Εξωτερικές Επιδράσεις. Καραγιάννη Στέλλα Καθηγήτρια Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Εξωτερικές Επιδράσεις Καραγιάννη Στέλλα Καθηγήτρια Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Μακεδονίας 1

Εξωτερικές Επιδράσεις: Έννοια, Φύση, Παραδείγματα, Διακρίσεις 2

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Έννοια των εξωτερικών επιδράσεων Έννοια Όταν η δραστηριότητα της μιας πλευράς (ενός ατόμου ή μιας επιχείρησης) επηρεάζει άμεσα την ευημερία ή το κόστος κάποιας άλλης με τρόπο που δεν μεταβιβάζεται μέσω των τιμών της αγοράς, η επίπτωση αυτή ονομάζεται εξωτερική επίδραση (επειδή μία πλευρά επηρεάζει άμεσα την ευημερία ή το κόστος μιας άλλης πλευράς που είναι «εξωτερική» προς αυτή. 3

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Έννοια των εξωτερικών επιδράσεων Η ύπαρξη εξωτερικών επιδράσεων επηρεάζει αρνητικά την οικονομική αποτελεσματικότητα με αποτέλεσμα να μη ικανοποιείται η σχέση 1.3 (ενότητα 1 με τίτλο Ισορροπία του ιδιωτικοοικονομικού Τομέα). Με άλλα λόγια η οικονομία δεν λειτουργεί πάνω στη Μεγάλη Καμπύλη δυνατοτήτων Χρησιμότητας δηλαδή η κατανομή των παραγωγικών συντελεστών δεν είναι άριστη σύμφωνα με το κριτήριο του Pareto και κατά συνέπεια δεν ισχύει το Πρώτο Θεώρημα της Οικονομικής της Ευημερίας. Οι εξωτερικές επιδράσεις αποτελούν μια ατέλεια του συστήματος της ελεύθερης αγοράς εξαιτίας της οποίας η αποτελεσματική λειτουργία της οικονομίας δεν μπορεί να επιτευχθεί αυτόματα χωρίς την κρατική παρέμβαση. 4

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Φύση των εξωτερικών επιδράσεων Οι εξωτερικές επιδράσεις μπορεί να προκληθούν τόσο από την παραγωγή ορισμένων αγαθών και υπηρεσιών όσο και από την κατανάλωση ορισμένων αγαθών και υπηρεσιών. Δηλαδή μπορεί να προκληθούν τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς. Οι εξωτερικές επιδράσεις μπορεί να είναι θετικές ή αρνητικές και να είναι μονομερείς ή αμοιβαίες. 5

Παραδείγματα εξωτερικών επιδράσεων ηόξινηβροχή, η υπερθέρμανση του πλανήτη, η δυνατή μουσική που ακούει ο γείτονας μας είναι ορισμένα από τα άπειρα παραδείγματα αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων. Η περίπτωση ενός μοριακού βιολόγου, ο οποίος δημοσιεύει ένα άρθρο του για μια νέα τεχνική διαίρεση γονιδίων, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μία φαρμακευτική επιχείρηση έρευνα για ανάπτυξη, η διατήρηση ενός ωραίου κήπου από τον γείτονα μας, η δημιουργία ενός εμπορικού κέντρου κοντά στο σπίτι μας είναι ορισμένα από τα άπειρα παραδείγματα θετικών εξωτερικών επιδράσεων. 6

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Διακρίσεις των εξωτερικών επιδράσεων ν ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Μικτές εξωτερικές επιδράσεις Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις στην κατανάλωση Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις στην παραγωγή Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Αρνητικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις Θετικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις 7 7

Εξωτερικές Επιδράσεις στην Κατανάλωση 8

Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση έχουμε όταν η κατανάλωση ενός αγαθού από ένα καταναλωτή επηρεάζει αρνητικά (μειώνει) το επίπεδο ευημερίας ενός άλλου καταναλωτή ή άλλων καταναλωτών, χωρίς αυτοί να αποζημιώνονται για τη μείωση της ευημερίας που υφίστανται. 9

Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Παράδειγμα αρνητικής εξωτερικής επίδρασης στην κατανάλωση: Η κατανάλωση του αγαθού «τσιγάρο» από έναν καπνιστή σε έναν κλειστό χώρο προκαλεί μείωση της ευημερίας των ατόμων μη καπνιστών που βρίσκονται στον ίδιο χώρο. Για τη μείωση της ευημερίας που υφίστανται οι μη καπνιστές από την κατανάλωση του αγαθού «τσιγάρο» από τον καπνιστή δεν αποζημιώνονται. Συνεπώς, υφίσταται διάσταση μεταξύ οριακού ιδιωτικού και οριακού κοινωνικού οφέλους, με το οριακό κοινωνικό όφελος (δηλαδή το οριακό ιδιωτικό όφελος των καπνιστών μείον την επιβάρυνση των μη καπνιστών) να είναι μικρότερο του οριακού ιδιωτικού οφέλους του καπνιστή. 10

Τιμή P S=PMC=SMC p 1 p 2 MD D=PMB SMB=PMB-MD 0 Q 2 Q 1 Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση (διαγραμματική ανάλυση) Ποσότητα Q 11

Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Στην περίπτωση των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων στην κατανάλωση το οριακό κοινωνικό όφελος(smb) είναι μικρότερο από το οριακό ιδιωτικό όφελος(pmb).to SMB είναι ίσο με το οριακό ιδιωτικό όφελος μείον τη μείωση του οφέλους MD που προκαλεί η κάθε μονάδα καταναλισκόμενου αγαθού σε άλλους καταναλωτές, δηλ: SMB = PMB MD Εξισώνοντας το οριακό κοινωνικό όφελος με το οριακό κόστος( οριακό κόστος =οριακό κοινωνικό κόστος) προκύπτει η κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα ισορροπίας Q 2 ητιμήπου αντιστοιχεί σε αυτήν P 2. : SMC = SMB 12

Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Η κοινωνικά ή οικονομικά αποτελεσματική ποσότητα ισορροπίας είναι μικρότερη από την αγοραία ποσότητα ισορροπίας. Δηλαδή εξαιτίας της αρνητικής εξωτερικής επίδρασης στην κατανάλωση διοχετεύονται περισσότεροι παραγωγικοί πόροι στην παραγωγή του αγαθού αυτού από ότι η κοινωνία επιθυμεί. Η απώλεια κοινωνικής ευημερίας που υπάρχει εξαιτίας των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων στην κατανάλωση και κατά συνέπεια της μη άριστης κατανομής των παραγωγικών συντελεστών δίνεται από την σκιασμένη με κόκκινο χρώμα επιφάνεια. 13

Θετικέςεξωτερικέςεπιδράσειςστην κατανάλωση Θετικέςεξωτερικέςεπιδράσειςή εξωτερικές οικονομίες στην κατανάλωση έχουμε όταν η κατανάλωση ενός αγαθού από ένα καταναλωτή επηρεάζει θετικά (αυξάνει) το επίπεδο ευημερίας ενός άλλου καταναλωτή ή άλλων καταναλωτών χωρίς αυτοί να καταβάλλουν καμία αποζημίωση σε αυτόν που τους προκάλεσε την αύξηση του επιπέδου ευημερίας τους. 14

Θετικέςεξωτερικέςεπιδράσειςστην κατανάλωση Παράδειγμα θετικής εξωτερικής επίδρασης: Ο Α καταναλωτής εμβολιαζόμενος,κατά της επιδημίας του ιού της γρίπης των πτηνών, απολαμβάνει μια ικανοποίηση (χρησιμότητα) από τη βεβαιότητα μη προσβολής του από τη γρίπη. Και ο Β όμως, που είναι αναγκασμένος να συναναστρέφεται τον Α,απολαμβάνει μια ικανοποίηση (αύξηση του επιπέδου χρησιμότητας) από τον εμβολιασμό του Α, γιατί η πιθανότητα προσβολής του από τον ιό της γρίπης μειώνεται λόγω του εμβολιασμού του Α. ΟΒόμωςδεν καταβάλλει καμία αποζημίωση στον Α για την ωφέλεια αυτή. Συνεπώς υφίσταται διάσταση μεταξύ του οριακού κοινωνικού οφέλους και του οριακού ιδιωτικού οφέλους με το πρώτο να είναι μεγαλύτερο απότοδεύτερο. 15

Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση (διαγραμματική ανάλυση) P S=PMC=SMC Α E 2 E 1 SMB=PMB+MD D=PMB 0 Q 1 Q 2 Q 16

Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Στην περίπτωση των θετικών εξωτερικών επιδράσεων στην κατανάλωση το οριακό κοινωνικό όφελος(smb) είναι μεγαλύτερο από το οριακό ιδιωτικό όφελος(pmb).to SMB είναι ίσομετοοριακόιδιωτικόόφελοςσυν τοόφελος MD που προκαλεί η κάθε μονάδα καταναλισκόμενου αγαθού σε άλλον ή άλλους καταναλωτές, δηλ: SMB=PMB+MD Εξισώνοντας το οριακό κοινωνικό όφελος με το οριακό κόστος( οριακό κόστος =οριακό κοινωνικό κόστος) προκύπτει η κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα ισορροπίας Q 2 ητιμήπου αντιστοιχεί σε αυτήν P 2., δηλ: SMC = SMB 17

Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Η κοινωνικά επιθυμητή ή οικονομικά αποτελεσματική ποσότητα ισορροπίας είναι μεγαλύτερη από την αγοραία ποσότητα ισορροπίας. Δηλαδή εξαιτίας της θετικής εξωτερικής επίδρασης στην κατανάλωση διοχετεύονται λιγότεροι παραγωγικοί πόροι στην παραγωγή του αγαθού αυτού από ότι η κοινωνία επιθυμεί. Η απώλεια κοινωνικής ευημερίας που υπάρχει όταν υπάρχουν θετικές εξωτερικές επιδράσεις δίνεται από την σκιασμένη επιφάνεια ΑΕ1Ε2. 18

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην κατανάλωση Για την αλγεβρική ανάλυση των εξωτερικοτήτων στην κατανάλωση θα υποθέσουμε ότι η συνάρτηση χρησιμότητας του κάθε καταναλωτή εξαρτάται από τις καταναλισκόμενες ποσότητες των αγαθών και από τον ίδιο αλλά και από τον άλλο καταναλωτή. Έστω ότι, σε μια υποθετική οικονομία, υπάρχουν δύο καταναλωτές Α και Β και δύο αγαθά Χ και Υ. Η συνάρτηση χρησιμότητας U του καταναλωτή Α, θα δίνεται από τη σχέση (3.1): UA = UA (A, YA, B, YB) (3.1) και η συνάρτηση χρησιμότητας U του Β από τη σχέση (3.2): UΒ = UΒ (Β, YΒ, Α, YΑ) (3.2) 19

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην κατανάλωση Στην οικονομία υπάρχουν συγκεκριμένες ποσότητες των δύο αγαθών Χ και Υ ( και ) οι οποίες δίνονται από τις σχέσεις (3.3) και (3.4) αντίστοιχα: Y = ΧΑ + ΧΒ (3.3) = ΥΑ + ΥΒ (3.4) Αντικαθιστώντας τις συναρτήσεις (3.3) και (3.4) στις (3.1) και (3.2), λαμβάνουμε: UA = UA (A, YA, - Α, - YΑ) (3.5) UΒ = UΒ (- Α, - YΑ, Α, YΑ) (3.6) 20

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην κατανάλωση 21

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικοτήτων στην κατανάλωση U Y A B = U A B = U U Y A B A B = = Οριακήεξωτερικήεπίδρασηπου υφίσταται ο Α από την κατανάλωση της ποσότητας του αγαθού ΧΒ του Β καταναλωτή. Οριακήεξωτερικήεπίδρασηπου υφίσταται ο Α από την κατανάλωση της ποσότητας του αγαθού ΥΒ του Β καταναλωτή. U B A U Y B A = = Οριακήεξωτερικήεπίδρασηπου υφίσταταιοβαπότην κατανάλωση ποσότητας ΧΑ του Α καταναλωτή. Οριακή εξωτερική επίδραση που υφίσταται ο Β από την κατανάλωση ποσότητας ΥΑ του Α καταναλωτή. 22

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικοτήτων στην κατανάλωση Ησχέση3. 11 διαφέρει από την αναγκαία κατά Pareto συνθήκη για την αριστοποίηση στη σφαίρα της κατανάλωσης ή διανομής όταν δεν υπάρχουν, εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση και τα επίπεδα ευημερίας των δύο ατόμων είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους όπως αναλύθηκε στην ενότητα 1. Η συνθήκη που πρέπει να ικανοποιείται στην περίπτωση αυτή δίνεται την παρακάτω σχέση: U U Y A A A A = U U Y B B B B 23

Εξωτερικές Επιδράσεις στην Παραγωγή 24

Αρνητικές Εξωτερικές Επιδράσεις στην Παραγωγή Αρνητικέςεξωτερικέςεπιδράσειςή επιβαρύνσεις στην παραγωγή έχουμε όταν η παραγωγική διαδικασία ενός αγαθού προκαλεί πρόσθετο κόστος σε άλλον παραγωγό (ή παραγωγούς) χωρίς τη σχετική αποζημίωση του τελευταίου. Στην περίπτωση αυτή υφίσταται διάσταση μεταξύ του οριακού κοινωνικού κόστους και του οριακού ιδιωτικού κόστους και το οριακό κοινωνικό κόστος είναι μεγαλύτερο από το οριακό ιδιωτικό κόστος. 25

Ρ SMC = PMC + MD S=PMC p 2 p 1 MD D = PMB = SMB 0 Q 2 Q 1 Q Αρνητικέςεξωτερικέςεπιδράσειςστηνπαραγωγή (διαγραμματική ανάλυση) 26

Αρνητικές Εξωτερικές Επιδράσεις στην Παραγωγή Η αγοραία ποσότητα ισορροπίας προκύπτει από την εξίσωση του οριακού ιδιωτικού κόστους (PMC) με το οριακό ιδιωτικό όφελος (ΡΜΒ), δηλαδή: PMB = PMC Και η αγοαραία ποσότητα ισορροπίας είναι Q 1 και η τιμή P 1. 27

Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Στην περίπτωση που υπάρχουν αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή τότε το οριακό κοινωνικό κόστος είναι ίσο με το οριακό ιδιωτικό κόστος συν το επιπλέον κόστος που προκαλείται σε άλλο ή άλλους παραγωγούς δηλαδή: SMC = PMC + MD Εξισώνοντας το οριακό κοινωνικό κόστος με το οριακό κοινωνικό όφελος (οριακό κοινωνικό όφελος =οριακό ιδιωτικό όφελος στην περίπτωση αυτή) προκύπτει η κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα ισορροπίας Q 2 και η τιμή P2. SMC = SMB 28

Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Η κοινωνικά επιθυμητή ή οικονομικά αποτελεσματική ποσότητα ισορροπίας είναι μικρότερη από την αγοραία ποσότητα ισορροπίας. Δηλαδή εξαιτίας της αρνητικής εξωτερικής επίδρασης στην παραγωγή διοχετεύονται περισσότεροι παραγωγικοί πόροι στην παραγωγή του αγαθού αυτού από ότι η κοινωνία επιθυμεί. Η απώλεια κοινωνικής ευημερίας από την ύπαρξη της αρνητικής εξωτερικής επίδρασης είναι ίση με το σκιασμένο με κόκκινο χρώμα τρίγωνο. 29

Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Θετικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές οικονομίες στην παραγωγή έχουμε όταν η παραγωγική διαδικασία ενός αγαθού συνεπάγεται ωφέλεια σε άλλον παραγωγό (ή άλλους παραγωγούς), χωρίς καταβολής σχετικής αποζημίωσης από τον τελευταίο στον παραγωγό που του προκάλεσε την ωφέλεια. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει διάσταση μεταξύ του οριακού κοινωνικού κόστους και του οριακού ιδιωτικού κόστους και το οριακό κοινωνικό κόστος είναι μικρότερο από το οριακό ιδιωτικό κόστος. 30

Τιμή P S = PMC p 1 SMC = PMC - EMB EMB p 2 D = PMB = SMB 0 Q 1 Q 2 Ποσότη τα Q Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή (διαγραμματική ανάλυση) 31

Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Όταν υπάρχουν θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή το ιδιωτικό οριακό κόστος(pmc) είναι μεγαλύτερο από το κοινωνικό οριακό κόστος(smc). Το κοινωνικό οριακό κόστος (SMC) είναι ίσο με το PMC μείον το όφελος(εμβ) που προκαλείται από την παραγωγή του αγαθού στην παραγωγή άλλων αγαθών. Η κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα ισορροπίας προκύπτει από την εξίσωση του SMC με το ιδιωτικό οριακό όφελος(ρμβ), δηλαδή: SMC=PMB και είναι Q2. Ενώ η αγοραία ποσότητα ισορροπίας είναι Q1 και προκύπτει από την εξίσωση του PMC και ΡΜΒ, δηλαδή PMC=PMB. H απώλεια κοινωνικής ευημερίας είναι ίση με το σκιασμένο με κόκκινο χρώμα τρίγωνο. 32

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή 33

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή 34

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή 35

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή Διαιρώντας τις σχέσεις (3.21) και (3.22), λαμβάνουμε: f ( L f ( L,K,K,L L L K,L L,K,K K K ) ) f ( L f ( L,K,K,L L L K Y,L L Y,K,K K K ) ) = (3.24) g( L g( L,K,K,L L L K,L L,K,K K K ) ) g( L g( L,K,K,L L L K Y,L L Y,K,K K K ) ) Η σχέση (3.24) αποτελεί τη συνθήκη αριστοποίησης κατά Pareto στην περίπτωση ύπαρξης αμοιβαίων εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή. 36

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή f ( L,K,L L L,K K ) το οριακό προϊόν της εργασίας στην παραγωγή του αγαθού Χ, f ( L,K,L L K,K K ) το οριακό προϊόν του κεφαλαίου στην παραγωγή του αγαθού Χ g( L,K,L L L Y,K K ) το οριακό προϊόν της εργασίας στην παραγωγή του αγαθού Υ g( L,K,L L K Y,K K ) το οριακό προϊόν του κεφαλαίου στην παραγωγή του αγαθού Υ 37

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή f ( L,K,L L L Y,K K ) η οριακή εξωτερική επίδραση που προκαλεί η παραγωγή του αγαθού Υ στο αγαθό Χ μέσω της απασχολουμένης ποσότητας της εργασίας στην παραγωγή του αγαθού Υ (LY), f ( L,K,L L K Y,K K ) η οριακή εξωτερική επίδραση που προκαλεί η παραγωγή του αγαθού Υ στο αγαθό Χ μέσω της απασχολουμένης ποσότητας κεφαλαίου στην παραγωγή του αγαθού Υ (KY), g( L,K,L L L,K K ) η οριακή εξωτερική επίδραση που προκαλεί η παραγωγή του αγαθού στο αγαθό Y μέσω της απασχολουμένης ποσότητας της εργασίας στην παραγωγή του αγαθού (L), g( L,K,L L K,K K ) η οριακή εξωτερική επίδραση που προκαλεί η παραγωγή του αγαθού στο αγαθό Y μέσω της απασχολουμένης ποσότητας κεφαλαίου στην παραγωγή του αγαθού (Κ). 38

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή H κατά Pareto συνθήκη αριστοποίησης στην περίπτωση που δεν υπάρχουν εξωτερικές επιδράσεις είναι: f ( L f ( L,K,K,L L L K,L L,K,K K K ) ) = g( L g( L,K,K,L L L K Y,L L Y,K,K K K ) ) ή MPL = MPK MPL MPK Y Y όπου MPL το οριακό προϊόν της εργασίας για την παραγωγή του αγαθού Χ, MPLY το οριακό προϊόν της εργασίας για την παραγωγή του αγαθού Υ, MPK το οριακό προϊόν του κεφαλαίου για την παραγωγή του αγαθού Χ και MPKY το οριακό προϊόν του κεφαλαίου για την παραγωγή του αγαθού Υ. 39

Αλγεβρική παρουσίαση των εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή Δηλαδή η κατά Pareto συνθήκη αριστοποίησης στη σφαίρα της παραγωγής όταν υπάρχουν αμοιβαίες εξωτερικές επιδράσεις στη σφαίρα της παραγωγής διαφέρει από την κατά Pateto συνθήκη για αριστοποίηση στην παραγωγή όταν δεν υπάρχουν εξωτερικές επιδράσεις. 40

Μικτές Εξωτερικές Επιδράσεις 41

Αρνητικές Μικτές Εξωτερικές Επιδράσεις Αρνητικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις: προκαλούνται όταν η δραστηριότητα μιας επιχείρησης επηρεάζει αρνητικά το επίπεδο ευημερίας ενός ατόμου ή ενός συνόλου ατόμων, χωρίς το άτομο ή τα άτομα να αποζημιώνονται γι αυτό. Οι αρνητικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις αποτελούν την πιο συνηθισμένη μορφή εξωτερικοτήτων και συνήθως όταν μιλάμε για μικτές εξωτερικές επιδράσεις συνήθως εννοούμε τις αρνητικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει διάσταση μεταξύ οριακού κοινωνικού κόστους και οριακού ιδιωτικού κόστους με το τελευταίο να είναι μικρότερο του πρώτου. 42

Ρ SMC = PMC + MD S=PMC p 2 p 1 MD D = PMB = SMB 0 Q 2 Q 1 Q Μικτές Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις (διαγραμματική ανάλυση) 43

Θετικές Μικτές Εξωτερικές Επιδράσεις Θετικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις ή μικτές εξωτερικές οικονομίες: προκαλούνται όταν η δραστηριότητα μιας επιχείρησης επηρεάζει θετικά το επίπεδο ευημερίας ενός ατόμου ή ενός συνόλου ατόμων, χωρίς η επιχείρηση να αμείβεται γι αυτό. - π.χ. κατασκευή εμπορικού κέντρου-κάτοικοιιδιοκτήτες ακινήτων της περιοχής. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει διάσταση μεταξύ του οριακού κοινωνικού κόστους και του οριακού ιδιωτικού κόστους με το δεύτερο να είναι μεγαλύτερο του πρώτου. 44

Θετικές Μικτές Εξωτερικές Επιδράσεις Θετικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις έχουμε και όταν η κατανάλωση ενός αγαθού ή ορισμένων αγαθών επηρεάζει θετικά το κόστος παραγωγής ενός αγαθού ή ορισμένων αγαθών, χωρίς να υπάρχει η ανάλογη αποζημίωση π.χ. βελτίωση υπηρεσιών παιδείας-αύξηση παραγωγικότητας εργαζομένων. Η περίπτωση αυτή δεν εξετάζεται. 45

Τιμή P S = PMC p 1 SMC = PMC - EMB EMB p 2 D = PMB = SMB 0 Q 1 Q 2 Ποσότη τα Q Μικτές Θετικές εξωτερικές επιδράσεις (διαγραμματική ανάλυση) 46

Συνέπειες των Εξωτερικών Επιδράσεων 47

Συνέπειες των εξωτερικών επιδράσεων Η ανάλυση που προηγήθηκε οδηγεί στις παρακάτω παρατηρήσεις: 1.Η ύπαρξη εξωτερικών επιδράσεων προκαλεί οικονομική αναποτελεσματικότητα. Η παραγόμενη ποσότητα του αγαθού είναι μεγαλύτερη (περίπτωση εξωτερικών επιβαρύνσεων) από την κοινωνικά επιθυμητή ή μικρότερης από την κοινωνικά επιθυμητής (περίπτωση εξωτερικών οικονομιών). Δηλαδή η ύπαρξη εξωτερικών επιδράσεων οδηγεί σε μη άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών. 2. Η ύπαρξη εξωτερικών επιδράσεων συνεπάγεται απώλεια κοινωνικής ευημερίας σε όλες τις περιπτώσεις. 48

Συνέπειες των εξωτερικών επιδράσεων 3.Η εσωτερίκευση των εξωτερικών επιδράσεων συνεπάγεται αύξηση της κοινωνικής ευημερίας. Στο επόμενο διάγραμμα η σκιασμένη επιφάνεια dhg παριστά την αύξηση του κοινωνικού οφέλους (κοινωνικής ευημερίας) που προκύπτει από την εσωτερίκευση της εξωτερικής επιβάρυνσης στην παραγωγή. Με παρεμφερή τρόπο προκύπτει το μέγεθος αύξησης της κοινωνικής ευημερίας από την εσωτερίκευση των υπολοίπων κατηγοριών εξωτερικών επιδράσεων. 49

Οφέλη & απώλειες από τη μετακίνηση προς ένα αποτελεσματικό (κοινωνικά επιθυμητό) επίπεδο παραγωγής MSC=οριακό κοινωνικό κόστος, PMC=οριακό ιδιωτικό κόστος,md=οριακή εξωτερική επιβάρυνση, MB=οριακό έσοδο 50 50

Συνέπειες των εξωτερικών επιδράσεων Από τη μετακίνηση από το επίπεδο παραγωγής Q1 στο επίπεδο παραγωγής Q* που είναι το κοινωνικά επιθυμητό, θα υπάρξει αύξηση της κοινωνικής ευημερίας είναι ίση με την επιφάνεια dhg. Αυτό συμβαίνει γιατί όταν η παραγωγή μειωθεί από Q1 σε Q* η επιχείρηση που μολύνει ( επιχείρηση χάλυβα) χάνει κέρδη ίσα με την επιφάνεια dcg ενώ η επιχείρηση που υφίσταται τη ρύπανση (αλιευτική επιχείρηση) έχει λιγότερη ζημιά, από τον περιορισμό της ρύπανσης εξαιτίας της μείωσης της παραγωγής της επιχείρησης που μολύνει,ίση με την επιφάνεια abfe ήμετην dcgh(δεδομένου ότι εκ κατασκευής η abfe είναι ίση με την dcgh) από τη μείωση της παραγωγής της επιχείρησης χάλυβα. 51 51

Συνέπειες των εξωτερικών επιδράσεων Ο φοιτητής μπορεί να προσδιορίσει διαγραμματικά την αύξηση της κοινωνικής ευημερίας από την εσωτερίκευση των υπολοίπων μορφών εξωτερικών επιδράσεων 52

Συνέπειες των εξωτερικών επιδράσεων 4.Η μηδενική ρύπανση δεν είναι κοινωνικά επιθυμητή. Διότι μηδενική ρύπανση με δεδομένες τις τεχνολογικές συνθήκες συνεπάγεται μηδενική παραγωγή των αγαθών που η παραγωγή τους είναι πηγή αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων. Κάτι που δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό. Η εξεύρεση της σωστής ποσότητας ρύπανσης απαιτεί συμψηφισμούς ανάμεσα στα οφέλη που θα προκύψουν για την κοινωνία από τον περιορισμό της και στα κόστη για την αντιμετώπιση της και αυτό κατά κανόνα συμβαίνει σε κάποιο θετικό ύψος ρύπανσης(βλέπε διάγραμμα επόμενης διαφάνειας). 53

Προσδιορισμός του άριστου επιπέδου ρύπανσης Α 0 MCR ΜCP E Q 1 Q0 2 ποσότητα ρύπανσης Κόστος περιορισμού ρύπανσης ΜCR= οριακό κόστος περιορισμού της ρύπανσης ΜCP= οριακή ζημία της ρύπανσης ΟQ1 : άριστη ποσότητα της ρύπανσης σημείο Ε: το οριακό κόστος περιορισμού της ρύπανσης είναι ίσο με την οριακή ζημία της ρύπανσης 54 54

Συνέπειες των εξωτερικών επιδράσεων 5.Είναι πολύ δύσκολο στην πράξη να εντοπιστεί και να αποτιμηθεί επακριβώς το μέγεθος των εξωτερικών επιδράσεων σε κάθε περίπτωση. 55

Τρόποι Αντιμετώπισης των Εξωτερικών Επιδράσεων 56

Τρόποι Αντιμετώπισης των Εξωτερικών Επιδράσεων Α. Ιδιωτικές Λύσεις 57

Τρόποι αντιμετώπισης των εξωτερικών επιδράσεων Συμφωνίες μεταξύ εμπλεκόμενων ιδιωτικών φορέων Εσωτερίκευση των εξωτερικοτήτων μέσα από ένα σύστημα επίτευξης συμφωνίας μεταξύ ιδιωτικών φορέων (γνωστή ως το θεώρημα του Coase). Αναλύεται παρακάτω Εξαγορές Συγχωνεύσεις Σύναψη συμφωνιών για λελογισμένη χρήση Αποζημιώσεις 58 58

Θεώρημα του Coase 59

Ρ SMC = PMC + MD S=PMC p 2 p 1 MD D = PMB = SMB 0 Q 2 Q 1 Q Θεώρημα του Coase 60

Tο θεώρηματουcoase (ανάλυση) 1. Όταν η επιχείρηση που ρυπαίνει έχει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας στο περιβάλλον Όσο το ποσό που είναι διατεθειμένη να πληρώσει η επιχείρηση που υφίσταται τη ρύπανση στην επιχείρηση που προκαλεί τη ρύπανση MD υπερβαίνει το κέρδος της επιχείρησης που προκαλεί τη ρύπανση από τη μη παραγωγή (PMB-PMC) υπάρχει δυνατότητα για διαπραγμάτευση. Η κάθετη απόσταση μεταξύ PMB και PMC στο προηγούμενο διάγραμμα είναι το ελάχιστο αντίτιμο που απαιτεί η επιχείρηση που ρυπαίνει για να μη παράγει κάθε μονάδα προϊόντος. Η κάθετη απόσταση μεταξύ SMC και PMC είναι το μέγιστο ποσό που είναι διατεθεμένη να πληρώσει η επιχείρηση που υφίσταται τη ρύπανση για να αποτρέψει την επιχείρηση που ρυπαίνει από κάθε μονάδα προϊόντος 61 61

Tο θεώρηματουcoase Σύμφωνα με το διάγραμμα για όλα τα επίπεδα παραγωγής αριστερότερα του Q2 το ελάχιστο αντίτιμο που απαιτεί η επιχείρηση που ρυπαίνει είναι μεγαλύτερο από το μέγιστο ποσό που είναι διατεθειμένη να πληρώσει η επιχείρηση που υφίσταται τη ρύπανση τη ρύπανση. Έτσι η παραγωγή θα συμβεί μέχρι το Q1. Για κάθε επίπεδο παραγωγής δεξιά του Q2 το ελάχιστο ποσό (PΜB- PMC )που απαιτεί η επιχείρηση που ρυπαίνει είναι μικρότερο από το μέγιστο ποσό (MD=SMC-PMC) που είναι διατιθεμένη να πληρώσει η επιχείρηση που υφίσταται την ρύπανση. Άρα οι δύο πλευρές μπορεί να προβούν σε διαπραγματεύσεις στα πλαίσια της οποίας η επιχείρηση που ρυπαίνει να μην παράγει πέρα από το Q2 με αντάλλαγμα κάποιο ποσό χρημάτων. Δηλαδή η ιδιωτική διαπραγμάτευση οδηγεί στο άριστο επίπεδο παραγωγής Q2. 62 62

Tο θεώρηματουcoase (ανάλυση) 2. Η επιχείρηση που υφίσταται τη ρύπανση έχει τα δικαιώματα στο περιβάλλον Η διαπραγμάτευση αφορά το ποσό που θα πληρώσει η επιχείρηση που ρυπαίνει στην επιχείρηση που υφίσταται την ρύπανση προκειμένου να ρυπαίνει. Η επιχείρηση που υφίσταται την ρύπανση είναι πρόθυμη να αποδεχτεί επιπλέον ρύπανση, όσο η πληρωμή που εισπράττει είναιίσηήμεγαλύτερηαπότηνοριακήζημίαπουυφίσταται από την ρύπανση. Ηεπιχείρησηπουρυπαίνειθεωρείότιαξίζειναπληρώσειτο δικαίωμα παραγωγής μιας επιπλέον μονάδας όσο το ποσό που πληρώνει είναι μικρότερο από το κέρδος (PMB-PMC) που αποκομίζει από την επιπλέον αυτή μονάδα. 63 63

Tο θεώρηματουcoase Άριστη λύση μπορεί να επιτευχθεί ανεξάρτητα από το ποιος έχει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας πάνω στον κοινό πόρο. Αρκεί να έχει κάποιος τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και το κόστος διαπραγματεύσεων να είναι μηδενικό.αυτό είναι το αποτέλεσμα γνωστό ως αποτέλεσμα του Coase το οποίο λέει ότι από τη στιγμή που καθιερώνονται δικαιώματα ιδιοκτησίας ενός πόρου οι εξωτερικές επιδράσεις δεν δημιουργούν πρόβλημα μη άριστης κατανομής των παραγωγικών συντελεστών επειδή τα άτομα θα διαπραγματευτούν για την έκβαση της άριστης λύσης, δηλαδή θα επέλθει εσωτερίκευση των εξωτερικών επιδράσεων. Και αυτό θα συμβεί γιατί οι δυο πλευρές διαπραγματευόμενες θα αποκομίσουν οφέλη.βέβαια το θεώρημα του Coase δεν καθορίζει πως θα μοιραστούν οι δύο πλευρές τα οφέλη. 64 64

Tο θεώρηματουcoase Το θεώρημα του Coase είναι σημαντικό για δύο λόγους: 1. Δείχνει ότι υπο ορισμένες συνθήκες η αγορά μπορεί να εσωτερικεύσει τις εξωτερικές επιδράσεις και ο ρόλος του κράτους περιορίζεται στο να καθορίσει ποιος έχει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας 2. Παρέχει ένα οδηγό ανάλυσης των προβλημάτων των εξωτερικών επιδράσεων-δηλαδή δείχνει το τι θα συμβεί εάν τα κόστη συναλλαγής είναι μηδαμινά ή μηδενικά. Ωστόσο το θεώρημα του Coase μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την αντιμετώπιση των εξωτερικών επιδράσεων σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις. Και αυτό γιατί το θεώρημα δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την αντιμετώπιση μεγάλης κλίμακας εξωτερικών επιδράσεων (περιπτώσεων μικτών εξωτερικών επιβαρύνσεων όπου αυτοί που ρυπαίνουν είναι πολλοί και αυτοί που υφίστανται την ρύπανση ακόμη περισσότεροι ). 65 65

Tο θεώρηματουcoase Λόγοι για την αποτυχία των διαπραγματεύσεων 1. Κόστος Διαπραγμάτευσης στην πράξη είναι πολύ υψηλό 2. Δυσκολία προσδιορισμού της πηγής της ζημιάς 3.Ασύμμετρη Πληροφόρηση μεταξύ αυτών που ρυπαίνουν και αυτών που υφίσταται τη ρύπανση. 66 66

Tο θεώρηματουcoase ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Υποθέτοντας ότι δεν υπάρχει κόστος διαπραγμάτευσης απότηστιγμήπουκαθιερωθούνδικαιώματα ιδιοκτησίας (ανεξάρτητα από ποια πλευρά), τα άτομα θα διαπραγματευτούν μεταξύ τους με αποτέλεσμα να παραχθεί η κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα Q2 και να εσωτερικευθούν οι εξωτερικές επιδράσεις. Ο λόγος είναι ότι και οι δύο πλευρές θα επιλέξουν να διαπραγματευτούν διότι από τις διαπραγματεύσεις αποκομίζουν οφέλη. 67 67

Αντιμετώπιση των Εξωτερικών Επιδράσεων Β. Κρατικές Λύσεις 68

Κρατική παρέμβαση Α. Αντιμετώπιση εξωτερικών επιβαρύνσεων(γενικά) μηχανισμοί τιμών (Price rationing) Φόροι και Τέλη Επιδοτήσεις και παροχές ποσοτικοί μηχανισμοί (Quantity Rationing) Πολιτικές Διαταγών και Ελέγχου (command-andcontrol) Προσεγγίσεις Αγοράς(market-based instruments) κανόνες νομικής ευθύνης (Liability Rules) Τέλη μη-εκπλήρωσης Συστήματα κατάθεσης-επιστροφής Ομολογίες εκτέλεσης 69 69

Μηχανισμοί τιμών Φόροι και Τέλη τέλη επί της εκπομπής ρύπων (εξαρτώνται από την ποσότητα εκπομπών- σταθερή τιμή για κάθε μονάδα ρύπανσης) Φόροι Προϊόντος (επιβάλλονται κατ αξία πάνω σε προϊόντα ή πρώτες ύλες που προκαλούν ρύπανση ή εξωτερικές επιβαρύνσεις) Διαφοροποίηση της φορολογίας Προϊόντων (διαφοροποιείται η φορολόγηση παρεμφερών προϊόντων, έτσι ώστε να ευνοούνται τα πλέον φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα) 70 70

Μηχανισμοί τιμών Επιδοτήσεις και παροχές Επιδοτήσεις του Κεφαλαίου ή του Λειτουργικού κόστους της Αντιρρύπανσης (αποτελεί οικονομική βοήθεια που δεν επιστρέφεται) Επιδότηση ανα μονάδα μη παραγόμενου προϊόντος ίση με την οριακή εξωτερική επίδραση μέχρι της επίτευξης της κοινωνικά επιθυμητής ποσότητας Μείωση του κόστους του Χρήματος (δάνεια με επιδότηση επιτοκίου, αύξηση συντελεστών απόδοσης κ.λ.π.) Φορολογικές Απαλλαγές ή Εκπτώσεις Φόρων (αποτελούν μέτρα που επηρεάζουν άμεσα τα εισοδήματα ή τα κέρδη του ρυπαίνοντα) 71 71

Ποσοτικοί Μηχανισμοί Πολιτικές Διαταγών(εντολών) και Ελέγχου (command-and-control) κανόνες βασιζόμενοι στην τεχνολογία(τεχνολογικές προδιαγραφές) (ο νομοθέτης θέτει κάποια συγκεκριμένη τεχνολογία ελέγχου της ρύπανσης που θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί υποχρεωτικά από όλες τις επιχειρήσεις) κανόνες εκτέλεσης(μέθοδος εντολών και ελέγχου) (ο νομοθέτης θέτει κάποια συγκεκριμένα επίπεδα ρύπανσης, με τα οποία θα πρέπει να συμμορφώνονται οι επιχειρήσεις, χωρίς να τίθενται περιορισμοί στα μέσα με τα οποία η επιχείρηση θα επιτύχει αυτά τα επίπεδα ) Ρυθμίσεις που στηρίζονται σε κίνητρα (Ρυθμίσεις που παρέχουν στους ρυπαίνοντες οικονομικά κίνητρα για να μειώσουν τη ρύπανση) 72 72

Ποσοτικοί Μηχανισμοί Προσεγγίσεις Αγοράς (market-based instruments) Εμπορεύσιμες άδειες εκπομπών σύστημα αντιστάθμισης (offset): οι παραγωγοί που έχουν υψηλό κόστος ελέγχου της ρύπανσης μπορούν να αγοράσουν άδειες από τους παραγωγούς που έχουν χαμηλό κόστος ελέγχου της ρύπανσης σύστημα bubbles: οι παραγωγοί που έχουν χαμηλό κόστος μπορούν να διανείμουν τις άδειες ανάμεσα στις δικές τους εγκαταστάσεις με υψηλό κόστος ελέγχου της ρύπανσης σύστημα κατάθεσης (bank): ο παραγωγός έχει τη δυνατότητα να μειώνει τις τρέχουσες εκπομπές και να αποταμιεύει τις άδειές του για μελλοντική χρήση. 73 73

Κανόνες Νομικής Ευθύνης (τίθεται ένα κοινωνικά αποδεκτό επίπεδο ρύπανσης, με τη μορφή μιας ορισμένης εντολής, ενός τεχνολογικού περιορισμού ή μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς, που θα πρέπει να ακολουθηθεί από τους παραγωγούς. Αν ο παραγωγός παραβιάσει αυτό το επίπεδο, θα πρέπει να πληρώσει ένα τέλος μηεκπλήρωσης για εσφαλμένη συμπεριφορά. Στην αντίθετη περίπτωση, θα αποζημιωθεί επειδή δεν προξένησε ζημία στο περιβάλλον) Τέλη μη-εκπλήρωσης Συστήματα κατάθεσης-επιστροφής Ομολογίες εκτέλεσης 74 74

Κανόνες Νομικής Ευθύνης (τίθεται ένα κοινωνικά αποδεκτό επίπεδο ρύπανσης, με τη μορφή μιας ορισμένης εντολής, ενός τεχνολογικού περιορισμού ή μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς, που θα πρέπει να ακολουθηθεί από τους παραγωγούς. Αν ο παραγωγός παραβιάσει αυτό το επίπεδο, θα πρέπει να πληρώσει ένα τέλος μηεκπλήρωσης για εσφαλμένη συμπεριφορά. Στην αντίθετη περίπτωση, θα αποζημιωθεί επειδή δεν προξένησε ζημία στο περιβάλλον) Τέλη μη-εκπλήρωσης Συστήματα κατάθεσης-επιστροφής Ομολογίες εκτέλεσης 75 75

Κανόνες Νομικής Ευθύνης Τέλη μη-εκπλήρωσης Σύμφωνα με τα τέλη μη εκπλήρωσης ο νομοθέτης θέτει ένα επίπεδο επιτρεπτής ρύπανσης. Αν το σύνολο των ρύπων δεν ξεπεράσει αυτό το επίπεδο, ο νομοθέτης επιλέγει στην τύχη έναν παραγωγό και του επιβάλλει πρόστιμο. Στην αντίθετη περίπτωση που το σύνολο των ρύπων δεν ξεπεράσει αυτό το επίπεδο, κάθε παραγωγός θα πάρει μία επιδότηση. 76

Κανόνες Νομικής Ευθύνης Συστήματα κατάθεσης-επιστροφής Σύμφωνα με το σύστημα αυτό η τιμή ενός προϊόντος επιβαρύνεται με ένα ποσό, το οποίο επιστρέφεται στον καταναλωτή μετά την κατανάλωση του προϊόντος. (επιστροφή άδειων φιαλών έναντι αντιτίμου) 77

Ομολογίες εκτέλεσης Σύμφωνα με το σύστημα των ομολογιών εκτέλεσης ένας παραγωγός ταχυδρομεί εκ των προτέρων μία ομολογία σε ένα κρατικό φορέα. Η ομολογία χάνεται σε περίπτωση που η ρύπανση ξεπεράσει τα επιτρεπτά όρια ή του επιστρέφεται σε περίπτωση που οι δραστηριότητες του δεν προκάλεσαν καμία περιβαλλοντική ζημία. 78

Κρατικές λύσεις στις εξωτερικές επιδράσεις Β.(Διαγραμματική Ανάλυση)- Αρνητικές Εξωτερικές Επιδράσεις(παραγωγής και μικτές) Α. Διορθωτικοί φόροι φόρος ανά μονάδα παραγόμενου προϊόντος (φόρος Pigou) που προκαλεί εξωτερικές επιδράσεις Β. Επιδοτήσεις ανά μονάδα μη παραγόμενου προϊόντος που προκαλεί εξωτερικές επιδράσεις Γ. Ρυθμίσεις α. μέσω μείωσης της παραγόμενης ποσότητας του προϊόντος και β. μέσω μείωσης της ποσότητας των ρύπων Δ. Τέλος-φόρος εκπομπών ρύπων Ε. Σύγκριση τέλους-φόρου και ποσοτικού περιορισμού της ρύπανσης Στ. Σύστημα Ανωτάτων ορίων και εμπορίας ρύπων Ζ. Σύγκριση τέλους-φόρου ρύπων έναντι ανωτάτων ορίων και εμπορίας 79

Α. Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικότερες Φόροι ανάμονάδαπροϊόντος Ρ MSC = MPC + MD (MPC + cd) Έσοδα από το φόρο Pigou MPC i j d c MD MB 0 Q* Q 1 Q 80

Β. Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικότερες Επιδοτήσεις ανά μονάδα μη παραγόμενου προϊόντος Ρ MSC = MPC + MD (MPC + cd) Επιδότηση MPC i j d c k f g h MD 0 Q* e Q 1 MB Q 81

Αποτελεσματικότητα της επιδότησης ως μέσου για τον περιορισμό της εξωτερικής επιβάρυνσης Η επιδότηση μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων με αποτέλεσμα να αυξηθεί τελικά η συνολική ρύπανση. Οι επιδοτήσεις χρηματοδοτούνται με επιβολή φορολογίας σε κάποιο τομέα της οικονομίας. Μπορεί όμως οι στρεβλώσεις που δημιουργούνται εξαιτίας της φορολόγησης για τη χρηματοδότηση της επιδότησης να είναι πιο σημαντικές για την οικονομική αποτελεσματικότητα από τον περιορισμό ή την εξάλειψη της εξωτερικής επίδρασης. 82

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικές επιδράσεις- Γ. Ρυθμίσεις της ρύπανσης μέσω περιορισμού α. της παραγόμενης ποσότητας προϊόντος που προκαλεί τη ρύπανση 83

τιμή SMC = PMC + MD S = PMC p 2 p 1 D = PMB = SMB 0 Q 2 Q 1 Q Περιορισμός της παραγόμενης ποσότητας 84

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικές επιδράσεις Γ. Ρυθμίσεις-μέσω μείωσης της παραγόμενης ποσότητας του προϊόντος Θεωρητικά οι διορθωτικοί φόροι και η ρύθμιση που αφορά τον έλεγχο της παραγόμενης ποσότητας έχουν την ίδια αποτελεσματικότητα. Στην πράξη όμως υπάρχουν διαφορές με αποτέλεσμα οι διορθωτικοί φόροι να αποτελούν πιο αποτελεσματικό μέσο για τη διευθέτηση των εξωτερικών επιβαρύνσεων. 85

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικές επιδράσεις- Γ. Ρυθμίσεις μέσω μείωσης της παραγόμενης ποσότητας του προϊόντος Οι ρυθμιστικοί έλεγχοι μέσω του περιορισμού της παραγόμενης ποσότητας μπορεί να είναι αναποτελεσματικοί όταν υπάρχουν περισσότερες από μία επιχειρήσεις Και αυτό γιατί όπως φαίνεται από το επόμενο διάγραμμα μία ρύθμιση που επιβάλλει να μειώσουν όλες οι επιχειρήσεις την παραγωγή τους κατά ίσες ποσότητες (είτε σε απόλυτα είτε σε αναλογικά μεγέθη) καταλήγει στην εξής κατάσταση: μερικές επιχειρήσεις να παράγουν πάρα πολλά και άλλες πολύ λίγα. 86

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικές επιδράσεις- Γ. Ρυθμίσεις-μέσω μείωσης της παραγόμενης ποσότητας προϊόντος (περίπτωση με δυο επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν διαφορετικό οριακό όφελος) 87

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικές επιδράσεις- Γ. Ρυθμίσεις-μέσω μείωσης της παραγόμενης ποσότητας προϊόντος (περίπτωση με δυο επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν διαφορετικό οριακό όφελος) Το κοινωνικά επιθυμητό επίπεδο παραγωγής για τη μια επιχείρηση είναι Χ* και για την άλλη Ζ*. Κατά συνέπεια η οικονομική αποτελεσματικότητα απαιτεί η μια επιχείρηση να περιορίσει την παραγωγή της κατά Χ1Χ* και η άλλη κατά Ζ1Ζ* Συνεπώς μια ρύθμιση που επιβάλλει να μειώσουν όλες οι επιχειρήσεις την παραγωγή τους κατά ίσες ποσότητες καταλήγει σε απόκλιση από την οικονομική αποτελεσματικότητα. 88

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικές επιδράσεις- Γ. Ρυθμίσεις της ρύπανσης μέσω περιορισμού Β. της παραγόμενης ποσότητας ρύπων 89

Β Α ΡΜC Α E MΒ 0 Q 1 Q0 2 90

Ισόποση Μείωση της ρύπανσης σε δυο επιχειρήσεις με διαφορετικό ΜC μείωσης της ρύπανσης PΜC B C B E Β PMC A PMC A+B 100 C A E 2 E 1 Ζ E Α ΜΒ 0 50 Q 1 100 Q 1 αύξηση ρύπανσης 150 200 Q 1 Q 1 Q ρύπανσης μείωση ρύπανσης 91

Ισόποση Μείωση της ρύπανσης σε δυο επιχειρήσεις με διαφορετικό ΜC μείωσης της ρύπανσης Αν το κράτος επιβάλλει μία ποσοτική ρύθμιση, π.χ. τη συνολική μείωση των ρύπων κατά 200 μονάδες, τότε οι δύο επιχειρήσεις θα μοιραστούν την υποχρέωση και θα μειώσουν τους ρύπους τους κατά 100 μονάδες η καθεμία. Η συμμόρφωση της επιχείρησης Α με τη ρύθμιση θα συνεπάγεται οριακό κόστος CA (σημείο ισορροπίας ΕΑ), ενώ το οριακό κόστος της Β θα ανέλθει στο επίπεδο CB (σημείο ισορροπίας ΕΒ). Ηλύσηαυτήδεν είναι οικονομικά αποτελεσματική, δηλαδή η μείωση της ρύπανσης δε γίνεται με το συνολικά μικρότερο δυνατό κόστος για την κοινωνία. Δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις παρουσιάζουν διαφορετικό κόστος περιορισμού της ρύπανσης, η οικονομική αποτελεσματικότητα επιβάλλει ηεπιχείρησημετοχαμηλότεροκόστος(επιχείρηση Α) να μειώσει περισσότερο τους ρύπους της, ώστε να μειωθεί το συνολικό κοινωνικό οριακό κόστος περιορισμού της ρύπανσης. Η οικονομικά αποτελεσματική λύση θα προσδιορίζεται από το σημείο που το ιδιωτικό οριακό κόστος της κάθε επιχείρησης εξισώνεται με το (κοινωνικό) οριακό όφελος, δηλαδή στα σημεία ισορροπίας Ε1 και Ε2 για τις επιχειρήσεις Α και Β, αντίστοιχα σύμφωνα με αυτά, η επιχείρηση Α θα περιορίσει τους ρύπους της κατά 150 μονάδες και η επιχείρηση Β κατά 50.. 92

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικότερες Δ. Τέλος φόρος εκπομπών ρύπων 93

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικότερες Δ.Τέλος φόρος εκπομπών ρύπων MC f* 94 0 e* MSB Μείωση της ρύπανσης 94

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικότερες Δ.Τέλος φόρος εκπομπών ρύπων Η επιβολή ενός φόρου-τέλους μπορεί να οδηγήσει στην κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα ρύπανσης, ακόμη και στην περίπτωση που υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις που ρυπαίνουν με διαφορετικό κόστος περιορισμού της ρύπανσης η κάθε μια. Στο διάγραμμα της επόμενης διαφάνειας Οι καμπύλες PMCA και PMCB δηλώνουν το ιδιωτικό οριακό κόστος περιορισμού της ρύπανσης που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις Α και Β, αντίστοιχα και η καμπύλη PMCA+B αποτελεί τη συνολική καμπύλη ιδιωτικού οριακού κόστους των δύο επιχειρήσεων. Ενώ η καμπύλη ΜΒ αποτελεί την καμπύλη οριακού οφέλους (οριακή ζημία) από τον περιορισμό της ρύπανσης και για λόγους απλούστευσης υποθέτουμε ότι είναι πλήρως ελαστική, δηλαδή το όφελος που αποκομίζει η κοινωνία από κάθε επιπλέον μονάδα μείωσης της ρύπανσης παραμένει σταθερό. Με την επιβολή ενός φόρου-τέλους 100 μονάδων η επιχείρηση Β θα μειώσει τη ρύπανση κατά 50 μονάδες και η επιχείρηση Α κατά 150 μονάδες. 95

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικότερες Δ.Τέλος φόρος εκπομπών ρύπων Η επιβολή ενός τέλους-φόρου σε πολλές επιχειρήσεις με διαφορετικό οριακό κόστος αντιμετώπισης της ρύπανσης Οριακό κόστος περιορισού της ρύπανσηςc PMC B PMC A PMC A+B 100 E 2 E 1 E MB Ζ 0 50 Q 1 αύξηση ρύπανσης 150 200 Q 1 Q 1 Q ρύπανσης μείωση ρύπανσης 96

Ε. Σύγκριση τέλους-φόρου ανά μονάδα ρύπανσης και ποσοτικός περιορισμός της ποσότητας ρύπανσης 97

Ισόποση Μείωση της ρύπανσης σε δυο επιχειρήσεις με διαφορετικό ΜC μείωσης της ρύπανσης και τέλοςφόρος ανα μονάδα ρύπανσης MC Ο Φορολογική επιβάρυνση του Μπαρτ MC Μ Φορολογική επιβάρυνση του Όμηρου f = 50 f = 50 50 75 90 Ποσότητα της ρύπανσης που μειώνει ο Α παραγωγός 25 50 75 90 Ποσότητα της ρύπανσης που μειώνει ο Όμηρος 98

Στ. Σύστημα Ανωτάτων ορίων και εμπορίας ρύπων 99

Στ. Σύστημα Ανωτάτων ορίων και εμπορίας ρύπων Εμπορεύσιμες άδειες εκπομπών M C κόστος περιορισμού ρύπανσης PMC B C B PMC A PMC A+B 100 E 2 E 1 E MB C A 0 50 Q 1 100 Q 1 αύξηση ρύπανσης 150 200 Q 1 Q 1 Q ρύπανσης μείωση ρύπανσης 100

Στ. Σύστημα Ανωτάτων ορίων και εμπορίας ρύπων Αν οι άδειες είναι εμπορεύσιμες, δηλαδή υπάρχει η δυνατότητα εμπορίας των αδειών μεταξύ των επιχειρήσεων, τότε μπορεί να επιτευχθεί ο επιθυμητός περιορισμός της ρύπανσης με οικονομικά αποτελεσματικό τρόπο[1]. Το εργοστάσιο Β που αντιμετωπίζει υψηλότερο κόστος περιορισμού της ρύπανσης (CB) θα μπορούσε να αγοράσει έναν αριθμόαδειώναπότοεργοστάσιοαπουδύναταινα μειώσει την ποσότητα των ρύπων του με χαμηλότερο κόστος (CA). To κόστος κάθε άδειας θα διαμορφωθεί μεταξύ CB-CA η επιχείρηση Β θα ήταν πρόθυμη να αγοράσει έναν αριθμό αδειών όσο η τιμή τους είναι χαμηλότερη από το κόστος περιορισμού της ρύπανσης από μέρους της (CB), ενώ η επιχείρηση Α θα μπορούσε να διαθέσει έναν αριθμό αδειών προς πώληση σε τιμή υψηλότερη από το κόστοςπεριορισμού της ρύπανσης από μέρους της (CA). 101

Στ. Σύστημα Ανωτάτων ορίων και εμπορίας ρύπων Όσο, λοιπόν, το οριακό κόστος περιορισμού της ρύπανσης για την επιχείρηση Α είναι μικρότερο από το οριακό κόστος για την επιχείρηση Β, υπάρχει περιθώριο διαπραγμάτευσης και η επιχείρηση Α θα πουλά στην Β άδειες εκπομπών. Η αγοραπωλησία θα λάβει χώρα μέχρι να εξισωθούν τα οριακά κόστη περιορισμού της ρύπανσης, δηλαδή μέχρι να επιτευχθεί η οικονομικά αποτελεσματική λύση. Συνολικά, η επιχείρηση Α θα πουλήσει 50 άδειες στην επιχείρηση Β και θα καταλήξει να περιορίσει τους ρύπους της κατά 150 μονάδες (σημείο ισορροπίας Ε1), ενώ η επιχείρηση Β θα αγοράσει 50 άδειες από την Α και θα περιορίσει τους ρύπους της κατά 50 μονάδες (σημείο ισορροπίας Ε2). Η αγοραία τιμή των αδειών θα διαμορφωθεί στα 100. 102

Ζ. Σύγκριση τέλους-φόρου ρύπων έναντι ανωτάτων ορίων και εμπορίας 103

Κρατικές αντιδράσεις στις εξωτερικές επιδράσεις (τέλος εκπομπών ρύπων ή σύστημα ανωτάτων ορίων και εμπορίας) Θεωρητικά τα τέλη εκπομπών ρύπων και τα συστήματα ανωτάτων ορίων και εμπορίας αποτελούν συμμετρικές πολιτικές με την έννοια ότι ένα τέλος ρύπανσης f οδηγεί στην ίδια ποσότητα μείωσης της ρύπανσης με ένα σύστημα ανώτατων ορίων και εμπορίας στο οποίο το κράτος χορηγεί συγκεκριμένο αριθμό αδειών κάθε χρόνο. Με άλλα λόγια θεωρητικά σε κάθε τέλος εκπομπών αντιστοιχεί ένα σύστημα ανώτατων ορίων και εμπορίας που επιτυχγάνει το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα και το αντίθετο. Στην πράξη όμως υπάρχουν διαφορές στην απόδοση των δύο συστημάτων. 104

Οι επιπτώσεις από την αύξηση του οριακού κόστους αντιμετώπισης της ρύπανσης με την επιβολή ενός φόρου-τέλους εκπομπών ρύπων Για παράδειγμα, όταν το οριακό κόστος περιορισμού της ρύπανσης μεταβάλλεται διαχρονικά, η αποτελεσματικότητα των οικονομικών εργαλείων μπορεί να επηρεαστεί. Συγκεκριμένα, ο φόρος-τέλος εκπομπών θα πρέπει να οριστεί σε ένα συγκεκριμένο ύψος, ώστε να επιτευχθεί το άριστο επίπεδο ρύπανσης. Όταν, όμως, σε μία οικονομία υπάρχει πληθωρισμός, ο φόρος-τέλος εκπομπών θα πρέπει να αναπροσαρμόζεται κάθε χρόνο, ώστε η αξία του να παραμένει σταθερή. Αυτό δεν είναι αναγκαίο στην περίπτωση των εμπορεύσιμων αδειών εκπομπών άπαξ και οριστεί το άριστο επίπεδο εκπομπών δεν απαιτείται καμία περαιτέρω αναπροσαρμογή. 105

Οι επιπτώσεις από την αύξηση του οριακού κόστους αντιμετώπισης της ρύπανσης με την επιβολή ενός φόρου-τέλους εκπομπών ρύπων ΜC κόστος περιορισμού ρύπανσης PMC B PMC B PMC A PMC A t=100 E 2 E 2 E 1 E 1 MB 0 40 50 Q 1 100 150 Q ρύπανσης Q αύξηση ρύπανσης 1 μείωση ρύπανσης 106

Οι επιπτώσεις από την αύξηση του οριακού κόστους αντιμετώπισης της ρύπανσης με την επιβολή ενός φόρου-τέλους εκπομπών ρύπων Με το φόρο να παραμένει στο επίπεδο των 100, τα νέα σημεία ισορροπίας Ε1 και Ε2 των επιχειρήσεων Α και Β, αντίστοιχα, θα προσδιορίζουν συνολικά ένα χαμηλότερο επίπεδο περιορισμού της ρύπανσης (140 μονάδες ρύπων). Συνεπώς, όταν το οριακό κόστος αυξάνεται, ενώ το ύψος του φόρου εκπομπών ρύπων παραμένει σταθερό, επιτυγχάνεται ένα επίπεδο περιορισμού της ρύπανσης χαμηλότερο από το κοινωνικά άριστο. 107

Οι επιπτώσεις από την αύξηση του οριακού κόστους αντιμετώπισης της ρύπανσης με το σύστημα των εμπορεύσιμων αδειών εκπομπών Τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται στην περίπτωση εφαρμογής ενός συστήματος εμπορεύσιμων αδειών εκπομπών. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα της επόμενης διαφάνειας, η αύξηση του οριακού κόστους θα μετατοπίσει τις καμπύλες οριακού κόστους των επιχειρήσεων στις θέσεις PMCΑ και PMCB. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους αντιμετώπισης της ρύπανσης για κάθε επιχείρηση. Συγκεκριμένα, το κόστος για την επιχείρηση Α θα αυξηθεί από ΑΕ1 σε ΑΕ1 καιγιατηβαπόβε2 σε ΒΕ2. Στην περίπτωση αυτή, η συνολική ποσότητα περιορισμού της ρύπανσης δε θα μεταβληθεί και το άριστο επίπεδο ρύπανσης (200 μονάδες) θα εξακολουθεί να επιτυγχάνεται ακόμη και μετά την αύξηση του κόστους περιορισμού της ρύπανσης. Η μεταβολή του κόστους αντιμετώπισης της ρύπανσης, στην πραγματικότητα, μεταφράζεται ως μεταβολή στις τιμές των αδειών εκπομπών για τις δύο επιχειρήσεις, οι οποίες θα αυξηθούν κατά Ε1Ε1 για την επιχείρηση Α και κατά Ε2Ε2 για την επιχείρηση Β. 108

Οι επιπτώσεις από την αύξηση του οριακού κόστους αντιμετώπισης της ρύπανσης με το σύστημα των εμπορεύσιμων αδειών εκπομπών C κόστος περιορισμού ρύπανσης PMC B PMC B PMC A E 2 E 1 PMC A 100 MB E 2 E 1 0 Β 40 50 100 αύξηση ρύπανσης Α 150 Q 1 μείωση ρύπανσης Q ρύπανσης 109

Οι επιπτώσεις από την αύξηση του οριακού κόστους αντιμετώπισης της ρύπανσης με το σύστημα των εμπορεύσιμων αδειών εκπομπών Η εμπορία εκπομπών ρύπων πλεονεκτεί έναντι του φόρου-τέλους εκπομπών ρύπων, καθώς παρουσιάζει δυνατότητες προσαρμογής στα νέα οικονομικά δεδομένα και τις εξελίξεις. Επιπλέον, δεν απαιτείται πληροφόρηση του κράτους σχετικά με τις διαθέσιμες αντιρρυπαντικές τεχνολογίες και το κόστος τους, καθώς η μόνη παρέμβαση του κράτους περιορίζεται στην έκδοση και την αρχική διανομή των αδειών. Θα πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι η αρχική κατανομή των αδειών θα επηρεάσει τη διανομή του εισοδήματος, αφού ο πωλητής αδειών θα μπορεί να εξασφαλίσει έσοδα από την πώλησή τους. Το γεγονός, όμως, αυτό δεν επηρεάζει το επίπεδο της επιτρεπόμενης ρύπανσης. 110

Φόρος-τέλος εκπομπών έναντι εμπορεύσιμων αδειών ρύπανσης κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας του κόστους περιορισμού της ρύπανσης Θα εξεταστούν οι παρακάτω δύο περιπτώσεις: A. To σύστημα ανώτατων ορίων και εμπορίας έναντι του τέλους εκπομπών όταν α) η καμπύλη οριακού κοινωνικού οφέλους είναι ανελαστική και β) το κόστος μείωσης της ρύπανσης αβέβαιο B. To σύστημα ανώτατων ορίων και εμπορίας έναντι του τέλους εκπομπών όταν α) η καμπύλη του οριακού κοινωνικού οφέλους είναι ελαστική και β)το κόστος μείωσης της ρύπανσης αβέβαιο 111

Τέλος εκπομπών ρύπων έναντι συστήματος ανωτάτων ορίων και εμπορίας (Α Περίπτωση) 112

Τέλος εκπομπών ρύπων έναντι συστήματος ανωτάτων ορίων και εμπορίας (Α περίπτωση) Συμπέρασμα: Το σύστημα ανώτατων ορίων και εμπορίας είναι προτιμότερο από ένα τέλος εκπομπών όταν η καμπύλη του οριακού κοινωνικού οφέλους είναι ανελαστική και τα κόστη μείωσης της ρύπανσης αβέβαια. 113

Τέλος εκπομπών ρύπων έναντι συστήματος ανωτάτων ορίων και εμπορίας (Β περίπτωση) 114

Τέλος εκπομπών ρύπων έναντι συστήματος ανωτάτων ορίων και εμπορίας (Β περίπτωση) Συμπέρασμα: Το τέλος εκπομπών ρύπων είναι προτιμότερο από το σύστημα ανώτατων ορίων και εμπορίας όταν η καμπύλη του οριακού κοινωνικού οφέλους είναι ελαστική και τα κόστη μείωσης της ρύπανσης αβέβαια. 115

Κρατική Παρέμβαση Β. Αντιμετώπιση εξωτερικών οικονομιών Επιδότηση ανά μονάδα παραγόμενου προϊόντος ίση με το μέγεθος της οριακής θετικής εξωτερικής επίδρασης-λύση Pigou Ο φοιτητής μπορεί να κάνει μόνος του τη διαγραμματική ανάλυση και να συζητήσει τις ιδιωτικές και τις κρατικές λύσεις για την αντιμετώπιση των εξωτερικών οικονομιών. 116

Συνέπειες για την κατανομή του εισοδήματος από τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών Ποιος ωφελείται; Ποιος επωμίζεται το κόστος; 117