαζεο ησλ θνηλψλ ηέθλσλ, ζχκθσλα κε ηνπο θνηλσληθνχο θαλφλεο πνπ ηζρχνπλ. Γ. Γ. Σζανχζεο, Χξεζηηθό Λεμηθό Κνηλσληνινγίαο, Αζήλα: Gutenberg, 1984. 7 Αν και «οικογζνεια» νοείται από τθν ςτιγμι που υπάρχει παιδί, το άτεκνο ηευγάρι είναι «εν δυνάμει» (φυςικοί ι κετοί) γονείσ. Μουςοφρου, Λ., ό.π., ςελ. 90 8 Θ οικογζνεια-πυρινασ κεωρείται ςυχνά ωσ όροσ ταυτόςθμοσ με εκείνον τθσ ςυηυγικισ οικογζνειασ. Ο δεφτεροσ όροσ όμωσ είναι ευρφτεροσ γιατί περικλείει και τισ ςχζςεισ που διατθροφνται με τισ οικογζνειεσ των ςυηφγων όπωσ και τισ ςχζςεισ που δθμιουργοφνται με τουσ γάμουσ των παιδιϊν τουσ: Μουςοφρου, Λ., Κοινωνιολογία τθσ φγχρονθσ Οικογζνειασ, Ακινα:Gutenberg, 1993, ςελ.17 9 Ρόλοσ είναι θ ςυμπεριφορά που αναμζνεται από τον κάτοχο μιασ κζςθσ: Σςαοφςθσ, Δ., Γ., ό.π. 10 Μουςοφρου, Λ., Η ελλθνικι οικογζνεια, Ακινα, Μδρυμα Γουλανδρι-Χόρν, 1984, ςελ. 86. 8

Ωο ιεηηνπξγία ηεο νηθνγέλεηαο νξίδεηαη ην ζχλνιν ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο ε νηθνγέλεηα ηθαλνπνηεί ηηο δηάθνξεο αλάγθεο ησλ κειψλ ηεο, ψζηε λα εμαζθαιίδεη ηελ βηνινγηθή θαη ηελ ςπρνθνηλσληθή επηβίσζή ηεο. Οη ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο κπνξνχλ λα ζπλνςηζζνχλ ζηηο αθφινπζεο ηέζζεξηο θαηεγνξίεο: α. αλαπαξαγσγηθέο β. νηθνλνκηθέο εθπαηδεπηηθέο δ. ςπρνινγηθέο. ην βηβιίν ηνπο FamilySystemsinAmerica (1988) νη Reiss θαη Lee ππνζηεξίδνπλ φηη απηφ πνπ θαζνξίδεη ηη είλαη νηθνγέλεηα είλαη νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ κειψλ ηεο θαη φρη ε δνκή ηεο. Θεσξνχλ φηη ηέζζεξηο είλαη νη βαζηθέο ιεηηνπξγίεο κηαο νηθνγέλεηαο: ε ζεμνπαιηθή νηθεηφηεηα ησλ ζπδχγσλ, ε αλαπαξαγσγή, ε νηθνλνκηθή ζπλεξγαζία θαη ε θνηλσληθνπνίεζε ησλ παηδηψλ 11. Ωο ηξφπνο νξγάλσζεο ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ ε νηθνγέλεηα 12 λνείηαη σο θνηλσληθή νκάδα, δειαδή έλα ζχλνιν πξνζψπσλ κε ηζρπξνχο ακνηβαίνπο δεζκνχο πνπ ζεκειηψλνπλ ηε ζπλείδεζε ηεο ηδηαίηεξεο ππφζηαζήο ηνπ θαη κε ππθλέο θαη άκεζεο επηθνηλσλίεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ. Ζ ακνηβαηφηεηα θαη ε έληαζε ηνπ δεζκνχ δεκηνπξγνχλ απνθιεηζηηθφηεηα ζρέζεσλ, πνπ απνηειεί θνηλσληθά αλαγλσξίζηκν θαη αλαγλσξηζκέλν θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Ζ πνιιαπιφηεηα ησλ ζθνπψλ πνπ εμππεξεηεί ή ιεηηνπξγηψλ πνπ επηηειεί- ε θνηλσληθή απηή νκάδα απνηειεί ην δπλακηθφηεξν ζηνηρείν πνπ ζπλέρεη θαη ηζρπξνπνηεί ην ζχλνιν απηφ 13. Ο Γάιινο θνηλσληνιφγνο Εσξδ Γθπξβίηο ηαμηλφκεζε ηηο δηάθνξεο θνηλσληθέο νκάδεο θαη θαηέηαμε ηελ νηθνγέλεηα ζηηο πνιπιεηηνπξγηθέο νκάδεο, κε θξηηήξην ηνλ αξηζκφ ησλ ιεηηνπξγηψλ πνπ πεξηιακβάλεη, ζηε δπάδα, κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ πνπ ζπλζέηνπλ ηελ νκάδα ( δπάδα ζπδχγσλ, δπάδεο κεηέξαο-παηδηνχ, παηέξα-παηδηνχ, δπάδεο αδειθψλ θ.ι.π.) θαη κε βάζε ην θξηηήξην ηεο δηάξθεηάο ηεο ζε δηαξθή, ε νπνία δελ δηαιχεηαη παξά ππφ νξηζκέλεο κφλν ζπλζήθεο 14. χκθσλα κε ηνλ Ακεξηθαλφ θνηλσληνιφγν Σζαξιο ΥφξηνλΚνχιευ, ε νηθνγέλεηα είλαη κηα πξσηνγελήο θνηλσληθή νκάδα, δειαδή έλα νιηγνπξφζσπν θνηλσληθφ ζχλνιν πνπ πεξηβάιιεη ην άηνκν θαη κέζα ζην νπνίν δηακνξθψλεη ηελ θνηλσληθή ηνπ πξνζσπηθφηεηα. Σν ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ είλαη κηα θάπνηα ζηελή επαθή θαη ε ζπγρψλεπζε ησλ πξνζσπηθνηήησλ. Γηα ηνλ Κνχιευ, ε νηθνγέλεηα είλαη «κηα απφ ηηο ζθαίξεο ησλ ζηελψλ επαθψλ θαη ηεο ζπλεξγαζίαο, εκθαλίδεηαη ζε φιεο ηηο επνρέο θαη ζε φιεο ηηο θάζεηο αλάπηπμεο θαη ζπληζηά ηελ θχξηα βάζε πάλσ ζηελ νπνία 11 Day, D., R.,Introduction to Family Processes, New York: Routledge, 2010, ςελ. 14 12 Ζνασ διαχωριςμόσ είναι απαραίτθτοσ να γίνει ανάμεςα ςτισ ζννοιεσ νοικοκυριό και οικογζνεια. Ζνα από τα βαςικά χαρακτθριςτικά για να προςδιοριςτεί μια ομάδα ωσ οικογζνεια είναι οι ςχζςεισ να είναι ςχζςεισ αίματοσ που προκφπτουν από ζναν γάμο, ενϊ ζνα νοικοκυριό προςδιορίηεται με βάςθ τον κοινό χϊρο διαβίωςθσ, τον οποίο μοιράηεται μια ομάδα ανκρϊπων που μπορεί να μθν ςχετίηονται μεταξφ τουσ βιολογικά: Muncie, J., Wetherell, M., Langan, M., Dallos, R., Cochrane, A., (Δραγϊνα, Κ., επιμ.), Οικογζνεια: Η μελζτθ και κατανόθςθ τθσ οικογενειακισ ηωισ, Ακινα: Μεταίχμιο, 2009, ςελ. 90 13 Σςαοφςθσ, Δ., Γ., Η Κοινωνία του ανκρϊπου, Ακινα, Gutenberg, 1984,ςελ. 271 14 Σςαοφςθσ ό.π., ςελ., 203. 9

ζεκειηψλεηαη φ,ηη είλαη θαζνιηθφ ζηελ αλζξψπηλε θχζε θαη ζηα αλζξψπηλα ηδεψδε» 15. Ζ νηθνγέλεηα σο νκάδα έρεη θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά 16, πνπ ηελ δηαθξίλνπλ απφ άιιεο θνηλσληθέο νκάδεο, φπσο έλα επαγγεικαηηθφ ζσκαηείν ή απφ έλα δίθηπν ζηελψλ θίισλ : Α. Οη νηθνγέλεηεο έρνπλ πνιχ κεγαιχηεξε ρξνληθή δηάξθεηα απφ ηηο πεξηζζφηεξεο θνηλσληθέο νκάδεο 17. Παξφιν πνπ νη νηθνγελεηαθνί δεζκνί κπνξεί λα δηαιπζνχλ ( γηα παξάδεηγκα ιφγσ δηαδπγίνπ ή ζαλάηνπ), νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ζθέθηνληαη θπζηνινγηθά φηη νη νηθνγέλεηέο ηνπο ζα δηαξθέζνπλ γηα φιε ηνπο ηε δσή. Οη γνλείο παξακέλνπλ γνλείο αθφκα θαη κεηά ηελ ελειηθίσζε ησλ παηδηψλ ηνπο. Σν ίδην θαη νη ζπγγελείο. Οη νηθνγέλεηεο «απαηηνχλ» ηελ δηα βίνπ ζπκκεηνρή καο. Σν λα αλήθεη θαλείο ζε κηα νηθνγέλεηα δελ είλαη πξναηξεηηθφ ή εζεινληηθφ, κε ηελ έλλνηα φηη θαλείο δελ δηαιέγεη ηνπο γνλείο πνπ ζα ηνλ θέξνπλ ζηε δσή. Β. Οη νηθνγέλεηεο είλαη δηαγελεαινγηθέο νκάδεο. Με ηελ γέλλεζε, νη νηθνγέλεηεο πεξηιακβάλνπλ αλζξψπνπο πνπ ζρεηίδνληαη σο γνλείο θαη παηδηά. Μπνξεί αθφκε, εάλ νη ειηθησκέλνη δήζνπλ αξθεηά, λα έρνπκε δεζκνχο κε παππνχδεο ή θαη πξνγφλνπο. Μέζα ζε κηα νηθνγέλεηα ζπλππάξρνπλ δηάθνξεο ειηθηαθέο νκάδεο. Παξφιν πνπ θαη άιιεο θνηλσληθέο νκάδεο πεξηιακβάλνπλ άηνκα κε δηαθνξεηηθέο ειηθίεο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κφλν νη νηθνγέλεηεο κπνξνχλ λα ην δηαζθαιίζνπλ απηφ. Αθφκε, θαζψο έλα λενγέλλεην κσξφ είλαη αβνήζεην θαη ζα αλεμαξηεηνπνηεζεί πιήξσο πεξίπνπ κεηά απφ είθνζη ρξφληα, απηφ θάλεη ηνλ δηαγελεαινγηθφ δεζκφ πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηελ επηβίσζή ηνπ 18. Γ. Οη ζρέζεηο ησλ κειψλ κηαο νηθνγέλεηαο έρνπλ παξάιιεια βηνινγηθά θαη ζεζκηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ο ζεκειηψδεο νηθνγελεηαθφο δεζκφο δεκηνπξγείηαη κε ηελ βηνινγηθή δηαδηθαζία ηεο γέλλεζεο. Απφ απηήλ πξνθχπηνπλ θαη ηα θιεξνλνκεκέλα ραξαθηεξηζηηθά πνπ κνηξάδνληαη ηα ζπγγεληθά πξφζσπα. Ζ θνηλσληθή πιεπξά ηεο δεκηνπξγίαο ελφο αλζξψπνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ κέζσ ηεο θνηλσληθνπνίεζεο. ηελ δηάξθεηα ηεο θνηλσληθνπνίεζήο ηνπο φια ηα κέιε κηαο νηθνγέλεηαο αθνινπζνχλ θάπνηνπο θαλφλεο, έρνπλ δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο νη νπνίνη θσδηθνπνηνχληαη ζε λφκνπο, αιιά θαη ζε ηδησηηθέο ζπκθσλίεο. Ζ πιεηνςεθία ησλ λφκσλ γηα ηηο νηθνγέλεηεο αθνξά ηνπο γάκνπο. Ο γάκνο δεκηνπξγεί 15 Σςαοφςθσ, ό.π., ςελ. 203 16 White, J., Klein, D., FamilyTheories, California: SagePublications, 2002, ςελ. 19-21 17 «Θ οικογζνεια αποτελεί ζνα κακολικό κοινωνικό φαινόμενο και θ κακολικότθτά τθσ αυτι οφείλεται ςτθν ιδιομορφία τθσ ςφνκεςθσ των λειτουργιϊν που επιτελεί και που άλλεσ εναλλακτικζσ ομάδεσ δεν φαίνεται να μποροφν να υποκαταςτιςουν ωσ ςφνκεςθ λειτουργιϊν κατά τρόπο που να ικανοποιεί-τουλάχιςτον-όςο θ οικογζνεια τα άτομα-μζλθ τθσ και το κοινωνικό ςφνολο», : Μουςοφρου, Λ., Κοινωνιολογία τθσ ςφγχρονθσ οικογζνειασ, ό.π. ςελ. 19. 18 το βιβλίο του Ο κάνατοσ τθσ οικογζνειασ, ο D. Cooperτόνιςε τθν θλικιακι ιεραρχία που παρατθρείται μζςα ςτισ οικογζνειεσ, ςε ςυνδυαςμό με τθν ζμφυλθ ιεραρχία και είδε τθν οικογζνεια ςαν ζναν χϊρο όπου ωσ παιδιά οι άνκρωποι εξαςκοφνται ωσ ζνα βακμό ςτθν υποτζλεια και τθν εξάρτθςθ, κάτι που αργότερα μεταφζρουν και ςτθν ενιλικθ ηωι τουσ. 10

λνκηθέο ππνρξεψζεηο θαη δηθαηψκαηα, αιιά θαη λνκηθέο δεζκεχζεηο ησλ κειψλ ηνπ. Καη άιιεο θνηλσληθέο νκάδεο ππφθεηληαη ζην λφκν θαη ξπζκίδνπλ ηηο ζρέζεηο ηνπο κε βάζε ακνηβαίεο ζπκθσλίεο( π.ρ. έλα ζπκβφιαην), αιιά δελ έρνπλ ηελ κνλαδηθφηεηα ησλ ζπγγεληθψλ ζρέζεσλ πνπ απνξξένπλ απφ έλαλ γάκν. Γ. Ζ βηνινγηθή θαη ε ζεζκηθή πιεπξά ηεο νηθνγέλεηαο δηθηπψλεη ηα κέιε ηεο ζε κηα επξχηεξε ζπγγεληθή έλσζε. Οη νηθνγελεηαθέο νκάδεο επεθηείλνληαη θαη πεξηιακβάλνπλ φινπο φζνπο αλακθίβνια ζρεηίδνληαη κεηαμχ ηνπο κε δεζκνχο αίκαηνο, κε ηνλ γάκν. Μέζσ ηεο ζπγγέλεηαο νη νηθνγέλεηεο απνθηνχλ θνηλνχο δεζκνχο ηζηνξηθά, ζηελ κεηαβίβαζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη ζε πνιιαπιέο γεληέο ζπγγελψλ. Οη νκάδεο ησλ ζπλαδέιθσλ ζηνλ ρψξν εξγαζίαο θαη ησλ θίισλ ζπζπεηξψλνληαη ζπλήζσο πξνζσξηλά ή κε βάζε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ρψξν. Σν ζχλνιν ησλ δηαδνρηθψλ θάζεσλ απφ ηηο νπνίεο πεξλάεη ε νηθνγελεηαθή νκάδα 19 απφ ηελ ζχζηαζε έσο ηελ δηάιπζή ηεο δειψλνληαη κε ηνλ φξν «θχθινο δσήο ηεο νηθνγέλεηαο». Ο ζπκβαηηθφο θχθινο δσήο βαζίδεηαη ζηελ ζπδπγηθή ζρέζε (ε νπνία θαζνξίδεη ηελ αξρή θαη ην ηέινο ηνπ θχθινπ) θαη δηακνξθψλεηαη θπξίσο αλαθνξηθά πξνο ηελ γνληθή ζρέζε (ε νπνία θαζνξίδεη ζην κεγαιχηεξν βαζκφ ηηο θάζεηο ηνπ θχθινπ). Γηα λα πξνζδηνξηζηεί ν θχθινο δσήο κηαο νηθνγέλεηαο ιακβάλνληαη ππφςε δεκνγξαθηθά θπξίσο γεγνλφηα πνπ ζεκαηνδνηνχλ ηφζν ηελ έλαξμε θαη ηελ ιήμε ηνπ θχθινπ, φζν θαη ηηο θπξηφηεξεο θάζεηο ηνπ. Σέηνηα γεγνλφηα είλαη: ν γάκνο, ε γέλλεζε ηνπ πξψηνπ παηδηνχ, ε απνρψξεζε θαη ηνπ ηειεπηαίνπ παηδηνχ απφ ην ζπίηη, ν ζάλαηνο ηνπ ελφο απφ ηνπο ζπδχγνπο θαη άιια. Παξάιιεια γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηνλ αηνκηθφ θχθιν δσήο ηνπ αηφκνπ κέζα ζηελ νηθνγέλεηα. Ο πξνζδηνξηζκφο γίλεηαη κε βάζε ην θχιν ηνπ αηφκνπ, γη απηφ θαη αλαθεξφκαζηε ρσξηζηά ζην γπλαηθείν θαη ηνλ αλδξηθφ αηνκηθφ θχθιν νηθνγελεηαθήο δσήο 20. ηα πιαίζηα απηνχ ηνπ θχθινπ δηάθνξνη παξάγνληεο δηακνξθψλνπλ ηηο ππνρξεψζεηο, ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ πξνζψπσλ, ηηο ζπλζήθεο πνπ αληηκεησπίδεη ην άηνκν ηφζν ζηηο ελδννηθνγελεηαθέο ζρέζεηο, ζηηο ηέσο ελδννηθνγελεηαθέο ζρέζεηο, αιιά θαη ζηηο εμσνηθνγελεηαθέο ζρέζεηο. ε φ,ηη έρεη ζρέζε κε ηνλ γπλαηθείν θχθιν δσήο, ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ε επίδξαζε πνπ αζθνχλ ν γάκνο θαη ε κεηξφηεηα ζηελ απαζρφιεζε ηεο γπλαίθαο θαη ζηελ δπλαηφηεηά ηεο λα αθνινπζήζεη κηα αλεμάξηεηε επαγγεικαηηθή ζηαδηνδξνκία. Ο αλδξηθφο θχθινο δσήο ζε κηα ζπκβαηηθή νηθνγέλεηα 21 ζρεηίδεηαη κε ηελ επαγγεικαηηθή δσή ελφο άλδξα θαη θαηά πφζν απηή κπνξεί λα ζπλδπαζηεί κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπ δσή. 19 Θ οικογζνεια ονομάηεται καταγωγισ, ι προςανατολιςμοφ, ι προζλευςθσ για το άτομο που γεννικθκε ςε αυτιν και ςτθν οποία μετζχει με τουσ γονείσ και τα αδζλφια του. Θ οικογζνεια τθν οποία κα δθμιουργιςει και ςτθν οποία μετζχει με τον / τθν ςφηυγο και τα παιδιά τουσ καλείται οικογζνεια αναπαραγωγισ: Μουςοφρου, Λ., Οικογζνεια και Οικογενειακι Πολιτικι, Ακινα, Gutenberg, 2005, ςελ. 86 20 Μουςοφρου, Λ., Κοινωνιολογία τθσ φγχρονθσ Οικογζνειασ, Ακινα, Gutenberg, 1993, ςελ.153-154 21 ο όροσ «ςυμβατικι οικογζνεια» ςθμαίνει το οικογενειακό ςχιμα που είναι κοινωνικά αναμενόμενο, αλλά δεν είναι υποχρεωτικό. Ο όροσ «μζςθ οικογζνεια» παραπζμπει ςτθν κακαρά 11

1.2 Σχπνη νηθνγέλεηαο 22 Ζ ζχγρξνλε νηθνγελεηαθή πξαγκαηηθφηεηα πεξηιακβάλεη επίζεο κηα πνηθηιία 23 θαη ελαιιαγή νηθνγελεηαθψλ ζρεκάησλ. χκθσλα κε ηα θξηηήξηα πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηα ζρήκαηα απηά, ρσξίδνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: Ζ πξψηε πεξηιακβάλεη ηα ζρήκαηα ηεο κνλαρηθφηεηαο, ηεο κνλνγνλετθήο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ άηεθλνπ δεπγαξηνχ. Σν θξηηήξην γηα ηελ νκάδα απηή είλαη ε άξλεζε-ή ε αλππαξμία κηαο ή θαη ησλ δχν ζρέζεσλ πάλσ ζηηο νπνίεο ζεκειηψλεηαη ε νηθνγέλεηα- δειαδή ηεο ζπδπγηθήο θαη ηεο γνλετθήο. Ζ κνλαρηθφηεηα είλαη ε απνθπγή ηεο ζχλαςεο ελφο κφληκνπ (λνκφηππνπ ή κε) δεζκνχ θαη ε απφθηεζε παηδηψλ. ηελ πεξίπησζε ηεο κνλνγνλετθήο νηθνγέλεηαο ππάξρεη ε άξλεζε, ή ε απνπζία ηεο ζπδπγηθήο ζρέζεο,ιφγσ δηαδπγίνπ, ζαλάηνπ ηνπ ελφο απφ ηνπο δχν ζπδχγνπο, ή ιφγσ πξνζσπηθήο επηινγήο. Ζ αχμεζε ησλ κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ ιφγσ πξνζσπηθήο επηινγήο ησλ γπλαηθψλ νθείιεηαη θπξίσο ζηελ εμάιεηςε ησλ πξνθαηαιήςεσλ σο πξνο ηηο άγακεο κεηέξεο, ζηελ επηζπκία ησλ γπλαηθψλ γηα απηνλνκία, ζηελ αχμεζε ησλ δηαδπγίσλ, θαη παξάιιεια ζηελ κείσζε ηεο γακειηφηεηαο 24 θαη ησλ δεχηεξσλ γάκσλ. ηα άηεθλα δεπγάξηα ζπγθαηαιέγνληαη νη πεξηπηψζεηο ηεο ζπλεηδεηήο άξλεζεο ηεο γνλετθφηεηαο σο ηξφπνπ δσήο θαη φρη ε ζηεηξφηεηα. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηα ζρήκαηα πνπ δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο (δειαδή ηελ δνκή) θαη ηα νπνία σο πξνο ηελ κνξθή ηνπο εκθαλίδνληαη ζπκβαηηθά. Δδψ θαηαηάζζνληαη νη δεχηεξνη γάκνη, νη νηθνγέλεηεο δηπιήο ζηαδηνδξνκίαο θαη νη «ρσιέο νηθνγέλεηεο». Αλαθνξηθά κε ηνπο δεχηεξνπο γάκνπο, δειαδή ησλ γάκσλ φπνπ ν γακπξφο ή θαη ε λχθε είλαη δηαδεπγκέλνη ή ρήξνη, ην πνζνζηφ ηνπο απμάλεηαη ζεκαληηθά κε ηελ αχμεζε ησλ δηαδπγίσλ, φκσο νη δχν απμήζεηο δελ είλαη παξάιιειεο, επεηδή έλα ςτατιςτικι απεικόνιςθ μιασ πραγματικότθτασ που τθν χαρακτθρίηει μια πλθκϊρα μορφϊν και ςχθμάτων. Ο όροσ «κανονικι οικογζνεια» υπονοεί ότι κάκε άλλο ςχιμα είναι, αν όχι πακολογικό, τουλάχιςτον οριακό.: Μουςοφρου, Λ., Κοινωνιολογία τθσ φγχρονθσ Οικογζνειασ, ό.π., ςελ.10 22 Σα ςτοιχεία τθσ παραγράφου αυτισ προζρχονται από το :Μουςοφρου, Λ., Κοινωνιολογία τθσ ςφγχρονθσ οικογζνειασ, ό.π., ςελ.78-107. 23 Διαφορετικά οικογενειακά ςχιματα υπιρχαν και ςτο πλαίςιο τθσ αγροτικισ(προ-καπιταλιςτικισ) οικονομίασ. Όμωσ τα άτομα δεν είχαν τθν δυνατότθτα επιλογισ των ςχθμάτων, όπωσ και ςοβαρζσ προοπτικζσ μεταπιδθςθσ από το ζνα κακεςτϊσ ςε ζνα άλλο. :Μουςοφρου, Λ., Κοινωνιολογία τθσ φγχρονθσ Οικογζνειασ, Ακινα, Gutenberg, 1993, ςελ. 76 24 Γαμθλιότθτα είναι θ ςυχνότθτα γάμων ςε 1000 κατοίκουσ. Οι κυριότεροι παράγοντεσ που διαμορφϊνουν τθν γαμθλιότθτα είναι : θ ςχετικι με τον γάμο και το διαηφγιο νομοκεςία, θ δομι του πλθκυςμοφ, το ποςοςτό ατόμων ςε θλικία γάμου ςτο ςφνολο του πλθκυςμοφ, οικονομικοί παράγοντεσ, παράγοντεσ κρθςκευτικοί και πολιτιςμικοί, το εκπαιδευτικό επίπεδο του πλθκυςμοφ και θ εξζλιξι του. Michel, A., Κοινωνιολογία τθσ οικογζνειασ και του γάμου, Ακινα, Gutenberg, 1993, ςελ. 172 12

ζεκαληηθφ πνζνζηφ δηαδεπγκέλσλ δελ μαλαπαληξεχεηαη. Ζ δηαθνξά κεηαμχδηαδπγίσλ θαη δεχηεξσλ γάκσλ εμεγεί ζε κεγάιν βαζκφ ηελ αχμεζε ησλ κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ, δειαδή ησλ νηθνγελεηψλ πνπ ηηο απνηειεί έλαο δηαδεπγκέλνο γνλέαο, ζπλήζσο ε κεηέξα, θαη ηα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ ηνλ γάκν πνπ δηαιχζεθε. Οη νηθνγέλεηεο δηπιήο ζηαδηνδξνκίαο είλαη απηέο ζηηο νπνίεο θαη νη δχν ζχδπγνη έρνπλ φρη κφλν επαγγεικαηηθή απαζρφιεζε αιιά απνβιέπνπλ ζε επαγγεικαηηθήζηαδηνδξνκία. ε απηφ ην νηθνγελεηαθφ ζρήκα νη ξφινη θαη νη ζρέζεηο ησλ ζπδχγσλ αθνινπζνχλ ηε ινγηθή ησλ δπλαηνηήησλ θαη ησλ επηζπκηψλ ησλ αηφκσλ θαη φρη ηελ θαηαλνκή ηνπο αλάινγα κε ην θχιν 25. «Οη νηθνγέλεηεο δηπιήο ζηαδηνδξνκίαο επηηξέπνπλ λα δνχκε ηελ νηθνγέλεηα σο πξντφλ ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ησλ ζπδχγσλ(σο αηφκσλ θαη σο δεχγνπο) θαη φρη σο έλα θαζνιηθφ πξφηππν ζην νπνίν νη ζχδπγνη νθείινπλ λα πξνζαξκνζηνχλ θαη ην νπνίν πξέπεη λα αλαπαξάγνπλ» 26. Γηα ηηο νηθνγέλεηεο απηνχ ηνπ ζρήκαηνο νη πξνθιήζεηο πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηελ επηζπκία ζπλδπαζκνχ ζηαδηνδξνκίαο θαη απφθηεζεο παηδηψλ, απφ ηηο πνιιαπιέο επαγγεικαηηθέο θαη θνηλσληθέο ππνρξεψζεηο ηνπ θάζε ζπδχγνπ θαη ηελ πξνζπάζεηα ηθαλνπνίεζήο ηνπο, απφ ην ίδην ην θνηλσληθφ αιιά θαη ην επξχηεξν νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ, αιιά θαη ηελ νξγάλσζε ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο κε βάζε κε ζπκβαηηθνχο γνλετθνχο ξφινπο. Υσιέο νλνκάδνληαη νη ζπδπγηθέο νηθνγέλεηεο πνπ έρνπλ ρσξηζζεί ζε δχν ηκήκαηα, φρη γηαηί νη ζχδπγνη δελ επηζπκνχλ λα ζπδνχλ, αιιά γηαηί κε νηθνγελεηαθνί ιφγνη, φπσο κεηαλάζηεπζε, επαγγεικαηηθέο ππνρξεψζεηο θαη άιια, ηνπο αλαγθάδνπλ λα δνπλ ρσξηζηά γηα κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα. Οη ιφγνη ηνπ ρσξηζκνχ κπνξεί λα είλαη ηππηθά αθνχζηνη (αζζέλεηα, ζηξαηησηηθή ζεηεία, θπιάθηζε), ή ηππηθά εθνχζηνη (απνκάθξπλζε ηνπ ελφο ή θαη ησλ δχν ζπδχγσλ ιφγσ εξγαζίαο 27 - λαπηηθνί,κεηαλάζηεο, πνιηηηθνί, απνζπαζκέλνη ππάιιεινη ζε πεξηνρή καθξηά απφ ηελ θχξηα θαηνηθία ηεο νηθνγέλεηαο, θαιιηηέρλεο, επαγγεικαηίεο αζιεηέο θαη άιια). ηελ ηξίηε θαηεγνξία πεξηιακβάλνληαη ζρήκαηα πνπ αξλνχληαη ηελ ζπκβαηηθή νξγάλσζε θαη σο πξνο ηελ κνξθή θαη σο πξνο ηηο ζρέζεηο. Δδψ αλήθνπλ ηα θνηλφβηα, ηα πξφηππα κε απνθιεηζηηθήο ζπδπγηθήο ζρέζεο θαη ηα νκνθπιφθηια δεπγάξηα. 25 «πρόκειται για ζνα μθ ςυμβατικό και καινοτόμο πλαίςιο ανατροφισ των παιδιϊν και υπζρβαςθσ των διακρίςεων που κοινωνικοποιοφν το άτομο και το οδθγοφν να ςυμπεριφζρεται ανάλογα με το φφλο του και όχι να επιλζγει υπεφκυνα τθν ςυμπεριφορά του» Rapoport, R.,Rapoport,R., Dual- CareerFamilies,Penguin, 1971, ςελ. 282 26 Μουςοφρου, Λ., Γυναικεία Απαςχόλθςθ και Οικογζνεια, Ακινα: Εςτία,1985, ςελ.122 27 τθν Ελλάδα θ χωλι οικογζνεια αποτζλεςε κεςμό ςτισ παραδοςιακζσ ναυτικζσ κοινότθτεσ (ςτθν Άνδρο, τθν Χίο, τθν Κάλυμνο) και ςτισ κοινότθτεσ ςτισ οποίεσ θ μετανάςτευςθ των ανδρϊν ιταν παράδοςθ ( όπωσ για παράδειγμα ςτθν Ιπειρο). Σο ςχιμα αυτό δεν αποτελοφςε εξαίρεςθ ι πρωτόγνωρθ κατάςταςθ και υπιρχε θ κοινωνικι αποδοχι που το ςτιριηε και αντιμετϊπιηε τισ απαιτιςεισ λειτουργίασ του. Σα προβλιματα προκφπτουν όταν ο κοινωνικόσ και οικογενειακόσ περίγυροσ είναι ανζτοιμοσ, ανίκανοσ ι και απρόκυμοσ να ςτθρίξει τθν χωλι οικογζνεια και κατά πόςο λιγότερο ι περιςςότερο ςυνειδθτά επζλεξαν οι δφο ςφηυγοι το ςχιμα αυτό. Μουςοφρου, Λ., Κοινωνιολογία τθσ φγχρονθσ Οικογζνειασ, Ακινα:Gutenberg, 1993, ςελ. 98-99 13

Τπάξρνπλ δχν ηχπνη θνηλνβηαθήο ζπκβίσζεο. Ο πξψηνο είλαη απηφο πνπ απνθαιείηαη ζπιινγηθφ λνηθνθπξηφ θαη έρεη σο βαζηθή κνλάδα ηελ ζπδπγηθή νηθνγέλεηα, ε νπνία ζπκκεηέρεη κε άιιεο ζπδπγηθέο νηθνγέλεηεο (κε ηηο νπνίεο ζπγθαηνηθεί, αιιά θαη έλαληη ησλ νπνίσλ δηαηεξεί ηελ νξγαληθή ηεο απηνηέιεηα) ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηελ απφ θνηλνχ ρξεζηκνπνίεζε ησλ πιηθψλ κέζσλ θαη ησλ ελ γέλεη δπλαηνηήησλ πνπ ην ζπιινγηθφ λνηθνθπξηφ δηαζέηεη. Ο δεχηεξνο ηχπνο είλαη ην θαζαπηφ θνηλνβηαθφ λνηθνθπξηφ, έρεη σο βαζηθή κνλάδα ην άηνκν, ην νπνίν ζπκκεηέρεη κε άιια άηνκα ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο. ρεηηθά κε ηνλ πξψην ηχπν θνηλνβηαθήο ζπκβίσζεο ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ είλαη ιηγφηεξε εζσζηξέθεηα απφ ηελ ζπκβαηηθή ζπδπγηθή νηθνγέλεηα, αιιά θαη πεξηζζφηεξε ραιαξφηεηα ζηηο ζρέζεηο ησλ ζπδχγσλ, κεγαιχηεξε επηινγή πξνηχπσλ απφ ηα παηδηά, ιηγφηεξε ζπλαηζζεκαηηθή εμάξηεζε ηνπο απφ ηνπο γνλείο, αιιά θαη πηζαλή ζχγρπζε σο πξνο ηνπο ηζρχνληεο θαλφλεο-εθφζνλ νη θαλφλεο πνπ ηίζεληαη απφ ηνπο δηάθνξνπο ελήιηθεο κπνξεί λα είλαη απφ πνηθίινη έσο θαη αληηθαηηθνί. Αληίζεηα φκσο απφ ν ηη ζπλήζσο πηζηεχεηαη, ε δηαθνξνπνίεζε ησλ ξφισλ-πξνηχπσλ είλαη θαηά θαλφλα ειάρηζηε θαη ε ζέζε ησλ γπλαηθψλ ειάρηζηα ( ή θαζφινπ) βειηησκέλε ζε ζχγθξηζε κε ηελ παξαηεξνχκελε ζηελ ζπκβαηηθή νηθνγέλεηα. ηνλ δεχηεξν ηχπν θνηλνβίνπ, ε θχξηα ζπλαηζζεκαηηθή ζρέζε δελ είλαη κε ηα κέιε ηεο ζπδπγηθήο νηθνγέλεηαο, αιιά κε ηα κέιε ηεο θνηλνβηαθήο νκάδαο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ είλαη κηα ζρέζε πεξηζζφηεξν ραιαξή θαη εππξφζβιεηε. Πάλησο ην πην δχζθνιν πξφβιεκα γηα ηα θνηλφβηα είλαη ε ελειηθίσζε ησλ παηδηψλ. Σν κέγεζνο ησλ θνηλνβίσλ θαη ησλ δχν ηχπσλ πνηθίιιεη- απφ πέληε ελήιηθεο (θαη απφ παηδηά), έσο είθνζη πέληε ή θαη πεξηζζφηεξνπο ελήιηθεο. ζν κεγαιχηεξνο ν αξηζκφο ησλ κειψλ, ηφζν κεγαιχηεξα ηα πξνβιήκαηα ζπλνρήο θαη νξγάλσζεο ηνπ θνηλνβίνπ θαη ηφζν δπζθνιφηεξν λα απνθεπρζνχλ νη ηξηβέο πνπ δεκηνπξγεί ε δηαδηθαζία αλάιεςεο θαη ε άζθεζε εγεηηθψλ ξφισλ. Σα ζρήκαηα κε ζπκβαηηθήο ζπδπγηθήο ζρέζεο θαηαγξάθεθαλ θπξίσο θαηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη ηνπ 1970, φηαλ ακθηζβεηήζεθε ν απνθιεηζηηθφο ραξαθηήξαο ησλ γελεηήζησλ ζρέζεσλ ησλ ζπδχγσλ, σο παξάγνληαο πνπ νδεγεί είηε ζηελ δηάιπζεηνπ γάκνπ, είηε ζηελ αλεηιηθξίλεηα θαη ηελ επηθαλεηαθφηεηά ηνπ. Σα θπξηφηεξα απφ ηα ζρήκαηα απηά ήηαλ ν νκαδηθφο γάκνο, ν αλνηθηφο γάκνο θαη ε αληαιιαγή ζπληξφθσλ. Ο νκαδηθφο γάκνο είλαη έλα ζρήκα φπνπ ε απνθιεηζηηθφηεηα ησλ ζεμνπαιηθψλ ζρέζεσλ δελ αλαθέξεηαη ζε ζπγθεθξηκέλν άηνκν (:ζχδπγν), αιιά ζηα κέιε κηαο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο. Πξφθεηηαη γηα κηα κνξθή θνηλνβίνπ, ε νπνία σζηφζν δελ ραξαθηεξίδεηαη απφ καθξνβηφηεηα. Ο αλνηθηφο γάκνο είλαη έλα ζρήκα φπνπ νη ζχδπγνη έρνπλ κελ εμσζπδπγηθέο ζρέζεηο, αιιά αλαγλσξίδνπλ ηελ φιε κεηαμχ ηνπο ζρέζε σο έρνπζα πξσηαξρηθή ζεκαζία ζηε δσή ηνπο. Μεξηθνί ηζρπξίδνληαη φηη ε ζεμνπαιηθή ειεπζεξία ησλ δχν ζπδχγσλ κπνξεί λα ζεκαίλεη κηα εηιηθξηλή θαη αλνηρηή ζρέζε βαζηζκέλε ζηελ 14

ηζφηεηα ειεπζεξίαο θαη ηαπηφηεηαο, φκσο ζχκθσλα κε κηα δηαθνξεηηθή άπνςε, «θπξίσο ιφγσ ηεο ζεμνπαιηθήο ειεπζεξίαο ησλ ζπδχγσλ νη γάκνη απηνί είλαη θαη πξνβιέπεηαη φηη ζα παξακείλνπλ νιηγάξηζκνη θαη βξαρχβηνη» 28. Σν ζρήκα πνπ έγηλε γλσζηφ σο αληαιιαγή ζπληξφθσλ έγηλε γλσζηφ θπξίσο ηελ δεθαεηία ηνπ 1960 ζηηο Ζ.Π.Α., φπνπ θαη κειεηήζεθε. Δκθαλίζηεθε ηελ επνρή ηεο ζεμνπαιηθήο απειεπζέξσζεο θαη πξφθεηηαη γηα «ζεμ γηα ςπραγσγία θαη φρη γηα αλαπαξαγσγή», ρσξίο θαλελφο είδνπο ζπλαηζζεκαηηθήο δέζκεπζεο. Δίλαη «έλαο ηξφπνο δσήο πνπ δελ θνηλνινγείηαη ζηνπο γείηνλεο θαη θξχβεηαη απφ ηα παηδηά» 29 θαη πνπ απνδεηθλχεηαη βξαρχβηνο. Σν ζρήκα ηνπ νκνθπιφθηινπ δεπγαξηνχ απνηειεί πιήξε άξλεζε ηεο βάζεο ηνπ γάκνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο πνπ είλαη ε γελεηήζηα ζρέζε εηεξφθπισλ ελειίθσλ 30. 28 Μουςοφρου, Λ., ό.π., ςελ. 104 29 Μουςοφρου, Λ., ό.π., ςελ.105 30 «Θ ςφγχρονθ κοινωνία δεν αντιμετωπίηει ιςότιμα όλα τα ςχιματα που αποτελοφν παραλλαγζσ τθσ ςυμβατικισ οικογζνειασ ι εναλλακτικζσ προσ αυτιν τρόπουσ οργάνωςθσ του ιδιωτικοφ βίου», : Μουςοφρου, Λ., ό.π., ςελ. 108. Για τισ οικογζνειεσ ομοφυλόφιλων ηευγαριϊν και τα προβλιματα που αντιμετωπίηουν ςτισ ςχζςεισ τουσ βλ. ενδ.: «Σο κίνθμα χειραφζτθςθσ των ομοφυλόφιλων και το φεμινιςτικό κίνθμα ςυνζβαλαν ςθμαντικά ςτθ διαμόρφωςθ ενόσ κλίματοσ μεγαλφτερθσ ελευκερίασ για τα άτομα με ομοφυλόφιλο προςανατολιςμό, επιτρζποντάσ τουσ να ϋαποκαλφπτονταιϋ, δθλαδι να δθλϊνουν ανοιχτά τθν ομοφυλοφιλία τουσ και να είναι ελεφκεροι να ςυηοφν με τουσ/τισ ςυντρόφουσ τουσ. Αυτι θ αποκάλυψθ μπορεί να βιϊνεται ωσ ελευκερία και χειραφζτθςθ, αλλά ταυτόχρονα και ωσ περίοδοσ ζνταςθσ και ςφγκρουςθσ με τισ δικζσ τουσ οικογζνειεσ», ςτο: «Μορφζσ διαφορετικότθτασ και βιωμζνεσ πραγματικότθτεσ», ςτο: Muncie, U., Wetherell, M., Langan, M., Dallos, R., Cochrane, A., (Δραγϊνα, Κ., επιμ.), Οικογζνεια- Θ μελζτθ και κατανόθςθ τθσ οικογενειακισ ηωισ, Ακινα: Μεταίχμιο, 2009. 15

1.3 Οη κεηαβνιέο ζηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο νηθνγέλεηαο Ζ νηθνγέλεηα, φπσο θαη φινη νη ζεζκνί δηαθνξνπνηείηαη ζην πιαίζην θάζε θνηλσλίαο, αιιά θαη ζηνλ ρξφλν, θαζψο ε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη ζηαηηθή, αιιά δπλακηθή, δειαδή αιιάδεη, κεηαβάιιεηαη. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ε δηαθνξνπνίεζε ησλ ζεζκψλ ζπληζηά θαη πξνυπφζεζε επηβίσζήο ηνπο 31. ε φ,ηη έρεη ζρέζε κε ηνλ ζεζκφ ηεο νηθνγέλεηαο, νπζηψδεηο κεηαβνιέο έρνπλ επέιζεη ζε δχν βαζηθά ζηνηρεία ηεο, ζηε δνκή θαη ζηηο ιεηηνπξγίεο ηεο. ην παξαδνζηαθφ ζρήκα νηθνγελεηαθήο δνκήο νη ζέζεηο θαη νη ξφινη εμαξηψληαη απφ ην θχιν θαη ηελ ειηθία, δειαδή απφ ραξαθηεξηζηηθά πνπ είλαη δεδνκέλα γηα ην άηνκν θαη δελ επεξεάδνληαη απφ ηελ πξνζσπηθφηεηά, ηηο ηθαλφηεηεο ή ηηο επηζπκίεο ηνπ. Αθφκε, ην παξαδνζηαθφ ζρήκα εθθξάδεη θαη αλαπαξάγεη ηελ έλλνηα ηεο εμνπζίαο 32 - ηνπ άλδξα πάλσ ζηε γπλαίθα, ηνπ ελήιηθα πάλσ ζην παηδί- φπσο θαη ηελ αληίζηνηρή ηεο έλλνηα ηεο εμάξηεζεο: ηεο γπλαίθαο απφ ηνλ άλδξα θαη ηνπ παηδηνχ απφ ηνλ ελήιηθα. Δπηπιένλ ην ζρήκα απηφ είλαη άθακπην. Ζ αθακςία ηνπ ζπλίζηαηαη ζηελ απφξξηςε θάζε θαηλνηνκίαο σο πξνο ηνπο ξφινπο θαη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ξφισλ ζηελ νηθνγέλεηα. Μηα νηθνγέλεηα επνκέλσο κπνξεί λα ζεσξεζεί παξαδνζηαθή ζην κέηξν πνπ ππεξηζρχνπλ ηα παξαδνζηαθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο: α. ν απφιπηνο πξνζδηνξηζκφο ησλ ξφισλ κε βάζε ην θχιν θαη ηελ ειηθία β. ε απνκφλσζε ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ παηδηψλ ζηνλ ηδησηηθφ ρψξν θαη γ. ε απνπζία ηεο έλλνηαο ηεο ηζφηεηαο, ησλ ηζφηηκσλ ξφισλ 33. ηελ παξαδνζηαθή ( πξν-θαπηηαιηζηηθή ) αγξνηηθή νηθνγέλεηα νη αλδξηθνί θαη γπλαηθείνη ξφινη κέζα θαη έμσ απφ ηελ νηθνγέλεηα εθθξάδνπλ κηα θαηαλνκή νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ βαζίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ε γπλαίθα, ιφγσ εγθπκνζχλεο θαη αλαηξνθήο ησλ ( πνιιψλ) παηδηψλ, δελ κπνξεί λα απνκαθξπλζεί απφ ην ζπίηη θαη φηη ν άλδξαο έρεη κεγαιχηεξε κπτθή δχλακε. Ζ δνκή ηεο νηθνγέλεηαο αιιάδεη θαζψο κεηαβάιινληαη νη νηθνγελεηαθνί ξφινη θαη ε ηεξάξρεζή ηνπο.παξάγνληεο, φπσο, ε κεηαβνιή ηεο θνηλσληθήο ζέζεο ησλ γπλαηθψλ θαη ηνπ ξφινπ ηεο ζπδχγνπ-κεηέξαο ππφ ηελ πίεζε λέσλ νηθνλνκηθνθνηλσληθψλ δεδνκέλσλ θαη θεκηληζηηθψλ δηεθδηθήζεσλ, ε κεηαβνιή ηεο θνηλσληθήο ζέζεο ησλ παηδηψλ θπξίσο ιφγσ ηεο κεησκέλεο γελλεηηθφηεηαο αιιά θαη ηεο 31 «Ζνασ κεςμόσ προκαλεί τθν προςοχι και τθν ανθςυχία μασ επειδι παρουςιάηεται κάποια δυςκολία ςχετικά με το ρόλο του ςτθ ροι τθσ κοινωνικισ ηωισ ο κεςμόσ (ςε αντίκεςθ με το ςϊμα και το φυςικό περιβάλλον) είναι ανκρϊπινο δθμιοφργθμα και επομζνωσ μπορεί να επαναδθμιουργθκεί εάν αρκετοί άνκρωποι πιςτεφουν ότι πρζπει να γίνει κάτι τζτοιο», : Berger, B.,Berger, P., «Θ διαμάχθ ςχετικά με τθν οικογζνεια» ςτο: Νόβα-Καλτςοφνθ, Χ., Κείμενα κοινωνιολογίασ του γάμου και τθσ οικογζνειασ, Ακινα: Συπωκιτω, 2000, ςελ.144 32 φμφωνα με τον Μαξ Βζμπερ, εξουςία είναι θ (κοινωνικά) αναγνωριςμζνθ και αποδεκτι ικανότθτα ελζγχου τθσ ςυμπεριφοράσ άλλων- δθλαδι θ νόμιμα αςκοφμενθ δφναμθ, ενϊ δφναμθ είναι θ (προςωπικι) ικανότθτα ελζγχου τθσ ςυμπεριφοράσ άλλων : Σςαοφςθσ, Δ., Γ., Χρθςτικό Λεξικό Κοινωνιολογίασ,ςελ. 33 Μουςοφρου,Λ., Κοινωνιολογία τθσ φγχρονθσ Οικογζνειασ, Ακινα, Gutenberg, 1993, ςελ. 25 16

εθπαηδεπηηθήο έθξεμεο θαη ε κεηαβνιή ηεο ίδηαο ηεο έλλνηαο ηεο εμνπζίαο, νδεγνχλ ηνπο ζχγρξνλνπο άλδξεο θαη ηηο ζχγρξνλεο γπλαίθεο ζηελ αλαθαηαλνκή ησλ ξφισλ ηνπο, ψζηε λα δηακνξθσζεί κηα θαηλνχξηα ηζνξξνπία πνπ ζα αληηθαηαζηήζεη ηελ παξαδνζηαθή. Καζψο ε θνηλσλία εμειίζζεηαη απφ παξαδνζηαθή-αγξνηηθή-γεσξγηθή ζε ζχγρξνλε αζηεαθή-βηνκεραληθή, φιν θαη πεξηζζφηεξεο ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο θαιχπηνληαη απφ εμεηδηθεπκέλνπο ζεζκνχο. Άιινη ζεζκνί επηηεινχλ θάπνηεο απφ ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο θαη φζεο ιεηηνπξγίεο ηεο απνκέλνπλ έρνπλ ππνζηεί βαζχηαηεο κεηαβνιέο, έηζη ψζηε ε επηβνιή ηεο νηθνγέλεηαο ζηα κέιε ηεο λα κεηψλεηαη, θπξίσο φζνλ αθνξά ηελ κεηαβίβαζε αμηψλ, αιιά θαη ηνλ έιεγρν πνπ αζθεί κέζσ απηήο ηεο κεηαβίβαζεο 34. πλνπηηθά, νη θπξηφηεξεο κεηαβνιέο ζηηο ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο αλά θαηεγνξία είλαη νη εμήο: ηελ αλαπαξαγσγηθή ιεηηνπξγία, ε δπλαηφηεηα ηνπ νηθνγελεηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ησλ κεζφδσλ ηθαλνπνηεηηθνχ ειέγρνπ ησλ γελλήζεσλ, θαζψο θαη ε αλάπηπμε ηεο «ηερλνινγίαο αλαπαξαγσγήο». ηηο εθπαηδεπηηθέο ιεηηνπξγίεο, ε αληηθαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηαο σο θνξέα εθπαίδεπζεο θαη θνηλσληθνπνίεζεο απφ εμεηδηθεπκέλνπο ζεζκνχο θαη θνξείο. Οη νηθνλνκηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο έρνπλ επεξεαζηεί-θαη πιεγεί- απφ ηελ θνηλσληθή κεηαβνιή, θαζψο ε νηθνγέλεηα έρεη κεηαηξαπεί απφ πιήξεο νηθνλνκηθή κνλάδα ζε κηα κνλάδα θαηαλάισζεο, ε νπνία ζπλδέεηαη κε ηελ παξαγσγή κέζσ ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θάπνησλ απφ ηα κέιε ηεο. Οη ςπρνινγηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο είλαη νη κφλεο πνπ έρνπλ απνθηήζεη απμεκέλε ζεκαζία γηα ηα κέιε ηεο, θαζψο ζηε ζχγρξνλε απξφζσπε θνηλσλία ηα άηνκα ζηξέθνληαη ζηελ νηθνγέλεηα γηα ζπληξνθηθφηεηα θαη ζηνξγή, αλαδεηψληαο αζθάιεηα θαη πξνζηαζία ζην ζπγγεληθφ δίθηπν. Ζ εμέιημε ηεο νηθνγέλεηαο σο ηξφπνπ νξγάλσζεο ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ πεξηιακβάλεη ηελ πξννδεπηηθή αλαγλψξηζε πνιιαπιψλ νηθνγελεηαθψλ ζρεκάησλ. Ζ πνηθηιία ησλ ηξφπσλ νξγάλσζεο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο, ε δπλαηφηεηα επηινγήο ησλ ελαιιαθηηθψλ νηθνγελεηαθψλ ζρεκάησλ, αιιά θαη ε δπλαηφηεηα εμαηνκηθεπκέλεο δηεπζέηεζεο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ πξνζσπηθνηήησλ πνπ ζπλαπνηεινχλ ηελ νηθνγέλεηα, ζπλζέηνπλ ηελ εηθφλα ηεο ξεπζηφηεηαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ ζχγρξνλε νηθνγελεηαθή πξαγκαηηθφηεηα 35.Ζ ξεπζηφηεηα απηή ιεηηνπξγεί ζε δηάθνξα επίπεδα. Σν πξψην είλαη φηη ε ζχγρξνλε ζπκβαηηθή ζπδπγηθή νηθνγέλεηα αθφκε θη φηαλ εκθαλίδεηαη λα έρεη κηα κνξθή, ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα πνηθηιία δνκψλ, νη νπνίεο πξνζδηνξίδνληαη απφ ηα κέιε ηεο κε βάζε ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο. Σα άηνκα δειαδή έρνπλ φρη κφλν ηελ επηζπκία αιιά θαη ηελ επηινγή λα πξνζαξκφδνπλ ηα δηάθνξα νηθνγελεηαθά ζρήκαηα ζηηο αλάγθεο ηνπο θαη φρη (φπσο ζπλέβαηλε ζηελ παξαδνζηαθή θνηλσλία) ηηο αλάγθεο ηνπο ζην κνλαδηθφ θνηλσληθά απνδεθηφ νηθνγελεηαθφ ζρήκα. 34 Μουςοφρου, Λ., Κοινωνιολογία τθσ ςφγχρονθσ οικογζνειασ, Ακινα: Gutenberg, 1993, ςελ. 25-26. 35 Μουςοφρου, Λ., Οικογζνεια και Οικογενειακι Πολιτικι, Ακινα:Gutenberg, 2005,ςελ.89 17

Μηα δεχηεξε ξεπζηφηεηα δεκηνπξγείηαη θαηά ηελ δηάξθεηα δσήο ηεο νηθνγελεηαθήο νκάδαο, θαηά ηελ δηάξθεηα δειαδή ηνπ θχθινπ δσήο ηεο. Οη αλάγθεο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, αιιά θαη νη δπλαηφηεηεο ησλ κειψλ ηεο δηαθνξνπνηνχληαη. Ζ πξνζαξκνγή ηεο νηθνγέλεηαο ζηηο λέεο θαηαζηάζεηο είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ ιεηηνπξγηθφηεηά ηεο. ην βηβιίν «Δηζαγσγή ζηηο Οηθνγελεηαθέο Γηεξγαζίεο», νday (2010), ππνζηεξίδεη φηη νη νηθνγέλεηεο αιιάδνπλ κνξθή φπσο ν αξραίνο Έιιελαο ζεφο Πξσηέαο- είλαη πνιχπιεπξεο, επκεηάβνιεο, πνιπδηάζηαηεο- θαη κεηαζρεκαηίδνληαη γηα λα ζπκβαδίζνπλ κε ηηο απαηηήζεηο ελφο ελαιιαζζφκελνπ θφζκνπ 36. Με ηελ δεκηνπξγία λέσλ κνξθψλ νηθνγελεηαθήο δσήο δεκηνπξγείηαη έλαο νηθνγελεηαθφο πινπξαιηζκφο. Σα λέα απηά νηθνγελεηαθά ζρήκαηα έρνπλ δηαθνξεηηθέο δνκέο θαη ζεζπίδνπλ λέεο αμίεο ζρεηηθά κε ηελ ζπκβίσζε θαη ηελ θξνληίδα ησλ παηδηψλ. Παξφια απηά είλαη αλαγλσξίζηκα σο νηθνγελεηαθέο νκάδεο δηφηη παξακέλνπλ πξνζεισκέλα ζηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νηθνγέλεηαο: ηελ θνηλή δηαβίσζε, ηελ ακνηβαία νηθνλνκηθή βνήζεηα θαη ηελ θξνληίδα ησλ παηδηψλ. «ηελ πξαγκαηηθφηεηα ην παληξεκέλν δεπγάξη κε παηδηά πνπ ηα αλαηξέθεη ε κε εξγαδφκελε ζχδπγνο, είλαη έλα νηθνγελεηαθφ κνληέιν πνπ θπξηάξρεζε γηα κηα βξαρεία πξφζθαηε πεξίνδν, εθηεηλφκελε απφ ην 1920 έσο ην 1960. ηηο πξνεγνχκελεο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο ε πνηθηινκνξθία ήηαλ θαλφλαο. Απέξξεε απφ ηα κεηαβηβαδφκελα θιεξνλνκηθά ήζε θαη ηηο παξαδφζεηο, απφ ηνπο γεσγξαθηθνχο ή ηαμηθνχο δηαρσξηζκνχο. κσο ε ζχγρξνλε νηθνγελεηαθή πνηθηινκνξθία δηαθέξεη απφ εθείλε ηνπ παξειζφληνο φζν αθνξά ηηο αηηίεο. Δίλαη απνηέιεζκα κηαο βαζηάο αιιαγήο ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηα θχια, φπσο θαη αλάκεζα ζηηο γεληέο θαη ηεο αλάδπζεο κηαο λέαο ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζηελ αηνκηθή απηνλνκία θαη ηελ νηθνγελεηαθή έληαμε. Οη λέεο κνξθέο νηθνγελεηαθήο δσήο είλαη επξχηεξα απνδεθηέο θαη ν πξνζδηνξηζκφο ηεο νηθνγέλεηαο γίλεηαη φιν θαη πην ειαζηηθφο» 37. Ζ ξεπζηφηεηα απηή βέβαηα δελ κπνξεί λα ραξαθηεξίζεη ηελ νηθνγέλεηα σο θνηλσληθφ ζεζκφ. Οη ζεζκνί δελ είλαη ζεζκνί φηαλ είλαη ξεπζηνί. Ο ζεζκφο είλαη ην αληίζεην ηεο ξεπζηφηεηαο: είλαη ζπγθεθξηκέλνο, ζηαζεξφο, θαζνιηθφο. κσο νη ζεζκνί ( πξέπεη λα ) κεηαβάιινληαη έηζη ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο θαηλνχξηεο αλάγθεο θαη ζπλζήθεο νξγάλσζεο ηνπ ζπιινγηθνχ βίνπ. Ζ κεηαβνιή κηαο ζπγθεθξηκέλεο κνξθήο θαη κηαο ζπγθεθξηκέλεο δνκήο ηεο νηθνγέλεηαο δελ δειψλνπλ απαξαίηεηα ηελ «θξίζε» ηνπ ζεζκνχ, αιιά ηελ πξνζαξκνζηηθφηεηά ηνπ ζηελ ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα. «Οη νηθνγέλεηεο δελ είλαη θάηη ακεηάβιεην, αιιά πξντφλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ θαη νη ζρέζεηο ησλ ζπδχγσλ θαη ησλ γνλέσλ πξνο ηα παηδηά ηνπο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηηο θνηλσληθέο δνκέο...απηφ δελ ζεκαίλεη φηη ε νηθνγέλεηα πξνζδηνξίδεηαη απφ δπλάκεηο θνηλσληθέο ηηο νπνίεο δελ κπνξεί λα επεξεάζεη, αιιά φηη βξίζθεηαη κε ηελ θνηλσλία ζε κηα ζρέζε 36 Day, D, R., Introduction to Family Processes,New York: Routledge, 2010, ςελ. 17 35Dechaux, J.,H., Η κοινωνιολογία τθσ οικογζνειασ, Ακινα: Πολφτροπον, 2008, ςελ.42-43 18

αιιειφδξαζεο. Οξγαλψλεηαη θαη εμειίζζεηαη καδί ηεο, νη δε κεηαβνιέο ηεο αληαλαθινχλ ή ζεκαηνδνηνχλ γεληθφηεξεο θνηλσληθέο κεηαβνιέο» 38. 38 J. Collier, M. Rosaldo, S. Yanagisako, «Τπάρχει εδϊ μια οικογζνεια;» ςτο: Νόβα-Καλτςοφνθ, Χ. Κείμενα κοινωνιολογίασ του γάμου και τθσ οικογζνειασ, Ακινα, Συπωκιτω, 2000, ςελ.188-189 και Νόβα-Καλτςοφνθ, Χ. «Θ ιςτορία τθσ οικογζνειασ», ό.π., ςελ. 30 19

2. ΟΗ ΚΟΗΝΩΝΗΚΔ ΘΔΩΡΗΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ 2.1 Οη ζεσξίεο ησλ θιαζηθψλ ηεο θνηλσληνινγίαο Ζ νηθνγέλεηα κε ηελ ζχγρξνλε έλλνηά ηεο- κηα νκάδα θαζνξηζκέλε κε βηνινγηθά θαη λνκηθά θξηηήξηα, κε θνηλή πεξηνπζία, απηάξθεηα, αθνζίσζε θαη έλαλ θνηλφ ρψξν, ην ζπίηη, δεκηνπξγήζεθε κέζα απφ ζχλζεηεο θνηλσληθνπνιηηηθέο δνκέο. «Ζ ζχγρξνλε νηθνγέλεηα έρεη κηα ηζηνξία. Οηθνδνκήζεθε πξννδεπηηθά ζαλ έλαο ηδησηηθφο ρψξνο, φπνπ ηα κέιε ηεο είραλ φιν θαη κεγαιχηεξν ζπκθέξνλ λα ζπλππάξρνπλ, λα κνηξάδνληαη κηα νηθεηφηεηα, λα γίλνληαη ζπλερψο πην επαίζζεηα ζηελ πνηφηεηα ησλ ζρέζεψλ ηνπο» 39.Αθξηβψο επεηδή νη αληηιήςεηο πνπ έρνπκε ζρεηηθά κε ηελ νηθνγέλεηα βαζίδνληαη ζηελ δηαθνξά αλάκεζα ζηηο «δεκφζηεο» θαη ηηο «ηδησηηθέο» ζρέζεηο, δελ ζα βξνχκε ηελ ίδηα κνξθή νηθνγέλεηαο ζε θνηλσλίεο φπνπ ε δεκφζηα θαη ε πνιηηηθή δσή δηαθέξεη ξηδηθά απφ ηελ ζεκεξηλή. Γηα ηελ θνηλσληνινγία ηεο νηθνγέλεηαο, ε ζεσξία ηεο εμέιημεο ηνπ νηθνγελεηαθνχ ζρήκαηνο ππνζηεξίδεη φηη απηφ αλαπηχρζεθε απφ θαηψηεξεο ζε αλψηεξεο κνξθέο νξγάλσζεο (φπσο απφ ηελ ειεπζεξνκεημία ζηελ κνλνγακηθή νηθνγέλεηα), ή σο κηα πνξεία κεηάβαζεο απφ έλα επξχ εθηεηακέλν ζρήκα ζπλχπαξμεο ηνπιάρηζηνλ ηξηψλ γελεψλ, ζηελ κηθξή ππξεληθή νηθνγέλεηα, απφξξνηα ηεο εθβηνκεράληζεο θαη ηνπ εθζπγρξνληζκνχ 40. Ο πξνβιεκαηηζκφο ζρεηηθά κε ηελ νηθνγέλεηα ζην επίπεδν ησλ ηδεψλ μεθηλά κε ηνλ Γηαθσηηζκφ ηνλ 18 ν αηψλα. Ο Γηαθσηηζκφο ελδηαθεξφηαλ λα απειεπζεξψζεη ηνπο αλζξψπνπο απφ ηα δεζκά ηεο παξάδνζεο θαη ε νηθνγέλεηα ζεσξείην πξφβιεκα θαζψο απνηεινχζε έλαλ απφ ηνπο πην παξαδνζηαθνχο ζεζκνχο. Οη πεξηζζφηεξνη ζηνραζηέο ηνπ Γηαθσηηζκνχ σζηφζν ν Lock ζηελ Αγγιία, ν Rousseau ζηελ Γαιιία θαη ν Paine ζηελ Ακεξηθή δελ επηδίσθαλ ηελ θαηάξγεζε ηεο νηθνγέλεηαο. Αιιά ηελ αλακφξθσζή ηεο κέζα ζην πλεχκα ηεο λέαο αλζξσπφηεηαο πνπ ζα πξνέθππηε. Ζ εκθάληζε ηεο θνηλσληνινγίαο έγηλε θαηά ηνλ 19 ν αηψλα θαη αλαπηχρζεθε σο ε επηζηήκε πνπ ζα ζπκβάιιεη ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο αλαζθάιεηαο θαη ηεο θξίζεο ζηελ θνηλσλία, αλαιχνληαο ηα έληνλα πξνβιήκαηα ζπλνρήο ηεο θαη πξνηείλνληαο ιχζεηο γηα απηά.ζ επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηεο νηθνγέλεηαο αξρίδεη ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 19 νπ αηψλα κε ηνπο Bachofen, Morgan, Engels, νη νπνίνη γηα πξψηε θνξά ηελ αληηιακβάλνληαη σο ηζηνξηθά θνηλσληθφ ζεζκφ, ε δνκή θαη ιεηηνπξγία ηνπ νπνίνπ πξνζδηνξίδνληαη απφ ην βαζκφ αλάπηπμεο ηεο θνηλσλίαο ζην ζχλνιφ ηεο. Μέρξη ηφηε ε νηθνγέλεηα απνηεινχζε αληηθείκελν θηινζνθηθψλ ζεσξηψλ πνπ ηελ αληηκεηψπηδαλ πεξηζζφηεξν ηδεαιηζηηθά, δειαδή ζαλ έλαλ ρψξν ζηνλ νπνίν βαζίιεπε ε αγάπε θαη ε δηθαηνζχλε, αξθεηά απνζηαζηνπνηεκέλν απφ ηνλ θνηλσληθφ θνξκφ. χκθσλα κε ηνλ 39 Singly,F., de,κοινωνιολογία τθσ ςφγχρονθσ οικογζνειασ, Ακινα: αββάλασ, 1996, ςελ.11 40 Νόβα-Καλτςοφνθ, Χ., «Θ ιςτορία τθσ οικογζνειασ», ςτο: Νόβα, Καλτςοφνθ, Χ., (επιμ.),κείμενα κοινωνιολογίασ του γάμου και τθσ οικογζνειασ, Ακινα, Συπωκιτω, 2000, ςελ.30-36 20

Engels, κέρξη ην 1861, επνρή πνπ ν Bachofen-Διβεηφο ηζηνξηθφο θαη λνκηθφοδεκνζηεχεη ην έξγν ηνπ «Σν κεηξηθφ δίθαην», δελ κπνξεί θαλείο λα κηιήζεη γηα κηα ηζηνξία ηεο νηθνγέλεηαο. Γηα ηνλ ζπληεξεηηθφ F. LePlay φπσο θαη γηα ηνλ ζνζηαιηζηή Proudhon ε νηθνγέλεηα απνηεινχζε «ην βαζηθφ θχηηαξν ηεο θνηλσλίαο», απφ ην νπνίν κπνξνχζαλ λα εθρπζνχλ ζηελ πφιε νη αξεηέο ηεο θνηλσληθήο επηαμίαο ή (αληίζεηα) ηνπ ζνζηαιηζκνχ. Καηά ηνλleplay ε θνηλσληθή επηαμία δελ κπνξνχζε λα δηαηεξεζεί παξά κε ηνλ ζεβαζκφ ησλ λφκσλ ηνπ Γεθαιφγνπ- δειαδή κε ηελ επαλαθνξά κέζα ζηελ νηθνγέλεηα ηεο εμνπζίαο ηνπ παηέξα πάλσ ζηελ γπλαίθα θαη ηα παηδηά θαη κε ηελ αμίσζε παξνπζίαο ηεο γπλαίθαο ζην ζπίηη. Αληίζεηα, ζχκθσλα κε ηνλ Proudhon, : «ε ζπδπγηθή ζχκβαζε» αληηπξνζσπεχεη ηελ πξψηε βαζκίδα θνηλσληθήο λνκνινγίαο : ν άληξαο θαη ε γπλαίθα ζπγθξνηνχλ, εζηθά φπσο θαη θπζηθά, έλα νξγαληθφ φινλ, ηα κέξε ηνπ νπνίνπ αιιεινζπκπιεξψλνληαη. Ο νξγαληζκφο απηφο απνζθνπεί λα δεκηνπξγήζεη ηελ Γηθαηνζχλε, δειαδή ηνλ πνιηηηζκφ κε φια ηνπ ηα ζαχκαηα. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ, ε «Γηθαηνζχλε» θαη ε «αιιεινζπκπιήξσζε» ζήκαηλαλ ηελ δηαηήξεζε ηεο γπλαίθαο θαηάζηαζε ππνηαγήο θαη ηελ απφιπηε εμάξηεζή ηεο απφ ηνλ άλδξα ζην γάκν, ζηελ νηθνγέλεηα θαη ζηελ θνηλσλία. χκθσλα κε ηνλ Engels, : «ηελ επνρή απηή ε ηζηνξηθή επηζηήκε ήηαλ αθφκα ζην ζέκα ηεο νηθνγέλεηαο θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηεο Πεληαηεχρνπ», ή φζν αθνξά ηνλ Proudhon, θάησ απφ ηελ επίδξαζε πιαησληθψλ ηδεψλ(γηθαηνζχλε, Αγάπε). Ο Bachofen κειέηεζε αξραία θιαζηθά θείκελα θαη ιαηξεπηηθά ζχκβνια γηα λα απνδείμεη φηη πξηλ απφ ην παηξηθφ δίθαην νη πξσηφγνλεο θνηλσλίεο είραλ γλσξίζεη ην κεηξηθφ δίθαην. Ζ κεηάβαζε απφ ηελ κηα θαηάζηαζε ζηελ άιιε, απφ ηνλ «εηαηξηζκφ» ζηελ κνλνγακία, ζχκθσλα κε ηνλ ίδην νθείιεηαη ζε κηα παξάιιειε εμέιημε ζξεζθεπηηθψλ παξαζηάζεσλ, φπνπ λέεο (αλδξηθέο) ζεφηεηεο εκθαλίδνληαη θαη απσζνχλ ηηο παιηέο(γπλαηθείεο) ζην πεξηζψξην ηεο ζξεζθεπηηθήο θαη θνηλσληθήο δσήο. Ο Engels ελψ αλαγλψξηζε ηελ κεγάιε πξνζθνξά ηνπ Bachofen ζηελ επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηεο κειέηεο ηεο νηθνγέλεηαο, επηζεκαίλεη φηη ν Bachofen δελ κπφξεζε λα εμεγήζεη ηηο κεηαβνιέο πνπ ζπληειέζηεθαλ ( κεηάβαζε απφ ην κεηξηθφ ζην παηξηαξρηθφ δίθαην, θαζηέξσζε ηεο κνλνγακίαο θ.ι.π.) σο απνηέιεζκα ηεο εμέιημεο ησλ φξσλ δσήο, αιιά ηηο απνδίδεη ζηελ αληαλάθιαζε ζξεζθεπηηθψλ παξαζηάζεσλ πνπ ζην κεηαμχ έρνπλ κεηαβιεζεί ( ρσξίο λα δηθαηνινγεί πσο θαη γηαηί). Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζηελ επηζηεκνληθή κειέηε ηεο νηθνγέλεηαο είλαη ε ζπκβνιή ηνπlewishenrymorgan, Ζ αξρατθή θνηλσλία(1877). Ο Morgan, Ακεξηθαλφο εζλνιφγνο, αξραηνιφγνο θαη ηζηνξηθφο, ππνγξάκκηζε ηελ επίδξαζε ηεο θνηλσλίαο ζηελ κνξθή θαη ζηελ δνκή ηεο νηθνγέλεηαο. Ζ νηθνγέλεηα δελ είλαη πνηέ ζηαηηθή, πεξλά απφ κηα θαηψηεξε ζε κηα αλψηεξε κνξθή, ζην κέηξν πνπ ε θνηλσλία αλαπηχζζεηαη απφ έλα θαηψηεξν ζε έλα αλψηεξν επίπεδν. Ζ δηάθξηζε ησλ κειψλ 21