Δρ. Κατερίνα Μανιαδάκη. Ψυχολόγος Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας Διευθύντρια Ψυχολογικού Κέντρου «ΑΡΣΗ»

Δρ. Κατερίνα Μανιαδάκη Ψυχολόγος Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας Διευθύντρια Ψυχολογικού Κέντρου «ΑΡΣΗ» ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ» ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ, 9/11/2016

ΤΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ 1. ΑΠΡΟΣΕΞΙΑ Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί. Όταν του μιλάω είναι σαν να μη με ακούει. Με ρωτάει για πράγματα που είπαμε πριν 2 λεπτά. Έχει περιορισμένη διάρκεια προσοχής. Δε μπορεί να συγκεντρωθεί για να διαβάσει παρά μόνο για λίγα λεπτά. Συχνά είναι αφηρημένος, κοιτάει έξω από το παράθυρο και σιγοτραγουδά. Δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες. Όταν του λέω να βγάλει το μπουφάν, να πλύνει τα χέρια και να ξεντυθεί, όλο κάτι ξεχνάει. Δεν μπορεί να απαντήσει σε μια ερώτηση με υποερωτήματα.

ΤΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ 1. ΑΠΡΟΣΕΞΙΑ Δυσκολεύεται να ολοκληρώσει μία δραστηριότητα. Όταν παίζουμε ένα παιχνίδι, το βαριέται πολύ εύκολα και το εγκαταλείπει. Όταν γράφουμε τεστ, θέλει να τελειώνει γρήγορα για να βγαίνει έξω. Έχει περιορισμένη διάρκεια προσοχής. Δε μπορεί να συγκεντρωθεί για να διαβάσει παρά μόνο για λίγα λεπτά. Αφήνει την άσκηση στη μέση, παρόλο που ξέρει την απάντηση. Έχει περιορισμένες οργανωτικές ικανότητες. Ξεχνάει στο σχολείο το μπουφάν και τα βιβλία του. Στα τετράδια, τα γραπτά και τα βιβλία του επικρατεί εικόνα ακαταστασίας.

ΤΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ 2. ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση. Από μικρός κουνιέται συνέχεια. Δε κάθεται ήσυχος λεπτό. Λες και έχει μοτεράκι μέσα του. Στο διάλειμμα τρέχει πάνω κάτω άσκοπα. Δυσκολεύεται να παραμείνει καθιστός. Τρώει στο πόδι. Σηκώνεται από τη θέση του και κάνει βόλτες πειράζοντας τους συμμαθητές του. Ασχολείται συνέχεια με διάφορα αντικείμενα. Όταν διαβάζουμε, το γραφείο του είναι γεμάτο παιχνίδια με τα οποία ασχολείται συνεχώς. Ασχολείται συνέχεια με τη γόμα, το μολύβι του ή με αντικείμενα που φέρνει από το σπίτι.

ΤΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ 3. ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Ενεργεί προτού σκεφτεί. Όταν πάει να πιάσει τη μπάλα, πετάγεται στο δρόμο χωρίς να ελέγξει. Όταν θέλει ένα παιχνίδι, το αρπάζει από το συμμαθητή του βίαια χωρίς να το ζητήσει. Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του. Είναι ανυπόμονος και θέλει να γίνεται το δικό του τη στιγμή που το ζητάει! Θέλει πάντα να βγει στην αυλή πρώτος σπρώχνοντας τους συμμαθητές του. Απαντά χωρίς να του δίνεται ο λόγος. Συνεχώς μας διακόπτει όταν μιλάμε. Πετάγεται στο μάθημα χωρίς να σηκώσει το χέρι του.

ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΔΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΔΕΠ-Υ Προβλήματα ομιλίας Χαμηλή αυτοεκτίμηση Αδεξιότητα Προβλήματα συμπεριφοράς Μαθησιακές δυσκολίες

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ Η ΔΕΠ-Υ δεν θεωρείται μια διαταραχή που αφορά κυρίως σε ελλείμματα στην προσοχή, σχετίζεται με αναπτυξιακά ελλείμματα στον αυτοέλεγχο και στη ρύθμιση της συμπεριφοράς με βάση συγκεκριμένους κανόνες, καθώς και με μια μειωμένη ευαισθησία αναφορικά με τις συνέπειες της συμπεριφοράς (Barkley, 1990).

ΔΕΙΓΜΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ, ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΔΕΠ-Υ 4 ΕΤΩΝ Η ζωγραφιά ενός συμμαθητή του Δημήτρη Η ζωγραφιά του Δημήτρη

ΔΕΙΓΜΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ, ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΔΕΠ-Υ 4 ΕΤΩΝ Συμμαθητή του Δημήτρη Του Δημήτρη

ΔΕΙΓΜΑ ΓΡΑΦΗΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΔΕΠ-Υ Κατερίνα, Μαθήτρια Α Δημοτικού Ψυχολογικό Κέντρο Αναπτυξιακών & Μαθησιακών

Μαρία, Μαθήτρια Γ Δημοτικού Ψυχολογικό Κέντρο Αναπτυξιακών & Μαθησιακών

Γιώργος, Μαθητής Α Γυμνασίου Ψυχολογικό Κέντρο Αναπτυξιακών & Μαθησιακών

Χρήστος, Μαθητής Α Γυμνασίου

ΠΙΘΑΝΗ ΕΚΒΑΣΗ (1) Συχνά βιώματα αποτυχίας σε σχέση με τη σχολική μάθηση Έντονα συναισθήματα απογοήτευσης Μείωση του κινήτρου για μάθηση Προσπάθειες αποφυγής της μελέτης Αύξηση των μαθησιακών κενών Μείωση του επιπέδου αυτοεκτίμησης Παραίτηση από τη μαθησιακή διαδικασία ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ

ΠΙΘΑΝΗ ΕΚΒΑΣΗ (2) Έγκαιρος εντοπισμός των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών Παραπομπή του παιδιού στον ειδικό Συμμετοχή του παιδιού και των γονέων του σε ειδικό πρόγραμμα Βιώματα επιτυχίας κατά τη μαθησιακή διαδικασία Δημιουργία υψηλού κινήτρου για μάθηση Συνεπής συμμετοχή στη μαθησιακή διαδικασία ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ ΣΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Ψυχολογικό Κέντρο Αναπτυξιακών & Μαθησιακών

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ ΣΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Ψυχολογικό Κέντρο Αναπτυξιακών & Μαθησιακών

ΠΙΘΑΝΗ ΕΚΒΑΣΗ (1) Συχνές παρατηρήσεις και τιμωρίες και σπάνιες επιβραβεύσεις Έντονα συναισθήματα απογοήτευσης Προκλητική συμπεριφορά για την προσέλκυση της προσοχής Αύξηση των παρατηρήσεων και των τιμωριών Αντιδραστική και επιθετική συμπεριφορά Αναζήτηση αποδοχής σε περιθωριακές ομάδες Εμπλοκή σε παραπτωματικές ενέργειες ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΔΙΑΓΩΓΗΣ

ΠΙΘΑΝΗ ΕΚΒΑΣΗ (2) Παραπομπή του παιδιού στον ειδικό και συμμετοχή σε ειδικό θεραπευτικό πρόγραμμα Εκπαίδευση των γονέων για το σωστό χειρισμό της συμπεριφοράς του παιδιού Τροποποίηση των μη επιθυμητών μορφών συμπεριφοράς και εμφάνιση νέων, επιθυμητών μορφών συμπεριφοράς Απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων για την αποτελεσματική επικοινωνία με συνομηλίκους Πρόκληση της προσοχής με θετικούς τρόπους Ενθάρρυνση και αποδοχή από το περιβάλλον Βιώματα επιτυχίας στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ

ΔΕΠ-Υ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Φαρμακοθεραπεία Συνδυασμός Φαρμακοθεραπείας και Ψυχοπαιδαγωγικών παρεμβάσεων Ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ (1) Μη δίνετε μακροσκελείς και πολύπλοκες οδηγίες. Μην βομβαρδίζετε το παιδί με εντολές. «Άσε την τσάντα σου, κρέμασε το μπουφάν, κάθισε στην καρέκλα και πες μου τα νέα σου.» Δίνετε σύντομες και σαφείς οδηγίες. Επιβλέψτε την εκτέλεση μίας μίας οδηγίας. «Άσε την τσάντα σου.» «Κρέμασε το μπουφάν.» «Κάθισε στην καρέκλα». «Πες μου τα νέα σου». Η διάσπαση προσοχής εμποδίζει το παιδί να παρακολουθήσει και να συγκρατήσει σειρά οδηγιών. Ως αποτέλεσμα, το παιδί δεν θα εκτελέσει καμία από αυτές τις οδηγίες. Στην καλύτερη περίπτωση θα εκτελέσει την πρώτη ή την τελευταία.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ (2) Μη λέτε συνέχεια στο παιδί τι ΔΕΝ πρέπει να κάνει. «Μην κάνεις συνεχώς μουντζούρες στο τετράδιο. Τη γόμα τι την έχεις;» Πείτε στο παιδί τι ακριβώς ΠΡΕΠΕΙ να κάνει. Πάρε τη γόμα και σβήσε τη μουντζούρα από το τετράδιο». Όταν λέμε συνέχεια στο παιδί τι δεν πρέπει να κάνει, του περνάμε το μήνυμα ότι τίποτα δεν κάνει σωστά και το οδηγούμε στην απογοήτευση. Η διαπαιδαγώγηση πρέπει να βασίζεται πρωταρχικά σε οδηγίες και όχι σε απαγορεύσεις.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ (3) Μην συνοδεύετε την οδηγία με περιττές κουβέντες (που συνήθως δηλώνουν απογοήτευση από την συμπεριφορά του παιδιού). «Χίλιες φορές σου έχω πει να γράφεις την ημερομηνία στο τετράδιο. Αμάν πια». Περιοριστείτε στην ουσία της οδηγίας σας. «Γράψε την ημερομηνία πάνω πάνω». Θα δημιουργηθεί ένταση και αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης αντιδραστικής συμπεριφοράς από το παιδί. Δεν αυξάνεται καθόλου η πιθανότητα εκτέλεσης της οδηγίας.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ (4) Μην δίνετε οδηγίες στο παιδί αν αυτό δεν σας κοιτάζει στα μάτια. Εξασφαλίστε πρώτα βλεμματική επαφή με το παιδί και μετά δώστε την οδηγία σας. Όποτε είναι δυνατόν, ακουμπήστε το για να του δείξετε τι θέλετε από αυτό (π.χ. να καθίσει στην καρέκλα). Λόγω της ελλειμματικής προσοχής δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι το παιδί πραγματικά πρόσεξε την οδηγία που του δώσαμε αν δε μας κοιτάζει στα μάτια. Είναι σημαντικό να διακρίνουμε πότε το παιδί δεν συνεργάζεται λόγω αντιδραστικότητας και πότε επειδή δεν πρόσεξε τι του ζητήθηκε να κάνει.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ (5) Μην απειλείτε με τιμωρίες που δεν πρόκειται να εκτελεστούν. «Αν με ξαναδιακόψεις, δεν θα ξαναβγείς ποτέ στο διάλειμμα!» Προσέξτε με τι είδους τιμωρία απειλείτε και, εάν το παιδί δεν ανταποκριθεί στον κανόνα που θέσατε, ΕΦΑΡΜΟΣΤΕ την. «Αν ξεχαστείς και με διακόψεις ξανά, θα χάσεις το αστεράκι για σήμερα». Οι ενήλικες χάνουν την αξιοπιστία τους στα μάτια του παιδιού και η αρνητική ενίσχυση το νόημά της.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ (6) Μην υποχωρείτε στις απαιτήσεις του παιδιού ακόμα και όταν γκρινιάζει πολύ. «Με έσκασες με την γκρίνια σου. Εντάξει, θα σου βάλω δύο αυτοκόλλητα σήμερα». Επιδείξτε ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ χρειάζονται οριοθέτηση και εσείς είστε αυτοί που θέτετε τους κανόνες. «Σήμερα κέρδισες μόνο ένα αυτοκόλλητο. Αύριο, έχεις την ευκαιρία να κερδίσεις πάλι δύο». Αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης της αρνητικής συμπεριφοράς στο μέλλον γιατί το παιδί μαθαίνει ότι όσο πιο πολύ γκρινιάζει, τόσο πιο βέβαιη είναι η πραγματοποίηση των επιθυμιών του.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ (7) Μην παρασύρεστε από την προκλητική συμπεριφορά του παιδιού και μπαίνετε σε διάλογο μαζί του. -Δεν θέλω αυτό το μολύβι. -Γιατί, τι έχει αυτό το μολύβι; -Δεν γράφει καλά. -Γιατί δεν γράφει καλά; ΑΓΝΟΕΙΣΤΕ την προκλητική συμπεριφορά και δώστε την προσοχή σας στο παιδί μόλις εμφανίσει την επιθυμητή συμπεριφορά. -Δεν θέλω αυτό το μολύβι. -Συνέχισε τη ζωγραφική. (Μετά από λίγο:) -Μπράβο πολύ ωραία ζωγραφιά. Δεν χρειάζεται να αποδείξουμε ότι το συγκεκριμένο μολύβι γράφει καλά γιατί το παιδί δεν έχει κανένα πρόβλημα με το μολύβι, απλώς επιδιώκει να αποσπάσει την προσοχή μας και να ξεφύγει από τη ζωγραφική.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ (8) Μειώστε τις παρατηρήσεις σας και μη διορθώνετε ΚΑΘΕ μορφή αρνητικής συμπεριφοράς. «Σταμάτα να αντιμιλάς κάθε φορά που σου λέω να κάνεις κάτι!» Παρατηρείτε και επιβραβεύετε τις ΘΕΤΙΚΕΣ μορφές συμπεριφοράς του παιδιού. «Εδώ και δέκα λεπτά κάνεις τις ασκήσεις σου χωρίς να γκρινιάζεις παρόλο που είναι λίγο δύσκολες. Μπράβο σου!» Αφενός μειώνεται η αυτοεκτίμηση του παιδιού κι αφετέρου αρχίζουμε και οι ίδιοι να πιστεύουμε ότι το παιδί δεν έχει τίποτα το θετικό.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Ο δάσκαλος πρέπει αρχικά να αναπτύξει μια θετική ατομική σχέση με το μαθητή με ΔΕΠ-Υ. Ο μαθητής με ΔΕΠ-Υ συχνά συμπεριφέρεται καλύτερα όταν αισθάνεται ότι ο δάσκαλος ενδιαφέρεται προσωπικά. π.χ. «Χριστίνα μου βλέπω ότι δυσκολεύεσαι να διαβάσεις τις μεγάλες λέξεις. Έλα στο διάλειμμα να σου δείξω ένα κόλπο.» Στο διάλειμμα: «Μην προσπαθείς να διαβάσεις τη λέξη λαβύρινθος ολόκληρη. Χώρισε τα δύσκολα σύμφωνα μεταξύ τους ως εξής: λαβύριν-θος. Επίσης, να δείχνεις με το δάχτυλο όταν διαβάζεις, για να μην κάνεις λάθη και θα δεις ότι σε λίγο καιρό δεν θα το χρειάζεσαι πια».

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Οι παρατηρήσεις του δασκάλου πρέπει να αφορούν μόνο σε συγκεκριμένες μορφές συμπεριφοράς και όχι στο σύνολο της προσωπικότητας του μαθητή. Ο δάσκαλος πρέπει να αποφεύγει χαρακτηρισμούς του ίδιου του μαθητή ως «τεμπέλη», «απαράδεκτο», κ.λπ. Απώτερος σκοπός της προσπάθειας είναι η αύξηση της αυτοεκτίμησης του μαθητή και όχι η περαιτέρω μείωσή της. π.χ. «Αντιγόνη, τα γράμματά σου σήμερα δεν ήταν τόσο καλά όσο χτες». ΑΝΤΙ «Είσαι απαράδεκτη που επιμένεις να γράφεις τόσο απαίσια γράμματα». «Μάριε, το σημερινό τεστ έχει πολλά λάθη». ΑΝΤΙ «Πάλι τεμπέλιασες και δεν έγραψες τίποτα στο τεστ».

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Ο δάσκαλος πρέπει να επιβραβεύει το μαθητή άμεσα και συχνά. Ο δάσκαλος πρέπει να δίνει μικρές και άμεσες αμοιβές, και όχι μεγάλες για τις οποίες όμως το παιδί θα χρειαστεί να περιμένει. π.χ. Ο δάσκαλος μπορεί να θέσει 1-2 στόχους με το μαθητή και να συμφωνήσει ότι κάθε φορά που τα καταφέρνει θα κερδίζει ένα αυτοκόλλητο. Ορίζει ότι σε ορισμένο αριθμό αυτοκόλλητων στο τέλος της εβδομάδας (και όχι του μήνα ή του τριμήνου) θα κερδίζει ένα μολύβι. Ο δάσκαλος πρέπει να παρέχει λεκτική επιβράβευση και θετικά σχόλια στα τετράδια του παιδιού με βάση την πρόοδο που σημειώνει σε σχέση με τον εαυτό του και όχι με το σύνολο της τάξης.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Ο δάσκαλος πρέπει να δίνει το παράδειγμα της συνέπειας. Το περιβάλλον της τάξης πρέπει να είναι δομημένο και οι απαιτήσεις του δασκάλου να είναι προβλέψιμες για το παιδί. Ο δάσκαλος πρέπει να προβάλλει τις ίδιες προσδοκίες και να θέτει τα ίδια όρια όλη μέρα κάθε μέρα. π.χ. «Μόλις μπαίνουμε στην τάξη, να βγάζετε το τετράδιο της ορθογραφίας και να γράφετε την ημερομηνία.» «Μόλις μου δώσετε το τετράδιο της ορθογραφίας, να βγάζετε πάνω στο θρανίο το βιβλίο της γλώσσας για να κάνουμε ανάγνωση.» «Κάθε φορά που κάποιος ξεχνάει να γράφει την ημερομηνία, χάνει το αυτοκόλλητο στην ορθογραφία.»

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Διατηρείτε ξεκάθαρη επικοινωνία. Πείτε στο παιδί τι ακριβώς περιμένετε. Συμφωνήστε μαζί του για τους κανόνες που ισχύουν στην τάξη και για τις συνέπειες που επιφέρει η παραβίασή τους. Λειτουργείτε με αποφασιστικότητα και σταθερότητα. Βοηθήστε το μαθητή να καταλάβει ότι όταν λέτε όχι το εννοείτε και ότι μέσα στην τάξη οι κανόνες θα τηρούνται. Επιτρέψτε διαλείμματα για να απελευθερώνεται η περίσσια ενεργητικότητα του παιδιού. Προσπαθήστε να χορηγείτε όσο το δυνατόν περισσότερες ευκαιρίες για φυσική δραστηριότητα. Για παράδειγμα, αφήστε το παιδί να σας βοηθήσει σε διάφορες μικροδουλειές που απαιτούν κάποιου είδους δραστηριοποίηση, όπως το σβήσιμο του πίνακα, το άδειασμα των καλαθιών, κλπ. Αγνοήστε τη διασπαστική συμπεριφορά. Επιβραβεύστε όμως αμέσως την επιθυμητή συμπεριφορά μόλις αυτή εμφανιστεί.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Ο δάσκαλος πρέπει να αποτρέπει τη διάσπαση της προσοχής. Το παιδί πρέπει να κάθεται σε μέρος όπου οι δυνατότητες διάσπασης της προσοχής είναι περιορισμένες (π.χ. μακριά από το παράθυρο) και η πιθανότητα να αυξηθεί η προσοχή του μεγαλύτερη (π.χ. κοντά στην έδρα). ΕΤΣΙ Ο δάσκαλος μπορεί να έχει συχνότερα βλεμματική επαφή με το παιδί προκειμένου να επαναφέρει την προσοχή του στο μάθημα χωρίς να χρειαστεί να του κάνει παρατήρηση. Ο δάσκαλος μπορεί να το ακουμπήσετε απαλά στο χέρι ή στην πλάτη αν έχει αφαιρεθεί προκειμένου να το βοηθήσει να συγκεντρωθεί ξανά στην εργασία του.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Ο δάσκαλος πρέπει να οδηγεί το παιδί στην επιτυχία. Ο δάσκαλος πρέπει να αξιολογήσει αρχικά το επίπεδο των δυνατοτήτων του παιδιού και να προσαρμόσει τις απαιτήσεις του σε αυτό αυξάνοντας σταδιακά το βαθμό δυσκολίας τους. π.χ. Ο δάσκαλος μπορεί να χωρίσει τις δραστηριότητες που πρέπει να εκτελέσει ο μαθητής σε μικρότερες ενότητες και να του δώσει περισσότερο χρόνο για την εκτέλεσή τους. Ο δάσκαλος πρέπει να επιβλέπει την επίλυση μίας μίας άσκησης χωριστά. Το ζητούμενο είναι η προσαρμογή των απαιτήσεων και όχι η έλλειψη απαιτήσεων, η επιείκεια και όχι η αποδοχή της έλλειψης συνέπειας από το μαθητή.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Ο δάσκαλος πρέπει να δίνει στο παιδί απλές και σύντομες οδηγίες και να του ζητά να τις επαναλάβει πριν από την εκτέλεση της εργασίας. Επειδή ο μαθητής με ΔΕΠ-Υ μπορεί να μην πρόσεξε εξαρχής ή να μην κατάλαβε πλήρως τις οδηγίες, η επανάληψή τους από τον ίδιο επιβεβαιώνει ότι κατάλαβε τι του ζητήθηκε. π.χ. «Βασίλη, άνοιξε το βιβλίο στη σελ. 10.» (Μόλις το κάνει ) «Τώρα αντέγραψε το Γράφω και μαθαίνω στο τετράδιο αντιγραφής». «Ελένη, βρες μου την Κρήτη στο χάρτη. Ποιο νησί θέλω να μου βρεις;»

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Ο δάσκαλος πρέπει να θέτει στόχους κατά προτεραιότητα και να μην διορθώνει όλα τα λάθη που κάνει το παιδί. Ο δάσκαλος πρέπει να ασχολείται με έναν ή δύο στόχους τη φορά και να διορθώνει μόνο τα λάθη που σχετίζονται με αυτούς. Δεν πρέπει να περνά στο επόμενο στάδιο πριν κατακτηθούν οι στόχοι του προηγούμενου. π.χ. Εάν το παιδί έχει πολλαπλές δυσκολίες στη γραφή, θέστε ως πρώτους στόχους να χρησιμοποιεί τόνους, τελείες και κεφαλαία. Σε αυτή τη φάση, μη διορθώνετε κανένα ορθογραφικό λάθος και βαθμολογήστε με άριστα το παιδί αν έχει ακολουθήσει αυτούς τους συγκεκριμένους τρεις κανόνες.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Χρησιμοποιείτε οπτικοακουστικό υλικό υποστηρικτική τεχνολογία. Η χρήση τους κατά την διδασκαλία μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον των παιδιών με ή χωρίς ΔΕΠ-Υ. Δώστε στα παιδιά περισσότερο χρόνο ή χρησιμοποιήστε εναλλακτικούς τρόπους εξέτασης. Εφαρμόστε σήματα/σύμβολα που θα αποκωδικοποιούνται άμεσα σε οδηγίες. Για παράδειγμα, χρησιμοποιήστε ηχητικό ή φωτεινό σήμα που θα σημαίνει την έναρξη ή το τέλος μιας άσκησης ή μια κλεψύδρα. Ανανεώστε το υλικό σας. Όσο πιο επαναληπτικές και παρόμοιες είναι οι δραστηριότητες και το υλικό που χρησιμοποιείτε, τόσο λιγότερο ανταποκρίνεται το παιδί με ΔΕΠ-Υ. Προσπαθήστε να αλληλεπιδράτε συχνά (λεκτικά και σωματικά) με το παιδί με ΔΕΠ-Υ. Κινηθείτε συχνά κοντά του, αγγίξτε το στον ώμο, πιάστε του διακριτικά το χέρι, προσφωνήστε το, απευθυνθείτε του μονολεκτικά ή με σύντομες φράσεις.

ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ-ΚΛΕΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ Στη βάση όλης αυτής της προσπάθειας πρέπει να βρίσκονται: H πλήρης αποδοχή του παιδιού από τον εκπαιδευτικό με όλες τις δυσκολίες του. Η συνεχής προσπάθεια ενθάρρυνσης του παιδιού και ανάπτυξης του κινήτρου για μάθηση.

1. Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Πρόκειται για τη διεξοδική και συστηματική διερεύνηση ενός συνόλου μεταβλητών που σχετίζονται με τη δυσλειτουργική συμπεριφορά, προκειμένου να αναγνωριστούν το κόστος και τα οφέλη που αυτή η συμπεριφορά έχει για το παιδί.

ΤΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΟΥΜΕ ΚΑΤΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ 1. Την ακριβή ώρα εμφάνισης της συμπεριφοράς 2. Τη σαφή περιγραφή της συμπεριφοράς 3. Τα γεγονότα που προηγήθηκαν της εμφάνισης της συμπεριφοράς 4. Τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς 5. Το χώρο εκδήλωσης της συμπεριφοράς 6. Τα άτομα που ήταν παρόντα κατά την εκδήλωση της συμπεριφοράς.

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ Ο Πέτρος, μοναχοπαίδι, 5 ετών, παρακολουθούσε το πρόγραμμα του κλασικού νηπιαγωγείου, αλλά τώρα, λόγω εργασίας της μητέρας του, παρακολουθεί το πρόγραμμα ενός ολοήμερου νηπιαγωγείου. Είναι ένα έξυπνο παιδί και φαίνεται να διασκεδάζει συμμετέχοντας σε δραστηριότητες και εκτελώντας εργασίες, τις οποίες ολοκληρώνει πολύ γρήγορα. Παίζει συνήθως μόνος του και θέλει πάντοτε να κατευθύνει ο ίδιος το παιχνίδι. Συχνά τσιμπάει, κλωτσάει ή χτυπάει τα άλλα παιδιά. Τρελαίνεται να παίζει με αυτοκίνητα και να ακούει δυνατά μουσική. Συμπεριφορά-στόχος: Τσιμπάει, κλωτσάει ή χτυπάει τα άλλα παιδιά.

ΟΝΟΜΑ: Πέτρος ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ: X ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ 24/11/2010 25/11/2010 26/11/2010 ΩΡΑ 13:00 12:55 13:30 ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΘΗΚΕ ΤΙ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΕ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Ο Πέτρος τσίμπησε το Στέλιο. Τσίμπησε το Στέλιο στο μπράτσο. Ζήτησε από το Στέλιο να παίξουν αυτοκινητάκια και εκείνος του αρνήθηκε. Ο Στέλιος έκλαψε και φώναξε την παιδαγωγό. Η παιδαγωγός έβαλε τον Πέτρο να κάνει μόνος του μια εργασία. Ο Πέτρος κλώτσησε το Δημήτρη. Κλώτσησε το Δημήτρη στο μπούτι. Ζήτησε τη μπάλα που κρατούσε ο Δημήτρης κι εκείνος δεν του την έδωσε. Ο Δημήτρης έφυγε από κοντά του και πήγε να παίξει με την Άννα. Η παιδαγωγός είπε στον Πέτρο να παίξει με τα αυτοκινητάκια. Ο Πέτρος χτύπησε το Στέλιο. Χτύπησε στο κεφάλι με το χέρι του το Στέλιο. ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ Στην τάξη Στην τάξη Στην αυλή ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ ΠΑΡΟΝΤΕΣ Όλα τα παιδιά και η παιδαγωγός Όλα τα παιδιά και η παιδαγωγός Ο Στέλιος έπαιζε με την Ελεάννα και ο Πέτρος τους κοιτούσε. Ο Στέλιος του είπε «είσαι χαζό!» και πήρε την Ελεάννα να παίξουν αλλού. Η παιδαγωγός ανάγκασε το Στέλιο και την Ελεάννα να παίξουν με τον Πέτρο. Όλα τα παιδιά και η παιδαγωγός

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο Πέτρος εκδηλώνει αυτή τη συμπεριφορά προς το μεσημέρι, όταν πιθανώς είναι κουρασμένος. Ο Πέτρος χτυπάει τα παιδιά όταν δεν παίζουν μαζί του και όταν δεν του δίνουν αυτό που θέλει. Η παιδαγωγός ενισχύει άθελά της αυτή τη συμπεριφορά γιατί, κάθε φορά που την εκδηλώνει, του δίνει να κάνει πράγματα που του αρέσουν. Ως αποτέλεσμα, ο Πέτρος έχει τελικά ελάχιστες ευκαιρίες να παίξει με τα άλλα παιδιά.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο Η παιδαγωγός Πέτρος εκδηλώνει πρέπει αυτή να τη συμπεριφορά προλαμβάνει αυτή προς τη το συμπεριφορά, μεσημέρι, όταν απασχολώντας πιθανώς είναι το παιδί κουρασμένος. το μεσημέρι. Η παιδαγωγός πρέπει να Ο Πέτρος χτυπάει τα παιδιά όταν δεν εκπαιδεύσει το παιδί σε δεξιότητες παίζουν μαζί του και όταν δεν του αυτοελέγχου και προσέγγισης των δίνουν αυτό που θέλει. άλλων παιδιών. Η παιδαγωγός ενισχύει πρέπει να άθελά σταθεί της στο αυτή περιστατικό τη συμπεριφορά και να διευκολύνει γιατί, κάθε το φορά παιδί να που διεκδικήσει την εκδηλώνει, με κοινωνικά του δίνει να αποδεκτό κάνει πράγματα τρόπο αυτό που που του θέλει. αρέσουν. Ως Η παιδαγωγός αποτέλεσμα, δεν ο Πέτρος πρέπει έχει να τελικά ελάχιστες αντιμετωπίζει ευκαιρίες το πρόβλημα να παίξει με τα άλλα απομακρύνοντας παιδιά. τον Πέτρο από τα άλλα παιδιά.

2. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Η ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΝΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ Είναι σημαντικό να υπάρχουν σαφείς κανόνες στην τάξη.

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Κάνουμε έναν κατάλογο με τις μορφές συμπεριφοράς του παιδιού που θέλουμε να μειωθούν (αρνητικές) ή να αναπτυχθούν (θετικές). Ιεραρχούμε αυτές τις μορφές συμπεριφοράς από την πιο σημαντική προς τη λιγότερο σημαντική. Επιλέγουμε την πρώτη και τη θέτουμε ως στόχο. Συζητάμε το στόχο αυτό με το παιδί. Δημιουργούμε μία καρτέλα καθημερινής ή εβδομαδιαίας παρατήρησης της πορείας αυτών των στόχων.

ΚΑΡΤΕΛΑ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ

ΚΑΡΤΕΛΑ ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ Νοέμβριος 2016 ΣΤΟΧΟΙ 1 2 3 4 5 6 7 Μαζεύω τα παιχνίδια μου. ++ + Δεν χτυπάω τα άλλα παιδιά. Περιμένω τη σειρά μου στα παιχνίδια. Πλένω τα χέρια μου πριν το φαγητό. - + + ++ + -

ΚΑΡΤΕΛΑ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Σε τακτά χρονικά διαστήματα μέσα στη μέρα ελέγχουμε κατά πόσον οι κανόνες που θέσαμε ακολουθούνται από το παιδί και ανάλογα συμπληρώνουμε την καρτέλα. Συμπληρώνουμε την καρτέλα παρουσία του παιδιού και ταυτόχρονα του εξηγούμε ακριβώς για ποια μορφή συμπεριφοράς αξιολογήθηκε. Συμπληρώνουμε την καρτέλα παρουσία του παιδιού και ταυτόχρονα του εξηγούμε ακριβώς για ποια μορφή συμπεριφοράς αξιολογήθηκε.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΗ ΣΤΟΧΟΘΕΣΙΑ Οι στόχοι μας πρέπει να είναι ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟΙ σε σχέση με τις δυνατότητες του παιδιού και να μην περιλαμβάνει απλώς ότι δυσκολεύει τον παιδαγωγό. Θέλω ο σκύλος μου: 1. Να μην είναι επιθετικός 2. Να μην μασουλάει 3. Να μην σκάβει 4. Να μην γαβγίζει 5. Να μην πηδάει 6. Να μην δαγκώνει 7. Να μην γκρινιάζει Και γενικά να μην έχει κανένα πρόβλημα συμπεριφοράς!

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Τα προγράμματα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα για περισσότερα παιδιά.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Πολύ βοηθητική είναι η χρήση εικόνων που υπενθυμίζουν τους κανόνες.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Αν δεν είμαστε σταθεροί στην παροχή της ενίσχυσης, μπερδεύουμε το παιδί και δεν το βοηθάμε να κατανοήσει τι του ζητάμε. Σταδιακά, μειώνουμε τη συχνότητα παροχής ενίσχυσης όσο αυξάνεται η συχνότητα εκδήλωσης της επιθυμητής συμπεριφοράς του παιδιού. Ενισχύουμε την προσπάθεια και όχι το τελικό αποτέλεσμα, ειδικά σε αρχικό στάδιο. Δεν μπορούμε να ζητάμε από το παιδί να είναι συνεπές στους κανόνες, όταν εμείς δεν επιδεικνύουμε την ίδια συνέπεια.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Η προσπάθεια τροποποίησης των δυσλειτουργικών μορφών συμπεριφοράς ενός παιδιού με ΔΕΠ-Υ, είναι σημαντικό να πραγματοποιείται στα πλαίσια σεβασμού της προσωπικότητας, της ατομικότητας και των ιδιαιτεροτήτων του. Κάθε προσπάθειά μας, πρέπει να συντελεί στην αύξηση της αυτοεκτίμησης του παιδιού και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να το κάνουμε να αισθάνεται κάπως έτσι

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΠ-Υ

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΠ-Υ

www.cbt.edu.gr.

katerina@arsi.gr www.arsi.gr