ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΛΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΛΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΑΡΤΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΚΛΑΔΟΥ ΤΩΝ ΤΥΠΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΑΛΜΥΡΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΜΠΑΛΑΣΟΓΛΟΥ ΑΡΓΥΡΗ/ ΜΔΕ ΟΠ 0353 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2005

Αφιερώνεται στην οικογένεια μου

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω: Τον Καθηγητή κ. Γεώργιο Αρτίκη για την πολύτιμη καθοδήγησή του καθ όλη τη διάρκεια της έρευνάς μου. Την κ. Αμαλία Γούναρη, Project Manager in Finance Services Department στην Tasty Foods Α.Β.Γ.Ε., για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου παρείχε. Την κ. Περαντωνάκη Ειρήνη για την βοήθειά της στην μορφοποίηση της διπλωματικής μου εργασίας. Την οικογένειά μου για την στήριξη που μου παρείχε στην προσπάθεια να πραγματοποιήσω τους στόχους μου. i

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ευχαριστίες...i Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή...1 1.1 Αντικειμενικός Σκοπός...1 1.2 Μεθοδολογία...2 1.3 Χρησιμότητα...2 1.4 Διάρθρωση...3 Κεφάλαιο 2: Θεωρία Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης...6 2.1 Γενικά...6 2.2 Στάδια Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης...7 2.2.1 Bobby Dazzler...7 2.2.2 Crown Prince...8 2.2.3 White Giant...9 2.2.4 Red Giant...10 Βιβλιογραφία...12 Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων...13 3.1 Γενικά...13 3.2 Στατιστική Ανάλυση...14 3.3 Κριτική Διερεύνηση Δεικτών...15 3.4 Κριτική Διερεύνηση Πινάκων Κινήσεως Κεφαλαίων...23 3.5 Εξαγωγή Συμπερασμάτων...25 Βιβλιογραφία...27 Κεφάλαιο 4: Διεθνείς Οικονομικές Εξελίξεις...28 4.1 Γενική Επισκόπηση...28 4.2 Προϊόν...29 4.3 Πληθωρισμός...31 4.4 Ανεργία...33 4.5 Δημοσιονομικές Εξελίξεις...34 4.6 Νομισματικές Εξελίξεις και Ισοζύγιο Πληρωμών...35 Βιβλιογραφία...37 Κεφάλαιο 5: Οικονομικές Εξελίξεις στην Ελλάδα...38 5.1 Εισαγωγή...38

5.2 Οικονομική Δραστηριότητα...39 5.3 Απασχόληση και Ανεργία...40 5.4 Πληθωρισμός...41 5.5 Δημοσιονομικές Εξελίξεις...42 5.6 Νομισματικές Εξελίξεις και Ισοζύγιο Πληρωμών...43 Βιβλιογραφία...45 Κεφάλαιο 6: Ανάλυση Υποκλάδου Αλμυρών Σνακ...46 6.1 Γενικά Χαρακτηριστικά του Υποκλάδου Περιγραφή των Τελικών Προϊόντων...46 6.2 Παραγωγική Διαδικασία Αλμυρών Σνακ...47 6.3 Η Ζήτηση για Αλμυρά Σνακ...49 6.4 Η Προσφορά Αλμυρών Σνακ...51 6.4.1 Δομή και Διάρθρωση του Υποκλάδου...51 6.4.2 Διαφημιστική Δαπάνη Αλμυρών Σνακ...51 6.4.3 Κανάλια Διανομής και Διακίνησης των Προϊόντων του Υποκλάδου 52 6.4.4 Κυριότερες Επιχειρήσεις του Υποκλάδου...53 6.5 Η Αγορά των Αλμυρών Σνακ...54 6.5.1 Μέγεθος Εγχώριας Παραγωγής Αλμυρών Σνακ...54 6.5.2 Εξωτερικό Εμπόριο Αλμυρών Σνακ...55 6.5.2.1 Εξέλιξη Εισαγωγών Κυριότερες Χώρες Προέλευσης...55 6.5.2.2 Εξέλιξη Εξαγωγών Κυριότερες Χώρες Προορισμού...56 6.5.3 Μέγεθος Εγχώριας Αγοράς Αλμυρών Σνακ...56 6.5.4 Μερίδια Αγοράς Επιχειρήσεων του Υποκλάδου...58 6.6 Η Διεθνής Αγορά Αλμυρών Σνακ...59 Βιβλιογραφία...62 Κεφάλαιο 7: Γενική Επισκόπηση Επιχειρήσεων Υποκλάδου...63 7.1 Αγροτική Βιομηχανική Μακεδονίας Α.Ε...63 7.2 Αμέρικαν Σνακ Α.Β.Ε...63 7.3 El Sabor Α.Β.Ε.Ε...64 7.4 Ελληνική Εταιρεία Μπισκότων Α.Β.Ε...65 7.5 Εύρωσνακ Α.Ε....66 7.6 Chipita International Α.Β. & Ε.Ε...67 7.7 Παπαδόπουλος Ε.Ι., Α.Ε...69 7.8 Σηφάκης Α.Ε...69

7.9 Tasty Foods Α.Β.Γ.Ε...70 7.10 Τσακίρης Α.Β.Ε.Ε...72 Βιβλιογραφία...73 Ηλεκτρονικές Διευθύνσεις...73 Κεφάλαιο 8: Οικονομικά Στοιχεία...74 8.1 Γενικά...74 8.2 Αγροτική Βιομηχανική Μακεδονίας Α.Ε...75 8.3 Αμέρικαν Σνακ Α.Β.Ε...75 8.4 El Sabor Α.Β.Ε.Ε...76 8.5 Ελληνική Εταιρεία Μπισκότων Α.Β.Ε...77 8.6 Εύρωσνακ Α.Ε....78 8.7 Chipita International Α.Β. & Ε.Ε...78 8.8 Παπαδόπουλος Ε.Ι., Α.Ε...79 8.9 Σηφάκης Α.Ε...80 8.10 Tasty Foods Α.Β.Γ.Ε...80 8.11 Τσακίρης Α.Β.Ε.Ε...81 Βιβλιογραφία...83 Κεφάλαιο 9: Κριτική Διερεύνηση Αριθμοδεικτών...84 9.1 Γενικά...84 9.2 Αγροτική Βιομηχανική Μακεδονίας Α.Ε...85 9.3 Αμέρικαν Σνακ Α.Β.Ε...85 9.4 El Sabor Α.Β.Ε.Ε...86 9.5 Ελληνική Εταιρεία Μπισκότων Α.Β.Ε...87 9.6 Εύρωσνακ Α.Ε....87 9.7 Chipita International Α.Β. & Ε.Ε...88 9.8 Παπαδόπουλος Ε.Ι., Α.Ε...88 9.9 Σηφάκης Α.Ε...89 9.10 Tasty Foods Α.Β.Γ.Ε...89 9.11 Τσακίρης Α.Β.Ε.Ε...90 Βιβλιογραφία...91 Κεφάλαιο 10: Κριτική Διερεύνηση Πινάκων Κινήσεως Κεφαλαίων...92 10.1 Γενικά...92 10.2 Αγροτική Βιομηχανική Μακεδονίας Α.Ε...93 10.3 Αμέρικαν Σνακ Α.Β.Ε...93

10.4 El Sabor Α.Β.Ε.Ε....94 10.5 Ελληνική Εταιρεία Μπισκότων Α.Β.Ε...95 10.6 Εύρωσνακ Α.Ε....95 10.7 Chipita International Α.Β. & Ε.Ε...96 10.8 Παπαδόπουλος Ε.Ι., Α.Ε...97 10.9 Σηφάκης Α.Ε...97 10.10 Tasty Foods Α.Β.Γ.Ε...98 10.11 Τσακίρης Α.Β.Ε.Ε...99 Βιβλιογραφία...101 Κεφάλαιο 11: Συμπεράσματα και Προτάσεις για Περαιτέρω Έρευνα...102 Παράρτημα I. Πίνακες Ανάλυσης Διεθνούς Οικονομίας...i II. Πίνακες Ανάλυσης Εθνικής Οικονομίας...iii III. Πίνακες και Διαγράμματα Υποκλάδου Αλμυρών Σνακ...vii IV. Πίνακες Οικονομικών Στοιχείων...xvii V. Πίνακες και Διαγράμματα Χρηματοοικονομικών Αριθμοδεικτών...cvii VI. Πίνακες Κινήσεως Κεφαλαίων...clvii

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία αποβλέπει στην χρηματοοικονομική ανάλυση των ελληνικών επιχειρήσεων του κλάδου τροφίμων και πιο συγκεκριμένα των επιχειρήσεων εκείνων που δραστηριοποιούνται στον υποκλάδο των τυποποιημένων αλμυρών σνακ. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο υποκλάδο, σύμφωνα με τον Ελληνικό Οικονομικό Οδηγό 2004 της I.C.A.P., είναι: ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Α.Ε. * ΑΜΕΡΙΚΑΝ ΣΝΑΚ Α.Β.Ε. * EL SABOR Α.Β.Ε.Ε. * ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΠΙΣΚΟΤΩΝ Α.Β.Ε. ΕΥΡΩΣΝΑΚ Α.Ε. * CHIPITA INTERNATIONAL Α.Β. & Ε.Ε. * ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Ε.Ι., Α.Ε. * ΣΗΦΑΚΗΣ Α.Ε. TASTY FOODS Α.Β.Γ.Ε. * ΤΣΑΚΙΡΗΣ Α.Β.Ε.Ε. * Ο (*) αστερίσκος υποδηλώνει την πραγματοποίηση εξαγωγών. Η χρηματοοικονομική ανάλυση γίνεται για να προσδιοριστούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των παραπάνω επιχειρήσεων και να διαπιστωθεί κατά πόσο βελτιώνονται ή επιδεινώνονται διαχρονικά οι χρηματοοικονομικές θέσεις τους. 1

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η μεθοδολογία της ανάλυσης θα έχει επαγωγικό χαρακτήρα (top-down analysis 1 ). Αρχικά θα εξετασθεί το γενικό οικονομικό περιβάλλον αναλύοντας τη διεθνή και την ελληνική οικονομία. Στη συνέχεια θα εξετασθεί ο υποκλάδος μέσα στον οποίο λειτουργούν οι επιχειρήσεις και τέλος θα αναλυθεί η θέση της κάθε επιχείρησης μέσα στον υποκλάδο. Η εργασία θα αναφέρεται στην πενταετία 1999 2003, ενώ οι σχετικές πληροφορίες θα προέρχονται από τους οδηγούς της Ε.Σ.Υ.Ε., της I.C.A.P., του Ι.Ο.Β.Ε., του Σ.Ε.Β., του Εθνικoύ Τυπογραφείου, τα ετήσια ενημερωτικά δελτία των επιχειρήσεων και τις σελίδες τους στο διαδίκτυο καθώς και από τον περιοδικό τύπο. Για την αποτελεσματική διεξαγωγή της ανάλυσης, η εργασία θα κατανεμηθεί στα εξής τέσσερα (4) μέρη: 1. στατιστική ανάλυση 2. κριτική διερεύνηση δεικτών 3. κριτική διερεύνηση πινάκων κίνησης κεφαλαίων και 4. εξαγωγή συμπερασμάτων Τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη βασικών μεταβλητών των επιχειρήσεων θα είναι δύο (2): 1. δείκτες και 2. πίνακες κίινησεως κεφαλαίων. 1.3 ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Ο υποκλάδος χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό συγκέντρωσης. Δραστηριοποιούνται βεβαίως και ορισμένες μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεις, οι οποίες προωθούν τα προϊόντα τους σε τοπικές αγορές. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα έντονος, γεγονός που οδηγεί στη 1 Αυτόν τον τρόπο ανάλυσης, από τα γενικότερα προς τα ειδικότερα, τον έχουν προτείνει οι Graham and Todd. 2

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή διάθεση νέων προϊόντων στην αγορά, στη βελτίωση της ποιότητας τους, της ελκυστικότητας και πρακτικότητας της συσκευασίας. Γίνεται σαφές ότι πρόκειται για έναν αρκετά δυναμικό τομέα, με ευοίωνο μέλλον και παρουσία σημαντικών επιχειρήσεων, οι περισσότερες από τις οποίες δραστηριοποιούνται και σε διεθνείς αγορές. Στόχος της εργασίας είναι να δοθεί περισσότερη γνώση για έναν τομέα ο οποίος στην Ελλάδα δεν έχει καλυφθεί επαρκώς. 1.4 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Η συγκεκριμένη μελέτη θα περιλαμβάνει τα εξής κεφάλαια: Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή. Κεφάλαιο 2: Θεωρητική προσέγγιση του χρηματοοικονομικού κύκλου ζώης των επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις εξελίσσονται μέσα από τέσσερα (4) στάδια -bobby dazzler, crown prince, white giant και red giant-, τα οποία αποτελούν τον χρηματοοικονομικό κύκλο ζωής της επιχείρησης. Αντικειμενικός σκοπός της εργασίας είναι η κατάταξη των προαναφερθέντων επιχειρήσεων στα τέσσερα αυτά στάδια. Κεφάλαιο 3: Θεωρητική προσέγγιση της ανάλυσης λογιστικών καταστάσεων. Βασικός στόχος της ανάλυσης των λογιστικών καταστάσεων είναι η αποτύπωση της χρηματοοικονομικής κατάστασης μίας επιχείρησης. Για την αποτελεσματική μεθόδευση της ανάλυσης η εργασία θα κατανεμηθεί σε τέσσερα (4) μέρη: στατιστική ανάλυση, κριτική διερεύνηση δεικτών, κριτική διερεύνηση πινάκων κίνησης κεφαλαίων και εξαγωγή συμπερασμάτων. Οι τεχνικές ανάλυσης που θα χρησιμοποιηθούν θα είναι δύο (2): δείκτες και πίνακες κίνησης κεφαλαίων. Κεφάλαιο 4: Ανάλυση διεθνούς οικονομίας. Σε ότι αφορά τις διεθνείς εξελίξεις παρά τις αρχικές αισιόδοξες προβλέψεις για το έτος 2004 - λόγω της αύξησης του παγκόσμιου εμπορίου - από τα μέχρι 3

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή τώρα στοιχεία φαίνεται πως η βελτίωση των οικονομικών συνθηκών ακολουθεί βραδύτερους από τους αναμενόμενους ρυθμούς. Ο κύριος παράγοντας που μετέβαλε το διεθνές οικονομικό κλίμα ήταν η μεγάλη αύξηση της τιμής του αργού πετρελαίου, η οποία μεταξύ Μαϊου και Αυγούστου ξεπέρασε το 30%. Η αβεβαιότητα για την παγκόσμια οικονομία ενισχύεται από την συνεχιζόμενη αστάθεια στη Μέση Ανατολή καθώς και το ενδεχόμενο τρομοκρατικών ενεργειών. Κεφάλαιο 5: Ανάλυση εθνικής οικονομίας. Στο εγχώριο περιβάλλον το έτος 2003 παρατηρήθηκε αύξηση του Α.Ε.Π.. Σε αυτό συνετέλεσαν: 1) η άνοδος της εγχώριας ζήτησης και 2) η μεγάλη αύξηση των επενδύσεων, η οποία συνδέεται κατά κύριο λόγο με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι αρχικές εκτιμήσεις για το 2004 ήταν θετικές, όμως ο αρνητικός αντίκτυπος από δυσμενή εξέλιξη στην τιμή του πετρελαίου αναμένεται να επιφέρει σημαντικές μεταβολές στην πορεία της ελληνικής οικονομίας. Κεφάλαιο 6: Ανάλυση υποκλάδου τυποποιημένων αλμυρών σνακ. Ο κλάδος των τυποποιημένων αλμυρών σνακ εντάσσεται στον ευρύτερο κλάδο των macrosnacks προϊόντων. Η παραγωγή αλμυρών σνακ περιλαμβάνει δύο κατηγορίες προϊόντων: τα τσιπς (chips) και τα extruded σνακ. Ανάμεσα στις δύο κατηγορίες, το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής παραγωγής σνακ καταλαμβάνουν τα τσιπς. Σε ό,τι αφορά το μέλλον του συγκεκριμένου κλάδου διαφαίνεται τάση διαφοροποίησης των προϊόντων μέσω αλλαγής της μορφής τους, της προσφοράς νέων γεύσεων και συσκευασιών. Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αύξηση του μεγέθους της αγοράς, ενώ παράλληλα οι κυρίαρχοι του κλάδου ακολουθούν επεκτατική πολιτική στοχεύοντας στην αύξηση των εξαγωγών τους, αλλά και στη διασφάλιση της παρουσίας τους στο διεθνή χώρο μέσω κοινοπρακτικών ή θυγατρικών εταιριών. Κεφάλαιο 7: Γενική επισκόπηση. Κεφάλαιο 8: Οικονομικά στοιχεία. Κεφάλαιο 9: Κριτική διερεύνηση αριθμοδεικτών. Κεφάλαιο 10: Κριτική διερεύνηση πινάκων κίνησης κεφαλαίων. 4

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Την παρουσίαση της κάθε επιχείρησης θα ακολουθήσει η ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων της. Πρώτο βήμα θα είναι η δημιουργία καταστάσεων κοινών μεγεθών των λογαριασμών του ισολογισμού καθώς και η παράθεση συγκριτικών λογιστικών καταστάσεων. Έπειτα θα ακολουθήσει εμφάνιση καταστάσεων κοινού μεγέθους για τα αποτελέσματα χρήσης καθώς και δημιουργία συγκριτικών λογιστικών καταστάσεων. Μετά την προετοιμασία των παραπάνω στοιχείων, η ανάλυση θα συνεχισθεί με τον υπολογισμό σημαντικών δεικτών και τη γραφική απεικόνιση της εξέλιξης τους, ενώ θα ακολουθήσει δημιουργία καταστάσεων ταμειακών ροών. Κεφάλαιο 11: Συμπεράσματα. Τελευταίο βήμα θα είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων, τα οποία θα βασίζονται τόσο στις πληροφορίες που θα παρέχουν η στατιστική ανάλυση, οι δείκτες και οι πίνακες κινήσεως κεφαλαίων όσο και η γνώση της διεθνούς και εγχώριας οικονομίας. 5

Κεφάλαιο 2: Θεωρία Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ Το συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις επιβάλλει την αναζήτηση, από τις διοικήσεις των επιχειρήσεων, κατάλληλης χρονικής στιγμής για την ανάληψη συγκεκριμένης δράσης. (Αρτίκης 2003) Όλες οι επιχειρήσεις γεννιούνται, οργανώνονται, δραστηριοποιούνται και αναπτύσσονται με την πάροδο του χρόνου, εξελισσόμενες μέσα σε συγκεκριμένα στάδια ανάπτυξης τα οποία ταυτίζονται με έναν κύκλο ζωής. Σύμφωνα με την θεωρία του χρηματοοικονομικού κύκλου ζωής της επιχείρησης (financial life cycle theory of the firm), η ζωή της επιχείρησης εξελίσσεται μέσα από τέσσερα στάδια: το bobby dazzler, το crown prince, το white giant και το red giant. Κάθε στάδιο ταυτίζεται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (μέγεθος, έσοδα, ταμειακό υπόλοιπο, οικονομικό αποτέλεσμα και διοίκηση), τα οποία διαμορφώνουν τη χρηματοοικονομική στρατηγική της επιχείρησης σε ό,τι αφορά τη διάρθρωση των κεφαλαίων, την πολιτική μερισμάτων και την εξωτερική ανάπτυξή της. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη θεωρία χρηματοοικονομικού κύκλου έχει ασκηθεί κριτική, η οποία εστιάζεται τόσο στην έλλειψη σαφών ορισμών των κύριων μεταβλητών που υπεισέρχονται στην ανάλυση όσο και στην αδυναμία υιοθέτησης συγκεκριμένων κατάλληλων μονάδων μέτρησης των παραπάνω μεταβλητών. 6

Κεφάλαιο 2: Θεωρία Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης 2.2 ΣΤΑΔΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Η στρατηγική που θα υιοθετηθεί ως προς την διάρθρωση των κεφαλαίων (δηλαδή το βαθμό δανειακής επιβάρυνσης), το μέρος των καθαρών κερδών της επιχείρησης που θα διανεμηθούν στους μετόχους σε κάθε χρήση και την ανάπτυξη (εσωτερική 1 ή εξωτερική 2 ) καθορίζεται από το στάδιο στο οποίο βρίσκεται η επιχείρηση. Πρωταρχικός σκοπός των στελεχών μίας επιχείρησης είναι να παρατείνουν το στάδιο crown prince και να αποφύγουν το στάδιο red giant. Στις επόμενες σελίδες του παρόντος κεφαλαίου πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση κάθε σταδίου του χρηματοοικονομικού κύκλου ζωής. 2.2.1 Bobby Dazzler Χαρακτηριστικά Μέγεθος: Επιχειρήσεις μικρού μεγέθους. Ρυθμός ανάπτυξης: Τα έσοδα έχουν αυξητική τάση. Ταμειακό υπόλοιπο: Ουδέτερο. Στο στάδιο αυτό η επιχείρηση είναι μικρή με μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης. Αν αυτό το ταμειακό υπόλοιπο συγκριθεί με τις ευκαιρίες, τότε θεωρείται μικρό. Οικονομικό αποτέλεσμα: Υπάρχουν κέρδη λόγω των εσόδων. Διοίκηση: Ασκείται από τους ιδιοκτήτες και θεωρείται αποτελεσματική. Πηγές Χρηματοδότησης Μετοχικό κεφάλαιο: Αντιπροσωπεύει τις αποταμιεύσεις των ιδρυτών της επιχείρησης. Η έκδοση νέου μετοχικού κεφαλαίου με δημόσια εγγραφή δεν είναι δυνατή λόγω του μικρού μεγέθους της επιχείρησης και της χαμηλής τιμής μετοχής προς κέρδη. Εμπορικές πιστώσεις: Με την πάροδο του χρόνου και καθώς οι πωλήσεις αυξάνουν, οι εμπορικές πιστώσεις προμηθευτών προς την επιχείρηση γίνονται η κύρια πηγή εξωτερικής της χρηματοδότησης. 1 Εσωτερική: ανάπτυξη μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων με άλλες επιχειρήσεις. 2 Εξωτερική: ανάπτυξη μίας επιχείρησης με δικά της μέσα, π.χ. δημιουργία νέων προϊόντων. 7

Κεφάλαιο 2: Θεωρία Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης Αποθεματικά: Τα παρακρατούμενα κέρδη αποτελούν την τρίτη πηγή χρηματοδότησης της επιχείρησης, γεγονός που οφείλεται στην προτεραιότητα που δίνεται από την επιχείρηση για ανάπτυξη. Χρηματοδοτική μίσθωση: Η ενοικίαση πάγιου εξοπλισμού με αντάλλαγμα ένα καθορισμένο ενοίκιο για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, αποτελεί την τέταρτη πηγή κεφαλαίων. Πολιτική Μερισμάτων Δεν χορηγείται μέρισμα, αφού πρόκειται για μικρή επιχείρηση με μετριοπαθή κέρδη και μεγάλες ευκαιρίες. Έτσι προτεραιότητα δίνεται στην χρηματοδότηση των επενδύσεων. Ανάπτυξη Εδώ η επιχείρηση ακολουθεί εσωτερική ανάπτυξη, γιατί είναι μικρή, έχει άποψη και θέλει να μπει αυτόνομη στο επόμενο στάδιο. Έχει αμυντική στάση, δεδομένης της ύπαρξης πολλών προτάσεων για απορρόφηση. 2.2.2 Crown Prince Χαρακτηριστικά Μέγεθος: Επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους. Ρυθμός ανάπτυξης: Τα έσοδα συνεχίζουν να έχουν αυξητική τάση. Ταμειακό υπόλοιπο: Θετικό, υπάρχει δηλαδή πλεόνασμα μετρητών το οποίο όμως παραμένει μικρό. Οικονομικό αποτέλεσμα: Κέρδη Διοίκηση: Χαρακτηρίζεται ως ιδιαιτέρως αποτελεσματική κυρίως λόγω της πλήρους διάσπασης ιδιοκτησίας και διοίκησης. Πηγές Χρηματοδότησης Αποθεματικά: Λόγω του γεγονότος ότι η επιχείρηση είναι πλέον χρηματοδοτικά αυτόνομη, τα παρακρατούμενα κέρδη αποτελούν την πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης. Σκοπός της επιχείρησης είναι η πραγματοποίηση κερδών η οποία θα οδηγήσει σε περαιτέρω ανάπτυξη, 8

Κεφάλαιο 2: Θεωρία Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης αφού αποδεκτό αξίωμα στον κόσμο των σύγχρονων επιχειρήσεων είναι ότι τα κέρδη και η ανάπτυξη αλληλοσυσχετίζονται. Μετοχικό κεφάλαιο: Εκδίδεται με δημόσια εγγραφή και αποτελεί τη δεύτερη πηγή χρηματοδότησης. Μακροπρόθεσμα μετατρέψιμα δάνεια: Αποτελούν μία φθηνή πηγή χρηματοδότησης, μέρος των οποίων μπορεί αργότερα να μετατραπεί σε επιπρόσθετη πηγή μετοχικού κεφαλαίου. Αποσβέσεις: Το μεγάλο μέγεθος της επιχείρησης και κατά συνέπεια ο υψηλός δείκτης παγιοποίησης περιουσίας οδηγούν σε υψηλές αποσβέσεις. Πολιτική Μερισμάτων Η επιχείρηση εδώ πραγματοποιεί μεγάλα κέρδη, ενώ σε σχέση με το στάδιο του Bobby Dazzler έχει πολύ μεγαλύτερες ευκαιρίες ανάπτυξης και θέλει να είναι αυτόνομη. Ακολουθεί λοιπόν και εδώ υπολειμματική πολιτική μερισμάτων χορηγώντας μικρό μέρισμα. Ανάπτυξη Στο στάδιο αυτό ο υψηλός δείκτης τιμής μετοχής προς κέρδη και το πλεόνασμα μετρητών που έχει η επιχείρηση επιτρέπουν την ευνοϊκή ανταλλαγή των μετοχών με μετοχές άλλων εταιρειών. Για το λόγο αυτό οι επιχειρήσεις εδώ βρίσκονται σε ιδεατή θέση από άποψη απορρόφησης άλλων επιχειρήσεων. 2.2.3 White Giant Χαρακτηριστικά Μέγεθος: Επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους. Ρυθμός ανάπτυξης: Σε αντίθεση με την αυξητική τάση των προηγούμενων σταδίων εδώ υπάρχει στασιμότητα των εσόδων. Ταμειακό υπόλοιπο: Θετικό, υπάρχει δηλαδή πληθώρα μετρητών, εις βάρος όμως της αποδοτικότητας. Οικονομικό αποτέλεσμα: Κέρδη τα οποία διαχρονικά μειώνονται. Διοίκηση: Χαρακτηρίζεται ως γραφειοκρατική. 9

Κεφάλαιο 2: Θεωρία Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης Πηγές Χρηματοδότησης Αποσβέσεις: Λόγω του υψηλού δείκτη παγιοποίησης περιουσίας, οι αποσβέσεις αποτελούν την κύρια πηγή χρηματοδότησης. Μακροπρόθεσμα δάνεια: Εξαιτίας του χαμηλού δείκτη τιμής μετοχής προς κέρδη και της έλλειψης ευκαιριών για ανάπτυξη, η επιχείρηση δεν έχει τη δυνατότητα έκδοσης νέου μετοχικού κεφαλαίου. Συνεπώς για την κάλυψη των αναγκών της καταφεύγει στη σύναψη μακροπρόθεσμων δανείων. Αποθεματικά: Τα παρακρατούμενα κέρδη, τα οποία μειώνονται διαχρονικά, αποτελούν την τελευταία πηγή χρηματοδότησης. Πολιτική Μερισμάτων Εδώ η επιχείρηση χορηγεί πάρα πολύ υψηλό μέρισμα αφού πραγματοποιεί κέρδη, ενώ στην παρούσα αγορά και με τα υπάρχοντα προϊόντα η επιχείρηση δεν έχει ευκαιρίες. Το να δώσει λοιπόν μερίσματα είναι ο μόνος τρόπος για να υποστηρίξει τις μετοχές της. Ανάπτυξη Λόγω της έλλειψης ευκαιριών για εσωτερική ανάπτυξη και του πλεονάσματος μετρητών, οι επιχειρήσεις στο στάδιο αυτό επιδιώκουν την συνένωσή τους με επιχειρήσεις κοινών συμφερόντων, όπως για παράδειγμα επιχειρήσεις που βρίσκονται στο στάδιο bobby dazzler. 2.2.4 Red Giant Χαρακτηριστικά Μέγεθος: Επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους. Ρυθμός ανάπτυξης: Τα έσοδα έχουν φθίνουσα τάση. Ταμειακό υπόλοιπο: Αρνητικό, υπάρχει δηλαδή έλλειμμα μετρητών. Οικονομικό αποτέλεσμα: Ζημία. Διοίκηση: Το μάνατζμεντ είναι γραφειοκρατικό πλήρως αρνητικό. 10

Κεφάλαιο 2: Θεωρία Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης Πηγές Χρηματοδότησης Αποσβέσεις: Λόγω του υψηλού δείκτη παγιοποίησης περιουσίας, του αρνητικού δείκτη τιμής μετοχής προς κέρδη και του υψηλού επιτοκίου δανεισμού της αγοράς, οι αποσβέσεις αποτελούν την πιο σημαντική πηγή χρηματοδότησης. Μακροπρόθεσμα δάνεια: Εξαιτίας της κακής οικονομικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται η επιχείρηση, χορηγούνται με επαχθείς όρους. Χρηματοδοτική μίσθωση: Οι ζημιές και κατά συνέπεια η αδυναμία αξιοποίησης φορολογικών απαλλαγών, αποτελούν αντικίνητρο για νέες ιδιόκτητες επενδύσεις. Εμπορικές πιστώσεις: Οι πιστωτές συνεχίζουν να χορηγούν πιστώσεις με την ελπίδα να ανακάμψει η επιχείρηση και να τους αποδοθούν όλα τα ποσά που τους οφείλονται. Πολιτική Μερισμάτων Στο στάδιο αυτό η επιχείρηση δεν χορηγεί μέρισμα, λόγω των ζημιών. Ανάπτυξη Προκειμένου να αποφευχθεί μία ενδεχόμενη πτώχευση τόσο λόγω της έλλειψης μετρητών όσο και των ευκαιριών για εσωτερική ανάπτυξη, η διοίκηση της επιχείρησης παίρνει μέτρα για την επέκταση των δραστηριοτήτων της σε άλλα προϊόντα ή άλλες αγορές. Με τα συγκεκριμένα μέτρα η επιχείρηση οδηγείται σε ένα νέο στάδιο Βobby Dazzler. 11

Κεφάλαιο 2: Θεωρία Χρηματοοικονομικού Κύκλου Ζωής Επιχείρησης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γεώργιος Π. Αρτίκης, Χρηματοοικονομική Διοίκηση Ανάλυση και Προγραμματισμός, Εκδόσεις Interbooks, 2003. 3 3 Λόγω του γεγονότος ότι η βιβλιογραφία στο συγκεκριμένο θέμα είναι περιορισμένη, η συγγραφή του κεφαλαίου στηρίχθηκε αποκλειστικά στο εν λόγω βιβλίο. 12

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ Βασικός στόχος της ανάλυσης λογιστικών καταστάσεων είναι η διευκόλυνση της λήψης αποφάσεων από τους ενδιαφερόμενους για θέματα όπως: επιλογή επενδύσεων, χορήγηση πιστώσεων, επιλογή προμηθευτών, αμοιβές στελεχών επιχειρήσεων και εργαζομένων κ.λ.π.. Οι αποφάσεις αυτές επηρεάζουν άμεσα τα οικονομικά συμφέροντα των μετόχων, των πιστωτών, της διοίκησης, των εργαζομένων, της πολιτείας, των πελατών, των οικονομικών αναλυτών κ.α. Η ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων επιτρέπει την εκτίμηση τόσο του κινδύνου όσο και της αποδοτικότητας μίας επιχείρησης προκειμένου να ληφθεί μία απόφαση σχετική με την κατανομή οικονομικών πόρων (Γκίκας 2002, σελ.19). Προκειμένου να μπορέσουν όλες οι ομάδες ενδιαφερομένων να προχωρήσουν στην χρηματοοικονομική ανάλυση των στοιχείων των επιχειρήσεων, είναι απαραίτητο να προβούν σε συγκρίσεις και να υπολογίσουν σχέσεις οι οποίες θα αποτελέσουν τη βάση επί της οποίας θα στηρίξουν τις αποφάσεις τους. Συνεπώς, με την ανάλυση των στοιχείων των λογιστικών καταστάσεων, οι αποφάσεις των ενδιαφερομένων δεν στηρίζονται πλέον στις υποθέσεις, αλλά σε συγκεκριμένα πορίσματα, μειώνοντας με τον τρόπο αυτό την αβεβαιότητα ως προς το αποτέλεσμα που ενυπάρχει σε όλες τις αποφάσεις (Νιάρχος 2002, σελ.22). Ανάλογα με το είδος των πληροφοριών που χρησιμοποιεί ο αναλυτής, η ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων διακρίνεται σε εξωτερική και εσωτερική. Στην πρώτη, ο αναλυτής στηρίζεται σε δημοσιευμένα στοιχεία ενώ στη δεύτερη έχει πρόσβαση σε όλες τις πηγές πληροφοριών της επιχείρησης. Οι αναλύσεις των λογιστικών καταστάσεων μεθοδεύονται καλύτερα όταν διεξάγονται με τη βοήθεια των εξής τεσσάρων (4) μέσων: 13

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων 1. Στατιστικής ανάλυσης, 2. Αριθμοδεικτών, 3. Πινάκων κίνησης κεφαλαίων και 4. Συμπερασμάτων. Η μέθοδος αυτή θεωρεί την ανάλυση λογιστικών καταστάσεων ως ένα σύστημα αποτελούμενο από τέσσερις διαδοχικές φάσεις, όπου το προϊόν της προηγούμενης φάσης αποτελεί την πρώτη ύλη της επόμενης (Αρτίκης 2003, σελ.103). Στις επόμενες σελίδες του παρόντος κεφαλαίου θα πραγματοποιηθεί αναλυτική παρουσίαση των παραπάνω τμημάτων της μεθόδου ανάλυσης. 3.2 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η ανάλυση λογιστικών καταστάσεων ξεκινά με τη στατιστική ανάλυση των οικονομικών μεγεθών, η οποία αποτελεί τη βάση για τα υπόλοιπα τρία (3) τμήματα της μεθόδου. Συγκεκριμένα, η στατιστική ανάλυση περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα (Αρτίκης 2003, σελ.103): Καθορισμός αριθμών χρήσεων που θα συμπεριληφθούν στην ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων (συνήθως λαμβάνονται υπ όψιν τουλάχιστον πέντε έτη). Λογιστική τυποποίηση των λογαριασμών του ισολογισμού. 1 Λογιστική τυποποίηση των στοιχείων του λογαριασμού αποτελεσμάτων χρήσης. 2 Εμφάνιση του ισολογισμού με την κάθετη μορφή, με παράθεση του ενός ισολογισμού δίπλα στον άλλον. Δημιουργία καταστάσεων κοινών μεγεθών των λογαριασμών του ισολογισμού (common size analysis). 3 1 Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύγκριση των λογιστικών καταστάσεων δύο επιχειρήσεων, ή ακόμη διαδοχικών καταστάσεων της ίδιας επιχείρησης, είναι η ύπαρξη κανόνων που εξασφαλίζουν την ομοιόμορφη κατάστρωσή τους. 2 Απώτερος σκοπός είναι ο εντοπισμός και στη συνέχεια η απάλειψη τυχόν ανώμαλων κονδυλίων. 3 Κάθε στοιχείο του ενεργητικού και του παθητικού εκφράζεται ως ποσοστό του συνόλου του ενεργητικού και του παθητικού αντίστοιχα. Από έναν ισολογισμό κοινού μεγέθους λαμβάνονται πληροφορίες για την κατανομή των περιουσιακών στοιχείων και των πόρων χρηματοδότησης. 14

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων Δημιουργία καταστάσεων ανάλυσης δεικτών των λογαριασμών του ισολογισμού (index analysis). 4 Εμφάνιση της κατάστασης αποτελεσμάτων χρήσης με την κάθετη μορφή και παράθεση του ενός λογαριασμού δίπλα στον άλλον. Δημιουργία καταστάσεων κοινού μεγέθους για τα αποτελέσματα χρήσης. 5 Δημιουργία καταστάσεων ανάλυσης δεικτών για τα αποτελέσματα χρήσης. Υπολογισμός δεικτών (ratios) της εξεταζόμενης επιχείρησης. Σύνταξη πινάκων κινήσεως κεφαλαίων (funds flow statements) της εξεταζόμενης επιχείρησης. Υπολογισμός δεικτών και σύνταξη πινάκων κινήσεως κεφαλαίων των κυριοτέρων ανταγωνιστών, οι οποίοι πρέπει να μοιάζουν όσο το δυνατόν περισσότερο με την εξεταζόμενη επιχείρηση. Ανεύρεση μέσων δεικτών και πινάκων κίνησης κεφαλαίων του κλάδου. Γραφική απεικόνιση της εξέλιξης των δεικτών της επιχείρησης, των ανταγωνιστών και του κλάδου. Εξαγωγή συμπερασμάτων. Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι η στατιστική ανάλυση είναι η βάση για τα τρία επόμενα στάδια της ανάλυσης λογιστικών καταστάσεων. Παρ όλα αυτά, η αναλυτικότερη παρουσίαση του καθενός σταδίου κρίνεται απαραίτητη για την καλύτερη κατανόηση της ανάλυσης των λογιστικών καταστάσεων. 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ Οι χρηματοοικονομικοί αριθμοδείκτες αποτελούν μία κατάλληλη μεθοδολογία με την οποία συνοψίζεται ένας μεγάλος αριθμός χρηματοοικονομικών δεδομένων προκειμένου να αξιολογηθούν οι επιδόσεις των επιχειρήσεων. Η ιδέα πίσω από 4 Οι μεταβολές των διαφόρων μεγεθών παρουσιάζονται σε διαδοχικές στήλες υπό τη μορφή σύγκρισης. Η χρησιμότητα των συγκριτικών καταστάσεων διαφαίνεται από την παράθεση των ποσοστιαίων μεταβολών ανά περίοδο. 5 Ως βάση χρησιμοποιούνται οι πωλήσεις. 15

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων την χρησιμοποίηση των αριθμοδεικτών είναι ότι, ενώ τα απόλυτα ποσά που αναφέρονται στα διάφορα στοιχεία του ισολογισμού πιθανόν να μεταβάλλονται, οι σχέσεις όμως μεταξύ των διαφόρων ομάδων περιουσιακών στοιχείων και στοιχείων του παθητικού θα πρέπει να παραμείνουν περισσότερο ή λιγότερο σταθερές. Έτσι, αν συμβούν αλλαγές στις σχέσεις αυτές, οι δείκτες θα πρέπει να δίνουν στον αναλυτή την απαιτούμενη πληροφόρηση. Οι χρηματοοικονομικοί δείκτες είναι περισσότερο χρήσιμοι, όταν χρησιμοποιούνται με τους εξής τρόπους: Μία χρονολογική σειρά ενός δείκτη της ίδιας επιχείρησης εξετάζεται για να διαπιστωθεί η αλλαγή της τάσης του. Οι χρονολογικές σειρές δεικτών μίας επιχείρησης συγκρίνονται με όμοιες χρονολογικές σειρές των ανταγωνιστριών επιχειρήσεων. Οι δείκτες μίας επιχείρησης συγκρίνονται με τον μέσο όρο των αντίστοιχων δεικτών για το σύνολο του κλάδου, στον οποίο υπάγεται η επιχείρηση (Ευθύμογλου 1999, σελ.97). Μειονέκτημα των αριθμοδεικτών είναι ότι η διοίκηση μίας επιχείρησης μπορεί να αναλάβει ενέργειες οι οποίες έχουν ως αποκλειστικό στόχο την επιρροή τους και την εμφάνιση μίας επιθυμητής εικόνας στους χρήστες των λογιστικών καταστάσεων. Οι χρηματοοικονομικές και επενδυτικές αποφάσεις της διοίκησης καθώς και οι λογιστικές μέθοδοι που έχουν επιλεγεί μπορούν να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τους αριθμοδείκτες. Η αξιοπιστία όμως των αριθμοδεικτών βασίζεται στην αξιοπιστία του συστήματος εσωτερικού ελέγχου. Συχνά στη βιβλιογραφία αναφέρεται ένας αρκετά μεγάλος αριθμός αριθμοδεικτών. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, όμως, ότι πολλοί από τους αριθμοδείκτες βασίζονται σε κοινές λογιστικές πληροφορίες και συνεπώς θα πρέπει να αναμένεται μία υψηλή συσχέτιση μεταξύ τους. Επομένως, για τη διάγνωση μίας κατάστασης δεν απαιτείται ο υπολογισμός κάθε πιθανού αριθμοδείκτη, αλλά απλώς μίας αντιπροσωπευτικής ομάδας δεικτών (Γκίκας 2002, σελ.57). 16

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων Οι κυριότερες κατηγορίες αριθμοδεικτών είναι οι δείκτες αποδοτικότητας, περιθωρίου κέρδους, κυκλοφοριακής ταχύτητας, αποτελεσματικότητας, διαχείρισης αποθεμάτων απαιτήσεων υποχρεώσεων, ρευστότητας, δανειακής επιβάρυνσης, κάλυψης τόκων δανείων μερισμάτων, παγιοποίησης περιουσίας, χρηματοδότησης ενεργητικού και δείκτες σε τρέχουσες αξίες. Πιο αναλυτικά (Αρτίκης 2003, σελ.108): 1. Αποδοτικότητα Η έννοια της αποδοτικότητας αναφέρεται στην ικανότητα μίας επιχείρησης να δημιουργεί κέρδη. Οι δείκτες που εξετάζονται συνήθως είναι οι ακόλουθοι: Συνολική Αποδοτικότητα (Overall Rate of Return): Δείχνει την απόδοση του συνόλου των κεφαλαίων μίας επιχείρησης και υπολογίζεται ως εξής: Συνολικά Κέρδη = Συνολική Αποδοτικότητα Μέσος Όρος Συνόλου Καθαρού Ενεργητικού Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (Return on Equity): Αναφέρεται στο βαθμό πραγματοποίησης του στόχου δημιουργίας ικανοποιητικού αποτελέσματος και ο υπολογισμός της γίνεται ως εξής: Καθαρά Κέρδη Χρήσης = Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων Μέσος Όρος Ιδίων Κεφαλαίων 2. Περιθώριο Κέρδους Δείχνει το πόσο αποτελεσματικά λειτουργεί η εξεταζόμενη επιχείρηση. Οι δείκτες που εξετάζονται συνήθως είναι οι ακόλουθοι: Μικτό Περιθώριο Κέρδους (Gross Profit Margin Ratio): Δείχνει τη λειτουργική αποτελεσματικότητα μίας επιχείρησης, καθώς και την πολιτική τιμών αυτής. Υπολογίζεται ως εξής: Συνολικά Κέρδη = Μικτό Περιθώριο Κέρδους Μέσος Όρος Καθαρών Πωλήσεων Καθαρό Περιθώριο Κέρδους (Net Profit Margin Ratio): Δείχνει το ποσοστό του καθαρού κέρδους που επιτυγχάνει μία επιχείρηση από τις πωλήσεις της. Υπολογίζεται ως εξής: 17

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων Καθαρά Μέσος Όρος Κέρδη Χρήσης = Καθαρό Καθαρών Πωλήσεων Περιθώριο Κέρδους 3. Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Η έννοια της κυκλοφοριακής ταχύτητας αναφέρεται στο χρόνο μετατροπής ενός στοιχείου του κυκλοφορούντος ενεργητικού σε κάποιο άλλο το οποίο είτε είναι ευκολότερα ρευστοποιήσιμο είτε είναι ρευστό. Οι δείκτες που εξετάζονται συνήθως είναι οι ακόλουθοι: Συνολική Κυκλοφοριακή Ταχύτητα (Net Asset Turnover Ratio): Προσδιορίζει τον αριθμό των κύκλων περιστροφής που πραγματοποιούν τα κεφάλαια που επενδύθηκαν σε ενεργητικά στοιχεία μέσα σε ένα έτος. Υπολογίζεται ως εξής: Καθαρές Πωλήσεις = Συνολική Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Μέσος Όρος Συνόλου Καθαρού Ενεργητικού Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Πάγιου Ενεργητικού (Fixed Asset Turnover Ratio): Δείχνει το βαθμό χρησιμοποιήσεως των παγίων περιουσιακών στοιχείων μίας επιχείρησης, σε σχέση με τις πωλήσεις της. Επίσης, παρέχει πληροφορίες για το αν υπάρχει υπερεπένδυση σε πάγια σε σχέση με τις πωλήσεις και υπολογίζεται ως εξής: Καθαρές Πωλήσεις = Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Παγίου Ενεργητικού Μέσος Όρος Παγίου Ενεργητικού Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Κυκλοφορούντος Ενεργητικού (Current Asset Turnover Ratio): Εκφράζει το βαθμό χρησιμοποιήσεως του κυκλοφορούντος ενεργητικού μίας επιχείρησης σε σχέση με τις πωλήσεις της και υπολογίζεται ως εξής: Μέσος Καθαρές Πωλήσεις Όρος Κυκλοφορούντος = Κυκλοφοριακή Ενεργητικού Ταχύτητα Κυκλοφορούντος Ενεργητικού Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Αποθεμάτων (Inventory Turnover Ratio): Δείχνει πόσες φορές κατά μέσο όρο έχουν πωληθεί τα αποθέματα μέσα στη χρήση και υπολογίζεται ως εξής: Καθαρές Πωλήσεις = Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Αποθεμάτων Μέσος Όρος Αποθεμάτων 18

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Απαιτήσεων (Accounts Receivable Turnover Ratio): Αναφέρεται στο βαθμό μετατροπής των απαιτήσεων σε διαθέσιμα, δηλαδή ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει κατά μέσο όρο πόσες φορές δημιουργούνται και εισπράττονται οι απαιτήσεις έναντι των πελατών. Ο υπολογισμός γίνεται ως εξής: Καθαρές Πωλήσεις επί Πιστώσει = Κυκλοφοριακή Μέσος Όρος Απαιτήσεων Ταχύτητα Απαιτήσεων Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Διαθεσίμων (Cash Turnover Ratio): Εκφράζει τη συχνότητα ανανέωσης των διαθεσίμων μέσα στο έτος και υπολογίζεται ως ακολούθως: Καθαρές Πωλήσεις Μέσος Όρος Διαθεσίμων = Κυκλοφοριακή Ταχύτητα Διαθεσίμων 4. Αποτελεσματικότητα Η χρησιμοποίηση αριθμοδεικτών αποτελεσματικότητας βοηθά στον προσδιορισμό του βαθμού μετατροπής ορισμένων περιουσιακών στοιχείων (αποθεμάτων, απαιτήσεων) σε ρευστά. Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενοι είναι οι εξής: Μέση Διάρκεια Επένδυσης σε Αποθέματα (Αverage Inventory Period) 6 : Δείχνει το χρόνο που απαιτείται να περιμένει η επιχείρηση για την πώληση και την αντικατάσταση των εμπορευμάτων της και υπολογίζεται ως εξής: Aποθέματα * 365 ημέρες = Μέση Καθαρές Πωλήσεις Διάρκεια Επένδυσης σε Αποθέματα Μέση Διάρκεια Είσπραξης Απαιτήσεων (Average Collection Period) 7 : Από την τιμή του δείκτη αυτού μπορεί να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα της οργάνωσης του συστήματος της είσπραξης των απαιτήσεων και τις ενδεχόμενες δυσκολίες της επιχείρησης για την έγκαιρη εξόφληση των υποχρεώσεών της. Ο υπολογισμός γίνεται ως εξής: Πελάτες * 365 ημέρες = Μέση Καθαρές Πωλήσεις με Πίστωση Διάρκεια Είσπραξης Απαιτήσεων 6 Ο συγκεκριμένος δείκτης είναι αντίστροφος του δείκτη της κυκλοφοριακής ταχύτητας αποθεμάτων. 7 Ο συγκεκριμένος δείκτης είναι αντίστροφος του δείκτη της κυκλοφοριακής ταχύτητας απαιτήσεων. 19

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων Μέση Διάρκεια Πληρωμής Υποχρεώσεων (Average Payment Period): Ο δείκτης αυτός δείχνει τον αριθμό των ημερών που χρειάζεται η επιχείρηση για την αποπληρωμή των προμηθευτών της και υπολογίζεται ως εξής: Προμηθευτές * 365 ημέρες = Μέση Διάρκεια Πληρωμής Υποχρεώσεων Αγορές με Πίστωση 5. Ρευστότητα Η έννοια της ρευστότητας αναφέρεται στην ικανότητα μιας επιχείρησης να μπορεί να ικανοποιεί τις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις της και υποδηλώνει δυνατότητα μετατροπής ενεργητικών στοιχείων σε διαθέσιμα. Οι σημαντικότεροι δείκτες είναι οι ακόλουθοι: Τρέχουσα ή Γενική Ρευστότητα (Current Ratio): Δείχνει εάν το κυκλοφορούν ενεργητικό και οι μεταβατικοί λογαριασμοί του ενεργητικού αρκούν για να καλύψουν τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις και τους μεταβατικούς λογαριασμούς του παθητικού. Υπολογίζεται ως εξής: Κ υκλοφορούν Βραχυπρόθε σμες Ενεργητικό + Υποχρεώσει ς Μεταβατικο ί + Μεταβατικο ί Λογαριασμο ί Λογαριασμο ί Ενεργητικο ύ = Τρέχουσα Παθητικού Ρευστότητα Άμεση ή Ειδική Ρευστότητα (Quick Ratio): Περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία μετατρέπονται εύκολα και γρήγορα σε ρευστά και αγνοεί όλα εκείνα τα στοιχεία του κυκλοφορούντος ενεργητικού τα οποία δεν μετατρέπονται εύκολα σε μετρητά. Υπολογίζεται ως εξής: Κυκλοφορού ν Ενεργητικό Αποθέματα + Μεταβατικο ί Λογαριασμο ί Ενεργητικού = Άμεση Βραχυπρόθε σμες Υποχρεώσει ς + Μεταβατικο ί Λογαριασμοί Παθητικού Ρευστότητα 6. Δανειακής Επιβάρυνσης Δείχνουν την κεφαλαιουχική διάρθρωση και την ικανότητα ανταπόκρισης σε μακροχρόνιες υποχρεώσεις. Οι δείκτες που εξετάζονται συνήθως είναι οι εξής: Ξένα προς Ίδια Κεφάλαια (Debt-to-Equity Ratio): Δείχνει τι ποσοστό των ιδίων κεφαλαίων αποτελούν τα ξένα και είναι ενδεικτικός του βαθμού προστασίας των πιστωτών με ίδια κεφάλαια. Υπολογίζεται ως εξής: Ξένα Κεφάλαια = Ξένα προς Ίδια Κεφάλαια Ίδια Κεφάλαια 20

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων Μακροπρόθεσμα Ξένα προς Απασχοληθέντα Κεφάλαια (Long Term Capitalization Ratio): Δείχνει τι ποσοστό των απασχοληθέντων αποτελούν τα μακροχρόνια ξένα κεφάλαια και υπολογίζεται ως εξής: Ξένα Μακροπρόθε σμα Κεφάλαια Απασχοληθέ ντα Κεφάλαια = Μακροπρόθε σμα Ξένα προς Απασχοληθέ ντα Κεφάλαια 7. Κάλυψης Μετρούν πόσες φορές μπορεί να γίνει μια πληρωμή με τη χρησιμοποίηση των διαθεσίμων μιας επιχείρησης. Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενοι είναι: Κάλυψη Τόκων (Interest Coverage Ratio): Δείχνει την ευχέρεια που έχει η επιχείρηση να πληρώνει τους οφειλόμενους τόκους από χρηματοοικονομικούς πόρους που δημιουργούνται από τη δραστηριότητά της. Υπολογίζεται ως εξής: Συνολικά Κέρδη = Κάλυψη Χρηματοπισ τωτικά Έξοδα Τόκων ή ΚΠΤΦΑΧ Χρηματοπιστωτικά = Κάλυψη Έξοδα Τόκων Κάλυψη Συνόλου Βαρών από Δάνεια (Cash-Flow Coverage of Interest and Principal Ratio): Δίνει πληροφορίες σχετικά με την ικανότητα της επιχείρησης να πληρώνει τα χρεολύσια των δανείων που έχει συνάψει. Υπολογίζεται ως εξής: ΚΠΤΦΑΧ = Κάλυψη Συνόλου Βαρών από Δάνεια [Τόκοι + (Χρεολύσια / 1 Φορολ. Συντ/στή)] Κάλυψη Μερισμάτων (Dividend Coverage Ratio): Δείχνει τον αριθμό των φορών κατά τον οποίο τα καθαρά κέρδη μιας επιχείρηση υπερβαίνουν τα μερίσματα και υπολογίζεται ως εξής: Καθαρά Κέρδη Χρήσης = Κάλυψη Μερισμάτων Μερίσματα Προηγούμεν ης Χρήσης 21

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων 8. Παγιοποίηση Περιουσίας Οι επιχειρήσεις ανάλογα με την τιμή του δείκτη αυτού διακρίνονται σε επιχειρήσεις εντάσεως παγίων περιουσιακών στοιχείων και σε επιχειρήσεις εντάσεως κυκλοφορούντων περιουσιακών στοιχείων. Υπολογίζεται ως εξής: Πάγιο Ενεργητικό = Παγιοποίηση Περιουσίας (Κυκλοφορούν Ενεργητικό + Μεταβατικοί Λογαριασμοί Ενεργητικού) ή Πάγιο Σύνολο Ενεργητικό = Παγιοποίηση Ενεργητικού Περιουσίας 9. Χρηματοδότηση Ενεργητικού Προσδιορίζουν τον τρόπο χρηματοδότησης των διαφόρων επενδύσεων. Οι πιο συνηθισμένοι αριθμοδείκτες είναι οι ακόλουθοι: Χρηματοδότηση Πάγιου Ενεργητικού με Κεφάλαια Μεγάλης Διάρκειας: Δείχνει το κατά πόσο η αξία των παγίων στοιχείων καλύπτεται με κεφάλαια μεγάλης διάρκειας και υπολογίζεται ως εξής: Απασχοληθέ ντα Κεφάλαια Πάγιο Ενεργητικό = Χρηματοδότ ηση Πάγιου Ενεργητικο ύ με Κεφάλαια Μεγάλης Διάρκειας Χρηματοδότηση Πάγιου Ενεργητικού με Ίδια Κεφάλαια: Υποδεικνύει τον τρόπο χρηματοδότησης των πάγιων επενδύσεων και υπολογίζεται ως εξής: Ίδια Κεφάλαια = Χρηματοδότηση Πάγιου Ενεργητικού με Ίδια Κεφάλαια Πάγιο Ενεργητικό Χρηματοδότηση Κυκλοφορούντος Ενεργητικού με Κεφάλαια Μεγάλης Διάρκειας: Πληροφορεί σχετικά με το μέρος του κυκλοφορούντος ενεργητικού που χρηματοδοτείται από κεφάλαια μεγάλης διάρκειας και υπολογίζεται ως εξής: Κυκλοφ._Ενεργ. + Μεταβ._Λογ._Ενεργ. Βραχ._Υποχρ. Χρηματοδ. Κυκλοφ. Ενεργητ. = Κυκλ._Ενεργ. + Μεταβ._Λογ._Ενεργ. με Κεφάλαια Μεγάλης Διάρκειας 10. Τρέχουσες Αξίες Οι δείκτες αυτοί συγκρίνουν την τρέχουσα τιμή της μετοχής με τα κέρδη της επιχείρησης και με την λογιστική αξία της μετοχής. Οι συγκεκριμένοι 22

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων αριθμοδείκτες παρέχουν στη διοίκηση πληροφορίες περί του τι οι επενδυτές πιστεύουν για την επίδοση της επιχείρηση στο παρελθόν και για τις μελλοντικές προοπτικές της. Οι πιο σημαντικοί από αυτούς είναι οι εξής: Τιμή Προς Κέρδη (Price/Earnings Ratio): Δείχνει το ποσό που θα επιθυμούσαν οι επενδυτές να πληρώσουν για τα ανά μετοχή καθαρά κέρδη και υπολογίζεται ως εξής: Τρέχουσα Τιμή Μετοχής = Τιμή προς Κέρδη Κέρδη ανά Μετοχή Προηγούμεν ης Χρήσης Μερισματική Απόδοση (Dividend Yield): Αποτελεί συχνά κριτήριο για την επιλογή μετοχών οι οποίες θα περιληφθούν στο χαρτοφυλάκιο ενός επενδυτή. Υπολογίζεται ως εξής: Μέρισμα ανά Μετοχή Προηγούμενης Χρήσης = Μερισματική Απόδοση Τρέχουσα Τιμή Μετοχής Τρέχουσα Προς Λογιστική Τιμή (Market-to-Book Ratio): Δίνει μια άλλη ένδειξη του πώς οι επενδυτές αποτιμούν την επιχείρηση και υπολογίζεται ως εξής: Τρέχουσα Τιμή Μετοχής = Τρέχουσα προς Λογιστική Τιμή Λογιστική Αξία Μετοχής Η διαμόρφωση των δεικτών επηρεάζεται τόσο από τους αντικειμενικούς σκοπούς της επιχείρησης, όσο και από τις γενικές οικονομικές, συναλλακτικές και λοιπές συνθήκες που επικρατούσαν κατά την περίοδο της ανάλυσης. Κατά συνέπεια, η μελέτη αυτών των παραγόντων κρίνεται απαραίτητη προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. 3.4 ΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Αναπόσπαστο κομμάτι της χρηματοοικονομικής ανάλυσης μιας επιχείρησης αποτελεί η παρουσίαση σε ένα πίνακα όλων των πηγών από τις οποίες έχουν αντληθεί νέα κεφάλαια κατά τη διάρκεια μεταξύ δύο διαδοχικών ισολογισμών και όλων των επενδύσεων στις οποίες τα κεφάλαια αυτά χρησιμοποιήθηκαν. Ο πίνακας αυτός που αποτελεί μια από τις βασικές χρηματοοικονομικές 23

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων καταστάσεις της επιχείρησης λέγεται «Πίνακας Κίνησης Κεφαλαίων» (Sources and Uses of Funds). O πίνακας αυτός δείχνει επομένως, τις πηγές από τις οποίες έχουν αντληθεί τα νέα κεφάλαια, όπως και τον τρόπο με τον οποίο αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί (Ευθύμογλου 1999, σελ.117). Προκειμένου να ετοιμαστεί ένας πίνακας κινήσεως κεφαλαίων, πρέπει πρώτα να προσδιορισθούν οι μεταβολές των στοιχείων ενεργητικού και παθητικού δύο διαδοχικών ισολογισμών. Η διαφορά που παρατηρείται στην αξία κάθε στοιχείου στους δύο διαδοχικούς ισολογισμούς, χαρακτηρίζεται ως πηγή ή χρήση κεφαλαίου. Συγκεκριμένα: Αυξήσεις Στοιχείων Ενεργητικού + Μειώσεις Στοιχείων Παθητικού και Καθαρής Θέσης = Σύνολο Χρήσεων Κεφαλαίων Μειώσεις Στοιχείων Ενεργητικού + Αυξήσεις Στοιχείων Παθητικού και Καθαρής Θέσης = Σύνολο Πηγών Χρηματοδότησης Σύνολο Χρήσεων Κεφαλαίων = Σύνολο Πηγών Χρηματοδότησης (Αρτίκης 2003, σελ.126) Η χρησιμότητα του πίνακα κινήσεως κεφαλαίων προκύπτει από το γεγονός ότι ο λογαριασμός αποτελεσμάτων χρήσεως και ο ισολογισμός, που δείχνουν από κοινού τα ετήσια κέρδη και την κατανομή των πόρων της επιχείρησης στη αρχή και στο τέλος του έτους, αποτυγχάνουν στο να απεικονίσουν τα αίτια ή τις συνέπειες της κίνησης των πόρων της επιχείρησης αυτής κατά τη διάρκεια της ετήσιας περιόδου. Για μια πλήρη κατανόηση των επιχειρηματικών υποθέσεων της επιχείρησης, ο πίνακας κινήσεως κεφαλαίων θα πρέπει να εξυπηρετεί τους εξής τρεις στόχους: i. Να παρέχει μια διασύνδεση μεταξύ του ισολογισμού και του λογαριασμού αποτελεσμάτων χρήσεως της επιχείρησης. ii. Να δείχνει τη διαφορά μεταξύ οικονομικής απόδοσης και ρευστότητας. iii. Να δείχνει την σπουδαιότητα των ρευστών διαθεσίμων μέσα στην επιχείρηση και τις συνέπειες των πολιτικών της διοίκησης για τις επενδύσεις και την οικονομική απόδοση των κεφαλαίων επί των εν λόγω ρευστών διαθεσίμων. 24

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων Οι επιχειρήσεις χρησιμοποιώντας τις προβλέψεις των χρηματοδοτικών τους αναγκών και με συμπληρωματικές προβλέψεις σε ό,τι αφορά τα κέρδη, τα μερίσματα και τις αποσβέσεις μπορούν να συντάξουν σε προϋπολογιστική βάση τον επόμενο ισολογισμό τους. Συγκρίνοντας τους δύο διαδοχικούς ισολογισμούς (τον προϋπολογιστικό και τον τελευταίο απολογιστικό) μπορούν να διαπιστώσουν τις διαφορές και να προχωρήσουν στην σύνταξη του προϋπολογιστικού πίνακα πηγών και χρήσεων κεφαλαίων. Ο σκοπός του πίνακα αυτού είναι να απεικονισθεί ο τρόπος με τον οποίο οι επιχειρήσεις σχεδιάζουν να αποκτήσουν και να επενδύσουν νέα κεφάλαια μέσα στην επόμενη χρονική περίοδο (Ευθύμογλου 1999, σελ.121). 3.4 ΕΞΑΓΩΓΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ Το σπουδαιότερο ζήτημα στην χρηματοοικονομική ανάλυση αποτελεί η ερμηνεία των προηγούμενων κριτικών διερευνήσεων και η εξαγωγή συμπερασμάτων. Αυτά προϋποθέτουν: Συνδυασμό γνώσεων λογιστικών και χρηματοοικονομικών γνώσεων. Η μονομερής επικράτηση μιας μόνο από τις δύο οδηγεί σε ανεπαρκή και λανθασμένα συμπεράσματα. Αλληλουχία μεταξύ Λογιστικής, Οικονομικού Λογισμού και Οικονομικής των Επιχειρήσεων. Γνώση του κλάδου της επιχείρησης. Όσο καλύτερη γνώση υπάρχει για τον κλάδο, τόσο περισσότερο αποκαλυπτικές γίνονται οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις και τόσο βαθύτερη η κατανόηση της πραγματικότητας. Επαρκή γνώση διεθνούς και εγχώριας οικονομίας. Η διεθνής οικονομία επηρεάζει την εγχώρια η οποία με τη σειρά της επηρεάζει τον εξεταζόμενο κλάδο (Αρτίκης 2003, σελ.108). Με βάση τα συμπεράσματα που εξάγονται, οι επενδυτές μπορούν να εκτιμήσουν τόσο τις μελλοντικές χρηματικές ροές της επιχείρησης, όσο και τους κινδύνους που εγκυμονούν αυτές. Από την άλλη πλευρά, οι διευθυντές των επιχειρήσεων είναι σε θέση να γνωρίζουν πλήρως τη χρηματοοικονομική θέση 25

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων των επιχειρήσεών τους, προκειμένου να εντοπίζουν τις αδυναμίες σε μία συνεχή προσπάθεια για βελτίωση. 26

Κεφάλαιο 3: Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γεώργιος Π. Αρτίκης, Χρηματοοικονομική Διοίκηση, Ανάλυση και Προγραμματισμός, Εκδόσεις Interbooks, Αθήνα 2003. Δημήτριος Χ. Γκίκας, Η Ανάλυση και οι Χρήσεις των Λογιστικών Καταστάσεων, Εκδόσεις Γ. Μπένου, Αθήνα 2002. Πρόδρομος Γ. Ευθύμογλου, Θέματα Χρηματοοικονομικής Διοικήσεως, Τεύχος Α, Πειραιάς 1999. Νικήτας Α. Νιάρχος, Χρηματοοικονομική Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων, Εκδόσεις Α. Σταμούλης, Αθήνα 2002, 6 η Έκδοση. 27

Κεφάλαιο 4: Διεθνείς Οικονομικές Εξελίξεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 4.1 ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, κυρίως στο δεύτερο εξάμηνο του 2003, σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις των διεθνών οργανισμών (Ε.Ε., Δ.Ν.Τ.) σταδιακά επιταχύνεται. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συνέβαλαν στη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών ήταν η αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου. Οι θετικές εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία κατανέμονται γεωγραφικά σε όλες σχεδόν τις περιοχές του κόσμου. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αισθητή ανάκαμψη της οικονομίας των Η.Π.Α., αλλά και του Καναδά και της Αυστραλίας, καθώς και η αποκατάσταση του οικονομικού κλίματος στην Ιαπωνία που έχει πλέον δρομολογηθεί. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο παίζουν χώρες της Λατινικής Αμερικής, οι περισσότερες από τις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας 1, η Ρωσία και οι χώρες της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (Κ.Α.Κ.) 2, ενώ ικανοποιητικές κρίνονται επίσης οι οικονομικές επιδόσεις των χωρών που εντάχθηκαν στην Ε.Ε την 1 η Μαϊου 2004 3 καθώς και του Ηνωμένου Βασιλείου. Στη ζώνη του ευρώ, στο δεύτερο εξάμηνο του 2003, δημιουργήθηκαν συνθήκες ανάκαμψης, μετά τη στασιμότητα των πρώτων μηνών του έτους. Ο σημαντικότερος παράγων που οδήγησε σε αυτήν την εξέλιξη ήταν η ταχεία άνοδος των εξαγωγών, το τελευταίο τρίμηνο του 2003, η οποία οφείλεται στην άνοδο της παγκόσμιας οικονομίας. Έτσι, αντισταθμίστηκαν ουσιαστικά και οι αρνητικές συνέπειες της ανατίμησης του ευρώ έναντι του δολαρίου (Ι.Ο.Β.Ε. 2004, σελ.7). 1 Σύμφωνα με την κατάταξητου Δ.Ν.Τ., αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας είναι η Κίνα και η Ινδία. 2 Χώρες Κ.Α.Κ.: 12 χώρες της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. και η Μογγολία. 3 Νέα κράτη μέλη: Ουγγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Κύπρος και Μάλτα. 28

Κεφάλαιο 4: Διεθνείς Οικονομικές Εξελίξεις 4.2 ΠΡΟΪΟΝ Μετά από περίοδο αβεβαιότητας τους πρώτους μήνες του 2003, η οποία συνδεόταν κυρίως με τις τότε επικείμενες πολεμικές επιχειρήσεις στο Ιράκ, την επιδημία της άτυπης πνευμονίας, καθώς και φόβους για φαινόμενα αποπληθωρισμού, υπήρξε σημαντική άνοδος του παγκόσμιου Α.Ε.Π. κατά 3,9% το 2003, έναντι 3,0% το 2002, ενώ τα επόμενα χρόνια προβλέπεται ότι η αύξηση θα υπερβαίνει το 4,0% (Πίνακας Ι-1). Κινητήρια δύναμη της ανόδου είναι η αισθητή ανάκαμψη της οικονομίας των Η.Π.Α., η οποία το 2003 έφτασε το 3,1%, έναντι 2,2% το 2002, ενώ προβλέπεται σοβαρή επιτάχυνση κατά το 2004. Στην άνοδο του Α.Ε.Π. συνέβαλαν τόσο η ιδιωτική κατανάλωση και οι ακαθάριστες ιδιωτικές επενδύσεις, κυρίως σε εξοπλισμό και λογισμικό, όσο και οι δημόσιες δαπάνες για την άμυνα. Παράλληλα και η οικονομία της Ιαπωνίας παρουσιάζει θεαματική μεταστροφή με άνοδο 2,7% το 2003, έναντι μείωσης κατά 0,3% το 2002. Πρόκειται για τον υψηλότερο ρυθμό οικονομικής ανόδου από το 1996. Στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος στην Ιαπωνία συνέβαλε θετικά η οικονομική πολιτική και η πρόοδος που σημειώθηκε στην προώθηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων τόσο στο τραπεζικό τομέα όσο και στην αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων. Στη ζώνη του ευρώ, η ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας υπήρξε αρκετά βραδύτερη από ό,τι αναμενόταν στις αρχές του 2003 και παραμένει αισθητά βραδύτερη από ό,τι σε άλλες σημαντικές οικονομικές περιοχές του κόσμου. Η μέση ετήσια άνοδος του Α.Ε.Π. της ζώνης το 2003 ήταν μόλις 0,4% έναντι 0,9% το 2002, εξέλιξη η οποία αντανακλά την υποτονική οικονομική δραστηριότητα στις μεγαλύτερες οικονομίες της ζώνης. Σημειώνεται ότι το 2003 το Α.Ε.Π. αυξήθηκε κατά 0,2% στη Γαλλία και κατά 0,3% στην Ιταλία, ενώ μειώθηκε κατά 0,1% στη Γερμανία. Αυτή η παρατεταμένη οικονομική δυσπραγία φαίνεται να οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά την εφαρμογή του προγράμματος διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που είχε υιοθετηθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην Λισσαβώνα τον Μάρτιο του 2000, η οικονομία της ζώνης του ευρώ εξακολουθεί 29

Κεφάλαιο 4: Διεθνείς Οικονομικές Εξελίξεις να χαρακτηρίζεται από μικρότερη ευκαμψία από ό,τι εκείνη των Η.Π.Α. ή των αναδυόμενων οικονομιών της Ασίας. Η οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου συνέχισε να επιδεικνύει αξιοσημείωτο δυναμισμό, επιτυγχάνοντας ρυθμό ανάπτυξης 2,2% κατά το 2003. Η ανάπτυξη αυτή βασίστηκε κυρίως στην εγχώρια ζήτηση, καθώς η ενίσχυση της αγγλικής λίρας οδήγησε σε απώλεια μεριδίων αγοράς και μείωση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών. Οι δέκα χώρες που εντάχθηκαν στην Ε.Ε. την 1 η Μαϊου 2004 κατέγραψαν το 2003 μέσο ρυθμό ανάπτυξης 3,6%. Οι βαλτικές χώρες διατήρησαν ποσοστά μεταξύ 4,8% και 8,9%, ενώ η Πολωνία ύστερα από δύο χρόνια πολύ χαμηλών επιδόσεων, επέτυχε ρυθμό ανόδου του Α.Ε.Π. (3,7%) περίπου ίσο με το μέσο όρο των δέκα. Για το 2004, ο μέσος όρος ανάπτυξης των χωρών αυτών προβλέπεται ότι άγγιξε το 4,0%, στηριζόμενος από την εγχώρια ζήτηση και σε ορισμένες περιπτώσεις από την αύξηση των εξαγωγών. Οι τρεις άλλες υποψήφιες προς ένταξη χώρες, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Τουρκία, διατήρησαν τις υψηλές επιδόσεις των τελευταίων χρόνων, καταγράφοντας ετήσιο ρυθμό ανόδου του Α.Ε.Π. μεταξύ 4,3% και 5,8%. Κύρια πηγή της σταθερής ανάπτυξης εμφανίζεται η αύξηση της εγχώριας ζήτησης, ιδιαίτερα της ιδιωτικής κατανάλωσης. Για το 2004 προβλέπεται ότι ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης θα είναι γύρω στο 5%. Στις άλλες «υπό μετάβαση» χώρες των δυτικών Βαλκανίων (Αλβανία, Βοσνία- Ερζεγοβίνη, Π.Γ.Δ. Μακεδονίας, Σερβία-Μαυροβούνιο) τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σταθερή οικονομική ανάκαμψη, χωρίς όμως να έχουν αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά τα προβλήματα που απορρέουν από την υλοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών. Συγκεκριμένα, οι χώρες αυτές εκτιμάται ότι κατέγραψαν το 2003 ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης του Α.Ε.Π. μεταξύ 3% και 6%. Οι χώρες της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών εξακολουθούν να καταγράφουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (μέσος όρος 7,6% το 2003). 30

Κεφάλαιο 4: Διεθνείς Οικονομικές Εξελίξεις Η οικονομία της Κίνας, επιτυγχάνοντας μέσο ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης πλησίον του 10% την τελευταία εικοσαετία, έχει καταστεί η δεύτερη σε μέγεθος οικονομία παγκοσμίως και αναδεικνύεται «ατμομηχανή» της ανάπτυξης, τόσο για τις οικονομίες της περιοχής όσο και για τις προηγμένες οικονομίες, κυρίως της Ιαπωνίας. Ο ρυθμός ανόδου του Α.Ε.Π. της Κίνας διαμορφώθηκε στο 9,1% το 2003 από 8% το 2002, κυρίως λόγω των επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου. Οι οικονομίες της Λατινικής Αμερικής ως σύνολο κατέγραψαν άνοδο του Α.Ε.Π. κατά 1,7% το 2003. Οι εξελίξεις στην οικονομική δραστηριότητα των χωρών της περιοχής δεν υπήρξαν ομοιόμορφες (Τράπεζα της Ελλάδος 2004, σελ. 297). 4.3 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Παρά την αναμενόμενη επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, ο πληθωρισμός στις προηγμένες οικονομίες 4 προβλέπεται ότι θα παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα το 2004. Αναμένεται μάλιστα ελαφρά υποχώρηση του μέσου ρυθμού ανόδου του γενικού επιπέδου των τιμών, καθώς είναι πιθανό ότι η εν μέρει κυκλική αύξηση της παραγωγικότητας θα διευκολύνει τη συγκράτηση της ανόδου του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Εξάλλου, το γεγονός ότι δεν έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού των εν λόγω οικονομιών θα εξακολουθήσει να ασκεί ανασταλτική επίδραση στην άνοδο των τιμών (Πίνακας Ι-2). Τον Ιούνιο του 2003 η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Η.Π.Α. προχώρησε σε μείωση του επιτοκίου παρέμβασης στο 1%, αποσκοπώντας στην περαιτέρων ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας και εκτιμώντας ότι η πιθανότητα μίας ανεπιθύμητης σημαντικής μείωσης του ήδη χαμηλού πληθωρισμού ήταν μεγαλύτερη από την πιθανότητα αύξησης του. Ο πληθωρισμός μειώθηκε στο 1,9% το 2003 από 2,4% το 2002. 4 Προηγμένες οικονομίες, σύμφωνα με το Δ.Ν.Τ.: τα 15 κράτη-μέλη της Ε.Ε., Κορεά, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν, Χόνγκ-Κόνγκ, Η.Π.Α., Ιαπωνία, Καναδάς, Αυστραλία, Ελβετία, Ισλανδία, Ισραήλ, Κύπρος, Νορβηγία και Ν. Ζηλανδία. 31