Πορθμίον / Παρθένιον

Για παραπομπή : Gourov Alexander,, 2008, Περίληψη : Αρχαία ελληνική πόλη που βρισκόταν στο στενότερο σημείο του πορθμού του Κιμμέριου Βοσπόρου. Τα λείψανά της εντοπίστηκαν στα βόρεια όρια της σημερινής πόλης Κερτς της Ουκρανίας. Τα τελευταία χρόνια η ταύτιση αυτών των λειψάνων με το Πορθμίον αμφισβητείται και θεωρείται ότι ανήκουν στην πόλη Παρθένιον. Ο οικισμός χρονολογείται στον 6ο 1ο αι. π.χ. Άλλες Ονομασίες Πορθμείον, Πορθμία Γεωγραφική Θέση Ουκρανία Ιστορική Περιοχή Κιμμέριος Βόσπορος 1. Τοπογραφία Η πόλη Πορθμίον αναφέρεται από τον Ψευδο Αρριανό και το Στέφανο Βυζάντιο, 1 ενώ το Παρθένιον αναφέρεται από το Στράβωνα. 2 Το 1953 ο V. Veselov ταύτισε με το Πορθμίον τα λείψανα του αρχαίου οικισμού που βρισκόταν πάνω σε χαμηλό λόφο, βόρεια του Κερτς, πλησίον της κωμόπολης Ζουκόβκα. 3 Μέχρι πρόσφατα κανείς δεν αμφισβητούσε ότι πρόκειται για τον αρχαίο οικισμό Πορθμίον, αν και η τοποθεσία του δε συμφωνεί απόλυτα με τις περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων. Όμως η πρόσφατη ανακάλυψη στον οικισμό μιας εγχάρακτης επιγραφής με τη λέξη ΠΑΡΘΕΝΩ 4 οδήγησε ορισμένους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για τα λείψανα άλλης πόλης, του Παρθενίου, ενώ τα λείψανα του Πορθμείου ταυτίζονται με άλλο σημείο στην περιοχή της κωμόπολης Οπάσνογιε, όπου τα αρχαιολογικά στρώματα καταστράφηκαν σχεδόν εξολοκλήρου το 19ο αιώνα και στη δεκαετία του 1950. 5 Έως τώρα το ζήτημα της ταύτισης αυτών των οικισμών παραμένει στην ουσία ανοιχτό. 2. Ιστορία της έρευνας και ιστορικά στοιχεία Η αρχαιολογική έρευνα του οικισμού ξεκίνησε το 1953 από ανασκαφική ομάδα του Ινστιτούτου Ιστορίας του Υλικού Πολιτισμού (Αγία Πετρούπολη, 1953 1984: Ε. Κastanayan, 1986 έως σήμερα: Μ. Vakhtina). Μέχρι το 1982 ερευνήθηκαν κυρίως τα λείψανα της λεγόμενης νέας πόλης (3ος 1ος αι. π.χ.), ενώ από το 1986 η έρευνα επικεντρώθηκε στην αρχαιότερη περίοδό της. Από το 2004 διενεργούνται ανασκαφές και στη νεκρόπολη. 6 Ο αρχαιολογικός χώρος καταλαμβάνει περί τα 85 στρέμματα, τα μισά από τα οποία έχουν ερευνηθεί. Οι ανασκαφές επεκτάθηκαν σε όλα τα οικοδομικά τετράγωνα, ενώ ένα από αυτά, το βορειοδυτικό, ερευνήθηκε εξολοκλήρου. Βάσει των σημερινών δεδομένων, η πόλη ιδρύθηκε το β μισό του 6ου αι. π.χ. στην ακτή του κόλπου, στο στενότερο σημείο του πορθμού του Κερτς, του Κιμμερίου Βοσπόρου των αρχαίων. Η μητρόπολη του Πορθμίου παραμένει άγνωστη. Βασικός σκοπός της ίδρυσης της πόλης ήταν η αμυντική θωράκιση του σημαντικότερου σημείου της περιοχής, δηλαδή του πορθμείου που ένωνε τον ευρωπαϊκό Βόσπορο με τον ασιατικό. Η πόλη υπήρχε έως το γ τέταρτο του 1ου αι. π.χ., οπότε και καταστράφηκε πιθανότατα στη διάρκεια των πολεμικών Δημιουργήθηκε στις 17/1/2017 Σελίδα 1/6

Για παραπομπή : Gourov Alexander,, 2008, επιχειρήσεων του Ασάνδρου. 3. Οικιστική ανάπτυξη Στα τέλη του 5ου αι. π.χ. στη θέση της αρχαϊκής κατοικίας κατασκευάστηκε μια νέα, που αποτελούνταν από τέσσερις χώρους, με τοίχους από πρόχειρα κατεργασμένους λίθους, πάνω σε βάση από ορθογώνιους λιθόπλινθους. Τον 4ο αι. π.χ. στην ίδια θέση κατασκευάστηκε άλλο κτήριο, στο οποίο ενσωματώθηκε ένας τοίχος που ανήκε στην πρώτη οικοδομική φάση. Στο α μισό του 3ου αι. π.χ. η πόλη καταστράφηκε ξανά. Στα μέσα του ίδιου αιώνα, όλος ο χώρος της ισοπεδώθηκε και χτίστηκε καινούργια πόλη, βάσει ενιαίου οικοδομικού σχεδίου. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν όλο το οδικό δίκτυό της, που καθόριζε την τοπογραφία της. Οι δρόμοι της πόλης ήταν στρωμένοι με κεράμους και χαλίκια και διέθεταν υποτυπώδη πεζοδρόμια. Για την απομάκρυνση των ομβρίων υδάτων οι δρόμοι είχαν κλίση προς τα τείχη, τα οποία διέθεταν ανοίγματα για την εκροή τους. Η πόλη ήταν χωρισμένη σε οχτώ συνολικά ορθογώνια οικοδομικά τετράγωνα. Τρεις επιμήκεις οδοί πλάτους 1,7 μ. με προσανατολισμό από τα ανατολικά προς τα δυτικά και τρεις πάροδοι πλάτους 1,5 μ. χώριζαν την πόλη σε τέσσερις σειρές οικοδομικών τετραγώνων, από δύο σε κάθε σειρά. Το πλάτος των τετραγώνων ήταν 11 μ., ενώ το μήκος 42 μ. στη δυτική πλευρά της πόλης και λίγο μεγαλύτερο στην ανατολική. Κάθε οικοδομικό τετράγωνο αποτελούσε ένα ενιαίο σύνολο με κοινούς εξωτερικούς τοίχους. Εγκάρσιοι τοίχοι χώριζαν τον εσωτερικό χώρο του σε μεμονωμένες κατοικίες με αυλές. Οι κατοικίες καταλάμβαναν το βόρειο τμήμα των τετραγώνων με την πρόσοψή τους στραμμένη προς νότο, όπου βρίσκονταν η κύρια είσοδός τους και η αυλή. Οι οικίες διέθεταν ένα ή δύο δωμάτια, ενώ βρέθηκε και μία οικία με τρία δωμάτια. Οι τοίχοι των κατοικιών ήταν κατασκευασμένοι από ακατέργαστους λίθους, με πηλό ως συνδετικό υλικό. Τα δάπεδα των χώρων κατοικίας ήταν από πατημένο χώμα με πήλινη επίστρωση, ενώ οι βοηθητικοί χώροι και οι αυλές ήταν λιθόστρωτες. Οι στέγες ήταν καλυμμένες με κεράμους, βοσποριανής κυρίως παραγωγής. Στους εσωτερικούς χώρους των κατοικιών αποκαλύφθηκαν εστίες κατασκευασμένες από λίθινες πλάκες τοποθετημένες όρθια και επενδυμένες με πηλό. Σε ορισμένους χώρους υπήρχαν ταΐστρες επίσης από λίθινες πλάκες, καθώς και χαμηλά τοιχώματα που διαιρούσαν τους χώρους που προορίζονταν για τα ζώα, όταν έμεναν εκεί στη διάρκεια του χειμώνα. Για τη φύλαξη των σιτηρών υπήρχαν πίθοι, θραύσματα των οποίων αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές. 7 4. Οχυρωματικός περίβολος Οι έρευνες των τελευταίων ετών αποκάλυψαν στον οικισμό τα λείψανα ενός από τα αρχαιότερα οχυρωματικά συστήματα στον Κιμμέριο Βόσπορο. Αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια τμήματος του ανατολικού οχυρωματικού τείχους, που αποτελούνταν από μεγάλες πλάκες ασβεστόλιθου (μήκος περί τα 13 μ., πλάτος 1 1,1 μ., σωζόμενο ύψος έως τα 1,2 μ.). Το πάνω μέρος του τείχους ήταν κατασκευασμένο από ωμές πλίνθους. Λείψανα παρόμοιου τείχους σε πολύ κακή κατάσταση αποκαλύφθηκαν και στο νότιο τμήμα του οικισμού. Αυτό το οχυρωματικό σύστημα χρονολογείται στο β μισό του 6ου αι. π.χ. 8 Στα μέσα του 3ου αι. π.χ., ταυτόχρονα με την εκ νέου κατασκευή του αστικού ιστού, η πόλη περιβλήθηκε από Δημιουργήθηκε στις 17/1/2017 Σελίδα 2/6

Για παραπομπή : Gourov Alexander,, 2008, νέο οχυρωματικό τείχος, πλάτους 2,4 2,5 μ. Τα τείχη κατασκευάστηκαν κατά το ακανόνιστο τοιχοδομικό σύστημα, από ασβεστολιθικούς ογκόλιθους, πρόχειρα κατεργασμένους στην πρόσοψη, με πηλό ως συνδετικό υλικό. Το εσωτερικό τμήμα, ανάμεσα στις παρειές, ήταν γεμισμένο με πηλό και ξερολιθιά. Στη βορειοδυτική γωνία του οχυρωματικού περίβολου αποκαλύφθηκαν τα λείψανα ορθογώνιου πύργου, ο οποίος φρουρούσε τη μικρή πύλη είσοδο. Ο πύργος, διαστάσεων 9,75 9 μ., κατασκευάστηκε με τον ίδιο τρόπο, όπως και τα τείχη. Ο εξωτερικός βόρειος τοίχος του είχε πλάτος 2,5 μ., ενώ οι υπόλοιποι τοίχοι 2,25 μ. Ο πύργος διέθετε αντίκριο θώρακα πλάτους 0,6 μ., ο οποίος προσέφερε προστασία κατά των πολιορκητικών μηχανών. Ο εσωτερικός χώρος του πύργου ήταν στρωμένος με μεγάλες λίθινες πλάκες. Εσωτερικά του τείχους, πλησίον της πύλης, υπήρχε προπύλια αυλή, στρωμένη με λίθινες πλάκες και όστρακα αγγείων από πάνω. Παρόμοιος λιθόστρωτος χώρος (με εμβαδό περί τα 50 τ.μ.) που περιβαλλόταν από τοίχο υπήρχε μπροστά στην πύλη και εξωτερικά των τειχών. Στη διάρκεια του καθαρισμού των λιθοστρώσεων βρέθηκαν πάρα πολλά χάλκινα νομίσματα του Βοσπόρου, μικρής κυρίως ονομαστικής αξίας, πράγμα το οποίο μαρτυρεί τη χρήση και των δύο χώρων ως τόπου εμπορικών συναλλαγών. 9 5. Οικονομία Ο πληθυσμός της πόλης αποτελούνταν κυρίως από στρατιώτες που φρουρούσαν το πορθμείο και στους οποίους είχαν παραχωρηθεί αγροκτήματα στην εύφορη πεδινή περιοχή βόρεια της πόλης. 10 Η οικονομία της περιοριζόταν πιθανότατα στην κάλυψη των άμεσων αναγκών των κατοίκων της. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως σειρά ευρημάτων που σχετίζονται με την επεξεργασία των σιτηρών, όπως λίθινα τριβεία, γουδιά και χειρόμυλοι. Σε μία από τις κατοικίες βρέθηκε τμήμα λίθινου πατητηριού για οικιακή παραγωγή οίνου. Πολυάριθμα βαρίδια, άγκιστρα και χάλκινες βελόνες για πλέξιμο διχτυών μαρτυρούν την ενασχόληση των κατοίκων με την αλιεία. Βρέθηκαν επίσης πολλά αντικείμενα που σχετίζονται με την υφαντική, όπως αγνύθες και σφονδύλια αδραχτιού. 11 1. Ψ. Αρρ., Περ. 69, 70, 117 Στέφ. Βυζ., βλ. λ. «Πορθμία και Πορθμίον». 2. Στράβ. 7.4.5. 3. Веселов В.В., Древние городища в районе Синягино (к вопросу о местоположении Парфения и Порфмия), στο Гайдукевич, В.Ф. (ed.), Археология и история Боспора 1 (Симферополь 1952), σελ. 227 237. 4. Тохтасьев, С.Р., Посвятительное граффито из Порфмия, στο Древнее Причерноморье: Краткие сообщения Одесского Археологического Общества (Одесса 1993), σελ. 74 75. 5. Федосеев, Н.Ф., Еще раз о переправе через Боспор Киммерийский, στο Федосеев, Н.Ф. (ed.), Археология и история Боспора 3 (Керчь 1999), σελ. 61-102. Η Μ. Vakhtina δε συμφώνησε με αυτή την άποψη: Вахтина, И.Ю., К вопросу о локализации Порфмия, στο Боспорский феномен: проблема соотношения письменных и археологических источников (Санкт Петербург 2005), σελ. 107-112. 6. Πρβλ. την επιστημονική άνακοίνωση στη δικτυογραφία. Δημιουργήθηκε στις 17/1/2017 Σελίδα 3/6

Για παραπομπή : Gourov Alexander,, 2008, 7. Кастанаян, Е.Г., Работы Порфмийского отряда Боспорской экспедиции, АО 1971 года (Москва 1972), σελ. 334 Шургая, И.Г., Порфмий, στο Кошеленко, Г.А. Кругликова, И.Т. Долгоруков, В.С. (eds), Античные государства Северного Причерноморья (Москва 1984), σελ. 69-70 Vinogradov, Yu.A. Butyagin, A.M. Vakhtina, M.Y., Myrmekion Porthmeus, στο Grammenos, D.V. Petropoulos, E.K. (eds), Ancient Greek Colonies in the Black Sea 2 (Thessaloniki 2003), σελ. 821-825 Вахтина, М.Ю., Античный Порфмий: основные этапы существования, στο Боспор Киммерийский и варварский мир в период античности и средневековья: Периоды дестабилизаций и катастроф. VI Боспорские чтения (Керчь, 20-24 мая 2005 г.) (Керчь 2005), σελ. 41-49 Вахтина, М.Ю., Об архаическом Порфмии (по материалам раскопок 1986-1990, 2002-2005 гг.), στο Боспорские исследования 13 (Симферополь Керчь 2006), σελ. 31-46. 8. Вахтина, М.Ю. Виноградов, Ю.А., Еще раз о ранней фортификации Боспора Киммерийского, στο Боспорский феномен: колонизация региона формирование полисов образование государства 1 (Санкт Петербург 2001), σελ. 42 44. 9. Vinogradov, Yu.A. Butyagin, A.M. Vakhtina, M.Y., Myrmekion Porthmeus, στο Grammenos, D.V. Petropoulos, E.K. (eds), Ancient Greek Colonies in the Black Sea 2 (Thessaloniki 2003), σελ. 824 825. 10. Вахтина, М.Ю., Материалы домашнего святилища из усадьбы близ Порфмия, στο Боспорский феномен: погребальные памятники и святилища 1 (Санкт Петербург 2002), σελ. 95. 11. Vinogradov, Yu.A. Butyagin, A.M. Vakhtina, M.Y., Myrmekion Porthmeus, στο Grammenos, D.V. Petropoulos, E.K. (eds), Ancient Greek Colonies in the Black Sea 2 (Thessaloniki 2003), σελ. 825. Βιβλιογραφία : Vinogradov A., Butyagin A.M., Vakhtina M.Y., "Myrmekion Porthmeus", Grammenos, D.V. Petropoulos, E.K. (eds), Ancient Greek Colonies in the Black Sea, 2, Thessaloniki 2003, 821-840 Вахтина М.Ю., "Новые данные о боспорском городе Порфмий (по материалам раскопок 1986 1992 г.г.)", Зинько, В.Н. (ed.), Боспор Киммерийский и Понт в период античности и средневековья: Материалы II боспорских чтений, Керчь 2001, 11-15 Вахтина М.Ю., "Об одном уникальном архаическом комплексе из раскопок античного городища Порфмий в Восточном Крыму", Зинько, В.Н. (ed.), Боспор Киммерийский и варварский мир в период античности и средневековья. Материалы IV боспорских чтений, Керчь 2002, 45-50 Вахтина М.Ю., "Античный Порфмий: основные этапы существования", Зинько, В.Н. (ed.), Боспор Киммерийский и варварский мир в период античности и средневековья: Периоды дестабилизаций и катастроф. VI Боспорские чтения (Керчь, 20-24 мая 2005 г.), Керчь 2005, 41-49 Веселов В.В., "Древние городища в районе Синягино (к вопросу о местоположении Парфения и Порфмия)", Гайдукевич, В.Ф. (ed.), Археология и история Боспора, 1, Симферополь 1952, 227-237 Болтунова А.И., "Раскопки Порфмия", Археологические открытия 1968 года, 1969, 303-304 Кастанаян Е.Г., "Надгробная надпись из Порфмия", ВДИ, 2, 1987, 85-87 Кастанаян Е.Г., "Раскопки Порфмия в 1953 г.", СА, 3, 1958, 203-207 Вахтина М.Ю., "Исследования раннего Порфмия (по материалам раскопок 1986-1987 гг.)", Проблемы античной культуры: Труды научной конференции, Симферополь 1988, 197-198 Δημιουργήθηκε στις 17/1/2017 Σελίδα 4/6

Για παραπομπή : Gourov Alexander,, 2008, Кастанаян Е.Г., "Раскопки Порфмия в 1968 г.", КСИА, 130, 1972, 77-82 Вахтина М.Ю., "О датировке древнейших укреплений Порфмия", 175 лет Керченскому Музею Древностей: Материалы международной конференции, Керчь 2001, 43-45 Вахтина М.Ю., "О древнейших оборонительных сооружениях античного Порфмия", Фортификация в древности и средневековье: Материалы методологического семинара ИИМК, тезисы докладов, Санкт Петербург 1995, 32-33 Шургая И.Г., "Порфмий", Кошеленко Г.А. Кругликова И.Т. Долгоруков, В.С. (eds), Античные государства Северного Причерноморья, Москва 1984, 69-70 Федосеев Н.Ф., "Еще раз о переправе через Боспор Киммерийский", Федосеев, Н.Ф. (ed.), Археология и история Боспора 3, Керчь 1999, 61-102 Белова Н.С., Кастанаян Е.Г., Аскиркина Т.Ф., Горончаровский В.А., "Раскопки Порфмия", Археологические открытия 1975 года, 1976, 332-333 Белова Н.С., Кастанаян Е.Г., Аскиркина Т.Ф., "Раскопки Порфмия", Археологические открытия 1976 года, 1977, 301 Белова Н.С., Шауб И.Ю., Кастанаян Е.Г., Аскиркина Т.Ф., "Раскопки Порфмия", Археологические открытия 1977 года, 1978, 327-328 Белова Н.С., Шауб И.Ю., Кастанаян Е.Г., Аскиркина Т.Ф., "Раскопки Порфмия", Археологические открытия 1978 года, 1979, 333-334 Вахтина М.Ю., "Раскопки Порфмия в 1992 г.", Крымский музей, 1, 1994/1995, 135-136 Виноградов Ю.А., Вахтина М.Ю., Горончаровский В.А., "Боспорская экспедиция", Археологические открытия 1986 года, 1988, 259-260 Гилевич А.М., "Монеты из раскопок Порфмия", Всероссийская нумизматическая конференция, 6-8 апреля 1994 г.: Тезисы докладов, Санкт Петербург 1994, 41-42 Вахтина М.Ю., "Об архаическом Порфмии (по материалам раскопок 1986-1990, 2002-2005 гг.)", Боспорские исследования, 13, 2006, 31-46 Кастанаян Е.Г., "Работы порфмийского отряда боспорской экспедиции", Археологические открытия 1971 года, 1972, 334-335 Кастанаян Е.Г., "Раскопки Порфмия", Археологические исследования на Украине 10:З, Киев Ужгород Днепропетровск 1971, 187-191 Вахтина М.Ю., "Материалы домашнего святилища из усадьбы близ Порфмия", Боспорский феномен: погребальные памятники и святилища 1, Санкт Петербург 2002, 94-98 Кастанаян Е.Г., "Порфмий", Études et Travaux: Centre d Archéologie Méditerranéenne de l Académie Polonaise des Sciences, 26:13, 1983, 161-168 Δικτυογραφία : Porthmion Δημιουργήθηκε στις 17/1/2017 Σελίδα 5/6

Για παραπομπή : Gourov Alexander,, 2008, http://www.pontos.dk/publications/books/bss-1-files/bss1_06_vachtina.pdf Porthmion http://www.pontos.dk/publications/papers-presented-orally/oral-files/vakhtina-porthmion Γλωσσάριo : λιθόπλινθος, ο Λίθινο παραλληλεπίπεδο στοιχείο που προκύπτει από συνήθη κοπή και παρουσιάζει αναλογίες αντίστοιχες με την πλίνθο. Οι λιθόπλινθοι με όμοια ή ποικίλα μεγέθη χρησιμοποιούνται κυρίως στο ισόδομο σύστημα τοιχοποιίας. Πηγές Στράβων 7.4.5. Δημιουργήθηκε στις 17/1/2017 Σελίδα 6/6