Ε Ι Σ Η Γ Η Σ Η ΘΕΜΑ: Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2014-2020 Εισαγωγικό πλαίσιο Η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει μια εκτενή κρίση, με κύρια χαρακτηριστικά το πολύ μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα, το υψηλό εξωτερικό χρέος και την υποβάθμιση της ανταγωνιστικής της θέσης. Παράλληλα η πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση, έχει δημιουργήσει ιδιαίτερα εμφανείς επιπτώσεις στις οικονομίες πολλών χωρών της ΕΕ, όπου παρατηρήθηκε σημαντική κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας και αύξηση της ανεργίας, απότομη μείωση της παραγωγικότητας, αλλά και επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τον Ιούνιο 2010, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε την στρατηγική "Ευρώπη 2020" με σκοπό την ενθάρρυνση μιας έξυπνης, διατηρήσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης. Στην στρατηγική εκτίθενται πρωταρχικοί στόχοι της Ε.Ε. για την έρευνα και την καινοτομία, την κλιματική αλλαγή και την ενέργεια, την απασχόληση, την εκπαίδευση και την μείωση της φτώχειας με ορίζοντα το 2020, οι οποίοι θα πρέπει να μετασχηματίζονται σε εθνικούς στόχους.. Οι ολοκληρωμένες κατευθυντήριες γραμμές για την Ευρώπη 2020 και επτά εμβληματικές πρωτοβουλίες χαράσσουν λεπτομερέστερα την πορεία προς μια διατηρήσιμη ανάπτυξη που δημιουργεί θέσεις απασχόλησης. Στο πλαίσιο της διεθνοποίησης, οι οικονομίες των κρατών καλούνται να λειτουργήσουν σε συνθήκες αυξημένου ανταγωνισμού, όπως αυτός εκφράζεται μέσω της ελεύθερης μετακίνησης των παραγωγικών συντελεστών. Ο ανταγωνισμός «μεταφέρεται» σε μικρότερα του κράτους χωρικά υποσύνολα, στις Περιφέρειες, ως απόρροια της σταδιακής κατάργησης των οικονομικών συνόρων. Η ενδυνάμωση του ρόλου των Περιφερειών στο διεθνές οικονομικό σύστημα ασφαλώς και δεν αναιρεί τη σημασία του εθνικού παράγοντα. Είναι, ωστόσο, κοινώς παραδεκτό ότι οι Περιφέρειες έχουν πάψει να αποτελούν απλά γεωγραφικά υποσύνολα των κρατών, τείνοντας να καταστούν αυτόνομες χωρικές οντότητες της παγκόσμιας οικονομίας. Συνεπώς, ο ρόλος των Περιφερειών ως «πηγή κρίσιμων αναπτυξιακών πόρων» αναδεικνύεται ιδιαίτερα καθοριστικός. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η Στρατηγική της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων για την περίοδο 2014-2020, καλείται μέσα από τις προτεραιότητες που υιοθετεί, να συμβάλλει στην αναγέννηση της οικονομίας της Περιφέρειας, με ανάταξη και αναβάθμιση του παραγωγικού και κοινωνικού ιστού της και τη δημιουργία και διατήρηση βιώσιμων θέσεων απασχόλησης, έχοντας ως αιχμή την εξωστρεφή, καινοτόμο και ανταγωνιστική επιχειρηματικότητα και γνώμονα την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης. 1
Η θέση της ΠΙΝ στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον Ο ρόλος της ΠΙΝ στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον προσδιορίζεται ανάλογα με τη χωρική κλίμακα με την οποία εξετάζει κανείς τη θέση της στην ευρύτερη περιοχή, Έτσι: Στο χώρο της Μεσογείου, τα Ιόνια Νησιά κατέχουν κεντρική θέση επί των μεσογειακών και ευρωπαϊκών αξόνων. Στον ευρύτερο αυτό χώρο προωθείται από το 1995 η «Νέα Μεσογειακή Πολιτική» που θέτει σε νέες βάσεις την Ευρω-Μεσογειακή συνεργασία. Το 2008 δίνεται μια νέα ώθηση στη συνεργασία αυτή με τη δημιουργία της «Ένωσης για τη Μεσόγειο», στη Διακήρυξη της οποίας προβλέπεται μεταξύ άλλων η προώθηση προγραμμάτων με αναπτυξιακή, περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση, τομείς με άμεσο ενδιαφέρον για την ΠΙΝ. Στον ευρωπαϊκό χώρο, η ΠΙΝ εντάσσεται στον Ευρωπαϊκό Νησιωτικό Χώρο που αποτελείται από 286 μησιά με 10 εκατ. κατοίκους περίπου. Ο χώρος αυτός αντιμετωπίζει ορισμένα ειδικά προβλήματα που έχουν μόνιμο και δομικό χαρακτήρα. Η έννοια της νησιωτικότητας περιλαμβάνεται πλέον τόσο στο ελληνικό Σύνταγμα, όσο και στη Συνθήκη της Λισσαβόνας και ειδικότερα στις αναφορές της για την εδαφική συνοχή, καθώς και στην αναγκαιότητα ειδικής πολιτικής για τα ευρωπαϊκά νησιά που αποτυπώνεται στο Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΣΕΣ 2014-2020). Παράλληλα, τα Ιόνια Νησιά αποτελούν κομβικό σημείο επί του Άξονα «Αδριατικής - Ιονίου», έχουν άμεσο ενδιαφέρον για την «Πρωτοβουλία Αδριατικής-Ιονίου» που υπογράφηκε το 2000 και η οποία το 2008 έθεσε ως προτεραιότητές της τα θέματα μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, τις μεταφορές, τον τουρισμό και τον πολιτισμό, τη διαπανεπιστημιακή συνεργασία, καθώς και το περιβάλλον, θέματα που λειτουργούν ως ζητήματα προτεραιότητας για τα Ιόνια Νησιά. Εντός του 2014 αναμένεται η υιοθέτηση από το Συμβούλιο της ΕΕ της στρατηγικής για τη «Μακροπεριφέρεια Αδριατικής-Ιονίου» που εκπονείται με βασικούς πυλώνες σχεδιασμού τη Γαλάζια ανάπτυξη, τη Δικτύωση των Περιφερειών, την Ποιότητα του Περιβάλλοντος και τη Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη. Οι εξελίξεις αυτές, στο βαθμό που θα αποκτήσουν πρακτική σημασία στο πλαίσιο των πολιτικών της Ε.Ε., μπορεί να αποβούν επωφελείς και για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Τέλος, σε εθνικό επίπεδο, η ΠΙΝ αποτελεί έναν ισχυρό πόλο τουριστικής ανάπτυξης, ο οποίος «ισορροπεί» με τους άλλους δύο σημαντικούς νησιωτικούς πόλους, το Ν. Αιγαίο και την Κρήτη, ενώ λειτουργεί παράλληλα και συμπληρωματικά με τη λιγότερο ανεπτυγμένη τουριστικά ακτή της Ηπείρου και τη δυτική ακτή της Πελοποννήσου, περιοχές που σχηματοποιούν το «δυτικό ανάπτυγμα» της χώρας. Η διαμόρφωση και λειτουργία του χώρου αυτού, ως άξονα ανάπτυξης και όχι απλά ως άξονα μεταφορών, μπορεί να επιδράσει σημαντικά στη βελτίωση των παραγωγικών-οικονομικών δομών της ευρύτερης περιοχής. 2
Κρίσιμα ζητήματα και βασικές ανάγκες για την Π.Ι.Ν. Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής και επιπλέον σε μια δύσκολη, γενικότερη κοινωνικο-οικονομική συγκυρία. Χωρίς να έχει καλύψει επαρκώς τα ζητήματα της «εσωτερικής», περιφερειακής συνοχής, αντιμετωπίζει την πρόκληση μιας ποιοτικής μεταστροφής με περισσότερο εξωστρεφή χαρακτηριστικά. Με σημαντικές ελλείψεις σε βασικά ζητήματα κοινωνικής και τεχνικής υποδομής, με ένα παραγωγικό σύστημα φθίνουσας ανταγωνιστικότητας και με ανθρώπινο δυναμικό χωρίς επαρκή εφόδια, (προ) καλείται να πραγματοποιήσει ένα ποιοτικό άλμα, αξιοποιώντας στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις σύγχρονες δυνατότητες, σε μία περίοδο γενικευμένης κρίσης, η οποία επιβαρύνεται και από άλλους ενδογενείς παράγοντες, όπως η «νησιωτικότητα». Κρίσιμο σημείο για αυτή τη μετάβαση αποτελεί ο επιτυχής συγκερασμός παλαιών και νέων προκλήσεων, καθώς και το αναγκαίο πέρασμα, από τις ανάγκες στις προτεραιότητες. Με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, τα κυριότερα προβλήματα και ανάγκες που καταγράφονται είναι τα ακόλουθα: Α. Φθίνουσα ανταγωνιστικότητα του υφιστάμενου παραγωγικού προτύπου. Το υφιστάμενο παραγωγικό πρότυπο που εδραιώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων «απειλείται» σήμερα από στασιμότητα και κορεσμό. Επιμέρους δε, στοιχεία του χαρακτηρίζονται από παραδοσιακούς τρόπους δραστηριότητας (αγροτικός τομέας), μαζικά πρότυπα (τουριστικός τομέας), ενίοτε δε και «συγκρούσεις» (παράκτιος χώρος κλπ). Η χαμηλή δε, ανταγωνιστικότητά του αποτυπώνεται σε μια σειρά παραγόντων, όπως: -η σχετικά χαμηλή Προστιθέμενη Αξία, όπου ειδικά ο α γενής & β γενής τομέας, καταγράφουν σημαντικές τάσεις συρρίκνωσης (2005-2010) -η απουσία ισχυρών δια-τομεακών συνδέσεων, γεγονός που αποτυπώνεται στην απουσία ανάλογων παραγωγικών δικτυώσεων & συνεργασιών και -η σημαντική υστέρηση σε καινοτομίες και τεχνολογίες, που συμπληρώνονται από άλλους παράγοντες, όπως η χαμηλή εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού ή ακόμη η ατελής πρόσβαση σε υποδομές, αλλά και η ανεπαρκής χωροθέτηση χρήσεων Β. Υστέρηση του ανθρώπινου δυναμικού σε προσόντα Το ανθρώπινο δυναμικό της Περιφέρειας χαρακτηρίζεται από σχετική υστέρηση σε δεξιότητες και προσόντα, γεγονός που συμβάλει στη διατήρηση σχετικά υψηλών επιπέδων ανεργίας (παρά τον έντονα εποχικό χαρακτήρα της απασχόλησης) και αυτό αποτυπώνεται σε δύο επίπεδα: - σχετικά χαμηλή εξειδίκευση οικονομικά ενεργού πληθυσμού, όπως προκύπτει από εμπειρικά δεδομένα, αλλά και από τον «μικτό» δείκτη «πρόωρης εγκατάλειψης εκπαίδευσης & κατάρτισης», όπου η Π.Ι.Ν. καταγράφει υψηλότερα ποσοστά από τη χώρα και την ΕΕ27 1 - σχετικά χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης πληθυσμού, που εκδηλώνεται με υψηλά ποσοστά σχολικής διαρροής & και σχετικά χαμηλή πρόσβαση σε γ θμια και Δια βίου Μάθηση Το πρόβλημα επιτείνεται από τις καθαρά δημογραφικές τάσεις, που εμφανίζουν επίσης στοιχεία προβληματικότητας για τη Περιφέρεια (π.χ. αρνητικό ισοζύγιο, γηρασμένος πληθυσμός κλπ) 1 Δείκτης πρόωρης εγκατάλειψης εκπαίδευσης & κατάρτισης (2012): ΕΕ27 12,8%, Ελλάδα: 11,4%, Π.Ι.Ν.: 16% 3
Γ. Συνέπειες οικονομικής κρίσης στον κοινωνικό ιστό Στα παραπάνω, μάλλον διαρθρωτικού χαρακτήρα, προβλήματα, προστίθενται τα τελευταία χρόνια οι αρνητικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Οι επιπτώσεις της, είναι ιδιαίτερα εμφανείς και εντείνουν τα προβλήματα σε θέματα όπως: -η ανεργία, που εκτός από την έντονη εποχική διακύμανση (από 11,4% έως 17,2% το 2012), και την άνοδο της μερικής απασχόλησης με ρυθμούς υψηλότερους της χώρας, έχει αυξηθεί σημαντικά λόγω της ύφεσης (2008-2012) - η φτώχεια, που πλήττει περισσότερο ορισμένες κοινωνικές ομάδες με σημαντική παρουσία στα Ιόνια Νησιά, - η πρόσβαση σε συστήματα υγείας/πρόνοιας, όπου είναι εμφανής η ανάγκη στήριξης της παροχής κυρίως α θμιας φροντίδας υγείας, αλλά και υπηρεσιών κοινωνικής μέριμνας και ένταξης, σε ευρύτερα πλέον κοινωνικά στρώματα, παρά τη σχετικά καλύτερη κατάταξη στο σύνολο των ευρωπαϊκών περιφερειών Δ. Πιέσεις & περιορισμοί νησιωτικότητας Η «νησιωτικότητα» διαγράφει ένα ιδιόμορφο πλαίσιο, δημιουργώντας ταυτόχρονα πλεονεκτήματα και περιορισμούς για το νησιωτικό σύμπλεγμα, καθιστώντας έτσι ευάλωτες τις κοινωνικο οικονομικές περιβαλλοντικές ισορροπίες.βασικά χαρακτηριστικά της είναι η σχετική απομόνωση ( με επιβάρυνση σε κόστος και χρόνο μετακινήσεων), η στενότητα των πόρων και των τοπικών αγορών, το πλούσιο και παράλληλα εύθραυστο περιβάλλον, παράγοντες που στην περίπτωση των μικρότερων νησιών μεγεθύνονται. Τα ζητήματα αυτά αποτυπώνονται με ιδιαίτερο τρόπο σε τομείς, όπως: - η προβληματική προσπελασιμότητα, διαπεριφερειακή και ενδοπεριφερειακή, που δημιουργεί αυξημένες ανάγκες σχετικών υποδομών και δικτύων - οι πιέσεις στο περιβάλλον τους πόρους: η φυσική ποικιλομορφία και ο υλικός & άϋλος πλούτος της κληρονομιάς, δέχονται τις τελευταίες δεκαετίες ισχυρές πιέσεις από το αναπτυξιακό πρότυπο, παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί σε ζητήματα υποδομών & διαχείρισης. - η ανάγκη εξοικονόμησης: οι περιορισμοί σε ενεργειακούς και ποιοτικούς υδάτινους πόρους είναι διαπιστωμένοι και ιδιαίτερα εμφανείς εποχιακά, με την αυξανόμενη, λόγω τουρισμού, ζήτηση - οι απειλές από φυσικούς κινδύνους: η θέση και η γεωμορφολογία των νησιών τα καθιστούν ευάλωτα σε φυσικούς κινδύνους με δυσμενείς επιπτώσεις (σεισμοί, ακτές & θάλασσα, εδάφη κλπ) Οι προκλήσεις για την Π.Ι.Ν., όπως αυτές αποτυπώνονται μέσα από την καταγραφή προβλημάτων και βασικών αναγκών, συμβαίνουν σε έναν ευρύτερο της περιφέρειας, χώρο, που οριοθετείται από τις θάλασσες Αδριατική και Ιόνιο. Ο χώρος αυτός επανέρχεται από την ιστορία, στο προσκήνιο, προκειμένου να καταστεί «καίριος χώρος καινοτομίας, οικονομικών ευκαιριών και ευημερίας για όλες τις χώρες που διαβρέχονται από αυτήν», σύμφωνα με το όραμα της «Μακρο-περιφέρειας» Αδριατικής-Ιονίου. Έτσι, για τα Ιόνια Νησιά, υπάρχουν προβλήματα, η επίλυση των οποίων μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική, στο πλαίσιο του ευρύτερου χώρου (π.χ. φυσικοί κίνδυνοι, κλιματική αλλαγή κλπ), αλλά και ζητήματα όπου η ευρύτερη συνεργασία μπορεί να αυξήσει τα οφέλη (οικονομικές δικτυώσεις, θαλάσσια οικονομία κλπ) 4
Όραμα & Αναπτυξιακή Στρατηγική της Π.Ι.Ν έως το 2020 Λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των ήδη περιγραφέντων προβλημάτων και προκλήσεων, σε συνδυασμό με το ευρύτερο (ευρωπαϊκό και εθνικό) πλαίσιο αναπτυξιακών επιδιώξεων, η νέα στρατηγική της Περιφέρειας οφείλει: - αφενός να συνδυάζει την αξιοποίηση των τοπικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων, ενσωματώνοντας σε αυτά τη δυναμική της γνώσης, επιδιώκοντας έτσι μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία και - αφετέρου να αξιοποιεί τις δυνατότητες και να αντιμετωπίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα πρόσθετα προβλήματα, που συσσωρεύει η «νησιωτικότητα», λειτουργώντας ταυτόχρονα σε ένα πλαίσιο επάλληλων χώρων και επιπέδων, από το ενδο-περιφερειακό, έως εκείνο της «μακρο-περιφέρειας», που αποτελεί μια νέα πρόκληση. Με βάση τα παραπάνω, σημαντικές αναφορές & βασικές συνιστώσες της νέας αναπτυξιακής στρατηγικής της Π.Ι.Ν. είναι: η επανάκτηση της «ελκυστικότητάς» της, μέσω της ενεργοποίησης του παραγωγικού συστήματος, που μπορεί να επιτευχθεί μέσω της στρατηγικής για την «Έξυπνη Εξειδίκευση της Περιφέρειας» η διασφάλιση της «βιωσιμότητάς» της, που παραπέμπει κυρίως στις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού με τις ιδιαιτερότητες που δημιουργεί η νησιωτική φυσιογνωμία, στη περιβαλλοντική αειφορία, αλλά με βάση τα νέα δεδομένα και στη θωράκιση του κοινωνικού ιστού, μέσα από την προώθηση άλλων επιμέρους στρατηγικών. Οι δύο αυτοί πυλώνες προδιαγράφουν τις επιδιώξεις της νέας αναπτυξιακής στρατηγικής της Περιφέρειας, που αποτυπώνονται στους παρακάτω γενικούς στρατηγικούς στόχους. 1.Διαφοροποίηση του παραγωγικού συστήματος & προτύπου στην κατεύθυνση της «έξυπνης εξειδίκευσης», μέσω της: - βιώσιμης (ανα)προσαρμογής του, με την ποιοτική αναβάθμιση των ήδη παρεχόμενων προϊόντων & υπηρεσιών (ποιοτικός τουρισμός & γεωργία κλπ). - της διαφοροποίησής του, με τη δημιουργία νέων, καινοτόμων & ανταγωνιστικών προϊόντων & υπηρεσιών (τομείς της πράσινης, θαλάσσιας & δημιουργικής οικονομίας κλπ), ενσωματώνοντας στην παραγωγική διαδικασία το καινοτόμο πνεύμα & τις τεχνολογικές (και ψηφιακές) εξελίξεις, - ενθάρρυνσης «ενδο» & «δια-τομεακών» προσεγγίσεων και συνεργασιών, με τη δημιουργία παραγωγικών δικτυώσεων και τη σύζευξη κοινωνικών και επιχειρηματικών αναγκών - δημιουργίας συνθηκών βιώσιμης απασχόλησης και μείωσης της ανεργίας ιδίως σε ευάλωτες ομάδες του ενεργού πληθυσμού, μέσω της παραγωγικής εξειδίκευσης του ανθρώπινου δυναμικού και τη βελτίωση των επαγγελματικών δεξιοτήτων. - βιώσιμης αξιοποίησης (προστασία, διατήρηση και ανάδειξη) του φυσικού (βιοποικιλότητα & τοπία), όσο και του μνημειακού και γενικότερα πολιτιστικού πλούτου Επισημαίνεται ότι η προσέγγιση του γενικού αυτού στόχου θα επιχειρηθεί μέσα από την υλοποίηση (σε μεγάλο βαθμό) του Σχεδίου για την «Έξυπνη Εξειδίκευση της Π.Ι.Ν.», το οποίο αναλύεται διεξοδικά στη συνέχεια. 2 Ενίσχυση του κοινωνικού ιστού, με γνώμονα την παροχή «ίσων ευκαιριών», μέσω της: - διευκόλυνσης της πρόσβασης στη γνώση, με την αντιμετώπιση σημαντικών ζητημάτων, όπως αυτό της σχολικής διαρροής, της δια βίου μάθησης, αλλά και της κάλυψης ορισμένων επειγουσών αναγκών στέγασης & εξοπλισμού. - ενίσχυσης της κοινωνικής προστασίας και ένταξης, με την αδιάλειπτη παροχή κοινωνικών υπηρεσιών ( φροντίδα υγείας & πρόνοιας, ψυχική υγεία) και τη στήριξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων ή περιοχών-θυλάκων ανεργίας, που πλήττονται ιδιαίτερα από τη φτώχεια. 5
Επισημαίνεται ότι για τα ζητήματα της αντιμετώπισης της φτώχειας και της κοινωνικής ένταξης, που συνιστούν τον πυρήνα του παραπάνω γενικού στόχου, εκπονείται Σχέδιο Δράσης σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. 3 Διαχείριση του περιβάλλοντος & του χώρου, στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας μέσω της: - βελτίωσης των συνθηκών προσπελασιμότητας με προτεραιότητες αφενός την ενδοπεριφερειακή κινητικότητα και ένταξη στον εθνικό και διεθνή περίγυρο, και αφετέρου τη σύνδεση των πυλών εισόδου με τα αστικά κέντρα και τις απομακρυσμένες περιοχές - άμβλυνσης των πιέσεων σε περιβάλλον & πόρους, με την ορθολογική διαχείριση & εξοικονόμηση των υδατικών πόρων, την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος των υγρών και ιδιαίτερα των στερεών αποβλήτων, και την ενεργειακή εξοικονόμηση με μεθόδους συμβατές στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και μεγέθη του νησιωτικού χώρου - περιορισμού των αρνητικών συνεπειών & κινδύνων, φαινομένων συνδεόμενων (και) με την κλιματική αλλαγή, μέσω της λήψης προληπτικών και διαχειριστικών μέτρων (σεισμοί, δάση, ακτές, ευάλωτα εδάφη κλπ) - διευθέτησης «συγκρούσεων» και πιέσεων ιδιαίτερα προς το περιβάλλον, με την προώθηση των απαιτούμενων χωροταξικών ρυθμίσεων Όσον αφορά στο γενικό αυτό στόχο, τονίζεται η υποχρέωση έναντι του ευρωπαϊκού στόχου στον τομέα της «εξοικονόμησης» ενέργειας» και έναντι των Κανονισμών για τη «διαχείριση υδάτων» και «αποβλήτων». Αναγκαία τέλος προϋπόθεση για την προώθηση όλων των παραπάνω, αποτελεί η: Αναβάθμιση των ικανοτήτων της Δημόσιας διοίκησης, μέσα από την οργανωτική και θεσμική αναδιάταξη και την ποιοτική βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού της, που αποτελεί «οριζόντιο» εθνικό στόχο. Τα παραπάνω αποτυπώνονται στον κεντρικό Αναπτυξιακό Στόχο για το 2020, που είναι η «Βιώσιμη ανάπτυξη με ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και ελκυστικότητας της Περιφέρειας Ι.Ν., μέσα από την αξιοποίηση της οικονομίας της γνώσης, του πολιτιστικού και περιβαλλοντικού αποθέματος», προκειμένου να αυξηθεί η απασχόληση και η ευημερία των πολιτών, και με συνοπτικό και περιεκτικό τρόπο περιλαμβάνονται στο νέο αναπτυξιακό όραμα της Περιφέρειας, που είναι να καταστούν τα «Ιόνια Νησιά, Ελκυστικός Προορισμός & Βιώσιμος Τόπος» 6
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΑΝΑΓΚΕΣ Π.Ι.Ν. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Ι.Ν. 2014-2020.. με ΟΡΑΜΑ: Ελκυστικός προορισμός, βιώσιμος τόπος φθίνουσα ανταγωνιστικότητα παραγωγικού μοντέλου 10 η & 13 η θέση σε ΕΤΑΚ χαμηλή προστιθέμενη αξία περιορισμένες διατομεακές συνδέσεις χαμηλή ενσωμάτωση καινοτομίας υστέρηση ανθρώπινου δυναμικού σε προσόντα 3η σε σχολική διαρροή περιορισμένες δεξιότητες χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο συνέπειες οικονομικής κρίσης στον κοινωνικό ιστό 10η στο διαθέσιμο εισόδημα αυξανόμενη ανεργία Ασθενής φροντίδα ευάλωτων ομάδων αυξανόμενος κίνδυνος φτώχειας πιέσεις & περιορισμοί της νησιωτικότητας σύμπλεγμα νησιών Προβληματική προσβασιμότητα Πιέσεις στο περιβάλλον Ανάγκη εξοικονόμησης πόρων Φυσικοί κλπ κίνδυνοι περιβαλλοντικοί & πολιτιστικοί πόροι διαφοροποίηση παραγωγικού συστήματος αναβάθμιση ποιότητας Προστιθέμενη αξία ενίσχυση κοινωνικού ιστού προσβασιμ ότητα καινοτομία & διαφοροποίηση διατομεακές συνδέσεις αξιοποίηση πόρων βιώσιμη απασχόληση διευκόλυνση πρόσβασης στη γνώση κοινωνική ένταξη & προστασία βιώσιμη διαχείριση περιβάλλοντος & χώρου βελτίωση συνθηκών προσπελασιμότητας ενδογενής ανάπτυξη αναβάθμιση ικανοτήτων άμβλυνση πιέσεων σε περιβάλλον & πόρους προστασία & αξιοποίηση π-π πόρων αποτροπή φυσικών κινδύνων ολοκλήρωση χωροταξικού σχεδιασμού *ΕΤΑΚ: Έρευνα-Τεχνολογική Ανάπτυξη - Καινοτομία ΣΗΜ.:-οι θέσεις αναφέρονται στο σύνολο των 13 Περιφερειών της χώρας Η αναλυθείσα (ως προς το όραμα και τους γενικούς στόχους) περιφερειακή στρατηγική για τα Ιόνια Νησιά, είναι συμβατή με τη Στρατηγική της Ε.Ε. για «έξυπνη, βιώσιμη & χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» και συνεισφέρει ικανοποιητικά σε αυτή. Αναλυτικότερα, η «Ευρώπη 2020» προτάσσει τρεις αλληλο-ενισχυόμενες προτεραιότητες: Έξυπνη ανάπτυξη: ανάπτυξη μιας οικονομίας βασιζόμενης στη γνώση και την καινοτομία. Διατηρήσιμη ανάπτυξη: προώθηση μιας πιο αποδοτικής στη χρήση πόρων, πιο πράσινης και πιο ανταγωνιστικής οικονομίας. Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς: μια οικονομία με υψηλή απασχόληση που θα επιτυγχάνει κοινωνική και εδαφική συνοχή. Ειδικότερα, η περιφερειακή στρατηγική 2014-2020 συνεισφέρει στην Ε2020, αφού: Η διαφοροποίηση του παραγωγικού συστήματος στηρίζεται κυρίως στις προτεραιότητες που θέτει η «έξυπνη εξειδίκευση» της Π.Ι.Ν., δηλαδή στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας σε υφιστάμενους και νέους τομείς οικονομικής δραστηριότητας με τη συνεισφορά της γνώσης (έρευνα, καινοτομία, ΤΠΕ) και κατά συνέπεια στη δημιουργία απασχόλησης (βελτίωση δεξιοτήτων, δημιουργία θέσεων κλπ) στους τομείς αυτούς, μέσα από μια συνετή και βιώσιμη διαχείριση (οικολογικών, πολιτιστικών κ.ά.) πόρων. Επομένως συνεισφέρει στις στοχεύσεις 7
της Ε2020 για την «έξυπνη ανάπτυξη» (έρευνα & καινοτομία, ψηφιακή σύγκλιση) και στην «ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς» (τόνωση δεξιοτήτων, δημιουργία θέσεων εργασίας). Η ενίσχυση του Κοινωνικού ιστού αφενός διευκολύνει την πρόσβαση στη γνώση μέσω της υποστήριξης του συστήματος εκπαίδευσης και αφετέρου ενισχύει την δυνατότητα προστασίας από τη φτώχεια, αλλά και την κοινωνική ένταξη. Επομένως συνεισφέρει στις στοχεύσεις της Ε2020 για την «έξυπνη ανάπτυξη» (εκπαίδευση) και στην «ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς» (κοινωνική προστασία). Τέλος η διαχείριση του περιβάλλοντος και του χώρου επιδιώκει τη βιωσιμότητα, προβλέποντας την προστασία του περιβάλλοντος από τον αντίκτυπο δραστηριοτήτων, την ενεργειακή εξοικονόμηση, την ορθολογική χρήση των υδάτινων πόρων, την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη και την αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων. Επομένως συνεισφέρει στις στοχεύσεις της Ε2020 για την «έξυπνη ανάπτυξη» (αξιοποίηση πόρων) και στην «βιώσιμη ανάπτυξη» (προστασία περιβάλλοντος, χαμηλοί ρύποι). 8
Επενδυτικές Προτεραιότητες Περιφερειακής Στρατηγικής 2014-2020 Τα βασικά προβλήματα ανάγκες και κατά συνέπεια οι γενικοί αναπτυξιακοί στόχοι της Περιφερειακής Στρατηγικής, που έχουν διατυπωθεί παραπάνω, επιδιώκεται να προσεγγιστούν με την επιλογή σειράς επενδυτικών προτεραιοτήτων και (στη συνέχεια) δράσεων, στο πλαίσιο των 11 κοινών Θεματικών Στόχων της Ευρωπαϊκής Πολιτικής. Αναγκαία προϋπόθεση για την υλοποίηση της Περιφερειακής Στρατηγικής των Ιονίων Νήσων αποτελεί η συμβολή των Τομεακών Στρατηγικών και η διεκδίκηση και συνεισφορά πόρων από τα Τομεακά Προγράμματα, πέραν αυτών που προβλέπονται στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (Π.Ε.Π.) Η διασύνδεση προβλημάτων & αναγκών της Π.Ι.Ν. με τις Επενδυτικές Προτεραιότητες (και κατά συνέπεια τους 11 Θεματικούς Στόχους), καθώς και με τις Τομεακές Πολιτικές παρουσιάζεται με τη μορφή διαγράμματος, στη συνέχεια. Από την παρουσίαση αυτή προκύπτει η συνέργεια της Περιφερειακής Στρατηγικής με Τομεακές Στρατηγικές & Πολιτικές, όπως αυτές για την Αγροτική Ανάπτυξη, την Ανταγωνιστικότητα, το Περιβάλλον & τις Υποδομές, καθώς και το Ανθρώπινο Δυναμικό, αλλά και με τη χωρική Στρατηγική για την «Μακρο-Περιφέρεια Αδριατικής Ιονίου», που περιγράφονται σε επόμενες ενότητες. Ενώ, διακριτές συνιστώσες της Περιφερειακής Στρατηγικής αποτελούν η «Στρατηγική για την Έξυπνη Εξειδίκευση των Ι.Ν.», αλλά και η «Στρατηγική για την καταπολέμηση της Φτώχειας και την Κοινωνική Ένταξη», για την οποία εκπονείται Επιχειρησιακό Σχέδιο. 9
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΑΝΑΓΚΕΣ Π.Ι.Ν. Θ.Σ. ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΜΕΑΚΕΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Ανταγωνισ Περιβ. & Ανθρ. Αγροτ. ΤΑΜΕΙΟ τικότητα Υποδομές Πόροι Ανάπτυξη φθίνουσα ανταγωνιστικότητα παραγωγικού μοντέλου Χαμηλή Προστιθέμενη Αξία Θ.Σ. 3 Προώθηση επιχειρηματικότητας σε νέους τομείς ΕΤΠΑ - ΕΤΑΑ - ΕΤΘΑ Θ.Σ. 2 ΤΠΕ για επιχ/σεις & δράσεις (e-πολιτισμός κλπ) ΕΤΠΑ Περιορισμένες δια-τομεακές συνδέσεις Θ.Σ. 3 Νέα επιχειρηματικά μοντέλα (δικτύωση κλπ) ΕΤΠΑ - ΕΤΑΑ - ΕΤΘΑ Χαμηλός βαθμός ενσωμάτωσης ΕΤΑΚ Θ.Σ. 1 Υποδομές Ε/Κ ΕΤΠΑ Θ.Σ. 1 Έρευνα, cluster, δικτύωση (επιχ.-ερευν.κέντρων- ΑΕΙ) ΕΚΤ - ΕΤΑΑ - ΕΤΘΑ Θ.Σ. 1 Ερευνητικό δυναμικό, δικτύωση, μεταπτυχιακά ΕΚΤ Θ.Σ. 3 Ενίσχυση ΜΜΕ για Καινοτομία ΕΤΠΑ Αλιεία - Θάλασσα ΠΕΠ υστέρηση ανθρώπινου δυναμικού σε προσόντα περιορισμένες δεξιότητες Θ.Σ. 10 Επενδύσεις σε εκπαίδευση, δεξιότητες, ΔβΜ (κατάρτιση ανέργων) ΕΚΤ Θ.Σ. 3 Προσαρμοστικότητα εργαζομένων & επιχειρηματιών ΕΚΤ χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο Θ.Σ. 10 Επενδύσεις σε εκπαίδευση, δεξιότητες, ΔβΜ (υποδομές) ΕΤΠΑ Θ.Σ. 10 Μείωση σχολικής διαρροής ΕΚΤ Θ.Σ. 10 Βελτίωση ανοιχτού χαρ/ρα γ' θμιας εκαπίδευσης ΕΚΤ Θ.Σ. 10 Βελτίωση πρόσβασης στη ΔβΜ ΕΚΤ συνέπειες οικονομικής κρίσης στον κοινωνικό ιστό αυξανόμενη ανεργία Θ.Σ. 8 Αυτό-απασχόληση, μικρές επιχειρήσεις ΕΚΤ ασθενής φροντίδα ευάλωτων ομάδων Θ.Σ. 9 Βελτίωση πρόσβασης σε υποδομές υγείας, κλπ ΕΤΠΑ Θ.Σ. 2 ΤΠΕ για δημόσιες δράσεις (e-υγεία - τηλεφροντίδα) ΕΤΠΑ αυξανόμενος κίνδυνος φτώχειας Θ.Σ. 9 Τοπικά προγράμματα Απασχόλησης σε υποβαθμ. Περιοχές ΕΚΤ Θ.Σ. 9 Αναζωογόνηση υποβαθμισμένων περιοχών ΕΚΤ Θ.Σ. 9 Κοινωνική οικονομία & επιχειρηματικότητα ΕΚΤ πιέσεις & περιορισμοί της νησιωτικότητας προβληματική προσβασιμότητα Θ.Σ. 7 Ενίσχυση περιφερειακής κινητικότητας ΕΤΠΑ Θ.Σ. 7 Μεταφορές φιλικές προς το περιβάλλον ΕΤΠΑ πιέσεις στο περιβάλλον Θ.Σ. 6 Επενδύσεις σε απορρίμματα ΕΤΠΑ Θ.Σ. 6 Επενδύσεις σε υγρά απόβλητα Τ.Σ. Θ.Σ. 6 Χωρο-διαχείριση (θαλάσσια & χερσαία χωροταξία) (*) ΕΤΠΑ ανάγκη εξοικονόμησης πόρων Θ.Σ. 6 Επενδύσεις στο νερό ΕΤΠΑ Θ.Σ. 4 Ενεργειακή απόδοση ΜΜΕ ΕΤΠΑ Θ.Σ. 4 Ενεργειακή απόδοση δημοσίων υποδομών ΕΤΠΑ Θ.Σ. 6 Προστασία φυσικής & πολιτιστικής κληρονομιάς ΕΤΠΑ περιβαλλοντικοί & πολιτιστικοί πόροι Θ.Σ. 6 Προστασία βιοποικιλότητας ΕΤΠΑ Θ.Σ. 6 Βελτίωση αστικού κλπ περιβάλλοντος (ΟΧΑ) ΕΤΠΑ - ΕΤΑΑ - ΕΤΘΑ Φυσικοί κλπ κίνδυνοι Θ.Σ. 5 Αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων ΕΤΠΑ ΓΕΝ. ΣΤΟΧΟΣ: διαφοροποίηση παραγωγικού συστήματος ΓΕΝ. ΣΤΟΧΟΣ: ενίσχυση κοινωνικού ιστού ΓΕΝ. ΣΤΟΧΟΣ: βιώσιμη διαχείριση περιβάλλοντος & χώρου 10
Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ιονίων Νήσων 2014-2020 (Π.Ε.Π.) Καταρχήν επισημαίνεται ότι, μέσω του εκάστοτε Π.Ε.Π. επιχειρείται η υλοποίηση (σημαντικού) μέρους της Περιφερειακής Στρατηγικής. Πέραν αυτού, στην ίδια κατεύθυνση λειτουργούν (εν μέρει) τα Τομεακά Προγράμματα, καθώς και αυτά της Διασυνοριακής Συνεργασίας. Σημαντικό στοιχείο για την εκπόνηση του Π.Ε.Π. αποτελεί η κατανομή των πόρων, συνολικά και σε επιμέρους κατευθύνσεις. Με βάση την 3 η Εγκύκλιο, στο Π.Ε.Π. Ιονίων Νήσων 2014-2020 κατανέμονται συνολικά (232,5 εκ. ) και ανά Θεματικό Στόχο τα εξής ποσά (σύνολο Δημόσιας Δαπάνης): ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΟΡΩΝ ΣΤΟ ΠΕΠ Ι.Ν. 2014-2020 Θεματικοί Στόχοι Π/Υ ΔΔ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΤΠΑ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΚΤ Π/Υ ΔΔ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΤΠΑ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΚΤ ΘΣ 1 «Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας» (ΕΤΠΑ) ΘΣ 2 «Ενίσχυση της πρόσβασης σε ΤΠΕ, της χρήσης και ποιότητάς τους» (ΕΤΠΑ) ΘΣ 3 «Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων» (ΕΤΠΑ) Κατανομή 3ης Εγκυκλίου Προτεινόμενη Κατανομή από ΠΙΝ 4.529.715 4.529.715 4.529.715 4.529.715 0 4.529.715 4.529.715 4.529.715 4.529.715 0 13.589.145 13.589.145 13.589.145 13.589.145 0 ΔΙΑΦΟΡΑ (ΣΕ ΕΤΠΑ) ΘΣ 4 «Υποστήριξη της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς» (ΕΤΠΑ) ΘΣ 5 «Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, της πρόληψης και της διαχείρισης κινδύνων» (ΕΤΠΑ) 11.934.744 11.934.744 11.934.744 11.934.744 0 10.645.951 10.645.951 10.645.951 10.645.951 0 ΘΣ 6 «Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικής χρήσης των πόρων» (ΕΤΠΑ) 90.579.064 90.579.064 66.578.900 66.578.900-24.000.164 ΘΣ 7 «Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και άρση των εμποδίων σε βασικές υποδομές δικτύων (ΕΤΠΑ) 43.125.831 43.125.831 43.125.831 43.125.831 0 ΘΣ 9 «Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμηση της φτώχειας» (ΕΤΠΑ & ΕΚΤ) 43.405.664 10.103.925 33.301.739 56.707.882 23.406.143 33.301.739 13.302.218 ΘΣ 10 «Επένδυση στην εκπαίδευση, κατάρτιση και επαγγελματική κατάρτιση για την απόκτηση δεξιοτήτων και τη διά 10.103.925 10.103.925 20.801.871 20.801.871 10.697.946 βίου μάθηση» (ΕΤΠΑ) ΣΥΝΟΛΟ ΠΟΡΩΝ ΠΕΠ 232.443.754 199.142.015 33.301.739 232.443.754 199.142.015 33.301.739 Όπως προκύπτει από τον παραπάνω Πίνακα, η Περιφέρεια προτείνει τροποποίηση των πόρων σε 3 Θεματικούς Στόχους και ειδικότερα προτείνει: αύξηση των πόρων (ΕΤΠΑ) στους Θ.Σ. -9- & -10- προς ενίσχυση των υποδομών «υγείας» και εκπαίδευσης», με αντίστοιχη μείωση του Θ.Σ. -6- που αφορά στο «περιβάλλον και τους λοιπούς πόρους». Η αλλαγή αυτή προτείνεται λαμβάνοντας υπόψη ότι: 1. οι Επενδυτικές Προτεραιότητες (και Δράσεις) που αντιστοιχούν στους Θεματικούς Στόχους της Ε.Ε. «1. Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας», «2. Βελτίωση της πρόσβασης σε ΤΠΕ, της χρήσης και ποιότητάς τους» και «3. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και του γεωργικού τομέα (για το ΕΓΤΑΑ) και του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας (για το ΕΤΘΑ)», που καλούνται να στηρίξουν την «Έξυπνη Εξειδίκευση» της Π.Ι.Ν., αλλά και στο Θ.Σ. «4.Υποστήριξη της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς», που καλείται να συμβάλει στον γενικότερο στόχο για «μείωση ρύπων & ενεργειακή εξοικονόμηση», όπως και οι δράσεις του Ε.Κ.Τ. («9.Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμηση της φτώχειας»), διέπονται από τη λογική της «θεματικής συγκέντρωσης πόρων», που παρέχει δυνατότητα ΜΟΝΟ για ΑΥΞΗΣΗ των πόρων. 2.Οι πόροι ΕΤΠΑ των Θ.Σ. -9- και -10- (που αφορούν σε υποδομές υγείας και εκπαίδευσης) είναι ιδιαίτερα περιορισμένοι με βάση την κατανομή της 3 ης εγκυκλίου. 3. Όσον αφορά το «περιβάλλον», θα εκχωρηθούν (3 η εγκύκλιος) πρόσθετοι πόροι του Ταμείου Συνοχής, συνολικού ύψους 18.750.000. 11
Πρόσθετες, χρήσιμες επισημάνσεις όσον αφορά στους διαθέσιμους πόρους (232,5 εκατ. ) είναι και οι ακόλουθες: 1.Οι παραπάνω πόροι εμπεριέχουν το «Αποθεματικό Επίδοσης», που αναλογεί στο ΠΕΠ Ιονίων Νήσων (ποσοστό 6%), το οποίο κατανέμεται αναλογικά σε όλους τους Θ.Σ. 2. Από τους πόρους αυτούς ένα ποσοστό (έως 1,8%) θα αφορά δράσεις Τεχνικής Βοήθειας του Προγράμματος 3.Συζητείται, η δημιουργία Ταμείου για την Φτώχεια, στο οποίο τα Π.Ε.Π. θα συνεισφέρουν σε ποσοστό 2,3% των πόρων τους, για την υλοποίηση αντίστοιχων πολιτικών στις Περιφέρειες. 4. Από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης αναμένεται να εκχωρηθούν στην Περιφέρεια σημαντικοί πόροι για δράσεις του αγροτικού τομέα (σύμφωνα με την 3 η Εγκύκλιο περίπου το 30% των πόρων του Προγράμματος θα εκχωρηθεί στις Περιφέρειες). 5. Πρόσθετοι πόροι θα προβλεφθούν για την Περιφέρεια Ι.Ν. και στο πλαίσιο των λοιπών Τομεακών Προγραμμάτων (ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία», ΕΠ «Υποδομές μεταφορών, περιβάλλον και αειφόρος ανάπτυξη», ΕΠ «Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού, εκπαίδευση & δια βίου μάθηση» και ΕΠ «Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα»), με βάση τη διαβούλευση που έχει ξεκινήσει. Με βάση λοιπόν τη συνολική Περιφερειακή Στρατηγική και την κατανομή των πόρων (βλέπε 3 η εγκύκλιος) και επιχειρώντας παράλληλα έναν καταρχήν επιμερισμό ανάμεσα στο Περιφερειακό και το Τομεακό σκέλος, το Π.Ε.Π. Ιονίων Νήσων 2014-2020 διαρθρώνεται σε Άξονες Προτεραιότητας ως εξής: ΑΑ ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΑΠΑΝΗ (σε εκατ. ) 1 Ενίσχυση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας με ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας & των ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών) 22,2 2 Προστασία του Περιβάλλοντος & Αειφόρος ανάπτυξη 87,6 3 Ενίσχυση υποδομών μεταφορών 42,4 4 Ενίσχυση υποδομών εκπαίδευσης, υγείας & πρόνοιας 43,4 5 Κοινωνική ένταξη & καταπολέμηση της φτώχειας & των διακρίσεων 32,7 6 Τεχνική Βοήθεια ΕΤΠΑ 3,6 7 Τεχνική Βοήθεια ΕΚΤ 0,6 Σ Υ Ν Ο Λ Ο 232,5 Ο Πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει μια συνοπτική αποτύπωση των προτεινόμενων (στη φάση αυτή) δράσεων, με παραπομπή στο χρηματοδοτικό μέσο (Τομεακό Πρόγραμμα ή Π.Ε.Π.). Τέλος υπενθυμίζεται, ότι τα παραπάνω εξειδικεύονται και αναλύονται περισσότερο στο Σχέδιο Π.Ε.Π. 2014-2020 που διαμορφώνεται με βάση το Υπόδειγμα, που προβλέπουν οι Κανονισμοί (βλέπε www.pepionia.gr). 12
Ενίσχυση διαφοροποίησης αγροτικού & αλιευτικού τομέα (πιστοποίηση, προώθηση, ενίσχυση παραγ.μονάδων) Δικτύωση με τουριστικό τομέα συμπεριλαμβανομένου του αλιευτικού τουρισμού Δράσεις κατάρτισης ανθρώπινου δυναμικού σε τομείς RIS Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη αγροτικού χώρου μέσω Τοπικών Κοινοτήτων Χωροθέτηση ζωνών θαλάσσιας αλιείας, υδατοκαλλιέργειας, ημι-εκτατικής κτηνοτροφίας κλπ Δημιουργία πρότυπων αγροκτημάτων, έρευνα για την παραγωγή νέων προϊόντων & ειδών Υποδομές για την υποστήριξη της παραγωγικής εξειδίκευσης (εξηλεκτρισμός, καταφύγια, αρδευτικά κλπ) Ποιοτικός εκσυγχρονισμός παραγωγικού δυναμικού (μεταποίηση, τουρισμός, υπηρεσίες) ΤΑΑ-ΕΚΧΩΡ (RIS) ΤΑΑ- ΤΘΑ-ΕΚΧΩΡ (RIS) ΤΑΑ- (RIS) ΤΑΑ-ΕΚΧΩΡ (RIS) ΤΑΑ-ΤΘΑ (RIS) ΤΑΑ-ΤΘΑ -ΕΚΧΩΡ (RIS) ΤΑΑ-ΕΚΧΩΡ (RIS) Ανάπτυξη νέων προϊόντων & υπηρεσιών & τεχνολ. εκσυγχρονισμός σε τομείς RIS ( ΜΜΕ) ΠΕΠ (RIS) Θ.Σ. ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ Υποδομές για την υποστήριξη της παραγωγικής εξειδίκευσης (θαλάσσιος & θεματικός τουρισμός κλπ) ΠΕΠ (RIS) ΤΟΜΕΑΚΟ (εν μέρει RIS) Επέκταση ευρυζωνικότητας σε απομακρυσμένες περιοχές (ορεινές & Μικρά Νησιά) ΤΟΜΕΑΚΟ (RIS) Ψηφιακές εφαρμογές από ΜΜΕ κυρίως στους τομείς RIS ΤΟΜΕΑΚΟ (RIS) Θ.Σ. 3 Προώθηση επιχειρηματικότητας σε νέους τομείς Ψηφιακές εφαρμογές δημόσιου χαρακτήρα σε τομείς RIS ΠΕΠ (RIS) Θ.Σ. 2 ΤΠΕ για επιχ/σεις & δράσεις (e-πολιτισμός κλπ) Δημιουργία εκκολαπτήριου για την ανάπτυξη της Δ.Ο. ΠΕΠ (RIS) Θ.Σ. 3 Νέα επιχειρηματικά μοντέλα (δικτύωση κλπ) Δημιουργία δικτύων με επίκεντρο τουρισμό, πολιτισμό & ποιοτικά προϊόντα ΠΕΠ (RIS) Θ.Σ. 1 Υποδομές Ε/Κ Εξοπλισμός & υποδομές ΕΤΑΚ ΤΟΜΕΑΚΟ (RIS) Θ.Σ. 1 Έρευνα, cluster, δικτύωση (επιχ,ερευν.κέντρων, ΑΕΙ) Δημιουργία δικτύων"κάθετης" οργάνωσης με συμμετοχή ΑΕΙ σε τομείς RIS ΠΕΠ (RIS) Θ.Σ. 1 Ερευνητικό δυναμικό, δικτύωση, μεταπτυχιακά Οργάνωση μεταπτυχιακών, προσέλκυση ερευνητών και δικτύωση ΑΕΙ, ιδίως σε τομείς RIS ΤΟΜΕΑΚΟ (RIS) Θ.Σ. 3 Ενίσχυση ΜΜΕ για Καινοτομία Δημιουργία αποκεντρωμένης δομής (με αντένες) για προώθηση καινοτομίας & πιστοποίησης σε τομείς RIS ΠΕΠ (RIS)????? Ανάπτυξη καινοτόμου νεανικής (κυρίως) επιχειρηματικότητας σε τομείς RIS ΠΕΠ (RIS) Βελτίωση ψηφιακών δεξιοτήτων & προσόντων μέσω κατάρτισης ΕΚΧΩΡ (RIS) Θ.Σ. 10 Επενδύσεις σε εκπαίδευση, δεξιότητες, ΔβΜ (κατάρτιση ανέργων) Κατάρτιση επιχειρηματικών & εργαζομένων σε τομείς RIS ΕΚΧΩΡ (RIS) Θ.Σ. 3 Προσαρμοστικότητα εργαζομένων & επιχειρηματιών Συμπλήρωση υποδομών αθμιας και βθμιας εκπαίδευσης ΠΕΠ Θ.Σ. 10 Επενδύσεις σε εκπαίδευση, δεξιότητες, ΔβΜ (υποδομές) Λειτουργία ολοήμερων σχολείων, ενισχυτική διδασκαλία, βελτίωση μεθόδων διδασκαλίας ΤΟΜΕΑΚΟ Θ.Σ. 10 Μείωση σχολικής διαρροής "Άνοιγμα" ΑΕΙ στην κοινωνία μέσω διασύνδεσης, θερινών τμημάτων, δικτύωση με ΑΕΙ κλπ ΤΟΜΕΑΚΟ Θ.Σ. 10 Βελτίωση ανοιχτού χαρ/ρα γ' θμιας εκαπίδευσης Δικτύωση Κέντρων ΔβΜ με τοπική κοινότητα- συνάφεια προγρ/των με τοπική αγορά ΤΟΜΕΑΚΟ Θ.Σ. 10 Βελτίωση πρόσβασης στη ΔβΜ Ψηφιακές εφαρμογές δημόσιου χαρακτήρα σε τομείς εκπαίδευσης & ΔβΜ ΤΟΜΕΑΚΟ Ενίσχυση μικρής κλίμακας επιχ/κής δραστηριότητας & θέσεων εργασίας σε τομείς RIS ΕΚΧΩΡ (RIS) Πρόσβαση σε δομές υγείας & κοινων. Φροντίδας για πληττόμενες ομάδες (ΒσΣ, HealthNet, ΑΜΕΑ κλπ δομές) ΠΕΠ Θ.Σ. 8 Αυτό-απασχόληση, μικρές επιχειρήσεις Συμπλήρωση και ολοκλήρωση υποδομών στους τομείς υγείας, πρόνοιας & ψυχικής υγείας ΠΕΠ Ψηφιακές εφαρμογές δημόσιου χαρακτήρα σε τομείς υγείας - τηλεφροντίδας ΠΕΠ( εν μέρει RIS) Θ.Σ. 9 ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑ που ακολουθεί: Θ.Σ.: Θεματικός Στόχος (11 Θ.Σ. Κανονισμού) RIS: Στρατηγική για την Έξυπνη Εξειδίκευση ΤΑΑ: Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης ΤΘΑ: Ταμείο Θάλασσας-Αλιείας ΤΟΜΕΑΚΟ: ένα από τα 4 Τομεακά Προγράμματα ΤαμΣυν: Ταμείο Συνοχής ΕΚΧΩΡ: αναμενόμενη εκχώρηση πόρων Βελτίωση πρόσβασης σε υποδομές υγείας, κλπ Δ Ρ Α Σ Ε Ι Σ Θ.Σ. 2 ΤΠΕ για δημόσιες δράσεις (e-υγεία - τηλεφροντίδα) Στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης & απασχόλησης σε υποβαθμ. περιοχές (Μικρά Νησιά κλπ) ΠΕΠ Θ.Σ. 9 Προώθηση της κοινωνικής επιχ/τας σε τομείς φροντίδας, περιβαλ. & πολιτιστ.πόρων -θερμοκοιτίδα Κ.Ο. ΠΕΠ(εν μέρει RIS) Θ.Σ. 9 Αναζωογόνηση υποβαθμισμένων περιοχών Υποδομές οδικής διασύνδεσης πυλών εισόδου με απομ. περιοχές & τουριστ. οικισμούς της ενδοχώρας, με έμφαση στην οδική ΠΕΠ Θ.Σ. 9 Κοινωνική οικονομία & επιχειρηματικότητα Υποδομές οδικής διασύνδεσης πυλών εισόδου με αστικά κέντρα (πόλη - λιμάνι -αεροδρόμιο) ΠΕΠ (RIS) Πιστοποίηση (SSS) λιμενικών υποδομών & υπηρεσιών λιμένων διασύνδεσης με ΔΔΜ ΠΕΠ & AIRS - (RIS) Ολοκλήρωση και δικτύωση λιμενικών υποδομών μεταφοράς επισκεπτών (κρουαζιέρας, ιστιοπλ) (RIS) Θ.Σ. 7 Ενίσχυση περιφερειακής κινητικότητας Δημιουργία -δικτύωση υποδομών μικρής κλίμακας για υδατοδρόμια, ελικοδρόμια κλπ ΠΕΠ Θ.Σ. 7 Μεταφορές φιλικές προς το περιβάλλον Υποδομές ΟΔΣΑ σε συνδαισμό με δράσεις ανακύκλωσης & επαναχρησιμοποίησης ΤΟΜΕΑΚΟ Ολοκλήρωση υποδομών σε δίκτυα & εγκ/σεις ΒΙΟΚΑ στο πλαίσιο της Κοιν. Οδηγίας ΠΕΠ - Τα.μ.Συν. Θ.Σ. 6 Επενδύσεις σε απόβλητα Ολοκλήρωση & συμπλήρωση χωροταξικού σχεδιασμού ΤΟΜΕΑΚΟ Θ.Σ. 6 Χωρο-διαχείριση (θαλάσσια & χερσαία χωροταξία) Παρεμβάσεις & μέτρα διαχείρισης λεκανών απορροής, εμπλουτισμού και μείωσης απωλειών πόσιμου νερού ΠΕΠ( εν μέρει RIS) Θ.Σ. 6 Επενδύσεις στο νερό Αξιοποίηση εναλλακτικών δυνατοτήων ύδρευσης (φράγματα, λιμνοδεξαμενές κλπ) ΤΟΜΕΑΚΟ Θ.Σ. 4 Ενεργειακή απόδοση ΜΜΕ Αξιοποίηση συστημάτων ΑΠΕ & ενεργειακής απόδοσης σε ΜΜΕ (κυρίως τουρισμού) ΤΟΜΕΑΚΟ (RIS) Θ.Σ. 4 Ενεργειακή απόδοση δημοσίων υποδομών Προώθηση ενεργειακής αειφορίας σε απομονωμένες περιοχές (Μικρά Νησιά) ΠΕΠ Θ.Σ. 6 Προστασία φυσικής & πολιτιστικής κληρονομιάς Αξιοποίηση ΑΠΕ & συστημάτων ενεργειακής απόδοσης σε δημόσιες υποδομές & δίκτυα ΠΕΠ( εν μέρει RIS) Θ.Σ. 6 Προστασία βιοποικιλότητας Αξιοποίηση συστημάτων εξοικονόμισης στην κατοικία (παραδοσιακοί οικισμοί & ιστορικά κέντρα) ΠΕΠ Θ.Σ. 6 Βελτίωση αστικού κλπ περιβάλλοντος Προστασία & ανάδειξη αρχαιολ., μνημειακού, αρχειακού, αρχιτεκτ. & άυλου πολιτιστικού πλούτου ΠΕΠ(εν μέρει RIS) Θ.Σ. 5 Αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων Ενίσχυση της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας - προώθηση τοπικού πολιτισμού ΠΕΠ(εν μέρει RIS) Διασύνδεση & προβολή στοιχείων πολιτιστικου ενδιαφέροντος (μουσεία, διαδρομές) ΠΕΠ (RIS) Προστασία, διαχείριση, ήπια αξιοποίηση οικοσυστημάτων & περιοχών φυσικού κάλλους ΠΕΠ (RIS) Διασύνδεση & προβολή οικοσυστημάτων και τοπίων (διαδρομές & δίκτυα) ΠΕΠ (RIS) Περιβαλλοντική αναβάθμιση, βιώσιμες αστικές μεταφορές, βιοκλιματική αναβάθμιση χώρων ΠΕΠ Δράσεις σχεδιασμού, πρόληψης, προειδοποίησης, διαχείρισης συνεπειών φυσικών κινδύνων ( Π.Π.,σεισμοί, πυρκαγιές, θάλασσα κλπ) ΠΕΠ( εν μέρει RIS) Δράσεις για το μετριασμό των επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή (πλυμμήρες, διάβρωση κλπ) ΠΕΠ Επιμερισμός ΑΞ 1: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 22,2 εκατ. ΑΞΟΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΠ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 2014-2020 ΑΞ2: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΑΕΙΦΟΡΙΑ 87,6 εκατ. ΑΞ3.ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 42,4 εκατ. ΑΞ4.ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ 43,4 εκατ. ΑΞ5: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ 32,7 εκατ. 13 ΤΕΧΝΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ 4,2 εκατ.
Λοιπές Στρατηγικές που άπτονται της Περιφερειακής Στρατηγικής της Π.Ι.Ν. 2014-2020 Α. Στρατηγική Αγροτικής Ανάπτυξης της χώρας Τα βασικά προβλήματα του αγροτικού χώρου στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, έχουν να κάνουν επίσης με τη γενικά χαμηλή ανταγωνιστικότητα, την υστέρηση του ανθρώπινου δυναμικού σε προσόντα και δεξιότητες, την ανεπάρκεια δια-τομεακών συνδέσεων, καθώς και τις «συγκρούσεις» με άλλες δραστηριότητες, το περιβάλλον και τους πόρους. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών επιδιώκεται στο πλαίσιο της περιφερειακής στρατηγικής: - η ενθάρρυνση της τοπικής παραγωγής με επικέντρωση στο «Καλάθι προϊόντων της Περιφέρειας», με: επενδύσεις στις αγροτικές (κυρίως νέες) εκμεταλλεύσεις (π.χ. νέα προϊόντα τοπικής βιοποικιλότητας) και στη μεταποίηση, υποδομές (πρόσβασης στις εκμεταλλεύσεις, εξοικονόμησης ενέργειας-εξηλεκτρισμού, διατήρησης βιοποικιλότητας, αρδεύσεις), συστήματα ποιότητας γεωργικών προϊόντων και τροφίμων, βιολογική γεωργία, δράσεις πληροφόρησης αγροτών - η προώθηση της ολοκληρωμένης ανάπτυξης αγροτικών περιοχών στην κατεύθυνση της παραγωγικής εξειδίκευσης (με υποδομές και ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, συμπεριλαμβανομένης της προώθησης μηγεωργικών δραστηριοτήτων σε αγροτικές περιοχές και της δημιουργίας πόλων παραγωγικής εξειδίκευσης) - η εξειδίκευσή του ανθρώπινου δυναμικού σε τομείς τοπικού ενδιαφέροντος (προγράμματα κατάρτισης και Δια βίου Μάθησης σε τομείς όπως π.χ. οι ορθές γεωργικές πρακτικές, η καλή διαβίωση των ζώων, η τοπική γαστρονομία και οι σύγχρονες τεχνικές και μέθοδοι παραγωγής) - η εισαγωγή της έρευνας & καινοτομίας στην παραγωγική διαδικασία σε συνδυασμό με την προώθηση της έρευνας σε επιλεγμένους τομείς με πλεονέκτημα (π.χ. πρότυπα αγροκτήματα, νέες χρήσεις φυσικών προϊόντων, νεανική καινοτόμος επιχειρηματικότητα) - η προώθηση συνεργασιών του αγροτικού τομέα με του άλλους τομείς ή κλάδους παραγωγής (δημιουργία «οριζόντιων» & «κάθετων» δικτύων: παραγωγών τοπικών προϊόντων, δίκτυα διασύνδεσης τοπικής παραγωγής με μεταποίηση και κατανάλωση), ομάδες και οργανώσεις παραγωγών (για από κοινού διάθεση προϊόντων, προώθηση της καινοτομίας, προσαρμογή στις απαιτήσεις της αγοράς κλπ) κ.ά. και η - η ορθολογικότερη διαχείριση των φυσικών κλπ πόρων με προοπτική αειφορίας, μέσω: υποδομών πρόληψης και προστασίας (αντιπυρικές ζώνες, αποκατάσταση δασικού δυναμικού, βιοποικιλότητα κλπ), ανάπτυξης μη γεωργικών δραστηριοτήτων (παραγωγική εκμετάλλευση υποπροϊόντων, υπολειμμάτων και αποβλήτων από βασικές καλλιέργειες) Οι επιδιώξεις αυτές της Περιφερειακής Στρατηγικής συνάδουν με τις προτεραιότητες της νέας Ευρωπαϊκής Αγροτικής Πολιτικής για: - προώθηση της μεταφοράς γνώσεων και της καινοτομίας στη γεωργία, στη δασοπονία και στις αγροτικές περιοχές - ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας & της βιωσιμότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων & διαχείριση κινδύνων - προώθηση της κοινωνικής ένταξης, της μείωσης της φτώχειας και της οικονομικής ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών - αποκατάσταση, διατήρηση και ενίσχυση των οικοσυστημάτων που συνδέονται με τη γεωργία και τη δασοπονία - προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων Οι παραπάνω επιδιώξεις της Περιφερειακής Στρατηγικής θα προσεγγιστούν ΚΥΡΙΩΣ με τη συμβολή των πόρων των Τομεακών Πολιτικών Αγροτικής Ανάπτυξης και Θάλασσας-Αλιείας. 14
Β. Τομεακές Στρατηγικές & Πολιτικές, όπως αυτές αποτυπώνονται στο νέο ΕΣΠΑ. Η συνεισφορά των λοιπών Τομεακών Πολιτικών και η συνακόλουθη συμβολή τους με πόρους, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την υλοποίηση της Περιφερειακής Στρατηγικής, ιδιαίτερα δε των θεμάτων που άπτονται της Περιφερειακής Στρατηγικής για την «Έξυπνη Εξειδίκευση». Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μέσω των Τομεακών Πολιτικών: - για την «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία», είναι αναγκαία η συνεισφορά στο πλαίσιο των Επενδυτικών Προτεραιοτήτων : ΤΠΕ για επιχ/σεις & δράσεις ( Ψηφιακές εφαρμογές από ΜΜΕ & δημόσιους φορείς για την προώθηση της δημιουργικής οικονομίας κλπ - RIS 2 ) Ερευνητικό δυναμικό, δικτύωση, μεταπτυχιακά (Οργάνωση μεταπτυχιακών, προσέλκυση ερευνητών και δικτύωση ΑΕΙ, ιδίως σε τομείς RIS) Υποδομές Έρευνας και Καινοτομίας (υποδομές ερευνητικών κέντρων Περιφέρειας - RIS) Προώθηση επιχειρηματικότητας σε τομείς για τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας (Εκσυγχρονισμός παραγωγικού δυναμικού, μεταποίηση, τουρισμός, υπηρεσίες, «πράσινη» επισιρηματικότητα) - για την «Ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού, την Εκπαίδευση και τη Δια Βίου Μάθηση» είναι αναγκαία η συνεισφορά στο πλαίσιο των Επενδυτικών Προτεραιοτήτων : Μείωση σχολικής διαρροής, Βελτίωση ανοιχτού χαρ/ρα γ'θμιας εκπαίδευσης, Βελτίωση πρόσβασης στη ΔβΜ (RIS) Επενδύσεις σε εκπαίδευση, δεξιότητες, ΔβΜ (κατάρτιση ανέργων κυρίως σε τομείς RIS) Προσαρμοστικότητα εργαζομένων & επιχειρηματιών (Κατάρτιση επιχειρηματικών & εργαζομένων σε τομείς RIS) Αυτο-απασχόληση, μικρές επιχειρήσεις (Ενίσχυση μικρής κλίμακας επιχ/κής δραστηριότητας & θέσεων εργασίας σε τομείς RIS ) - για «Υποδομές Μεταφορών, το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη» είναι αναγκαία η συνεισφορά στο πλαίσιο των Επενδυτικών Προτεραιοτήτων : Επενδύσεις σε απόβλητα (υποδομές ΟΔΣΑ σε συνδυασμό με δράσεις ανακύκλωσης & επαναχρησιμοποίησης) Επενδύσεις στο νερό (Αξιοποίηση εναλλακτικών δυνατοτήτων ύδρευσης π.χ. φράγματα, λιμνοδεξαμενές κλπ) Ενεργειακή απόδοση ΜΜΕ και κατοικίας (αξιοποίηση συστημάτων ΑΠΕ & ενεργειακής απόδοσης σε ΜΜΕ (κυρίως τουρισμού) & εν μέρει κατοικία) Ολοκλήρωση χωρικού & χωροταξικού σχεδιασμού 2 R.I.S.: Περιφερειακή Στρατηγική για την «Έξυπνη Εξειδίκευση» 15
Γ. Στρατηγική της «Μακρο-περιφέρειας Αδριατικής Ιονίου» Ορισμένα προβλήματα και ανάγκες της Περιφέρειας, έχουν ευρύτερη διάσταση και εμβέλεια, αποτελώντας «κοινό τόπο» για το θαλάσσιο χώρο Αδριατικής και Ιονίου. Επομένως, η αποτελεσματική αντιμετώπισή τους προϋποθέτει τη δραστηριοποίηση και συνεργασία στο πλαίσιο της Στρατηγικής για τη «Μακρο-Περιφέρεια Αδριατικής Ιονίου». Ακόμη, σε άλλες περιπτώσεις, η ευρύτερη συνεργασία δημιουργεί τις προϋποθέσεις πολλαπλάσιων ωφελειών για όλες τις πλευρές. Έτσι, στο θαλάσσιο χώρο Αδριατικής Ιονίου, η προστασία του θαλάσσιου και παράκτιου περιβάλλοντος, η επιχειρηματική συνεργασία σε δραστηριότητες της θαλάσσιας οικονομίας, η βελτίωση των συνθηκών διασύνδεσης του ευρύτερου χώρου και η αξιοποίηση των πολλαπλών πόρων, αποτελούν κοινά προβλήματα, ανάγκες και προκλήσεις, που η ευρύτερη συνεργασία θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση και τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας. Ορισμένες από τις επιδιώξεις της Περιφερειακής Στρατηγικής της Π.Ι.Ν. 2014-2020, που συνάδουν με την Στρατηγική της «Μακρο-Περιφέρειας Αδριατικής Ιονίου» είναι: - η προστασία θαλάσσιου περιβάλλοντος και η εξωστρέφεια του αλιευτικού τομέα (συνεργασίες στον τομέα αλιείας-ιχθυοκαλλιέργειας «ανοικτής θάλασσας», θαλάσσια χωροταξία, ποιότητα & κοινή προώθηση αλιευτικών προϊόντων, διαφοροποίηση αλιευτικού τομέα, θαλάσσια βιο-τεχνολογία, ενίσχυση έρευνας & καινοτομίας κ.ά.) στο πλαίσιο της θεματικής επιδίωξης για τη «Θαλάσσια Ανάπτυξη» - η βελτίωση της θαλάσσιας συνδετικότητας ( δίκτυο συνδυασμένων μεταφορών, 3πλή πιστοποίηση σε «υπηρεσίες, ασφάλεια, οικολογικό αποτύπωμα», καθώς και δικτύωση λιμένων, υποστήριξη ευέλικτων μεταφορών μέσω υδατοδρομίων, παροχή ψηφιακών υπηρεσιών κλπ) στο πλαίσιο της θεματικής επιδίωξης για τη «Συνδετικότητα της Περιφέρειας» - η προστασία του παράκτιου χώρου και περιβάλλοντος (προστασία & ανάδειξη θαλάσσιας βιοποικιλότητας, παρακολούθηση και πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης, δικτύωση παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων, Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης κ.ά.) στο πλαίσιο της θεματικής επιδίωξης για τη «Διατήρηση, προστασία & βελτίωση της ποιότητας του Περιβάλλοντος» - η αξιοποίηση τουριστικών, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών πόρων ( δημιουργία τουριστικών διαδρομών, ανάδειξη της διαφοροποίησης προϊόντων & υπηρεσιών, δικτύωση πόλεων, διασύνδεση με ενδοχώρα μέσω της γαστρονομίας κ.ά.) στο πλαίσιο της θεματικής επιδίωξης για την «Αύξηση της περιφερειακής Ελκυστικότητας» Κάποιες από τις επιδιώξεις αυτές είναι δυνατόν να προωθηθούν αυτοτελώς στο πλαίσιο της Περιφερειακής Στρατηγικής των Ιονίων Νήσων. Όμως, η επίτευξη μεγαλύτερου αποτελέσματος προϋποθέτει την αντιμετώπισή τους στο πλαίσιο της ευρύτερης δια-περιφερειακής συνεργασίας και στρατηγικής, επομένως σε μεγάλο βαθμό θα προσεγγιστούν με τη συμβολή των πόρων των Πολιτικών Δια-συνοριακής-συνεργασίας. 16
17
Δ. Η Περιφερειακή Στρατηγική για την «Έξυπνη Εξειδίκευση» Η «Στρατηγική για την Έξυπνη Εξειδίκευση» αποτελεί βασική συνιστώσα της συνολικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Για την Περιφέρεια ο όρος «έξυπνη εξειδίκευση» παραπέμπει στον εντοπισμό των μοναδικών χαρακτηριστικών & μέσων που διαθέτει, την επισήμανση των συγκριτικών ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της και τέλος, τη συγκέντρωση τοπικών παραγόντων και πόρων γύρω από ένα όραμα για το μέλλον, που άγεται από την αριστεία. Για δε το παραγωγικό δυναμικό σημαίνει, τη δημιουργία νέας προστιθέμενης αξίας από υφιστάμενες δραστηριότητες και την ανάπτυξη νέων προϊόντων & υπηρεσιών, αξιοποιώντας τις τεχνολογίες, τα αποτελέσματα της έρευνας, την καινοτομία και τις συνεργασίες. Η στρατηγική αυτή, που εκπονείται «εκ των κάτω» με ευρεία διαβούλευση, καταλήγει στην επιλογή ενός περιορισμένου αριθμού τομεακών (κλαδικών) προτεραιοτήτων και στην υιοθέτηση ενός κοινού οράματος. και δράσεων προς υλοποίηση. Τα Ιόνια Νησιά, κατατάσσονται στην ομάδα περιφερειών της χώρας «με μεγάλες δυνατότητες στον τομέα του τουρισμού, αλλά εξαιρετικά χαμηλή καινοτομία» 3. Για την ακρίβεια, πρόκειται για μία από τις λιγότερο δυναμικές ελληνικές περιφέρειες στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, παρά τα σημαντικά βήματα που επιτελούνται, ιδίως από την πλευρά των Ακαδημαϊκών της Ιδρυμάτων. Η υφιστάμενη παραγωγική εξειδίκευση της Περιφέρειας, εκμεταλλευόμενη τους κοινούς για όλα τα νησιά φυσικοπολιτιστικούς πόρους έχει οδηγήσει σε μεγάλο βαθμό, σε αγροτικές μονοκαλλιέργειες που χαρακτηρίζονται από παραδοσιακότητες, σε ένα μοντέλο τουριστικής δραστηριότητας που το χαρακτηρίζει η «μαζικότητα» και σε παράκτιες δραστηριότητες (μαζικός παράκτιος τουρισμός, παράκτια αλιεία & ιχθυοκαλλιέργεια) που δημιουργούν «συγκρούσεις». Αντίθετα, η νέα, «έξυπνη» εξειδίκευση επικεντρώνεται στην παραγωγή τυπικών προϊόντων αγροδιατροφής, στον ποιοτικό και θεματικό τουρισμό, σε καλύτερη αξιοποίηση του παράκτιου και θαλάσσιου χώρου με αποφυγή συγκρούσεων και τέλος στην ανάδειξη της ξεχωριστής (πολιτιστικής) ταυτότητας και την σύνδεσή της με παραγωγικές ευκαιρίες. Έτσι, διαφαίνεται σκόπιμο οι επιμέρους πολιτικές και παρεμβάσεις να εστιάσουν στις ακόλουθες τομεακές προτεραιότητες: Α. Ποιοτικός & θεματικός Τουρισμός (διεύρυνση της αλυσίδας αξίας, διαφοροποίηση προϊόντος, αναβάθμιση υποδομών και παρεχομένων υπηρεσιών, χρήση καθαρών τεχνολογιών) Β. Δημιουργική Οικονομία (βασισμένη στην πολιτιστική ταυτότητα & παράδοση, στις σύγχρονες τεχνολογίες και στο σύγχρονο πολιτισμό) Γ. Βιο-οικονομία & Αγροδιατροφή (αξιοποίηση των δυνατοτήτων παραγωγής τυπικών προϊόντων, χρήσης νέων μεθόδων π.χ. βιοκαλλιέργειες- στην κατεύθυνση της δημιουργίας γαστρονομικής ταυτότητας) Δ. Θαλάσσια Οικονομία (επιδίωξη για βιώσιμο παράκτιο & θαλάσσιο τουρισμό, περιβάλλον και πολιτισμό, αλιεία και θαλάσσια βιοτεχνολογία) Η παραπάνω στρατηγική έχει στόχο την σταδιακή ανάπτυξη και καθιέρωση ενός βιώσιμου οικονομικού μοντέλου που θα βασίζεται στην σύνδεση γαιών, γαστρονομίας και φιλοξενίας με όρους ποιότητας, εντοπιότητας και περιβαλλοντικής αειφορίας. Αποτελεί δε, μια προσέγγιση, η οποία ξεπερνά τα αυστηρά όρια του τουρισμού, αλλά και της αγροτικής παραγωγής, γεφυρώνοντας τους δυο πιο αναγνωρίσιμους οικονομικούς κλάδους της ΠΙΝ. Παράλληλα, η διεύρυνση των δυνατοτήτων επωφελούς συσχέτισης με το θαλάσσιο στοιχείο (γαλάζια οικονομία, πλέον του τουρισμού και της αλιείας), οφείλει να αποτελεί σταθερή αναπτυξιακή ανησυχία. 3 Σχετική εμπειρογνωμοσύνη Ε.Ε. 18
Η περιφερειακή Στρατηγική της Π.Ι.Ν. 2014-2020 Όραμα της στρατηγικής αυτής είναι η «Επανάκτηση της ελκυστικότητας με την αξιοποίηση της γνώσης». Σημειωτέον ότι έως το πρόσφατο παρελθόν τα Ιόνια Νησιά συγκαταλέγονταν στις πλέον ελκυστικές Περιφέρειες της Ευρώπης4, και στόχος είναι η επάνοδος στη θέση αυτή, με τη συνδρομή της γνώσης (καινοτομία κλπ). Το όραμα αναλύεται σε γενικούς στόχους, που είναι: -η αναδιάταξη του παραγωγικού προτύπου με έμφαση στην «έξυπνη εξειδίκευση» (που συνεισφέρει στο γενικό στόχο της Π.Σ. για «Διαφοροποίηση του παραγωγικού συστήματος») -η ενεργοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού στην κατεύθυνση της παραγωγικής εξειδίκευσης (που συνεισφέρει στους γενικούς στόχους της Π.Σ. για «Διαφοροποίηση του παραγωγικού συστήματος» και «Ενίσχυση του κοινωνικού ιστού») -η δημιουργία πόλων θεματικής εξειδίκευσης στο πλαίσιο Ο.Χ.Α. (που συνεισφέρει στους γενικούς στόχους της Π.Σ. για «Διαφοροποίηση του παραγωγικού συστήματος» και «Διαχείριση περιβάλλοντος και χώρου») -η υποστήριξη (με υποδομές) του προωθούμενου παραγωγικού προτύπου (που συνεισφέρει στο γενικό στόχο της Π.Σ. για «Διαχείριση περιβάλλοντος και χώρου») Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει ενότητες δράσεων που καλύπτουν τα πεδία της έρευνας, των ψηφιακών τεχνολογιών, της επιχειρηματικότητας και των δικτυώσεων, του ανθρώπινου δυναμικού, των υποστηρικτικών δράσεων δημόσιου χαρακτήρα, των συναφών υποστηρικτικών υποδομών, καθώς και μηχανισμό υποστήριξης και παρακολούθησης. Επίσης, προτείνει ένα συγκερασμό επιμέρους στοιχείων/τομέων προτεραιότητας της «έξυπνης εξειδίκευσης», με την Ολοκληρωμένη προσέγγιση της Χωρικής Ανάπτυξης, στηριζόμενο στα τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της κάθε νησιωτικής ενότητας, επιδιώκοντας έτσι τη δημιουργία πόλων θεματικής εξειδίκευσης. Η Περιφερειακή Στρατηγική για την «Έξυπνη Εξειδίκευση» της Π.Ι.Ν. συνάδει και συνεισφέρει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην γενικότερη Περιφερειακή Στρατηγική 2014-2020, όπως αποτυπώνεται στο σχήμα που ακολουθεί: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Π.Ι.Ν. 2014-2020 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ «ΕΞΥΠΝΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ» Π.Ι.Ν. 2014-2020 4 Μελέτη ESPON (2011) 19