ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... IX ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... XI ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... ΧΧΙΙΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Ο προβληματισμός για τον Ευρωπαϊκό Αστικό Κώδικα... 1 1.1. Η δυσκολία οριοθέτησης του Ευρωπαϊκού Αστικού Κώδικα... 2 1.1.1. Η προσέγγιση που επικρατεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 2 α) Η πλειονότητα των ορισμών από τα Κράτη μέλη... 2 β) Ο ορισμός που υιοθετήθηκε από τις Ευρωπαϊκές Αρχές... 4 1.1.2. Η τάση που απορρέει από τα σχέδια κωδικοποίησης... 8 α) Ο περιορισμός του σχεδίου κωδικοποίησης στο ενοχικό δίκαιο και ιδίως στο δίκαιο των συμβάσεων... 9 β) Η επέκταση στο οικογενειακό δίκαιο... 12 1.2. Η δύσκολη αναζήτηση αρμοδιότητας για τη θέσπιση ενός Ευρωπαϊκού Αστικού Κώδικα... 13 1.2.1. Αστικοί κώδικες και ομοσπονδιακό σύστημα- το παράδειγμα της Γερμανίας... 13 1.2.2. Η αναζήτηση της βάσης της δημοκρατικής νομιμότητας για την ευρωπαϊκή κωδικοποίηση... 16 2. Το ενδιαφέρον για το περιεχόμενο και τη νομική μορφή του ευρωπαϊκού δικαίου των συμβάσεων... 19 2.1. Η σκοπιμότητα του ευρωπαϊκού δικαίου των συμβάσεων... 19 2.2. Ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων και συμβατική διακυβέρνηση... 23 Ι. Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ 1. Από το Κοινοτικό κεκτημένο στο δίκαιο των συμβάσεων στο Κοινό Πλαίσιο Αναφοράς... 31 1.1. Η εμφάνιση και ο προσδιορισμός του Κοινοτικού κεκτημένου... 31 1.2. Οι στόχοι του Κοινού Πλαισίου Αναφοράς... 35 1.3. Η εκπόνηση του Κοινού Πλαισίου Αναφοράς... 38 1.3.1. Παρουσίαση του Σχεδίου του Κοινού Πλαισίου Αναφοράς... 38 1.3.2. Παρουσίαση του Γαλλικού ακαδημαϊκού σχεδίου... 41 1.3.3. Σύγκριση μεταξύ των ακαδημαϊκών σχεδίων... 43 1.4. Το πολιτικό Κοινό Πλαίσιο Αναφοράς... 44 1.4.1. Ο περιορισμός του Κοινού Πλαισίου Αναφοράς στο δίκαιο των συμ-
XII Περιεχόμενο και Νομική Μορφή Ευρωπαϊκού Δικαίου των Συμβάσεων βάσεων... 44 1.4.2. Η μελέτη της ομάδας εμπειρογνωμόνων σχετικά με τις καταναλωτικές και διεπιχειρηματικές συμβάσεις... 47 1.4.3. Η Πρόταση κανονισμού της 11ης Οκτωβρίου 2011 σχετικά με τη θέσπιση κοινού ευρωπαϊκού δικαίου των πωλήσεων... 48 2. Από την ελάχιστη εναρμόνιση στη στοχοθετημένη εναρμόνιση: Η Ο- δηγία 2011/83/ΕΕ για τα δικαιώματα των καταναλωτών... 49 2.1. Η δημιουργία της Οδηγίας 2011/83/ΕΕ για τα δικαιώματα των καταναλωτών... 49 2.1.1. Η σχέση της αναθεώρησης του Κοινοτικού κεκτημένου και του Κοινού Πλαισίου Αναφοράς... 53 2.1.2. Η διφορούμενη σχέση μεταξύ Κοινού Πλαισίου Αναφοράς και αναθεώρησης του Κοινοτικού κεκτημένου για την προστασία του καταναλωτή... 55 2.2. Οι διαφορές μεταξύ της Οδηγίας 2011/83/ΕΕ και του Κοινού Πλαισίου Αναφοράς... 57 2.2.1. Σχετικά με τη νομική μορφή τους... 57 2.2.2. Σχετικά με το περιεχόμενό τους... 59 ΙΙ. ΈΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ 1. Η διάκριση μεταξύ αστικού και εμπορικού δικαίου... 61 2. Η ανάγκη ένταξης του δικαίου της προστασίας του καταναλωτή στο ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων... 65 3. Το ευρωπαϊκό δίκαιο της προστασίας του καταναλωτή: Κλάδος του αστικού δικαίου... 69 3.1. Η διαδικασία επιρροής και δανεισμού... 69 3.1.1. Η επιρροή από τα κράτη μέλη... 69 3.1.2. Η επιρροή από το διεθνές δίκαιο... 71 3.2. Η ευρωπαϊκή δημιουργία... 76 3.3. Το ασαφές περιεχόμενο... 77 III. Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΘΕΣΠΙΣΗΣ ΠΡΑΞΗΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ 1. Οι αποκλίσεις των εθνικών δικαίων... 83 1.1. Το παράδειγμα της σύναψης της σύμβασης... 83 1.2. Το παράδειγμα της τροποποίησης της σύμβασης... 84 1.3. Το παράδειγμα της ανάκλησης της πρότασης... 85 1.4. Οι αποκλίσεις: παράγοντας έκπληξης στο διεθνές επίπεδο... 87 2. Η συμβολή των κωδικοποιήσεων των θεωρητικών του δικαίου στην εξάλειψη των αποκλίσεων: Οι Αρχές PECL και UNIDROIT και το DCFR 88 3. Εναλλακτικές λύσεις εκτός ευρωπαϊκής πράξης για το δίκαιο των συμβάσεων... 93
Πίνακας Περιεχομένων XIII 4. Η ευρωπαϊκή πράξη για το δίκαιο των συμβάσεων: Εναλλακτική λύση ή συνύπαρξη;... 95 4.1. Επιχειρήματα υπέρ της αντικατάστασης των εθνικών συμβατικών δικαίων από μία ευρωπαϊκή πράξη σχετικά με τις συμβάσεις... 95 4.2. Επιχειρήματα υπέρ της συνύπαρξης διαφορετικών συστημάτων δικαίου... 97 5. Προς μία παγκόσμια εναρμόνιση του δικαίου των συμβάσεων... 103 5.1. Οι Αρχές UNIDROIT... 103 5.2. Οι Αρχές του Αστικού και Εμπορικού Δικαίου της Ασίας και ο Ενιαίος Νόμος Συμβάσεων της Αφρικής... 105 5.3. Η επιρροή των Αρχών PECL και UNIDROIT σε εθνικό επίπεδο... 105 5.4. Η επιρροή των Αρχών PECL και UNIDROIT στη διαμόρφωση ενός παγκοσμίου δικαίου συμβάσεων... 107 IV. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤO ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 1. Προς έναν ευρωπαϊκό κώδικα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου... 111 2. Ο προσδιορισμός του πεδίου εφαρμογής των κανονισμών Βρυξέλλες Ι, Ρώμη Ι και ΙΙ... 112 3. Διάκριση μεταξύ σύμβασης και αδικοπραξίας στο αγγλικό δίκαιο... 113 4. Η αυτοτελής έννοια... 114 4.1. Η αυτοτέλεια της έννοιας «διαφοράς εκ συμβάσεως»... 115 4.1.1. Ορισμός του αυτοτελούς χαρακτηρισμού... 115 4.1.2. Η αυτοτέλεια της διαφοράς εκ συμβάσεως... 116 4.1.3. Η αμφισημία της αυτοτελούς ερμηνείας της διαφοράς εκ συμβάσεως.. 116 4.1.4. Η βάση της προσφυγής στο συγκριτικό δίκαιο... 117 4.2. Η αυτοτέλεια της έννοιας του «τόπου εκπλήρωσης της παροχής»... 118 4.2.1. Η αυτοτελής ερμηνεία της έννοιας του τόπου εκπλήρωσης της παροχής 118 4.2.2. Τα όρια της αυτοτελούς ερμηνείας της έννοιας «τόπος εκπλήρωσης της παροχής»... 120 4.2.2.1. Η αναζήτηση της δωσιδικίας της σύμβασης πλαισίου... 120 4.2.2.2. Η δωσιδικία της σύμβασης πλαισίου... 121 V. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΟΔΗΓΙΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 1. Η απουσία ορισμού της σύμβασης στις οδηγίες... 123 2. Το πρότυπο της υποχρέωσης ενημέρωσης... 123 2.1. Η ενημέρωση ως εργαλείο κυκλοφορίας αγαθών και υπηρεσιών... 124 2.1.1. Διαμόρφωση των συμβάσεων και ευρωπαϊκό δίκαιο... 124 2.1.2. Η λειτουργία ενημέρωσης του δικαίου των συμβάσεων... 125 2.1.3. Η συμβατική ενημέρωση και κυκλοφορία... 126 2.2. Η ενημέρωση ως εργαλείο ηθικοποίησης των εμπορικών πρακτικών 128 2.2.1. Η οδηγία του 2005 για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές... 128
XIV Περιεχόμενο και Νομική Μορφή Ευρωπαϊκού Δικαίου των Συμβάσεων 3. Η επιβεβαίωση της αρχής του ατύπου των συμβάσεων στο ευρωπαϊκό δίκαιο... 130 3.1. Υποχρέωση ενημέρωσης και αρχή του ατύπου... 130 3.2. Ο νεοφορμαλισμός του Κοινοτικού κεκτημένου... 130 3.3. Η προσβολή της αρχής του ατύπου... 132 3.4. Το παράδειγμα της αρχής της ενημέρωσης στην οδηγία του 1991 για την εργασιακή σύμβαση... 133 VI. ΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΥΜΒΑΤΙΚΩΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 1. Η συμβατική φύση των προσυμβατικών δηλώσεων του αντισυμβαλλομένου... 135 1.1. Το Κοινοτικό κεκτημένο στο δίκαιο των συμβάσεων... 135 1.1.1. Η λύση σε διάφορες οδηγίες... 135 1.1.1.1. Η συμβατική ισχύς των εμπορικών επικοινωνιών... 135 1.1.1.2. Η συμβατική ισχύς των εμπορικών επικοινωνιών στις οδηγίες... 136 1.1.1.3. Η εκτίμηση της συμμόρφωσης των αγαθών σε σχέση με το σύνολο των προσυμβατικών δηλώσεων του αντισυμβαλλομένου... 137 1.1.1.4. Η αυθεντικότητα της λύσης... 138 1.1.2. Η ανάδυση της αρχής... 141 1.1.2.1. Η γενίκευση της συμβατικής φύσης της προσυμβατικής ενημέρωσης 141 1.1.2.2. Οι επιπτώσεις της γενίκευσης της συμβατικής φύσης της προσυμβατικής ενημέρωσης στο περιεχόμενο της σύμβασης... 142 1.2. Οι κωδικοποιήσεις των θεωρητικών του δικαίου και η Πρόταση Κανονισμού της 11 ης Οκτωβρίου 2011 για το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο των πωλήσεων... 142 1.2.1. Οι προσυμβατικές δηλώσεις στις Αρχές του Ευρωπαϊκού Δικαίου των Συμβάσεων... 142 1.2.2. Η συμβατική ισχύς των προσυμβατικών δηλώσεων στις κωδικοποιήσεις των θεωρητικών του δικαίου και την Πρόταση Κανονισμού για το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο των πωλήσεων... 144 2. Η συμβατική φύση των προσυμβατικών δηλώσεων των τρίτων... 145 2.1. Το άνοιγμα του περιεχομένου της σύμβασης στις δηλώσεις τρίτων... 146 2.1.1. Η έννοια των τρίτων... 146 2.1.2. Η καθιέρωση της συμβατικής φύσης των δηλώσεων τρίτων... 146 2.1.3. Η ένταξη των προσυμβατικών δηλώσεων και η σχετικότητα των ενοχών 148 2.2. Η επίπτωση στην ευθεία κατά του κατασκευαστή αγωγή του μεταγοραστή: Το άνοιγμα του περιεχομένου της σύμβασης στην αγωγή κατά τρίτων... 149 2.2.1. Η θέσπιση της άμεσης ευθύνης του παραγωγού... 150 2.2.1.1. Η άμεση ευθύνη του παραγωγού... 150 2.2.1.2. Το ενδιαφέρον της άμεσης ευθύνης του παραγωγού... 150 2.2.1.3. Η σχετικότητα των ενοχών στις κωδικοποιήσεις των ερευνητών... 151
Πίνακας Περιεχομένων XV 2.2.2. Η διεύρυνση της σύμβασης κατά τον κανονισμό Βρυξέλλες Ι... 152 2.2.2.1. Η εξαίρεση της ευθείας αγωγής από τον τομέα των συμβάσεων από απόψεως τεθειμένου δικαίου... 152 2.2.2.2. Η ένταξη της ευθείας αγωγής στον τομέα των συμβάσεων από απόψεως θετέου δικαίου... 154 VII. Η ΣΥΓΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΝ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΕΥΛΟΓΩΝ ΠΡΟΣΔΟΚΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΠΙΣΤΗΣ 1. Η Συμβολή του Common law στο ευρωπαϊκό ιδιωτικό δίκαιο: Οι εύλογες προσδοκίες... 157 1.1. Η γένεση της έννοιας των ευλόγων προσδοκιών... 157 1.1.1. Η διάκριση μεταξύ των προσδοκιών και των υποκειμενικών δικαιωμάτων... 157 1.1.2. Συμφέρον και αποκατάσταση της ζημίας... 159 1.1.3. Η ενσωμάτωση της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης στο ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων μέσω της έννοιας των δικαιολογημένων προσδοκιών... 160 1.1.3.1. Η έννοια της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης... 160 1.1.3.2. Η εκδήλωση της αρχής της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης στην ευρωπαϊκή νομοθεσία για τις καταχρηστικές ρήτρες... 162 1.1.3.3. Η εκδήλωση της αρχής της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών διατάξεων για το δικαίωμα υπαναχώρησης... 164 1.2. Οι εύλογες προσδοκίες στο Κοινοτικό κεκτημένο του δικαίου των συμβάσεων... 164 1.2.1. Η έννοια της νόμιμης προσδοκίας στο κοινοτικό ενοχικό δίκαιο μέσω της οδηγίας 85/374/ΕΟΚ... 165 1.2.2. H εύλογη προσδοκία στην οδηγία του 1999 για τις εγγυήσεις καταναλωτικών αγαθών... 170 1.3. Η συμβολή της έννοιας της εύλογης προσδοκίας στο ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων... 172 1.3.1. Η εκτίμηση των προσδοκιών του δανειστή... 172 1.3.2. Οι εύλογες προσδοκίες: Αντικειμενικό κριτήριο εκτίμησης της καλής πίστης... 174 1.4. Οι εύλογες προσδοκίες: γενική αρχή στο DCFR, τις Αρχές PECL και την Πρόταση κανονισμού για το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο των πωλήσεων... 175 1.4.1. Ο περιορισμός του πεδίου της πλάνης αντίστοιχος με τις εύλογες προσδοκίες του συμβαλλομένου... 177 1.4.1.1. Τα άρθρα 4:103 PECL, II.-7:201 DCFR και 48 της Πρότασης κανονισμού για το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο των πωλήσεων: Περιορισμός του πεδίου της πλάνης... 177 1.4.1.2. Η επιρροή του αγγλικού δικαίου... 179
XVI Περιεχόμενο και Νομική Μορφή Ευρωπαϊκού Δικαίου των Συμβάσεων 1.4.1.3. Η κατάλληλη κύρωση : Η προσαρμογή της σύμβασης... 180 1.4.2. Το υπερβολικό κέρδος ή η κατάχρηση της εύλογης προσδοκίας του αντισυμβαλλομένου... 181 1.4.2.1. Τα άρθρα 4:109 των Αρχών PECL, ΙΙ.-7:207 του DCFR και 51 της Πρότασης κανονισμού για το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο των πωλήσεων.. 181 1.4.2.2. Η σχέση μεταξύ του υπερβολικού κέρδους και της κατάχρησης επιρροής του αγγλικού δικαίου... 183 1.4.2.3. Η ενσωμάτωση της undue influence στο κοινοτικό κεκτημένο του δικαίου των συμβάσεων... 185 2. Η συμβολή του ηπειρωτικού δικαίου στο ευρωπαϊκό ιδιωτικό δίκαιο: Η καλή πίστη... 186 2.1. Η γενική ρήτρα της καλής πίστης στο γερμανικό δίκαιο... 186 2.2. Οι επιφυλάξεις του γαλλικού δικαίου προς το πρότυπο της γενικής ρήτρας της καλής πίστης... 187 2.3. Η εισαγωγή της γενικής ρήτρας καλής πίστης στο αγγλικό δίκαιο... 188 2.3.1. Η ενσωμάτωση της έννοιας της καλής πίστης από την αγγλική θεωρία. 190 2.3.2. Η ερμηνεία της καλής πίστης από την αγγλική νομολογία... 192 2.3.3. Η ενδεχόμενη επέκταση της καλής πίστης εκτός του δικαίου των κατάναλωτικών συμβάσεων... 195 2.4. Η καλή πίστη στο ευρωπαϊκό δίκαιο... 198 2.4.1. Η αποσπασματική διατύπωση της απαίτησης της καλής πίστης... 199 2.4.1.1. Η μονομερής και η διμερής τήρηση της καλής πίστης... 199 2.4.1.2. Η γενική αρχή καλής πίστης... 200 2.4.2. Η εισαγωγή της γενικής ρήτρας καλής πίστης... 201 2.4.2.1. Το πεδίο εφαρμογής της ρήτρας καλής πίστης... 201 2.4.2.2. Το περιεχόμενο της γενικής ρήτρας καλής πίστης... 203 2.4.2.3. Η ερμηνεία της γενικής ρήτρας καλής πίστης... 203 3. Η καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη στο ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων (good faith and fair dealing)... 204 3.1. Η σύνδεση μεταξύ της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών στις ερευνητικές εργασίες και την Πρόταση κανονισμού για το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο των πωλήσεων... 205 3.2. Οι σύνδεσμοι μεταξύ της «καλής πίστης και συναλλακτικών ηθών» και του «ευλόγου χαρακτήρα» στις ερευνητικές εργασίες και την Πρόταση κανονισμού για το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο των πωλήσεων... 208 3.2.1. Η έννοια του ευλόγου... 209 3.2.2. Η σύνδεση μεταξύ των εννοιών «good faith and fair dealing» και «reason» στα εθνικά δίκαια... 210 3.2.3. Η λειτουργία του ευλόγου σαν την αρχή της καλής πίστης: Το εύλογο στη Σύμβαση της Βιέννης... 213 3.2.4. Το εύλογο ως κριτήριο της σύμβασης: Το εύλογο στις Αρχές UNI- DROIT και PECL... 218 3.2.5. Το εύλογο ως μέσο νομικής ενοποίησης: Το εύλογο στην πρακτική της διαιτησίας... 220
Πίνακας Περιεχομένων XVII VIII. Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 1. Η ελευθερία των συμβάσεων στο ευρωπαϊκό δίκαιο... 223 1.1. Η καθιέρωση της συμβατικής ελευθερίας μέσω του δικαίου του ανταγωνισμού και της αγοράς των χρηματοπιστωτικών μέσων... 224 1.2. Η καθιέρωση της συμβατικής ελευθερίας στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο και στις κωδικοποιήσεις των θεωρητικών του δικαίου... 226 2. Το δικαίωμα υπαναχώρησης... 227 2.1. Ιστορική εισαγωγή... 227 2.2. Ο σκοπός του δικαιώματος υπαναχώρησης... 229 2.3. Λόγοι εισαγωγής του δικαιώματος υπαναχώρησης στις ευρωπαϊκές οδηγίες... 229 2.4. Οι ανακολουθίες και τα κενά στη θέσπιση του δικαιώματος υπαναχώρησης... 233 2.5. Η ρύθμιση του δικαιώματος υπαναχώρησης στο ενιαίο σύστημα του ευρωπαϊκού δικαίου... 242 3. Η προστασία από τις καταχρηστικές ρήτρες... 249 3.1. Η νομιμότητα διευρυμένου ελέγχου στις σχέσεις μεταξύ εμπόρων... 251 3.2. Οι κατευθυντήριες γραμμές της προστασίας... 252 3.2.1. Οι συγκλίσεις... 253 3.2.2. Οι αποκλίσεις... 255 3.3. Η πρόταση προστασίας των επαγγελματιών από τις καταχρηστικές ρήτρες... 258 4. Η υποκατάσταση της αιτίας από την καλή πίστη στον ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων ως μέσο καθορισμού της συμβατικής ισορροπίας... 260 4.1. Η απουσία της αιτίας στις κωδικοποιήσεις των θεωρητικών του δικαίου 260 5. Η συμβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ισορροπία των συμβάσεων... 267 5.1. Η συνταγματοποίηση των εθνικών δικαίων των συμβάσεων... 267 5.2. Η συνταγματοποίηση του ευρωπαϊκού δικαίου των συμβάσεων... 271 5.3. Το οριζόντιο αποτέλεσμα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 273 5.4. O Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Η αναγνώριση του κοινωνικού χαρακτήρα της προστασίας του κατάναλωτή... 275 5.5. Η συνύπαρξη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Το σύστημα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο ευρωπαϊκό δίκαιο 278 5.5.1. Η παρεμβολή του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 279 5.5.2. Η παρεμβολή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 283 5.5.3. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μέσω των θεμελιωδών δικαιωμάτων... 284
XVIII Περιεχόμενο και Νομική Μορφή Ευρωπαϊκού Δικαίου των Συμβάσεων IX. Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΠΩΛΗΣΗΣ 1. Τα μέσα έννομης προστασίας του καταναλωτή στην οδηγία 1999/44/ ΕΚ... 289 2. Η σωρευτική άσκηση των μέσων έννομης προστασίας στις Αρχές PECL, το DCFR και την Πρόταση κανονισμού για το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο των πωλήσεων... 292 3. Το δικαίωμα διόρθωσης του πωλητή... 293 4. Η αποζημίωση του αγοραστή λόγω ελαττωματικών προϊόντων... 295 5. Η εύλογη υποκατάστατη σύμβαση... 296 6. Το ζήτημα της αποζημίωσης και της υπαιτιότητας... 297 6.1. Η απουσία αποζημίωσης στις οδηγίες 1999/44/ΕΚ και 2011/83/ΕΕ... 297 6.2. Η αποζημίωση και η υπαιτιότητα στα εθνικά δίκαια και το ευρωπαϊκό δίκαιο... 298 X. Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 1. Η απόρριψη της θεωρίας της καταναλωτικής σύμβασης... 303 1.1. Το αδύναμο έρεισμα της θεωρίας... 303 1.2. Η έννοια της καταναλωτικής σύμβασης... 305 1.3. Η χρησιμότητα της έννοιας της καταναλωτικής σύμβασης... 307 1.4. Τα όρια στην εύνοια για τον καταναλωτή... 308 2. Η οικονομική ανάλυση του δικαίου ή το δίκαιο χωρίς τη δικαιοσύνη.. 314 2.1. Η ζωντάνια της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου... 314 2.1.1. Ένα παράδειγμα της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου: Η ερμηνεία των συμβάσεων από τον Richard Posner... 315 2.1.2. Ο Richard Posner και οι διαφορετικές φιλελεύθερες αντιλήψεις περί δικαίου... 317 2.2. Οικονομική ανάλυση του δικαίου και καταναλωτική σύμβαση... 319 2.3. Το όριο ή η αποτυχία της οικονομικής ανάλυσης: Η συμβατική ευθύνη. Προς τη συνεργασία που απορρέει από τη σχεσιακή σύμβαση... 323 3. Η ευρωπαϊκή υπερεθνική σύμβαση υπό το φως της θεωρίας της σχεσιακής σύμβασης... 325 3.1. Η αμερικανική θεωρία της σχεσιακής σύμβασης (relational contract)... 326 3.2. Η γένεση της σχεσιακής σύμβασης: Η θεωρία των συμφερόντων (Interessenjurisprudenz)... 327 3.3. Η επαναδιαπραγμάτευση λόγω μεταβολής των συνθηκών στη σχεσιακή σύμβαση... 330 3.3.1. Η υιοθέτηση του κανόνα μεταβολής των συνθηκών στο γερμανικό, ελληνικό, ολλανδικό και ιταλικό δίκαιο... 330 3.3.2. Η αντίσταση του αγγλικού και γαλλικού δικαίου... 332 3.3.3. Η υποχρέωση επαναδιαπραγμάτευσης στο ομοιόμορφο δίκαιο και τις ερευνητικές εργασίες... 333
Πίνακας Περιεχομένων XIX XI. Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΝΟΜΙΚΗΣ ΒΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΠΡΑΞΗΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ 1. Τα συνταγματικά όρια της αρμοδιότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης... 339 2. Η έννοια της νομικής βάσης στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης... 340 3. Η προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών ως νομική βάση της πράξης: Τα Άρθρα 114, 115 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)... 343 3.1. Το εναρμονισμένο νομοθετικό acquis... 343 3.2. Οι αρχές που διέπουν τις νομικές βάσεις των Άρθρων 114 και 115 ΣΛΕΕ... 344 3.3. Οι αποκλίνοντες κανόνες δικαίου: Πρόσκομμα στην εσωτερική αγορά 350 3.4. Η εναρμόνιση υποχρεωτικών και μη υποχρεωτικών κανόνων δικαίου βάσει του άρθρου 114 ΣΛΕΕ... 353 3.5. Το οικονομικό επιχείρημα για το Άρθρο 114 ΣΛΕΕ: Οι αποκλίνοντες κανόνες δικαίου... 353 3.6. Το Άρθρο 114 ΣΛΕΕ: Νομική βάση της πράξης για το ευρωπαϊκό δίκαιο καταναλωτικών συμβάσεων... 357 3.7. Η αδυναμία του Άρθρου 114 ΣΛΕΕ ως νομική βάση της πράξης για το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων... 358 3.8. Η πολιτική λύση του Άρθρου 114 ΣΛΕΕ... 362 4. Η απόρριψη της θεωρίας των σιωπηρών αρμοδιοτήτων ως νομική βάση 363 5. Το Άρθρο 81 ΣΛΕΕ [πρώην άρθρο 61, υποπαράγραφος γ) και 65 ΣΕΚ]: Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις... 364 6. Το Άρθρο 352 ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 308 ΣΕΚ)... 367 6.1. Ο χαρακτήρας γενικής ρήτρας του Άρθρου 352 ΣΛΕΕ... 367 6.2. Οι προϋποθέσεις εφαρμογής του Άρθρου 352 ΣΛΕΕ... 368 6.3. Οι αδυναμίες του Άρθρου 352 ΣΛΕΕ... 370 6.4. Η πιθανή λύση του Άρθρου 352 ΣΛΕΕ... 371 7. Τα άρθρα 20 και 21 ΣΛΕΕ: Η ευρωπαϊκή ιθαγένεια... 371 8. Η προσφυγή προς την ενισχυμένη συνεργασία: Άρθρα 20 ΣΕΕ και 326 έως 334 ΣΛΕΕ... 374 XII. Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ 1. Οι ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη νομοθετική πράξη... 379 2. Η πράξη σχετικά με το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων ως εργαλειοθήκη... 380 2.1. Η έννοια της επίσημης εργαλειοθήκης για τον νομοθέτη... 380 2.2. Η Πράξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εργαλειοθήκη... 381 2.3. Η διοργανική συμφωνία... 381 3. Η σύσταση ως πράξη για το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων... 388 3.1. Η έννοια της σύστασης... 388
XX Περιεχόμενο και Νομική Μορφή Ευρωπαϊκού Δικαίου των Συμβάσεων 3.2. Η σύσταση σχετικά με την εναρμόνιση των εθνικών κανόνων συμβατικού δικαίου... 389 3.3. Η σύσταση σχετικά με το προαιρετικό καθεστώς... 390 4. Η Οδηγία ως πράξη για το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων... 391 4.1. Η θέση του ευρωπαϊκού δικαίου των συμβάσεων στο πολυεπίπεδο ευρωπαϊκό σύστημα ιδιωτικού δικαίου... 391 4.2. Η λειτουργία της οδηγίας με έμμεσο έννομο αποτέλεσμα... 393 4.3. Τα μειονεκτήματα του αμέσου αποτελέσματος της πράξης για το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων... 397 4.4. Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ετεραρχικού συστήματος δικαίου μέσω της οδηγίας με έμμεσα έννομα αποτελέσματα... 400 4.5. Τα μειονεκτήματα της θέσπισης οδηγίας... 402 5. Το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων ως γενικοί όροι συναλλαγών... 402 5.1. Η λειτουργία των γενικών όρων συναλλαγών... 402 5.2. Η τυποποίηση των συμβατικών ρητρών στις ανακοινώσεις της Επιτροπής... 408 5.3. Ο έλεγχος των γενικών όρων συναλλαγών: Οι γενικές ρήτρες στο Κοινοτικό κεκτημένο στον τομέα του δικαίου των συμβάσεων... 410 5.3.1. Η γένεση των γενικών ρητρών... 410 5.3.2. Τα παραδείγματα: Η κατάχρηση δικαιωμάτων, η καλή πίστη, η εντιμότητα, το καθήκον πίστης και επιμέλειας... 411 5.3.3. Οι λειτουργίες των γενικών ρητρών... 418 5.3.3.1. Περιορισμός δικαιωμάτων, συμπλήρωση κενών, δημιουργία νέων έννομων βοηθημάτων... 418 5.3.3.2. Οι ελάχιστες ρήτρες, οι υποχρεωτικές αρχές που εξαρτώνται από εξαιρέσεις και η τυπολογία... 420 5.4. Η εναρμόνιση μέσω των γενικών όρων συναλλαγών... 425 5.5. Τα πλεονεκτήματα της χρήσης των γενικών όρων συναλλαγών... 427 5.6. Τα μειονεκτήματα της χρήσης των γενικών όρων συναλλαγών... 429 5.7. Η μη λύση των γενικών όρων συναλλαγών... 431 6. Η εναλλακτική λύση του ομοιόμορφου προαιρετικού δικαίου... 432 6.1. Η φιλοδοξία του ενδοτικού ομοιόμορφου δικαίου... 433 6.1.1. Η έννοια του ενδοτικού ομοιόμορφου ιδιωτικού δικαίου... 433 6.1.2. Η προέλευση του ενδοτικού ομοιόμορφου δικαίου... 438 6.1.3. Η αξία του ενδοτικού ομοιόμορφου δικαίου... 440 6.1.3.1. Επιχειρήματα υπέρ και κατά του ενδοτικού ομοιόμορφου ιδιωτικού δικαίου... 440 7. Ο προαιρετικός κανονισμός ως πράξη για το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων... 443 7.1. Η έννοια του κανονισμού... 443 7.2. Ο δεσμευτικός χαρακτήρας του κανονισμού: Το σύστημα opt-in και opt-out... 445 7.3. Η επιλογή των κανόνων στις διασυνοριακές συμβάσεις... 449 7.4. Ο σχεδιασμός και η κοινωνική λειτουργία των ενδοτικών κανόνων του
Πίνακας Περιεχομένων XXI ευρωπαϊκού δικαίου των συμβάσεων... 450 7.4.1. Η διάκριση μεταξύ δύο κατηγοριών κανόνων ενδοτικού δικαίου: Οι «default» και «dispositive» κανόνες... 450 7.4.2. Η αναγκαιότητα των υποχρεωτικών κανόνων... 454 7.4.3. Το «Γαλάζιο κουμπί»: Ο κίνδυνος της εξασθένισης της κοινωνικής προστασίας... 457 8. Ένας Κανονισμός υπέρ της ελευθερίας των συμβάσεων: Βασική αρχή για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς... 461 XIII. Η ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΡΩΜΗ Ι 1. Το πρόβλημα συνάρθρωσης μεταξύ του προαιρετικού κανονισμού και του Κανονισμού Ρώμη Ι... 463 2. Η σχέση μεταξύ του προαιρετικού κανονισμού και του δικαίου της συνήθους διαμονής του καταναλωτή... 466 2.1. Ο μηχανισμός προστασίας που προβλέπεται στο άρθρο 6 του Κανονισμού Ρώμη Ι... 466 2.2. Το σύστημα που προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή... 467 3. Η συνάρθρωση των δύο κειμένων... 468 3.1. Η εξάρτηση της συνάρθρωσης από το καθεστώς του προαιρετικού κανονισμού... 468 3.1.1. Ο προαιρετικός κανονισμός ως το 28ο καθεστώς του δικαίου των συμβάσεων... 468 3.1.2. Ο προαιρετικός κανονισμός ως το 2 ο καθεστώς του εσωτερικού δικαίου... 470 3.2. Το πεδίο εφαρμογής του μηχανισμού προστασίας: Φραγμός στη δημιουργία της ψηφιακής εσωτερικής αγοράς... 471 XIV. ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΩΝ ΝΟΜΟΘΕΣΙΩΝ 1. Η σχέση του προαιρετικού κανονισμού με τους εθνικούς κανόνες που δεν είναι δημοσίας τάξης... 475 1.1. Ο βασικός χαρακτήρας της επιλογής... 475 1.1.1. Υπαγωγή της σύμβασης στον προαιρετικό κανονισμό ή συμβατική ενσωμάτωση του προαιρετικού κανονισμού... 475 1.1.2. Δυνατότητα διαμελισμού της σύμβασης... 476 1.2. Καθεστώς της σύμβασης επιλογής εφαρμοστέου δικαίου... 479 1.2.1. Οι γενικοί κανόνες που εφαρμόζονται στη σύμβαση επιλογής δικαίου. 479 1.2.2. Οι ειδικοί κανόνες της σύμβασης επιλογής δικαίου... 481 1.3. Η σχέση μεταξύ του προαιρετικού ευρωπαϊκού κανονισμού και του εθνικού δικαίου των ειδικών συμβάσεων... 484
XXII Περιεχόμενο και Νομική Μορφή Ευρωπαϊκού Δικαίου των Συμβάσεων 2. Η σχέση του προαιρετικού ευρωπαϊκού κανονισμού με τους εθνικούς κανόνες δημόσιας τάξης... 485 2.1. Θέση του προβλήματος... 485 2.1.1. Διάκριση μεταξύ 28ου καθεστώτος και 2ου καθεστώτος... 485 2.1.2. Ο κίνδυνος προσπάθειας καταστρατήγησης των κανόνων δημόσιας τάξης μέσω της επιλογής του δευτέρου καθεστώτος... 489 2.1.3. Κίνδυνοι προσβολής της ομοιομορφίας του προαιρετικού κανονισμού λόγω του ότι οι υποχρεωτικοί κανόνες δεν αφορούν το συμβατικό δίκαιο ή δίνουν ειδικά δικαιώματα σε τρίτους... 491 2.2. Αναζήτηση λύσεων... 493 2.2.1. Ένα προαιρετικό καθεστώς υψηλού επιπέδου προστασίας για τους συμβαλλομένους με χαμηλή διαπραγματευτική ικανότητα... 493 2.2.2. Η αμφισβήτηση της επιλογής του προαιρετικού κανονισμού όταν αποκλείει κανόνες δημόσιας τάξης και επιβάλλεται λόγω καταχρηστικής εκμετάλλευσης οικονομικής ισχύος... 494 2.2.3. Ο αποκλεισμός του προαιρετικού κανονισμού από τους κανόνες δημόσιας τάξης εφόσον επιτρέπεται από τον προαιρετικό κανονισμό... 494 XV. Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΜΕ ΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ 1. Η σχέση του προαιτερικού κανονισμού με τις άλλες Διεθνείς πράξεις που εφαρμόζονται στις συμβάσεις... 497 2. Οι επιπτώσεις της θέσπισης προαιρετικού κανονισμού για το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο... 499 2.1. Η απουσία πληρότητας των ουσιαστικών κανόνων... 499 2.2. Η συμπληρωματικότητα των ουσιαστικών και συγκρουσιακών κανόνων... 500 XVI. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ 1. Αυτοτελής ερμηνεία από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης... 505 2. Αναγκαιότητα συντονισμού των ερμηνειών του ευρωπαϊκού δικαίου των συμβάσεων... 506 3. Η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Δικαίου... 507 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 513 ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ... 515 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 519