ΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΓΟΡΑ ΦΕΣΑ ΣΗΝ ΣΕΧΙΑ

ΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΓΟΡΑ ΦΕΣΑ ΣΗΝ ΣΕΧΙΑ Περίληψη 1. Δηζαγσγή 2. Η αγνξά ηπξηψλ ζηελ Τζερία 2.1. Παξαγσγή 2.2. Καηαλάισζε 2.3. Δηζαγσγέο- Δμαγσγέο 2.4. Γίθηπα Γηαλνκήο- Ληαληθή Πψιεζε- Τηκέο 3. Σπκπεξάζκαηα 1

ΠΕΡΙΛΗΦΗ Η Τζερία, εμ νξηζκνχ, δελ δηαζέηεη εγρψξηα παξαγσγή θέηαο θαη θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ηεο εγρψξηαο θαηαλάισζεο απφ εηζαγσγέο. Η κέζε αλά θάηνηθν θαηαλάισζε θέηαο ζηελ Τζερία είλαη εμαηξεηηθά ρακειή ζε απφιπηα κεγέζε. Η ειιεληθή θέηα είλαη κελ γλσζηή ζε επξχ αξηζκφ ηζέρσλ θαηαλαισηψλ, φκσο ζεσξείηαη, πξνο ην παξφλ, σο ζηνηρείν κηαο δηαθνξεηηθήο γαζηξηκαξγηθήο θνπιηνχξαο θαη γη απηφ ην ιφγν θαηαλαιψλεηαη θαηά θχξην ιφγν ζε ρψξνπο καδηθήο εζηίαζεο θαη κφλν δεπηεξεπφλησο θαη νίθνλ. Η δήηεζή ηεο αλακέλεηαη λα παξακείλεη ρακειή ηα επφκελα ρξφληα. Τν θφζηνο ηεο ειιεληθήο θέηαο παξακέλεη κεγαιχηεξν απφ ηα, ήδε πςειφηεξα ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ ηζέρσλ θαηαλαισηψλ, εκίζθιεξα θαη επεμεξγαζκέλα ηπξηά. Οη εηζαγσγέο ηπξηψλ απνηεινχλ αμηνζεκείσην κέξνο ησλ ελ γέλεη εηζαγσγψλ γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ ζηελ Τζερία. Ταπηφρξνλα, ηα ηπξηά απνηεινχλ ζεκαληηθφ κέξνο ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ ησλ ηζέρσλ πνιηηψλ. Οη εηζαγσγέο θέηαο πξνέξρνληαλ θαηά ην κέγηζην κέξνο ηνπο απφ ηε Γεξκαλία (50% ηνπ φγθνπ). Αθνινπζνχλ ε Γαλία θαη ε Ιηαιία, ελψ ε Διιάδα εμάγεη κφλν ην 3,5% ηνπ ζπλνιηθνχ φγθνπ. Οη εμαγσγέο θέηαο απφ ηε Γεξκαλία θαίλεηαη φηη αθνξνχλ επαλεμαγσγέο ειιεληθήο θέηαο πνπ πξνσζείηαη ζηε ζπλέρεηα ζε γεηηνληθέο αγνξέο. Τα θαλάιηα δηαλνκήο ειέγρνληαη θπξίσο απφ κεγάινπο εηζαγσγείο/ δηαλνκείο. Τα κεγάια θέληξα δηαλνκήο ησλ ππεξαγνξψλ, δηαπξαγκαηεχνληαη θαη αγνξάδνπλ απεπζείαο είηε (α) απφ κεγάινπο παξαγσγνχο είηε (β) απφ κεγάινπο εηζαγσγείο. Οη παξάκεηξνη ησλ αγνξψλ (είδε, ηφπνο, ηηκέο, πνζφηεηεο, ελίνηε θαη πξνκεζεπηέο) θαζνξίδνληαη απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε ησλ ππεξαγνξψλ. Υθίζηαηαη πιένλ έλαο δπτζκφο ηεο αγνξάο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ χπαξμε είηε πνιχ κεγάισλ είηε, αληηζέησο, πνιχ κηθξψλ θαηαζηεκάησλ. Απφ ηα πξψηα αγνξάδνπλ ηξφθηκα θαη άιια είδε πεξίπνπ ην 50% ησλ Τζέρσλ θαηαλαισηψλ. Η αχμεζε ηεο δήηεζεο κπνξεί λα επέιζεη κεζνπξφζεζκα, παξάιιεια κε ηελ αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ θαη ηελ δηαθνξνπνίεζε ηνπ δηαηξνθηθνχ πξνηχπνπ. Γηα ην ιφγν απηφ είλαη ζεκαληηθφ λα αλαιεθζνχλ θιηκαθνχκελεο δξάζεηο πξνβνιήο θαη πξνψζεζεο ηεο ειιεληθήο θέηαο. 2

1. Εισαγωγή Μεηά ηε "Βεινχδηλε Δπαλάζηαζε" ηνπ 1989, ε Τζερία εηζήιζε ζε κηα πεξίνδν ηαρέσλ αιιαγψλ θαη θηιειεπζεξνπνίεζεο ηεο αγνξάο ηεο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο ην ζχλνιν ηεο αγνξάο εμειίρζεθε εγγχηεξα πξνο ην ζχγρξνλν δπηηθφ πξφηππν ηφζν ζε φηη αθνξά ηελ παξαγσγή, φζν θαη αλαθνξηθά πξνο ην εκπφξην, ρνλδξηθφ θαη ιηαληθφ, ηηο ζπκπεξηθνξέο, ηα πξφηππα θαηαλάισζεο θ.ι.π. Η εμέιημε απηή ήηαλ εμαηξεηηθά εκθαλήο ζηνλ θιάδν ησλ ηξνθίκσλ θαη πνηψλ θαη, βεβαίσο, ζηηο αγνξέο ησλ επηκέξνπο πξντφλησλ. Έηζη, κεηά ην 1989-90 παξαηεξείηαη εμέιημε ησλ δηθηχσλ δηαλνκήο θαη ηνπ ιηαληθνχ εκπνξίνπ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηνπ ζχγρξνλνπ δπηηθνχ πξνηχπνπ, ζηαδηαθή εμνηθείσζε ησλ θαηαλαισηψλ πξνο φιν θαη πεξηζζφηεξα εηζαγφκελα πξντφληα, αιιά θαη απμαλφκελνο αληαγσληζκφο ηφζν κεηαμχ ησλ πξνκεζεπηψλ- παξαγσγψλ φζν θαη κεηαμχ ησλ ρνλδξεκπφξσλ θαη ιηαλεκπφξσλ γηα ηελ εμαζθάιηζε θαη αλάπηπμε ησλ κεξηδίσλ αγνξάο. Η αγνξά θέηαο, πνπ απνηειεί ην αληηθείκελν απηνχ ηνπ ζεκεηψκαηνο, ραξαθηεξίδεηαη απφ απνπζία εζσηεξηθήο παξαγσγήο θαη ηξνθνδνζία ηεο αγνξάο κέζσ εηζαγσγψλ. Δίλαη αλαγθαίν λα ζεκεησζεί, επίζεο, φηη ην παξφλ ζεκείσκα αγνξάο παξνπζηάδεη κηα ζεηξά κεζνδνινγηθψλ πεξηνξηζκψλ πνπ είλαη απαξαίηεην λα ιεθζνχλ ππφςε θαηά ηελ αλάγλσζή ηεο. Σπγθεθξηκέλα: α) ε ηζερηθή Σηαηηζηηθή Υπεξεζία έρεη κέρξη ζήκεξα δεκνζηεπκέλα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ηηο εηζαγσγέο θαη εμαγσγέο θέηαο κφλν γηα ην 2007 θαζψο θαη ην α εμάκελν ηνπ 2008. β) ζηα δεκνζηεπκέλα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία θαη ππφ ηνλ θσδηθφ ηεο Σπλδπαζκέλεο Ολνκαηνινγίαο «04069032- Φέηα» πεξηιακβάλνληαη θαη ζηνηρεία εμσηεξηθνχ εκπνξίνπ κε ρψξεο νη νπνίεο δελ έρνπλ ην δηθαίσκα, ζχκθσλα κε ηελ ηζρχνπζα θνηλνηηθή λνκνζεζία, λα παξάγνπλ θαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ηελ νλνκαζία «θέηα» (θαηεγνξία ζηελ νπνία αλήθεη θαηεμνρήλ ε Γαλία). γ) ε πεξηγξαθή, ζηελ ηζερηθή γιψζζα, ηνπ πξντφληνο ππφ ηνλ θσδηθφ «04069032» γίλεηαη κε ρξήζε ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ («ηπξηά θέηα»). Τν 3

δεδνκέλν απηφ, θαη κε βάζε ηελ εκπεηξία ηνπ Γξαθείνπ καο απφ ηελ εδψ αγνξά, δελ απνθιείεη ηελ πεξίπησζε ε ηζερηθή Σηαηηζηηθή Υπεξεζία λα ζπκπεξηιακβάλεη θαη άιια ιεπθά ηπξηά ππφ ηνλ ίδην θσδηθφ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηνλ ηχπν ηνπ εδψ απνθαινχκελνπ «βαιθαληθνχ ηπξηνχ», δειαδή ιεπθά ηπξηά πνπ παξνπζηάδνπλ εμσηεξηθέο νκνηφηεηεο κε ηελ ειιεληθή θέηα αιιά παξάγνληαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν θαη, ζε θάζε πεξίπησζε, δελ λνκηκνπνηνχληαη λα θέξνπλ ηελ νλνκαζία «θέηα». 4

2. Η αγοπά τςπιών τερ Σσεσίαρ 2.1. Παπαγωγή Η Τζερία δηαζέηεη κηα ζεκαληηθή θαη αλεπηπγκέλε βηνκεραλία ηξνθίκσλ, ε νπνία δηαηεξεί ζηαζεξά έλα θεληξηθφ ξφιν ζην πιαίζην ηεο κεηαπνηεηηθήο βηνκεραλίαο, αιιά θαη ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο ελ γέλεη. Υςειήο ζεκαζίαο γηα ην κέγεζνο θαη ηελ πνηφηεηα ηεο ηζερηθήο παξαγσγήο ηξνθίκσλ ζεσξείηαη ν ζεκαληηθφο βαζκφο ζηνλ νπνίν ε ηειεπηαία δηαζέηεη πξφζβαζε ζε εγρσξίσο παξαγφκελεο θαη, θαηά θαλφλα, πςειήο πνηφηεηαο πξψηεο χιεο. Δληνχηνηο, ε αληαγσληζηηθφηεηα ηεο βηνκεραλίαο ηξνθίκσλ έρεη επεξεαζηεί αξλεηηθά απφ ηελ αλαηηκεηηθή πνξεία ηεο ηζερηθήο θνξψλαο ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, ηα νπνία αληηζηαζκίδνληαη απφ ηελ πςειή παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο θαζψο θαη ρακειά θφζηε γεσξγηθήο γεο θαη εξγαζίαο. Γεληθφηεξα, ε εγρψξηα παξαγσγή ηξνθίκσλ δελ θαιχπηεη ηε δήηεζε ηφζν απφ πιεπξάο ρξνληζκνχ (timing), φζν θαη απφ πιεπξάο ηηκψλ ή πνηφηεηαο, πνιχ πεξηζζφηεξν δε απφ πιεπξάο επάξθεηαο πνζνηήησλ. Έηζη, ε ρψξα θαηαγξάθεη έιιεηκκα ζην ηζνδχγην ηξνθίκσλ (2007: εηζαγσγέο 3,3 δηο, εμαγσγέο 2,3 δηο, έιιεηκκα 1 δηο ) θαη θαιχπηεη ην ζεκαληηθφ κέξνο ηεο εγρψξηαο θαηαλάισζεο απφ εηζαγσγέο. Δηδηθφηεξα ζε φηη αθνξά ηε γαιαθηνβηνκεραλία θαη ηελ παξαγσγή ηπξηψλ ζηελ Τζερία, δηαπηζηψλεηαη φηη ε πξψηε έρεη ζηε δηάζεζή ηεο κηα πιήξσο επαξθή βάζε ζε πξψηεο χιεο νη νπνίεο είλαη πςειήο πνηφηεηαο θαη ζε πιήξε αληηζηνηρία κε φιεο ηηο ζρεηηθέο επξσπατθέο πξνδηαγξαθέο. Οη αλάγθεο ηεο ζε γάια θαιχπηνληαη πιήξσο απφ ηελ εγρψξηα παξαγσγή, ελψ ην ηειηθφ πξντφλ εμειίζζεηαη ζηαζεξά σο πξνο ηελ πνηφηεηα, ηε ζπζθεπαζία, ηελ εκθάληζε θαη ηηο δπλαηφηεηεο πξφζβαζεο ζε λέεο αγνξέο. Η παξαγσγή ηπξηψλ ζηελ Τζερία- φπνπ, απηνλφεηα, δελ παξάγεηαη θέηααλέξρεηαη πεξίπνπ ζε 114 ρη. (2004) εθ ησλ νπνίσλ νη 94 ρη. απνηεινχζαλ παξαγσγή θπζηθψλ ηπξηψλ θαη νη 20 ρη. αθνξνχζαλ παξαγσγή επεμεξγαζκέλσλ ηπξηψλ. 5

Απφ ηα θπζηθά ηπξηά, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο παξαγσγήο (άλσ ηνπ 55%) αθνξά ζηα εκίζθιεξα ηπξηά (θπξίσο ηπξηά ησλ ηχπσλ Edam, ην νπνίν είλαη ην πξψην ζε παξαγσγή ηπξί ζηε ρψξα κε 40 ρη. εηεζίσο, Gouda θαη Madeland) θαηεγνξία πνπ θαηαγξάθεη, κάιηζηα, θαη πςειέο απμήζεηο παξαγσγήο θαη έηνο (2004: +9,2%), θαηαδεηθλχνληαο, ηαπηφρξνλα, ζε έλα ζεκαληηθφ βαζκφ θαη ηηο πξνηηκήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ ηεο ρψξαο ζε ζπγθεθξηκέλα είδε ηπξηψλ. 2.2. Κατανάλωσε Μηα απφ ηηο πιένλ ραξαθηεξηζηηθέο αιιαγέο ζηα δηαηξνθηθά πξφηππα θαη ηηο θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο ησλ ηζέρσλ πνιηηψλ κεηά ην 1989, ήηαλ θαη ε αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο ηπξηψλ, κε απνηέιεζκα θαηά ηελ πξψηε δεθαεηία κεηά ηηο αιιαγέο, ε θαηά θεθαιή θαηαλάισζε ηπξηψλ λα απμεζεί θαηά 27% θαη λα βαίλεη ζηαζεξά αιιά ζπγθξαηεκέλα απμαλφκελε ζηε ζπλέρεηα. Σχκθσλα κε ηα δηαζέζηκα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία αλαθνξηθά πξνο ηελ θαηαλάισζε ηπξηψλ, δηαπηζηψλεηαη φηη ε θαηά θεθαιή θαηαλάισζή ηνπο ζηελ Τζερία βξίζθεηαη ζηα 14,7 kg εηεζίσο. Απφ ηε ζπγθεθξηκέλε θαηά θεθαιή θαηαλάισζε, ην κεγαιχηεξν κέξνο (άλσ ηνπ 55% εηεζίσο) αθνξά ζηα εκίζθιεξα ηπξηά, θπξίσο ηνπ ηχπνπ Edam, Gouda θαη Madeland. Ταπηφρξνλα, ε ηζερηθή αγνξά θαηαγξάθεη θαη ην πςειφηεξν παγθνζκίσο πνζνζηφ ζε θαηά θεθαιή θαηαλάισζε επεμεξγαζκέλσλ ηπξηψλ, ηα νπνία αληηζηνηρνχλ ζην 19% πεξίπνπ ηεο ζπλνιηθήο θαηά θεθαιή εηήζηαο θαηαλάισζεο. Σε φηη αθνξά ηελ θαηαλάισζε ηεο θέηαο, ηα δηαζέζηκα κέρξη ζήκεξα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία θαηαδεηθλχνπλ ζαθψο ρακειά κεγέζε. Σπγθεθξηκέλα, ε ζπλνιηθή θαηαλάισζε θέηαο ην 2007 1 αλήιζε ζε 132 ηφλνπο κφλν. Πξφθεηηαη γηα εμαηξεηηθά ρακειή θαηαλάισζε ε νπνία νθείιεηαη, θαηά ην κέγηζην κέξνο ηεο, ζηελ πξνζθνξά ηνπ πξντφληνο ζε ρψξνπο καδηθήο εζηίαζεο θαη κφλν δεπηεξεπφλησο γηα αγνξέο κε ζθνπφ ηελ θαηαλάισζε θαη νίθνλ. Αλαθνξηθά πξνο ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο επηινγέο ησλ θαηαλαισηψλ σο πξνο ηελ θαηαλάισζε θέηαο, δηαπηζηψλεηαη, φηη ε θέηα είλαη 1 Το ζύνολο ηων ζηαηιζηικών δεδομένων πος παποςζιάζεηαι ηελεί ςπό ηοςρ μεθοδολογικούρ πεπιοπιζμούρ πος αναθέπθηκαν ζηην ειζαγωγή. 6

γλσζηή ζηνπο Τζέρνπο θαηαλαισηέο πνπ έρνπλ επηζθεθζεί ηελ Διιάδα γηα ηνπξηζκφ, ζηνηρείν ην νπνίν είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ αλ αλαινγηζηεί θαλείο φηη ε ρψξα καο απνηειεί ηνλ ηξίην δεκνθηιέζηεξν πξννξηζκφ γηα ζεξηλέο δηαθνπέο (κεηά ηελ Κξναηία θαη ηε Σινβαθία). Ταπηφρξνλα φκσο, ε ειιεληθή θέηα, ηνπιάρηζηνλ πξνο ην παξφλ, εθιακβάλεηαη απφ ηνλ κέζν ηζέρν θαηαλαισηή σο ζηνηρείν κηαο ελ πνιινίο δηαθνξεηηθήο γαζηξηκαξγηθήο θνπιηνχξαο, ζηνηρείν πνπ απνηειεί θαη ηνλ ζεκαληηθφηεξν κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ εμέιημε ηεο δήηεζεο θαη θαηαλάισζεο θέηαο ζηελ Τζερία. Τν δηαζέζηκν εηζφδεκα θαη ην θφζηνο ηεο ειιεληθήο θέηαο δηαδξακαηίδνπλ επίζεο έλα ξφιν, ζεκαληηθφ θαίηνη δεπηεξεχνληα, ζε φηη αθνξά ηε δήηεζε γηα θέηα ζηε ρψξα. Η ζηαδηαθή αχμεζε ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο 2 κεηά ηε "Βεινχδηλε Δπαλάζηαζε" ηνπ 1989 ζπλνδεχηεθε, βέβαηα, απφ ηε δηαθνξνπνίεζε θαη ηελ εμέιημε ησλ πξνηηκήζεσλ ησλ θαηαλαισηψλ θαη έηζη, ζήκεξα, νη θαηαλαισηέο αλαδεηνχλ, αθελφο, ηα πιένλ αληαγσληζηηθά ηξφθηκα απφ απφςεσο θφζηνπο αιιά, ηαπηφρξνλα, είλαη ηδηαίηεξα απαηηεηηθνί σο πξνο ηε ζρέζε πνηφηεηαο- ηηκήο. Σχκθσλα κε ηνπο εηζαγσγείο θέηαο ζηελ Τζερία, πέξαλ ηνπ θφζηνπο, κηα ζεηξά άιισλ παξαγφλησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ηδηαίηεξεο πξνηηκήζεηο ησλ Τζέρσλ θαηαλαισηψλ επεξεάδνπλ ηελ ηειηθή δήηεζε θέηαο. Έηζη, ζεκεηψλεηαη φηη ην ζπγθεθξηκέλν πξντφλ δελ ζπλδέεηαη ζηε ζπλείδεζε ησλ Τζέρσλ θαηαλαισηψλ κε ηηο θαζεκεξηλέο θαη «θαλνληθέο» δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Αληίζεηα, φπσο ζεκεηψζεθε παξαπάλσ, ην δηαηξνθηθφ πξφηππν θαη νη αληίζηνηρεο ζπλήζεηεο ησλ Τζέρσλ θαηαλαισηψλ ζε φηη αθνξά ηα ηπξηά αθνξνχλ πξσηίζησο θαη ζε ζπληξηπηηθφ βαζκφ ηα εκίζθιεξα θαη δεπηεξεπφλησο ηα επεμεξγαζκέλα ηπξηά, ελψ ε θέηα ζεσξείηαη, αληίζηνηρα,σο «ηδηαίηεξν» είδνο. Έηζη, θαίηνη ε θέηα είλαη γλσζηή ζε έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ θαηαλαισηψλ, ε πιεηνλφηεηα εμαθνινπζεί λα πξνηηκά άιια ηπξηά γηα ηηο θαζεκεξηλέο δηαηξνθηθέο ηνπο αλάγθεο. Τν θαηλφκελν απηφ κπνξεί λα απνδνζεί, επίζεο, θαη ζην γεγνλφο φηη ηα ιεπθά ηπξηά δελ έρνπλ ζεκαληηθή ζέζε ζηελ εζσηεξηθή παξαγσγή, αιιά θαη αθεηέξνπ ζηελ αληίιεςε φηη ε θαηαλάισζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο ζπλάδεη κφλν κε νξηζκέλνπ είδνπο θνπδίλα (ηελ ειιεληθή θαη επξχηεξα ηε κεζνγεηαθή) ελψ θαη ην θφζηνο ηεο παξακέλεη κεγαιχηεξν απφ ηα, ήδε πςειφηεξα ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ ηζέρσλ θαηαλαισηψλ, εκίζθιεξα θαη επεμεξγαζκέλα ηπξηά. 2 Αμέζωρ μεηά ηη "Βελούδινη Δπανάζηαζη" ηος 1989, η ζήηηζη για ηπόθιμα μειώθηκε απόηομα καηά 30% πεπίπος, λόγω ηηρ καηάπγηζηρ ηων επιδοηούμενων ηιμών αλλά και ηηρ απώλειαρ ηηρ ανάγκηρ αποθήκεςζηρ ηποθίμων από ηοςρ καηαναλωηέρ. Έκηοηε, η καηαναλωηική δαπάνη για ηπόθιμα αςξάνεηαι, παπάλληλα και ζε ζςνάπηηζη ππορ ηο διαθέζιμο ειζόδημα. 7

2.3. Εισαγωγέρ- Εξαγωγέρ Η Τζερία είλαη κηα ρψξα φπνπ ηα γαιαθηνθνκηθά πξντφληα θαη ηδηαηηέξσο ηα ηπξηά θαηαλαιψλνληαη επξέσο. Δίλαη κάιηζηα ραξαθηεξηζηηθφ φηη, θαίηνη ε ρψξα θαηαγξάθεη αξλεηηθφ ηζνδχγην ζην εκπφξην ηξνθίκσλ, εηζάγνληαο πεξίπνπ 1,5 θνξά ηελ αμία ησλ εμαγσγψλ ηεο, ζην εκπφξην γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ παξνπζηάδεηαη ε αληίζεηε εηθφλα, κε ζπλερψο ζεηηθφ ην επηκέξνπο ηζνδχγην θαη ζηαζεξά απμαλφκελεο εμαγσγέο. Δμαίξεζε ζηελ παξαπάλσ εηθφλα ηνπ εκπνξίνπ γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ απνηεινχλ ηα ηπξηά ζηελ Τζερία, ην εκπφξην ησλ νπνίσλ παξνπζηάδεη ραξαθηεξηζηηθέο νκνηφηεηεο κε ηεο ελ γέλεη αγνξάο ηξνθίκσλ, δειαδή αξλεηηθφ εκπνξηθφ ηζνδχγην θαη απμαλφκελεο εηζαγσγέο. Έηζη, απφ ην ζχλνιν ησλ ηζερηθψλ εηζαγσγψλ γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ ην 2007, ην 43,8% ζε αμία αληηπξνζσπεχνπλ νη εηζαγσγέο ηπξηψλ (46,4% ην 2006) ελψ αληίζεηα, νη εμαγσγέο ηπξηψλ ην 2007 αληηπξνζψπεπαλ ην 11,2% ηεο ζπλνιηθήο αμίαο εηζαγσγψλ γαιαθηνθνκηθψλ (14,1% ην 2006). Τα δεδνκέλα απηά θαηαδεηθλχνπλ, αθελφο, φηη νη εηζαγσγέο ηπξηψλ απνηεινχλ αμηνζεκείσηα κεγάιν κέξνο ησλ ελ γέλεη εηζαγσγψλ γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ ζηελ Τζερία θαη αθεηέξνπ φηη ηα ηπξηά απνηεινχλ ζεκαληηθφ κέξνο ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ ησλ ηζέρσλ πνιηηψλ. Πίνακαρ 1: Εξωτεπικό εμπόπιο τπουίμων, γαλακτοκομικών και τςπιών στην Σσεσία, 2006-2007 Έτορ Εισαγωγέρ (σιλ. ) Εξαγωγέρ (σιλ. ) Ισοδύγιο (σιλ. ) Σπόυιμα 2006 2855,8 1937,9-917,9 2007 3391,7 2325,0-1.066,7 Μεταβολή (%) 2007/06 18,8 % 20,0 % - Γαλακτοκομικά 2006 316,1 439,4 123,3 2007 399,4 560,8 161,4 Μεταβολή (%) 2007/06 26,4 % 27,6 % - Σςπιά 2006 146,7 61,8-84,9 2007 174,8 62,9-111,9 (Μεταβολή (%) 2007/06 19,2 1,8 % - Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία της Τσεχίας Σε φηη αθνξά εηδηθφηεξα ηηο εηζαγσγέο θέηαο γηα ην 2007, θαηαγξάθεηαη ζπλνιηθφο φγθνο 230 ηφλσλ πεξίπνπ, ν νπνίνο αληηζηνηρεί ζε αμία 808 ρηι. πεξίπνπ. Σχκθσλα κε ηελ Σηαηηζηηθή Υπεξεζία ηεο Τζερίαο, νη εηζαγσγέο απηέο πξνέξρνληαλ 8

θαηά ην κέγηζην κέξνο ηνπο απφ ηε Γεξκαλία (49,9% ηνπ φγθνπ θαη 39,1% ηεο αμίαο) κε δεχηεξε ηε Γαλία 3 (32,4% ηνπ φγθνπ θαη 32,1% ηεο αμίαο) ηελ Ιηαιία (13,2% ηνπ φγθνπ θαη 22,2% ηεο αμίαο) ελψ ε Διιάδα θαηαγξάθεηαη γηα ην 2007 λα έρεη εμάγεη κφλν 8 ηφλνπο θέηαο, πνπ αληηπξνζσπεχνπλ ην 3,5% ηνπ ζπλνιηθνχ φγθνπ θαη ην 5,2% ηεο αμίαο. Δηδηθά ζε φηη αθνξά ηηο, εμαηξεηηθά πςειέο, εηζαγσγέο θέηαο απφ ηε Γεξκαλία, θαίλεηαη φηη πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα επαλεμαγσγέο θέηαο πνπ έρεη εμαρζεί απφ ηελ Διιάδα θαη πξνσζείηαη ζηε ζπλέρεηα ζε γεηηνληθέο ρψξεο. Πίνακαρ 2: Εισαγωγέρ υέταρ στην Σσεσία, 2007 Υώπα Βάπορ (kg) % Όγκος Αξία (EURO, σιλ.) % Αξίαρ Γεξκαλία 114.743 49,9% 316 39,1% Γαλία 74.497 32,4% 259 32,1% Ιηαιία 30.245 13,2% 179 22,2% Διιάδα 7.970 3,5% 42 5,2% Σινβαθία 1.758 0,8% 8 1,0% Γαιιία 309 0,1% 2 0,2% Απζηξία 302 0,1% 2 0,2% ΤΝΟΛΟ 229.824 100 % 808 100 % Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία της Τσεχίας Απφ ηελ άιιε πιεπξά θαη ζε φηη αθνξά ηηο εμαγσγέο, δηαπηζηψλεηαη φηη ν θπξίαξρνο θαη θαη νπζίαλ απνθιεηζηηθφο πξννξηζκφο ηεο θέηαο πνπ εμάγεηαη απφ ηελ Τζερία 4 είλαη ε γεηηνληθή Σινβαθία, ρψξα κε ηελ νπνία εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ ηζρπξνί δεζκνί θαη κε ηελ νπνία νη δχν ρψξεο κνηξάδνληαη, ελ πνιινίο, δίθηπα δηαλνκήο ζηα νπνία ηα αληίζηνηρα ηζερηθά έρνπλ ζεκαληηθή ζέζε. Έηζη, θαηά ην 2007 ε Σινβαθία θέξεηαη λα έρεη εηζάγεη απφ ηελ Τζερία 97,8 ηφλνπο θέηα απφ ηνπο ζπλνιηθνχο 229,8 ηφλνπο πνπ εηζήρζεζαλ ζηελ αγνξά ηεο ηειεπηαίαο. Πίνακαρ 3: Εξαγωγέρ υέταρ από την Σσεσία, 2007 Υώπα Βάπορ (kg) % Όγκος Αξία (EURO, σιλ.) % Αξίαρ Σινβαθία 97.861 99,8 314 99,7 Σινβελία 142 0,1 1 0,3 Γεξκαλία 58-0 0 Απζηξία 3-0 0 ΤΝΟΛΟ 98.064 315 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία της Τσεχίας 3 Υπενθςμίζεηαι όηι η Σηαηιζηική Υπηπεζία ηηρ σώπαρ δημοζιεύει ςπό ηον κωδικό ηηρ Σςνδςαζμένηρ Ονομαηολογίαρ «04069032- Φέηα» και ζηοισεία εξωηεπικού εμποπίος με σώπερ οι οποίερ δεν έσοςν ηο δικαίωμα, ζύμθωνα με ηην ιζσύοςζα κοινοηική νομοθεζία, να παπάγοςν και να σπηζιμοποιούν ηην ονομαζία «θέηα» (καηηγοπία ζηην οποία ανήκει καηεξοσήν η Γανία). 4 Ππόκειηαι για επανεξαγωγέρ θέηαρ ή, πιθανόηαηα, λεςκών ηςπιών πος πποζιδιάζοςν ζηη θέηα και καηαγπάθονηαι καηά αςηό ηον ηπόπο από ηην Τζεσική Σηαηιζηική Υπηπεζία. 9

2.4. Δίκτςα Διανομήρ- Λιανική Πώλεσε- Σιμέρ Σηελ Τζερία ζήκεξα ππνινγίδεηαη φηη ππάξρνπλ πεξίπνπ 33.000 ζεκεία ιηαληθήο πψιεζεο ηξνθίκσλ. Τα δίθηπα δηαλνκήο θαη ιηαληθήο πψιεζεο έρνπλ δηέιζεη ζεκαληηθέο αιιαγέο κεηά ηελ πηνζέηεζε ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο ειεχζεξεο αγνξάο θαη ηεο ελζσκάησζήο ηεο ζην επξσπατθφ νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ. Πξάγκαηη, νη αιιαγέο πνπ έρνπλ ζπληειεζηεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ζε νιφθιεξε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε- θαη, βεβαίσο, ζε νιφθιεξν ηνλ αλεπηπγκέλν θφζκν- θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ηε ζπγθέληξσζε, ηφζν ζε επίπεδν εηζαγσγέσλ/ δηαλνκέσλ φζν θαη ζε απηφ ηεο ιηαληθήο πψιεζεο- έρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ζπληειεζηεί θαη ζηελ αγνξά ηεο Τζερίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζε φηη αθνξά ηα δίθηπα δηαλνκήο ηξνθίκσλ, δηαπηζηψλεηαη φηη, αθελφο πξφθεηηαη γηα εηαηξείεο κεγάινπ κεγέζνπο πνπ δηαπξαγκαηεχνληαη, αγνξάδνπλ θαη δηαθηλνχλ έλα επξχηαην θάζκα πξντφλησλ, κε ηάζε ζπλερνχο ζπγθέληξσζεο ηα ηειεπηαία ρξφληα, αθεηέξνπ ν ξφινο ηνπο ζηαδηαθά κεηξηάδεηαη ζε φθεινο ησλ κεγάισλ αιπζίδσλ ιηαληθήο πψιεζεο. Έηζη, θαίηνη νη εηαηξείεο εηζαγσγήο/ δηαλνκήο ηξνθίκσλ θαηείραλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ηξνθνδνζία ηνπ ζπλφινπ ηεο αγνξάο, πξνκεζεχνληαο κάιηζηα ζε κεγάιν βαζκφ θαη ηελ αγνξά ηεο Σινβαθίαο, ε επηθξαηνχζα ηάζε ζήκεξα κεηψλεη- αιιά ζαθψο δελ εθκεδελίδεη- ην ζρεηηθφ ηνπο βάξνο, δεδνκέλεο ηεο αλάπηπμεο θαη επέθηαζεο ησλ θέληξσλ πξνκεζεηψλ ησλ κεγάισλ αιπζίδσλ ιηαληθήο πψιεζεο ηξνθίκσλ. Απφ ηελ πιεπξά ηνπο, νη κεγάιεο αιπζίδεο ππεξαγνξψλ, απνθηψληαο κηα φιν θαη ζεκαληηθφηεξε ζέζε ζην επίπεδν ησλ ιηαληθψλ πσιήζεσλ, απνθηνχλ κηα νινέλα θαη ηζρπξφηεξε δπλακηθή θαη ζην πεδίν ησλ εηζαγσγψλ θαη ησλ δηθηχσλ δηαλνκήο. Η πξψηε δηαπίζησζε απφ ηε δηαρξνληθή εμέιημε ησλ ζεκείσλ πνπ νη θαηαλαισηέο πξνηηκνχλ γηα λα θάλνπλ ηηο αγνξέο ηνπο ζε ηξφθηκα, είλαη φηη πθίζηαηαη πιένλ έλαο δπτζκφο ηεο αγνξάο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ χπαξμε είηε πνιχ κεγάισλ είηε, αληηζέησο, πνιχ κηθξψλ θαηαζηεκάησλ. Πξφθεηηαη γηα κηα εμέιημε πνπ αληηθαηνπηξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ην ζχγρξνλν ηξφπν δσήο θαη θαηαλάισζεο. Σην παξειζφλ, νη θαηαλαισηέο αγφξαδαλ ηξφθηκα απφ ηα κηθξά θαηαζηήκαηα/ παληνπσιεία ηεο πεξηνρήο ηνπο, ελψ ζήκεξα ε πιεηνλφηεηα πξαγκαηνπνηεί εβδνκαδηαίεο αγνξέο ζηα κεγάια θαηαζηήκαηα. Πξάγκαηη, ν ζχγρξνλνο ηξφπνο δσήο, πνπ επλνεί πεξηζζφηεξν ηελ αηνκηθφηεηα, ηηο απξφζσπεο αγνξέο, ην ζπλδπαζκφ ησλ πξνκεζεηψλ ηξνθίκσλ θαη ινηπψλ εηδψλ γηα ην ζπίηη κε 10

άιιεο δξαζηεξηφηεηεο (φπσο ι.ρ. ε δηαζθέδαζε) ε ιφγσ ηεο αχμεζεο ηνπ εηζνδήκαηνο αχμεζε ηεο ζπρλφηεηαο καδηθήο εζηίαζεο θαη ε αληίζηνηρε κείσζε ηεο πξνεηνηκαζίαο θαγεηνχ ζην ζπίηη θ.ι.π. ζπλέβαιαλ θαζνξηζηηθά αιιά θαη επέηεηλαλ ηε δεκηνπξγία θαη ιεηηνπξγία κεγάισλ αιπζίδσλ ππεξαγνξψλ ζε ρψξνπο πνπ ζπλδπάδνπλ πιεζψξα δξαζηεξηνηήησλ. Έηζη, ελψ νη αιπζίδεο ππεξαγνξψλ θάιππηαλ πξηλ απφ δέθα ρξφληα έλα ρακειφ πνζνζηφ ησλ αγνξψλ ησλ Τζέρσλ θαηαλαισηψλ ζε ηξφθηκα, ζήκεξα έθηαζαλ λα θαιχπηνπλ πάλσ απφ ην ήκηζπ ησλ αλαγθψλ ηνπο ζε ηξφθηκα. Οη εμειίμεηο απηέο επηηάρπλαλ ηε κείσζε ηεο ζεκαζίαο ησλ εηζαγσγέσλ/ δηαλνκέσλ θαη ηελ αλάδεημε ηνπ ξφινπ ησλ απηφλνκσλ αγνξψλ απφ ηηο ίδηεο ηηο αιπζίδεο ππεξαγνξψλ. Έηζη, νη κεγάιεο εηαηξείεο εηζαγσγήο/ δηαλνκήο ηξνθίκσλ, ζπλερίδνπλ λα πξνκεζεχνπλ ηα κεγάια θαηαζηήκαηα, φκσο ε θπξίαξρε ζέζε ηνπ παξειζφληνο δελ ππάξρεη πιένλ. Αληίζεηα, νη αιπζίδεο ππεξαγνξψλ έρνπλ ζηξαθεί ζηελ δεκηνπξγία δηθψλ ηνπο, αλεμάξηεησλ θέληξσλ πξνκεζεηψλ- δηαλνκψλ, πνπ θαιχπηνπλ κεγάιεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο- αγνξέο (ι.ρ. δπηηθή Δπξψπε, λφηηα Δπξψπε θ.ι.π.) πνπ ιακβάλνπλ ηηο απνθάζεηο ηνπο ζπγθεληξσηηθά θαη επηβάινπλ εληαία πνιηηηθή ζηηο αιπζίδεο ηνπο είηε πεξηθεξεηαθά είηε παλεπξσπατθά. Απηφ πξαθηηθά ζεκαίλεη φηη ηα κεγάια θέληξα δηαλνκήο ησλ ππεξαγνξψλ δηαπξαγκαηεχνληαη θαη αγνξάδνπλ απεπζείαο είηε (α) απφ κεγάινπο παξαγσγνχο είηε (β) απφ κεγάινπο εηζαγσγείο. Οη παξάκεηξνη ησλ αγνξψλ (είδε, ηφπνο, ηηκέο, πνζφηεηεο, ελίνηε θαη πξνκεζεπηέο) θαζνξίδνληαη θεληξηθά. Η ηάζε γηα απεπζείαο αγνξέο αθνξά θπξίσο ηα πξντφληα ρακεινχ ξίζθνπ. Δληνχηνηο, ελίνηε νη αιπζίδεο ππεξαγνξψλ απνθαζίδνπλ ηελ απεπζείαο αγνξά απφ κεγάινπο παξαγσγνχο νη νπνίνη παξέρνπλ απμεκέλεο πξνυπνζέζεηο αμηνπηζηίαο θαη, φπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ εηζαγσγέσλ, ιακβάλνπλ ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ θηλδχλνπ. Έηζη, ε ζηξαηεγηθή πξνψζεζεο ηεο ειιεληθήο θέηαο ζηελ Τζερηθή αγνξά- θαη πάληνηε ππφ ηελ απηνλφεηε πξνυπφζεζε φηη ππάξρεη ζρεηηθή δήηεζε γηα ην πξντφλζα πξέπεη λα ιάβεη ζνβαξά ππφςε φηη, αθελφο, νη κεγάινη εηζαγσγείο απνηεινχλ ην "φρεκα" γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αγνξάο θαη φηη, αθεηέξνπ, ε κειινληηθή ηπρφλ πξνζέγγηζε απφ κεγάιεο αιπζίδεο ππεξαγνξψλ ζα ζπκβεί κφλν ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη απφ Διιεληθήο πιεπξάο ππάξρνπλ κεγάινη, νξγαλσκέλνη θαη εμαηξεηηθά αμηφπηζηνη ζπλνκηιεηέο. 11

Απφ ηελ επηηφπνπ έξεπλα αγνξάο πνπ έθαλε ην Γξαθείν Ο.Δ.Υ. Πξάγαο (Αχγνπζηνο- Σεπηέκβξηνο 2008) ζε κεγάιεο αιπζίδεο ππεξαγνξψλ κε ηκήκα ηξνθίκσλ, δηαπηζηψζεθε φηη δηαηίζεηαη ειιεληθή θέηα, ηφζν ππφ «ηδησηηθή εηηθέηα» (θαηαζηήκαηα TESCO- απνηεινχλ ηε κεγαιχηεξε αιπζίδα θαηαζηεκάησλ ιηαληθήο πψιεζεο ηξνθίκσλ ζηελ Τζερία) φζν θαη ππφ ειιεληθέο εηαηξηθέο εκπνξηθέο νλνκαζίεο. Η ειιεληθή θέηα δηαηίζεηαη κφλν ζπζθεπαζκέλε ζε αεξνζηεγείο ζπζθεπαζίεο, ζπλήζσο ησλ 200 γξ., ελψ ηνπνζεηνχληαη ρακειά ζηα ξάθηα ησλ θαηαζηεκάησλ θαη ζε ζέζεηο πνπ θαηαδεηθλχνπλ φηη ε πθηζηάκελε δήηεζε βξίζθεηαη ζε ραξαθηεξηζηηθά ρακειά επίπεδα θαη θαζηζηνχλ πεξηζζφηεξν δχζθνιε ηελ πξνψζεζε ηνπ πξντφληνο. Οη ηηκέο ιηαληθήο πψιεζεο αλά θηιφ 5 πνπ θαηαγξάθεθαλ γηα ην ίδην δηάζηεκα, ήηαλ: Καηαζηήκαηα MAKRO (απεπζχλνληαη ζε εκπφξνπο): Φέηα «ΓΩΓΩΝΗ»: CZK 338,00 (= 14,10 πεξίπνπ) Καηαζηήκαηα TESCO: Φέηα ηδησηηθήο εηηθέηαο («TESCO») : CZK 249,50 (= 10,40 πεξίπνπ) Φέηα «ΓΩΓΩΝΗ»: CZK 403,00 (= 16,80 πεξίπνπ) Τέινο, είλαη ζθφπηκν λα ζεκεησζεί φηη, θαίηνη δελ έρεη παξαηεξεζεί ην θαηλφκελν ηεο αζέκηηεο θαη παξαπιαλεηηθήο ρξήζεο ηνπ φξνπ «θέηα» ζε άιια ιεπθά ηπξηά πνπ δηαθηλνχληαη ζηελ ηζερηθή αγνξά, εληνχηνηο ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο φπνπ ρξεζηκνπνηνχληαη εκπνξηθέο νλνκαζίεο πνπ πξνζνκνηάδνπλ ζε απηφλ 6. Οη πεξηπηψζεηο απηέο, αλ θαη γίλνληαη αληηιεπηέο απφ ηνπο γλψζηεο ηνπ πξντφληνο, είλαη πηζαλφλ λα δεκηνπξγήζνπλ εζθαικέλε εληχπσζε ζ έλα κέξνο ησλ θαηαλαισηψλ. 3. ςμπεπάσματα Η ειιεληθή θέηα θαηέρεη εμαηξεηηθά κηθξφ κεξίδην ζηελ ελ γέλεη αγνξά ηπξηψλ ηεο Τζερίαο θαη ε δήηεζή ηεο παξακέλεη ρακειή ιφγσ ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ θαη ηδηαίηεξσλ πξνηηκήζεσλ ησλ Τζέρσλ θαηαλαισηψλ. Έηζη, νη πξνυπνζέζεηο αχμεζεο ηνπ κεξηδίνπ ηεο ειιεληθήο θέηαο ζηε ζπλνιηθή δήηεζε θαη θαηαλάισζε ηπξηψλ είλαη, βξαρππξφζεζκα θαη κεζνπξφζεζκα, πεξηνξηζκέλεο. 5 Για ηον ςπολογιζμό ηηρ αξίαρ ζε σπηζιμοποιήθηκε η ιζοηιμία 1 = 24 CZK 6 Ππόκειηαι για ηη σπήζη ηος όπος «fitaki», ο οποίορ πποζομοιάζει ζηον όπο «fetaki». Ο ηελεςηαίορ είναι ο όπορ πος σπηζιμοποιούν ζςσνά οι ηζέσοι ζηην καθομιλοςμένη για να αναθεπθούν ζηην ελληνική θέηα 12

Γεδνκέλεο ηεο δηαθνξεηηθήο γαζηξηκαξγηθήο θνπιηνχξαο ησλ ηζέρσλ θαηαλαισηψλ αιιά θαη ηνπ γεγνλφηνο φηη ε θέηα αληηκεησπίδεηαη σο έλα «ηδηαίηεξν» είδνο ηπξηνχ πνπ δελ βξίζθεηαη ςειά ζηηο επηινγέο ησλ θαηαλαισηψλ, νη πξνζδνθίεο γηα αχμεζε ησλ εμαγσγψλ καο ζα πξέπεη λα είλαη ηδηαηηέξσο ζπγθξαηεκέλεο, πνιιψ δε κάιινλ αλ ζπλεθηηκεζεί θαη ην δεδνκέλν εμαγσγήο θέηαο πνπ εηζάγεηαη απφ ηελ Διιάδα αιιά θαηαθζάλεη ζηε ρψξα κέζσ Διιήλσλ εηζαγσγέσλ κε έδξα ηε γεηηνληθή Γεξκαλία. Οη ελδεδεηγκέλεο ελέξγεηεο απφ πιεπξάο καο ζα πξέπεη λα πεξηιάβνπλ, ζε πξψηε θάζε, ελέξγεηεο πξνβνιήο φπσο: Πξνβνιή ηεο ειιεληθήο θνπδίλαο θαη ηεο ζέζεο ηεο θέηαο ζ απηήλ Πξνβνιή ζπληαγψλ καγεηξηθήο φπνπ ρξεζηκνπνηείηαη ε ειιεληθή θέηα Πξνβνιή ησλ ηδηαίηεξσλ δηαηξνθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο θέηαο Πξνβνιή ηεο ειιεληθήο/ κεζνγεηαθήο γαζηξηκαξγηθήο θνπιηνχξαο θ.ά. Τέινο, είλαη ζεκαληηθφ λα ζπγθξαηεζεί φηη, πέξαλ θαη αλεμαξηήησο ησλ απφ επηρεηξνχκελσλ απφ πιεπξάο Διιάδνο ελεξγεηψλ, νη πηζαλφηεηεο ηεο αχμεζεο ησλ ειιεληθψλ εμαγσγψλ θέηαο ζηελ Τζερία ζα ζπλερίδνπλ λα εμαξηψληαη απφ παξάγνληεο φπσο ν βαζκφο πηνζέηεζεο ηνπ δπηηθνχ αζηηθνχ πξνηχπνπ δηαβίσζεο, ηα δηαηξνθηθά πξφηππα θαη, ζε έλα κεγάιν βαζκφ, ε εμέιημε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο ησλ ηζέρσλ θαηαλαισηψλ. Πράγα, Σεπτέμβριος 2008 Σσντάκτης: Δημήτριος Γ. Ζιώγας, Σύμβοσλος Ο.Ε.Υ. Β' 13