Νυμφαίον (Εύξεινος Πόντος, Αρχαιότητα)

Transcript

1 Πετρόπουλος Ηλίας,, Περίληψη : Τα λείψανα του αρχαίου οικισμού του Νυμφαίου βρίσκονται 17 περίπου χλμ. νοτιοδυτικά από τη σύγχρονη πόλη Κερτς (αρχαίο Παντικάπαιον) στην ακτή του Κιμμερίου Βοσπόρου. Η πόλη μνημονεύεται από μια πλειάδα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων. Ιδρύθηκε μεταξύ π.χ. πιθανόν από Μιλήσιους αποίκους και αποτέλεσε μέλος της Β' Αθηναϊκής Συμμαχίας. Καταστράφηκε στις αρχές του 4ου αι. π.χ. αλλά γρήγορα επανέκαμψε. Η αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του 1860 και έφερε στο φως σημαντικά ευρήματα. Γεωγραφική Θέση Κριμαία Ιστορική Περιοχή Κιμμέριος Βόσπορος Διοικητική Υπαγωγή Βασίλειο Βοσπόρου Γεωγραφικές Συντεταγμένες 1. Θέση Τα λείψανα του αρχαίου οικισμού του Νυμφαίου βρίσκονται 17 περίπου χλμ. νοτιοδυτικά από το Παντικάπαιον (τη σύγχρονη πόλη Κερτς), στον οικισμό Γκερόεφκα, 1 στην ακτή της θάλασσας (του Κιμμερίου Βοσπόρου) και της λίμνης Τσουρουμπάς, η οποία κατά την Αρχαιότητα ήταν θαλάσσιος κόλπος. 2. Πηγές Αναφορές στον οικισμό του Νυμφαίου γίνονται από μια πλειάδα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων. 2 Σύμφωνα με το σχολιαστή του αρχαίου ρήτορα Αισχίνη, το όνομα Νυμφαίον σημαίνει «ναός των Νυμφών» και μάλιστα υπήρχε ομώνυμη πόλη στον Εύξεινο Πόντο. 3 Ο ίδιος ο αρχαίος ρήτορας αναφέρει ότι υπάρχει ένα «χωρίον» στον Πόντο το οποίο ανήκε στην Αθήνα και με πραξικοπηματικό τρόπο παραδόθηκε στα χέρια των εχθρών. 4 Ο αρχαίος λεξικογράφος Αρποκρατίων μάς πληροφορεί ότι σύμφωνα με τη μαρτυρία του Κρατερού, το Νυμφαίον πλήρωνε φόρο στην Αθήνα 5 ένα τάλαντο (ως μέλος της Δηλιακής Συμμαχίας). 6 Στον Περίπλου του Σκύλακα ο οικισμός του Νυμφαίου συγκαταλέγεται στον κατάλογο των ελληνικών πόλεων της χώρας των Σκυθών. 7 Ο Ανώνυμος συγγραφέας, από την άλλη, προσδιορίζει ακριβώς τη γεωγραφική θέση του Νυμφαίου: σε απόσταση 25 σταδίων νοτίως από την πόλη Τυριτάκη (στο αρχαίο κείμενο «Τυριστάκη») και 85 σταδίων από το Παντικάπαιον. 8 Ο γεωγράφος Στράβων αναφέρει ότι η πόλη του Νυμφαίου βρίσκεται στην εύφορη αγροτική χώρα που εκτείνεται από το Παντικάπαιον μέχρι τη Θεοδοσία, διαθέτοντας και καλό λιμένα («ευλίμενος»). 9 Το Νυμφαίον αναφέρεται (μαζί με τη Θεοδοσία και την Ταυρική Χερσόνησο) επίσης ως ένα εκ των φρουρίων που αποστάτησαν από την κυριαρχία του βασιλιά του Πόντου, Μιθριδάτου του Ευπάτορος το έτος 63 π.χ. 10 Ο Λατίνος συγγραφέας Πλίνιος στη Φυσική Ιστορία του μας πληροφορεί ότι κατά τη συγγραφή του έργου του το Νυμφαίον είχε ήδη εγκαταλειφθεί. 3. Πόλη και χώρα Δημιουργήθηκε στις 10/1/2018 Σελίδα 1/6

2 Πετρόπουλος Ηλίας,, Παράλληλα με την ίδρυση του οικισμού ξεκινά και η εκμετάλλευση των γύρω αγροτικών εκτάσεων, οι οποίες θεωρούνται οι καλύτερες σε ολόκληρη την Κριμαϊκή χερσόνησο. 11 Ειδικότερα, κατά την Αρχαϊκή εποχή η χώρα του Νυμφαίου ήταν μικρής εκτάσεως και φιλοξενούσε λίγους αγροτικούς οικισμούς. Κατά την Κλασική και την ιδιαίτερα την Ελληνιστική εποχή, οι οικισμοί της αγροτικής χώρας αυξάνονται σε μερικές εκατοντάδες, γεγονός που υποβάλλει τη σκέψη ότι με την πάροδο του χρόνου αναπτύχθηκε η οικονομία της ελληνικής πόλεως. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός της συμμετοχής του Νυμφαίου στη Δηλιακή Συμμαχία. Με την περίοδο αυτή του οικισμού, είναι συνδεδεμένη μία πρόσφατη ανακάλυψη ενός νομίσματος με την επιγραφή ΣΑΜΜΑ, το οποίο βρέθηκε στα περίχωρα του Νυμφαίου και θεωρείται από ορισμένους μελετητές ότι κόπηκε στο Νυμφαίο από τον τότε τύραννο της πόλεως, το Σάμμα. 12 Η περίοδος της ανεξαρτησίας της πόλεως του Νυμφαίου φτάνει στο τέλος της το έτος 405/4 π.χ. όταν οι ηγεμόνες του βασιλείου του Βοσπόρου, Σπαρτοκίδες, υποτάσσουν τον οικισμό στην επικράτεια του κράτους τους. Η κατάληψη του Νυμφαίου, σύμφωνα με τις ενδείξεις, οφείλεται στην προδοσία του Γύλωνα. 13 Ωστόσο, η απώλεια της ανεξαρτησίας δεν επηρέασε αρνητικά την εξέλιξη της πόλεως και της αγροτικής της χώρας. Μετά την προσάρτησή του στο Βασίλειο του Βοσπόρου, το Νυμφαίο αρχίζει να επεκτείνεται προς τα δυτικά και τις στέπες της κριμαϊκής ενδοχώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία των αρχαιολόγων στους οικισμούς της ενδοχώρας πρέπει να κατοικούσαν κατά το πλείστον διάφοροι βαρβαρικοί πληθυσμοί. Εκτός από τους Σκύθες και τους Ταύρους (φορείς του Kizil Koba πολιτισμού), από τις αρχές του 4ου αι. π.χ. στην περιοχή αυτή αρχίζουν να εγκαθίστανται και νέες πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες καταφθάνουν εδώ από την ασιατική πλευρά του Βοσπόρου. 14 Κατά την επομένη περίοδο της ζωής του Νυμφαίου, από το β μισό του 3ου αιώνα έως τις αρχές του 1ου αι. π.χ., παρατηρείται μία απότομη μείωση του αριθμού των αγροτικών οικισμών, ενώ το αντίθετο διαπιστώνεται για την περίοδο από τον 1ο αι. π.χ. έως τον 3ο αι. μ.χ. Η τελευταία φάση χρήσης της αγροτικής χώρας του Νυμφαίου εκτείνεται από τον 3ο έως τον 6ο αι. μ.χ. 15 Διαπιστώνει κάποιος εύκολα ότι οι αγροτικές εκτάσεις εγγύς του οικισμού δεν έπαψαν να τελούν υπό εκμετάλλευση καθ όλη τη διάρκεια της Αρχαιότητος. 4. Αρχαιολογική έρευνα Η αρχαιολογική έρευνα στον χώρο του αρχαίου οικισμού ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του 1860 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα σχεδόν δίχως μεγάλες παύσεις. Τα τελευταία χρόνια υπεύθυνη των ανασκαφών είναι η αρχαιολόγος Όλγα Σοκολόβα από το Τμήμα Αρχαίας Ιστορίας του Μουσείου της Αγίας Πετρουπόλεως, Hermitage. 16 Η ίδρυση του αρχαίου Νυμφαίου τοποθετείται χρονολογικά μεταξύ των δεκαετιών 580 και 560 π.χ. Φαίνεται πως οι άποικοι ήταν από την Ιωνία και ίσως Μιλήσιοι, όπως άλλωστε και των περισσότερων πόλεων του Εύξεινου Πόντου αλλά και του Κιμμερίου Βοσπόρου. 17 Κατά πάσα πιθανότητα, μεταξύ των αποίκων το μεγαλύτερο ρόλο και ενεργό δράση κατά την ίδρυση του οικισμού είχαν οι Σάμιοι. 18 Δυστυχώς στις αρχαίες πηγές δεν υπάρχουν σχετικές με την ίδρυση του οικισμού αυτού πληροφορίες ούτε και για τις σχέσεις των Ελλήνων αποίκων με τους γηγενείς κατοίκους. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το Νυμφαίον είχε ιδρυθεί στη θέση ενός προϋπάρχοντος σκυθικού οικισμού. 19 Η αρχαιολογία έχει σήμερα αποδείξει ότι η εντόπια κεραμική Δημιουργήθηκε στις 10/1/2018 Σελίδα 2/6

3 Πετρόπουλος Ηλίας,, που προέρχεται από τη θέση αυτή χρονολογείται από τη Μέση Εποχή του Χαλκού μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 6ου αι. π.χ. Ορισμένοι μάλιστα αρχαιολόγοι θεωρούν ότι η παρουσία κεραμικής του πολιτισμού Kizil Koba, ο οποίος συνδέεται με τους Ταύρους της Νοτιοδυτικής Κριμαίας, αποδεικνύει τη γειτνίαση των πρώτων Ελλήνων αποίκων με φορείς του εν λόγω πολιτισμού. Σύμφωνα με την κοινή γνώμη των ερευνητών, η αρχική φάση της ελληνικής εγκατάστασης εδώ χαρακτηρίζεται από την ειρηνική συμβίωση μεταξύ των αποίκων και των αυτοχθόνων. 20 Κατά την περίοδο αυτή οι κατοικίες στον οικισμό του Νυμφαίου, όπως άλλωστε και στις περισσότερες ελληνικές αποικίες του Βόρειου, Νότιου και Ανατολικού Εύξεινου Πόντου, ήταν υπόγειοι ή ημι υπόγειοι λάκκοι. Στα τέλη του 6ου αι. π.χ., στο χώρο της ακροπόλεως του Νυμφαίου αρχίζει η ανέγερση ενός ναού πιθανώς αφιερωμένου στους Κάβειρους. Δίπλα από το κτίσμα αυτό, αποκαλύφθηκαν τα λείψανα ενός άλλου ιερού που χρονολογείται στα τέλη του 6ου αρχές του 5ου αι. π.χ. και θεωρείται ότι ήταν αφιερωμένο στη θεά Αφροδίτη. Στα μέσα περίπου του 6ου αι. π.χ., στα νοτιοανατολικά του Νυμφαίου είχε χτιστεί ένας άλλος ναός ο οποίος ήταν αφιερωμένος στη θεά της γεωργίας Δήμητρα. Ο ναός αυτός όμως έπαψε πολύ γρήγορα να υφίσταται, αφού μία πυρκαγιά που ξέσπασε στα τέλη του 6ου αι. π.χ. τον κατέστρεψε ολοσχερώς. 21 Ο οικισμός απέκτησε οχυρωματικό περίβολο πιθανότατα κατά τον 5ο αι. π.χ., ενώ η ακρόπολη οχυρώθηκε στο μεταίχμιο του 5ου και 4ου αι. π.χ. Κατά τη διάρκεια των δύο αυτών αιώνων στο Νυμφαίο ανεγέρθηκαν μνημειακά κτήρια στην ακρόπολη καθώς και ένας νέος ναός προς τιμήν της Δήμητρας, που αποτελούσε την κυριότερη λατρεία του Νυμφαίου, 22 και της Αφροδίτης. Στις αρχές του 4ου αι. π.χ. ο οικισμός καταστράφηκε, 23 αλλά επανέκαμψε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα με νέο οχυρωματικό περίβολο και μνημειακά κτήρια με πλούσια διακόσμηση. 5. Συμπεράσματα Το Νυμφαίο φαίνεται ότι από πολύ νωρίς αποτέλεσε ένα σπουδαίο οικονομικό και τεχνολογικό κέντρo. 24 Η ανακάλυψη στον οικισμό εργαστηρίου αγγειοπλαστικής που χρονολογείται στο α μισό του 6ου αι. π.χ., 25 καθώς και οινοποιείων συντείνει σʹαυτήν την άποψη. Η σημαντική επιπλέον οικονομική ανάπτυξη της πόλης, οφειλόμενη κατά το μεγαλύτερο πσοστό στην εκμετάλλευση της χώρας, οδήγησε στο νʹ αποτελέσει μέλος της Δηλιακής Συμμαχίας. 1. Για την ταύτιση του αρχαίου οικισμού βλ. Sokolova, O.Y., ʺNymphaeumʺ, στο Grammenos, D.V. Petropoulos, E.K. (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea. (Publications of the Archaeological Institute of Northern Greece, 4. Τόμ. Ι, Thessaloniki 2003), σελ Για παράδειγμα αναφέρουμε: Στράβ Πτολεμαίος 6.2. Ανωνύμου, Περίπλους 76 Στέφ. Βυζ. βλ.λ. Νυμφαίον. 3. Σχόλια εις Αισχίνην «Κατά Κτησιφώντος» Αισχίν., Kατά Κτησιφώντος Αρποκρ., Λέξεις των δέκα ρητόρων, βλ. λ. «Νυμφαίον». Δημιουργήθηκε στις 10/1/2018 Σελίδα 3/6

4 Πετρόπουλος Ηλίας,, 6. Herman-Hansen, M. Heine-Nielsen, T. (επιμ.), An Inventory of Archaic Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford University Press 2004), σελ. 948, αρ Σκύλ Ανωνύμου, Περίπλους Στράβ Αππ., Μιθριδάτειος Για το ζήτημα αυτό βλ. Sokolova, O.Y., "Nymphaeum", στο Grammenos, D.V. Petropoulos, E.K. (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea. (Publications of the Archaeological Institute of Northern Greece, 4. Τόμ. Ι, Thessaloniki 2003), σελ Επίσης, Herman-Hansen, M. Heine-Nielsen, T. (επιμ.), An Inventory of Archaic Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford University Press 2004), σελ. 948, αρ Sokolova, O.Y., "Nymphaeum", στο Grammenos, D.V. Petropoulos, E.K. (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea. (Publications of the Archaeological Institute of Northern Greece, 4. Τόμ. Ι, Thessaloniki 2003), σελ Zinko, V.N., "The Chora of Nymphaion (6th century B.C. - 6th century A.C.)", στο Guldager, Bilde, P. Stolba, V.F. (επιμ.), Surveying the Greek Chora: Black Sea Region in a Comparative Perspective. (Black Sea Studies 4, Aarhus University Press 2006), σελ Zinko, V.N., "The Chora of Nymphaion (6th century B.C. - 6th century A.C.)", στο Guldager, Bilde, P. Stolba, V.F. (επιμ.), Surveying the Greek Chora: Black Sea Region in a Comparative Perspective. (Black Sea Studies 4, Aarhus University Press 2006), σελ Περαιτέρω πληροφορίες για την ιστορία της αρχαιολογικής έρευνας στον οικισμό του Νυμφαίου βλ. Sokolova O. Yu., "Nymphaeum", στο Grammenos, D. V. & E. K. Petropoulos (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea. (Publications of the Archaeological Institute of Northern Greece, 4. Τόμ. Ι, Thessaloniki 2003) σελ Επίσης, Г. А., Кошеленко, И. Т, Кругликова, В. С., Долгоруков (επιμ.), Античные Государства Северного Причерноморья (Москва 1994) σελ Από τις επιγραφές του 3ου αι. π.χ. αποδεικνύεται ότι στο Νυμφαίο χρησιμοποιούσαν το μιλησιακό ημερολόγιο, βλ. Herman Hansen, M. & Th. Heine Nielsen, (επιμ.), An Inventory of Archaic Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford University Press 2004) σελ. 948, no Sokolova O. Yu., "Nymphaeum', στο Grammenos, D. V. & E. K. Petropoulos (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea. (Publications of the Archaeological Institute of Northern Greece, 4. Τόμ. Ι, Thessaloniki 2003) σελ Επίσης, Zinko V. N., "The Chora of Nymphaion (6th century B.C. - 6th century A.C.)", στο P. Guldager Bilde & V. F. Stolba, (επιμ.), Surveying the Greek Chora: Black Sea Region in a Comparative Perspective. (Black Sea Studies 4, Aarhus University Press 2006) σελ Г. А., Кошеленко, И. Т, Кругликова, В. С., Долгоруков (επιμ.), Античные Государства Северного Причерноморья (Москва 1994) σελ. 63. Ο αρχαιολόγος V. Zinko πιστεύει ότι σε αντίθεση με την άποψη αυτή, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν την παρουσία Σκυθών στον χώρο του Νυμφαίου, βλ. Zinko V. N., ʺThe Chora of Nymphaion (6th century B.C. 6th century A.C.)ʺ, στο P. Guldager Bilde & V. F. Stolba, (επιμ.), Surveying the Greek Chora: Black Sea Region in a Comparative Perspective. (Black Sea Studies 4, Aarhus University Press 2006) σελ Sokolova O. Yu., "Nymphaeum', στο Grammenos, D. V. & E. K. Petropoulos (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea. (Publications of the Archaeological Institute of Northern Greece, 4. Τόμ. Ι, Thessaloniki 2003) σελ Sokolova O. Yu., "Nymphaeum", στο Grammenos, D. V. & E. K. Petropoulos (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea. (Publications of the Archaeological Institute of Northern Greece, 4. Τόμ. Ι, Thessaloniki 2003) σελ Δημιουργήθηκε στις 10/1/2018 Σελίδα 4/6

5 Πετρόπουλος Ηλίας,, 21. Горская О. В., "Культы Нимфея по материалам граффити", στο The Bosporan Phenomenon, Materials of the International Scientific Conference, Τόμ. Ι (Санкт Петербург 2002) σελ Г. А., Кошеленко, И. Т, Кругликова, В. С., Долгоруков (επιμ.), Античные Государства Северного Причерноморья (Москва 1994) σελ Herman Hansen, M. & Th. Heine Nielsen, (επιμ.), An Inventory of Archaic Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford University Press 2004) σελ. 948, no Herman Hansen, M. & Th. Heine Nielsen, (επιμ.), An Inventory of Archaic Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford University Press 2004) σελ. 948, no Sokolova O. Yu., "Nymphaeum", στο Grammenos, D. V. & E. K. Petropoulos (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea. (Publications of the Archaeological Institute of Northern Greece, 4. Τόμ. Ι, Thessaloniki 2003) σελ Βιβλιογραφία : Hansen, M.H. Nielsen, T.H. (eds), An Inventory of Archaic and Classical Poleis. An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation, Oxford 2004 Кошеленко, Г.А. Кругликова, И.Т. Долгоруков, В.С. (eds), Античные Государства Северного Причерноморья, Москва 1994 Горская О.В., "Культы Нимфея по материалам граффити", The Bosporan Phenomenon. Materials of the International Scientific Conference, Τομ. Ι, Санкт-Петербург 2002, Sokolova O.Y., "Nymphaeum", Grammenos, D.V. Petropoulos, E.K. (eds), Ancient Greek Colonies in the Black Sea, Thessaloniki 2003, Publications of the Archaeological Institute of Northern Gr, Zinko V.N., "The Chora of Nymphaion (6th century B.C. - 6th century A.C.)", Guldager-Bilde, P. Stolba, V.F. (eds), Surveying the Greek Chora: Black Sea Region in a Comparative Perspective., Aarhus University Press 2006, Black Sea Studies 4, Δικτυογραφία : Nymphaion Polis and Chora in the Kingdom of Bosporus The Chora of Nymphaion Γλωσσάριo : τάλαντο, το Νομισματική μονάδα. Το αργυρό τάλαντο ισοδυναμούσε με 60 μνες ή δραχμές. χώρα, η Η αγροτική περιοχή (χωριά και καλλιεργήσιμες εκτάσεις) που περιέβαλλε μια πόλη και ήταν άμεσα συνδεδεμένη με αυτή διοικητικά και οικονομικά. Δημιουργήθηκε στις 10/1/2018 Σελίδα 5/6

6 Πετρόπουλος Ηλίας,, Πηγές Αισχίνης, Κατά Κτησιφώντος 171. Αρποκρατίων, Λέξεις των δέκα ρητόρων. Αππιανός, Μιθριδάτειος, 108. Plinius Secundus, Historia naturalis Πτολεμαίος, Γεωγραφία 6.2. Σκύλαξ Καριανδεύς, Περίπλους της θαλάσσης της οικουμένης Ευρώπης και Ασίας και Λιβύης 68. Στράβων, Γεωγραφικά Δημιουργήθηκε στις 10/1/2018 Σελίδα 6/6