Ζ Έλλνηα ηεο Κπξηαξρίαο θαη ε Δπξσπατθή Δλνπνίεζε

ΕΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ ΙΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΗ ΣΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Θέμα: Ζ Έλλνηα ηεο Κπξηαξρίαο θαη ε Δπξσπατθή Δλνπνίεζε Επιβλέπων: κ. ΥΡΤΟΥΟΟΤ ΔΗΜΗΣΡΙΟ Σπουδάστρια: ΑΝΣΩΝΑΡΟΤ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΘΗΝΑ - 2007

Η ΕΝΝΟΙΑ ΣΗ ΚΤΡΙΑΡΥΙΑ ΚΑΙ Η ΕΤΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΗ Πεπίλητη Ζ παξνχζα εξγαζία εμεηάδεη ηηο κεηαιιάμεηο ηεο θπξηαξρίαο ζην πιαίζην ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο. Με ην βεζηθαιηαλφ ζχζηεκα θξαηψλ λα βξίζθεηαη ζε κεηάβαζε, ε έλλνηα θαη ην πεξηερφκελν ηεο θπξηαξρίαο ακθηζβεηνχληαη ζπλερψο. Μέζα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο αλαδεηθλχνληαη λέεο έλλνηεο, φπσο ραξαθηεξηζηηθά ε έλλνηα ηεο ζπλδηάζεζεο θαη ηεο ζπγθπξηαξρίαο ησλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ωο απνηέιεζκα ε Έλσζε κπνξεί λα γίλεη θαιχηεξα αληηιεπηή σο ζπλαξρία ζπγθπξίαξρσλ δξψλησλ: κηα ζπληεηαγκέλε πνιιαπιφηεηα θξαηψλ θαη ιαψλ. Ζ ζεψξεζε ηεο ζπλαξρίαο, αλαδεηψληαο κηα ζπλνιηθή εηθφλα ηεο ελνπνίεζεο, πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο Έλσζεο ζηελ θαηεχζπλζε κηαο κεηαθξαηηθήο ή κεηαθπξηαξρηθήο πνιηηηθήο ηάμεο. Σν ζπλνιηθφ ζπκπέξαζκα είλαη φηη, παξά ην γεγνλφο φηη ε Έλσζε ζπληζηά έλα εμειηγκέλν πνιηηηθφ ζχζηεκα, δελ έρεη αλαπηχμεη αθφκε έλαλ απηνηειή ππξήλα θπξηαξρίαο. Αθνινχζσο, ε επξσπατθή κεηαθπξηαξρία δελ κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί ρσξίο ηελ αλάδεημε ελφο αλεπηπγκέλνπ δεκνθξαηηθνχ έζνπο θαη ηε δηακφξθσζε ελφο επξσπατθνχ πνιηηηθνχ δήκνπ, ηα κέιε ηνπ νπνίνπ δηαζέηνπλ κηα κεηαεζληθή πνιηηηθή ηαπηφηεηα. Ζ ζπγγξαθή ηεο εξγαζίαο βαζίζηεθε ζε εθηεηακέλε κειέηε ειιεληθήο θαη δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο (άξζξσλ, βηβιίσλ, επηζηεκνληθψλ πεξηνδηθψλ, ηχπνπ) θαζψο θαη ζε αλαδήηεζε ζρεηηθψλ πεγψλ ζην δηαδίθηπν. Σν ζρεηηθφ πιηθφ αληιείηαη απφ ηε ζεσξεηηθή ζπδήηεζε γχξσ απφ ηελ πνξεία ηεο επξσπατθήο ε- λνπνίεζεο θαη ηε θχζε ηεο επξσπατθήο πνιηηείαο. Λέξειρ-κλειδιά επξσπατθή ελνπνίεζε, θπξηαξρία, κεηαθπξηαξρία, πνιηηεία, ζπλαξρία, ζπγθπξηαξρία, ζπλαηλεηηθή ζπλνκνζπνλδία, ζπλδηάζεζε, ζπληαγκαηηζκφο. Abstract Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ θ. Γ. Ν. Υξπζνρφνπ γηα ηελ πνιχηηκε θαζνδήγεζε θαη βνήζεηά ηνπ.

This essay examines the various transformations of state sovereignty in the context of European integration. The transition of the Westphalian state system has contested the concept and context of sovereignty, to the extent that advanced schemes of regional integration such as the European Union have brought to the fore concepts and ideas like symbiosis and condominio, as an expression of forms of polity based on the institutionalization of a mixed sovereignty regime. As a result, the Union can be described as a synarchy of states and demoi or, alternatively, a plurality composed of distinct historically constituted and culturally defined, yet highly interdependent polities. The approach of synarchy aims at sketching out a panoramic image of the current state of play regarding the relationship between the state and European integration, by assessing the way in which the political system of the European Union is being transformed towards a postsovereign regional regime. The general conclusion to be drawn is that, despite the fact that the European Union is an advanced political system, it is not, as yet, based on an independent basis of sovereignty compared as to its constitutive units. In addition to the above, the process of constructing a postsovereign system of states and peoples should also be based on a shared democratic values and, with it, a politically self-conscious European demos. Πίνακαρ Πεπιεσομένυν iii

1. Ππόλογορ..ζελ. 1 2. Εκθάνζειρ ηηρ κςπιαπσίαρ...ζελ. 4 2.1 Ηζηνξηθή αλαζθφπεζε ζει. 4 2.2 Δζσηεξηθή θπξηαξρία..ζει. 6 2.3 Δμσηεξηθή θπξηαξρία..ζει. 6 2.4 χγρξνλε Πξνβιεκαηηθή... ζει. 7 3. Κςπιαπσία και Εςπυπαφκή Ένυζη... ζελ. 11 3.1 Ζ Δπξσπατθή Έλσζε κεηαμχ θξάηνπο θαη δηεζλνχο νξγαληζκνχ... ζει. 11 3.1.1 Θεσξεηηθέο πξνεθηάζεηο...ζει. 13 3.2 Οη κεηαιιάμεηο ηεο θπξηαξρίαο κέζα απφ ηελ επξσπατθή ελνπνίεζε....ζει. 17 3.2.1 Δηζαγσγηθέο ζθέςεηο..ζει. 17 3.2.2 Οη κεηαιιάμεηο ηεο θπξηαξρίαο κέζα από ηηο Δπξσπατθέο Σπλζήθεο....ζει. 22 3.2.2.1 Η Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε: λέα δπλακηθή ζηελ επξσπατθή ελνπνίεζε.ζει. 22 3.2.2.2 Η Σπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη: από ηηο πνιηηηθέο ζηελ πνιηηεία... ζει. 23 3.2.2.3 Η Σπλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ: πξνζήισζε ζην κνλνπάηη... ζει. 27 iv

3.2.2.4 Η Σπλζήθε ηεο Νίθαηαο: έιιεηςε δεκνθξαηηθνύ νξάκαηνο...ζει. 29 3.3 Οη πξννπηηθέο ηεο πληαγκαηηθήο Δπξψπεο..ζει. 30 3.3.1 Τν Σρέδην Σπληαγκαηηθήο Σπλζήθεο ζει. 30 3.3.2 Χξεηάδεηαη ε Δπξσπατθή Έλσζε Σύληαγκα;... ζει. 35 3.3.3 Η Μεηαξξπζκηζηηθή Σπλζήθε ζει. 38 4. Η διαμόπθυζη ηηρ εςπυπαφκήρ πολιηείαρ ζελ. 42 4.1 Ζ έλλνηα ηεο πνιηηείαο.....ζει. 42 4.2 Σν ππφδεηγκα ηεο πλαηλεηηθήο πλνκνζπνλδίαο...ζει. 43 4.3 Ζ ζεψξεζε ηεο πλαξρίαο...ζει. 48 5. Μεηάβαζη από ηην κςπιαπσία ζηη μεηακςπιαπσία.. ζελ. 52 6. Επίλογορ...ζελ. 56 7. Βιβλιογπαθία..ζελ. 58 v

Ζ έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο θαη ε επξσπατθή ελνπνίεζε Πξφινγνο 1. Ππόλογορ Ζ παξνχζα εξγαζία εληάζζεηαη ζηελ επξχηεξε ζπδήηεζε γχξσ απφ ηελ πξφζθαηε «θαλνληζηηθή ζηξνθή» ησλ Δπξσπατθψλ πνπδψλ 1 θαη ηελ επαθφινπζε κεηαηφπηζε παξαδείγκαηνο «απφ ηηο πνιηηηθέο ζηελ πνιηηεία». θνπφο ηεο είλαη ε κειέηε ηεο κεηεμέιημεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (ΔΔ) απφ έλσζε θπξίαξρσλ θξαηψλ ζε κηα ζπληεηαγκέλε πνιηηηθή ζπγθξφηεζε θξαηψλ θαη πνιηηψλ. ην πιαίζην απηφ, εμεηάδεηαη ε έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο, θαζψο θαη νη κεηαιιάμεηο πνπ απηή έρεη ππνζηεί δηαρξνληθά. Ζ θπξηαξρία, σο έλλνηα, βξίζθεηαη ζηνλ ππξήλα ηεο θξαηηθφηεηαο. ήκεξα, ην πεξηερφκελν ηεο ζπλερψο ακθηζβεηείηαη, θαζψο είλαη γεγνλφο φηη ηελ παξαδνζηαθή ζχιιεςε ηεο θπξηαξρίαο έρνπλ αληηθαηαζηήζεη πεξηζζφηεξν επέιηθηεο θαη ιηγφηεξν απφιπηεο ζεσξήζεηο. Καίξην ξφιν ζε απηή ηελ εμέιημε έρεη δηαδξακαηίζεη ε κεηαβαιιφκελε θχζε ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, αιιά θαη ε δηαθνξεηηθή πξφζιεςε ηνπ ξφινπ ηνπ εζληθνχ θξάηνπο. ηελ χζηεξε λεσηεξηθφηεηα ε απμαλφκελε αιιειεμάξηεζε ησλ θξαηψλ έρεη κεηψζεη ηε δπλαηφηεηα ηνπ εζληθνχ θξάηνπο λα θαζνξίδεη ην ίδην ηηο πνιηηηθέο ηνπ. Ωο απνηέιεζκα, ην πνιηηηθφ πεξηερφκελν θαη ην modus operandi ηεο θπξηαξρίαο κεηαιιάζζεηαη, ελψ παξάιιεια πξνθχπηνπλ λέεο κνξθέο ζεζκνζεηεκέλεο πνιηηηθήο ζπλδηάζεζεο κεηαμχ ησλ θξαηψλ. Δπηπξφζζεηα, ε επξσπατθή ελνπνίεζε έρεη ζέζεη ελ ακθηβφισ ην πεξηερφκελν ηεο θπξηαξρίαο. Δίλαη γεγνλφο φηη ην βεζηθαιηαλφ ζχζηεκα θξαηψλ βξίζθεηαη ζε κεηάβαζε θαη φηη ε θπξηαξρία prima facie θαίλεηαη λα ππνρσξεί. Πνιινί αθαδεκατθνί θαη πνιηηηθνί θχθινη ζεσξνχλ φηη ε «ρξπζή επνρή» ηεο θπξηαξρίαο ηνπ θξάηνπο έρεη πεξάζεη αλεπηζηξεπηί θαη ηείλνπλ λα ηε ζεσξνχλ σο καθξηλή αλάκλεζε. πγρξφλσο, άιινη πνιηηηθνί θχθινη, αιιά θαη ε λνκηθή θαη πνιηηηθή πξαθηηθή επηβεβαηψλνπλ φηη ε θπξηαξρία παξακέλεη κηα θεληξηθή έλλνηα ζηελ θαηαλφεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο 2. Δηδηθφηεξα, ζηελ ΔΔ ε θξαηηθή θπξηαξρία ιεηηνχξγεζε σο ζεκέιην θαη πξνυπφζεζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο, ρξεζηκνπνηήζεθε σο κέζν πξνψζεζεο ηεο νινθιήξσζεο κέζσ ηεο εθρψξεζεο θπξηαξρηθψλ 1 D. N. Chryssochoou, Meta-theory and the study of the European Union: Capturing the normative turn, Journal of European Integration, 2000, vol. 22, pp. 123-144 2 N. Walker, Preface ζην N. Walker (ed.), Sovereignty in Transition, Oxford: Heart Publishing, 2003, p. vii 1

Ζ έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο θαη ε επξσπατθή ελνπνίεζε Πξφινγνο αξκνδηνηήησλ θαη πιένλ έρεη δεκηνπξγεζεί έλα επξχηεξν ζχζηεκα ζπλδηαρείξηζεο ησλ εζληθψλ θπξηαξρηψλ ησλ θξαηψλ κειψλ. Σν ελ ιφγσ ζχζηεκα έρεη ηε βάζε ηνπ ζην ζπλαηλεηηθφ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο ζηελ Έλσζε. πλεπψο, πξνθχπηεη κηα κεηαβνιή ζηελ πνηφηεηα ηεο θπξηαξρίαο κέζα απφ ηελ κεηάβαζε απφ ηελ απηνδηάζεζε ζηελ ζπλδηάζεζε. Σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη, σζηφζν, είλαη αλ ε ΔΔ έρεη απνθηήζεη δηθφ ηεο απηνηειή ππξήλα θπξηαξρίαο πέξα απφ ηελ θνηλή θπξηαξρία ησλ θξαηψλ κειψλ. ηελ ΔΔ είλαη ήδε εκθαλή ηα ζεκάδηα δηακφξθσζεο ηεο επξσπατθήο πνιηηείαο, θαζψο επεθηείλεηαη ζπλερψο ην εχξνο ησλ ζεκάησλ πνπ ηα θξάηε δηαρεηξίδνληαη απφ θνηλνχ. Ζ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε έδσζε κηα λέα δπλακηθή ζηελ επξσπατθή ελνπνίεζε θαη ε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη ζεκαηνδφηεζε ηε κεηάβαζε «απφ ηηο πνιηηηθέο ζηελ πνιηηεία» θέξλνληαο ζην πξνζθήλην ηελ έλλνηα ηεο ζπγθπξηαξρίαο ή αιιηψο ηεο ζπλδηαρείξηζεο ησλ εζληθψλ θπξηαξρηψλ. Οη κεηξηνπαζείο, φκσο, κεηαξξπζκίζεηο ηνπ Άκζηεξληακ θαη ηεο Νίθαηαο ραξαθηεξίζηεθαλ απφ έιιεηςε νξάκαηνο, ελψ επηβεβαίσζαλ ηελ πξνζήισζε ζην κνλνπάηη θαη ηνλ θξαηνθεληξηθφ ραξαθηήξα ηεο ελνπνίεζεο. Σν επφκελν βήκα ζηελ πνξεία ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο ήηαλ ε ζχληαμε ηνπ ρεδίνπ πληαγκαηηθήο πλζήθεο απφ ηελ Δπξσπατθή πλέιεπζε θαη ε ππνγξαθή ηεο λέαο πλζήθεο κε ηίηιν «πλζήθε γηα ηε ζέζπηζε πληάγκαηνο ηεο Δπξψπεο» ηνλ Οθηψβξε ηνπ 2004 ζηε Ρψκε. Αλ θαη ε παξαπάλσ πλζήθε ππνγξάθεθε απφ πνιιά θξάηε κέιε, ε ερεξή άξλεζε ηνπ γαιιηθνχ θαη ηνπ νιιαλδηθνχ ιανχ λα ηελ επηθπξψζεη, φπσο εθθξάζηεθε κέζα απφ ηα δεκνςεθίζκαηα πνπ δηεμήρζεζαλ, αλέθνςε πξνο ην παξφλ ηελ πνξεία ζπληαγκαηνπνίεζεο ηεο Δπξψπεο θαη έδσζε ην έλαπζκα γηα ηελ δηεμαγσγή κηαο επξείαο, δεκφζηαο ζπδήηεζεο ζρεηηθά κε ην κέιινλ ηεο. Σν θεληξηθφ δήηεκα πνπ αλαδείρζεθε ήηαλ κε πνηνλ ηξφπν ε Έλσζε ζα θαηνξζψζεη λα ζπκθηιηψζεη ηηο επηινγέο ησλ θπξίαξρσλ εγεηηθψλ νκάδσλ κε ηηο πξνζδνθίεο ηεο επξσπατθήο θνηλσλίαο, κεηψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην πθηζηάκελν δεκνθξαηηθφ έιιεηκκα. Ωζηφζν, αθφκα παξακέλεη ζην πξνζθήλην ην εξψηεκα εάλ ε Έλσζε ρξεηάδεηαη πξάγκαηη έλα χληαγκα. Ο ζπληαγκαηηζκφο σο ξεχκα πνιηηηθήο ζθέςεο δίλνληαο έκθαζε ζε κηα πην επέιηθηε εξκελεία ηεο θπξηαξρίαο κέζα απφ ηελ επάιιειε ιεηηνπξγία εζληθψλ, δηεζληθψλ θαη κεηθηψλ δνκψλ δηαθπβέξλεζεο πξεζβεχεη φηη είλαη δπλαηή ε επίηεπμε ηζνξξνπίαο κεηαμχ δηαθνξε- 2

Ζ έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο θαη ε επξσπατθή ελνπνίεζε Πξφινγνο ηηθψλ ζπληαγκαηηθψλ ηάμεσλ θαη δηαπξαγκαηεχεηαη ηνπο φξνπο αλάδπζεο κηαο κεηαεζληθήο αληίιεςεο πεξί δηαθπβέξλεζεο. Ζ επξσπατθή ελνπνίεζε έρεη γίλεη αληηθείκελν πνηθίισλ εξκελεηψλ. ην παξφλ πφλεκα εμεηάδεηαη ην ππφδεηγκα ηεο ζπλαηλεηηθήο ζπλνκνζπνλδίαο, ην νπνίν εμεγεί ζε κεγάιν βαζκφ ηνλ πνιηηηθφ ραξαθηήξα ηεο Έλσζεο θαη εκπινπηίδεη ηε ζπδήηεζε γχξσ απφ ηελ θξαηνθεληξηθή θχζε ηεο ελνπνίεζεο. Δπηπξφζζεηα, αλαιχεηαη ε επξχηεξε ζεψξεζε ηεο ζπλαξρίαο πνπ αλαθέξεηαη ζηε ζεζκνζεηεκέλε ζπλάζθεζε ηεο θνηλήο θπξηαξρίαο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Έλσζεο ζηε βάζε ακνηβαία απνδεθηψλ εγγπήζεσλ. Ζ ζπλαξρία αλαδεηψληαο κηα ζπλνιηθή εηθφλα ηεο ελνπνίεζεο θαη δίλνληαο έκθαζε ζηελ έλλνηα ηεο ζπλδηάζεζεο πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ θνηλνχ ζπζηήκαηνο ψζηε λα πξνθχςεη κηα κεηαθπξηαξρηθή πνιηηηθή ηάμε, φπνπ ζα ππάξρεη ππέξβαζε θαη φρη θαηάξγεζε ηεο θπξηαξρίαο. Ζ πξννπηηθή ηεο πνιηηηθήο ελνπνίεζεο ηεο Δπξψπεο εληάζζεηαη ζε κηα δηαδηθαζία κεηάβαζεο απφ ην εζληθφ θαη θξαηηθφ ζην κεηα-εζληθφ θαη κεηαθξαηηθφ, ψζηε λα νηθνδνκεζεί έλα θξάηνο ησλ ιαψλ ηεο Δπξψπεο ελσκέλσλ ζε κηα λένπ ηχπνπ κεηα-εζληθή πνιηηηθή θνηλφηεηα. Μέζα απφ απηφ ην πξίζκα, ε ππφ δηακφξθσζε επξσπατθή πνιηηεία απνηειεί έλα θαζεζηψο κεηαθξαηηθήο ζπλαξρίαο: κηα ζπληεηαγκέλε πνιιαπιφηεηα θξαηψλ θαη ιαψλ. Ωζηφζν, απαηηείηαη λα δνζεί πεξηζζφηεξε έκθαζε ζηε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζή ηεο θαη λα ππάξμνπλ πεξαηηέξσ βήκαηα εθδεκνθξαηηζκνχ κέζσ ελφο εμηζνξξνπεκέλνπ θαη απνηειεζκαηηθνχ ζεζκηθνχ ζπζηήκαηνο. Σν κεγαιχηεξν, ζπλεπψο, επίηεπγκα ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο ζα είλαη ε αληηθαηάζηαζε ηεο θξαηνθεληξηθήο πξνζθφιιεζεο ζηελ ηδέα ηεο θπξηαξρίαο κε ηελ εμάπισζε ηεο δεκνθξαηίαο πέξα απφ ηα εζληθά ζχλνξα. 2. Εκθάνζειρ ηηρ κςπιαπσίαρ 2.1 Ηζηνξηθή αλαζθφπεζε 3

Εκθάνζεις ηης κσριαρτίας Ζ έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο ηνπ θξάηνπο απνηέιεζε ην ζεκέιην ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο γηα πεξηζζφηεξν απφ ηξεηο αηψλεο. Ζ θπξηαξρία ζπληζηά έλαλ φξν ζπλαηζζεκαηηθά θνξηηζκέλν, θαζψο ζπλδέεηαη κε ηηο έλλνηεο ηεο δχλακεο, ηεο εμνπζίαο, ηεο αλεμαξηεζίαο θαη ηεο άζθεζεο ειεχζεξεο βνχιεζεο. Ζ θπξηαξρία δελ είλαη απφιπηε, αιιά ηζηνξηθά εμαξηεκέλε, θαζαξά «ιεηηνπξγηθή» έλλνηα, πνπ πξνέθπςε απφ κηα ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή θαηάζηαζε, γηα λα επηηχρεη νξηζκέλν ζθνπφ: εηξήλε θαη αζθάιεηα. Σα αγαζά απηά εμαζθαιίδνληαλ ζην δπηηθφ κεζαίσλα κε ηελ πνιηηηθή θαη ζξεζθεπηηθή ελφηεηα ππφ ηνλ Πάπα θαη ηνλ Απηνθξάηνξα 3. Οη θαηαβνιέο ηεο θπξηαξρίαο βξίζθνληαη ζην Μεζαίσλα, αλ θαη ε έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο ππφ ηε ζχγρξνλε κνξθή ηεο δελ ήηαλ αλαγλσξηζκέλε θαη απνδεθηή ηελ επνρή εθείλε. Ωζηφζν, ν Μεζαίσλαο παξνπζηάδεη φια ηα ζεσξεηηθά θαη πξαθηηθά ζηνηρεία ηα νπνία νδήγεζαλ ζηε κεηαγελέζηεξε νινθιήξσζε ηεο έλλνηαο ηεο θπξηαξρίαο. ε απηή ηε βξαδεία, αιιά ζηαζεξή εμέιημε έπαημαλ απνθαζηζηηθφ ξφιν νη έξηδεο κεηαμχ Δθθιεζίαο θαη Κξάηνπο ηνπ 13 νπ θαη 14 νπ αηψλα, πξνπάλησλ φκσο ε Θξεζθεπηηθή Μεηαξξχζκηζε ηνπ 16 νπ αηψλα. Με ηε ζπλζήθε ηεο Βεζηθαιίαο ην 1648 ηεξκαηίζηεθε ν Σξηαθνληαεηήο Πφιεκνο, θαζψο θαη νη ζξεζθεπηηθνί πφιεκνη πνπ ηαιάληδαλ ηελ Δπξψπε γηα κεγάιν δηάζηεκα θαη ζεκειηψζεθε ε εζσηεξηθή θαη ε εμσηεξηθή θπξηαξρία ηνπ εζληθνχ θξάηνπο. Ζ πλζήθε ηεο Βεζηθαιίαο ζεσξείηαη ε γελέηεηξα ησλ αξρψλ ηεο θξαηηθήο θπξηαξρίαο, ηεο αλεμαξηεζίαο, ηεο ε- δαθηθήο αθεξαηφηεηαο θαη ηεο λνκηθήο ηζφηεηαο κεηαμχ ησλ θξαηψλ. Με ηε ζέζε ηεο ζε ηζρχ ε Αγία Ρσκατθή Απηνθξαηνξία αλαγθάζηεθε λα εγθαηαιείςεη ηα ζρέδηα ηεο γηα απφιπηε κνλαξρία θαη κεηαβιήζεθε ζε ςεθηδσηφ θπξίαξρσλ εγεκνληψλ. Ωο απνηέιεζκα, ε επεηξσηηθή Δπξψπε πήξε ηε κνξθή πνπ δηαηεξεί κε θάπνηεο αιιαγέο έσο ζήκεξα θαη ελζσκάησζε ζηελ νξγάλσζε ησλ θξαηψλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ ηε ινγηθή ηεο θπξηαξρίαο. Έθηνηε, παξά ηηο ζεκαληηθέο αιιαγέο πνπ γλψξηζε ηφζν ε έλλνηα φζν θαη ην πεξηερφκελφ ηεο θπξηαξρίαο, απηή απνηέιεζε έλα απφ ηα δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπζηαηηθψλ κεξψλ ηεο Δπξψπεο. Ζ πξψηε ζεσξεηηθή ζχιιεςε θαη αλάπηπμε ηεο έλλνηαο ηεο θπξηαξρίαο έγηλε απφ ηνλ Jean Bodin. Πξψηνο απηφο ζην έξγν ηνπ Six livres de la Répu- 3 Π. Γ. Γαγηφγινπ, Πεξί θπξηαξρίαο, Αζήλα- Κνκνηελή: άθθνπια, 1986, ζει. 15 4

Εκθάνζεις ηης κσριαρτίας blique φξηζε ηελ θπξηαξρία σο ηελ «απφιπηε θαη δηαξθή εμνπζία ηνπ θξάηνπο» 4. Ζ θπξηαξρία θαηά ηνλ Bodin είλαη αδηαίξεηε, ακεηαβίβαζηε θαη αλαπαιινηξίσηε. Ωο ηέηνηα δελ επηδέρεηαη πεξηνξηζκνχο εληάζεσο, εθηάζεσο ή δηάξθεηαο. Όπνπ ππάξρνπλ ηέηνηνη πεξηνξηζκνί, πνιχ απιά δελ ππάξρεη θπξηαξρία. Γηα ηνλ Βξεηαλφ θηιφζνθν Thomas Hobbes ε αξρή ηεο θπξηαξρίαο δεκηνπξγείηαη φηαλ ν ιαφο κέζσ ελφο ζπκβνιαίνπ κεηαβηβάδεη φια ηα δηθαηψκαηά ηνπ ζην Λεβηάζαλ πνπ ζπκβνιίδεη ηελ αθεξεκέλε ηδέα ηνπ θξάηνπο. Σφζν ν Bodin φζν θαη ν Hobbes ζεσξνχλ φηη ε θπξηαξρία είλαη ε αλψηαηε εμνπζία. Όπσο απηφο πνπ θπβεξλά ζηνλ Bodin, έηζη θαη ζηε ζθέςε ηνπ Hobbes, ν Λεβηάζαλ βξίζθεηαη πάλσ απφ ην λφκν 5. Λίγν αξγφηεξα, θηιφζνθνη φπσο ν Kant θαη ν Rousseau δηαηχπσζαλ δηαθνξεηηθέο ηδέεο γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο, ζπλδένληαο ηελ κε ηε δεκφζηα εμνπζία, ε νπνία λνκηκνπνηείηαη κέζα απφ ηελ έθθξαζε ηεο ιατθήο βνχιεζεο. Ζ κεηαηφπηζε ηνπ παξαδείγκαηνο απφ ηελ θιαζηθή ελλνηνιφγεζε ηεο θπξηαξρίαο ζε επέιηθηεο κνξθέο ζπιινγηθήο άζθεζεο εμνπζίαο ζην δηεζλέο πεδίν αληαλαθιάηαη ζην πέξαζκα απφ ηε ζπλζήθε ηεο Βεζηθαιίαο ζηηο πξψηεο εθθάλζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, απφ εθεί ζηελ θαηάξξεπζε ησλ απηνθξαηνξηψλ θαη ζηε κεηάβαζε ζην κεηαπνιεκηθφ δηπνιηζκφ θαη πεξίπνπ κηζφ αηψλα αξγφηεξα ζηελ Πηψζε ηνπ Σείρνπο ην 1989 θαη ηε δεκηνπξγία κηαο πην θηιειεχζεξεο δηεζλνχο ηάμεο. Ζ εηθφλα απηή ζπκπιεξψλεηαη απφ πξνσζεκέλεο κνξθέο πεξηθεξεηαθψλ ζρεκαηηζκψλ θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Δπξψπεο, κεηαεζληθψλ πνιηηηθψλ ελψζεσλ πνπ δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηελ θιαζηθή έλλνηα ηεο θξαηηθήο θπξηαξρίαο 6. Ζ ζχγρξνλε λνκηθή επηζηήκε δηαθξίλεη κεηαμχ ηεο εζσηεξηθήο ή ζπληαγκαηηθήο θαη ηεο εμσηεξηθήο ή δηεζλνχο θπξηαξρίαο. ηε ζπλέρεηα, εμεηάδεηαη ζπλνπηηθά ην πεξηερφκελν ηεο θάζε έλλνηαο. 2.2 Δζσηεξηθή θπξηαξρία 4 J. Bodin, On Sovereignty: Four Chapters from the Six Books of the Commonwealth, επηκέιεηα θαη κεηάθξαζε: H. H. Franklin, Cambridge: Cambridge University Press, 1992 [1576] βηβιίν 1, θεθ. VIII. 5 Sovereignty-Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/entries/sovereignty 6 Γ. Ν. Υξπζνρφνπ, Σρεδίαζε κεηαθξαηηθήο πνιηηείαο, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2007, ζει. 45 5

Εκθάνζεις ηης κσριαρτίας Γπλάκεη ηεο εζσηεξηθήο θπξηαξρίαο ε θξαηηθή εμνπζία είλαη ε εζσηεξηθά ππέξηαηε λνκηθή εμνπζία πνπ βξίζθεηαη πάλσ απφ θάζε άιιε 7. Δπνκέλσο, ζπκπεξηιακβάλεη ηελ αξκνδηφηεηα θαζνξηζκνχ ηεο αξκνδηφηεηαο (Kompetenz- Kompetenz) θαη θαηέρεη ην κνλνπψιην ηνπ θπζηθνχ θαηαλαγθαζκνχ. Σα φξηα ηεο θπξηαξρίαο πξνθχπηνπλ απφ ην χληαγκα θαη πξνπάλησλ απφ ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα. Πάλησο, είλαη απνδεθηφ φηη ε εζσηεξηθή θπξηαξρία ελφο θξάηνπο επηδέρεηαη πην εχθνια πεξηνξηζκνχο απ φηη ε εμσηεξηθή ηνπ θπξηαξρία 8. Απηφ ζπκβαίλεη θαηαξρήλ γηαηί ζηελ πεξίπησζε ζπκκεηνρήο ζε δηεζλείο νξγαληζκνχο, πνιινί ηνκείο ηεο εζσηεξηθήο πνιηηηθήο είλαη δεθηηθνί κεζνπξφζεζκνπ θαη καθξνπξφζεζκνπ ζπληνληζκνχ κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ε ππεξεζληθή αξρή κπνξεί λα αλακηγλχεηαη ζε ζέκαηα νξγαλσηηθήο δηαρείξηζεο, ρσξίο λα πξνθχπηνπλ ηδηαίηεξεο εληάζεηο. Αληίζεηα, ν ηνκέαο ησλ εμσηεξηθψλ ζρέζεσλ είλαη εμαηξεηηθά επαίζζεηνο. Δπηπξφζζεηα, ελψ ε εζσηεξηθή δξάζε ζηα θξάηε δνκείηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν κε κνλνκεξείο λνκηθέο πξάμεηο ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο, δελ ηζρχεη ην ίδην θαη γηα ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή δξάζε, ε νπνία αλ θαη πξέπεη λα είλαη ζε ζπκθσλία κε ην δηεζλέο δίθαην, ππφθεηηαη αζζελέζηεξα ζηελ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο. Καζψο νη ελέξγεηεο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο δελ ζπλδένληαη κε κνλνκεξείο λνκηθέο πξάμεηο, ην δίθαην δελ κπνξεί λα ζέζεη ζε κεγάιν βαζκφ φξηα ζηελ άζθεζε ηεο εμσηεξηθήο θπξηαξρίαο. 2.3 Δμσηεξηθή θπξηαξρία Ζ εμσηεξηθή θπξηαξρία ζπλίζηαηαη ζηε λνκηθή αλεμαξηεζία ελφο θξάηνπο έλαληη ησλ άιισλ θξαηψλ 9. Σα θπξίαξρα, ινηπφλ, θξάηε ππφθεηληαη κφλν ζηνπο θαλφλεο θαη ηηο λφξκεο ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ. ηηο ζρέζεηο κεηαμχ θξαηψλ ε έλλνηα ηεο εμσηεξηθήο θπξηαξρίαο έπαημε αλέθαζελ θεληξηθφ ξφιν. Ζ ηζηνξηθή θαηαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο θπξηαξρίαο απφ ηνλ αγψλα ησλ ηνπηθψλ εγεκφλσλ θαηά ηνπ Πάπα θαη ηνπ Απηνθξάηνξα αθν- 7 Π. Γ. Γαγηφγινπ, Πεξί θπξηαξρίαο, Αζήλα- Κνκνηελή: άθθνπιαο, 1986, ζει. 56 8 Ε. Μ. Φεξχ, Γέθα ζέζεηο γηα ην «δήηεκα ηνπ επξσπατθνχ θξάηνπο», ζην Α. Μαληηάθεο, Λ. Παπαδνπνχινπ (επηκ.), Η πξννπηηθή ελόο Σπληάγκαηνο γηα ηελ Δπξώπε, Αζήλα: άθθνπιαο, 2003, ζει. 144 9 Π. Γ. Γαγηφγινπ, Πεξί θπξηαξρίαο, Αζήλα- Κνκνηελή: άθθνπιαο, 1986, ζει. 69 6

Εκθάνζεις ηης κσριαρτίας ξνχζε θαηαξρήλ ην δεκφζην δηεζλέο δίθαην, φπσο ν αγψλαο θαηά ησλ θενπδαξρηθψλ πξνλνκίσλ θαη ππέξ ηεο ειεπζεξίαο ησλ πφιεσλ ζπλέβαιε ακέζσο ζηε γέλεζε ηεο έλλνηαο ηεο εζσηεξηθήο θπξηαξρίαο 10. Ζ δηεζλήο αλεμαξηεζία ε νπνία απνηειεί ηελ νπζία ηεο εμσηεξηθήο θπξηαξρίαο ζεκαίλεη θαηά ηε δηεζλή ζεσξία παζεηηθά ηε κε επέκβαζε, ελεξγεηηθά ην δηθαίσκα ζπκκαρίαο (ius ad foedus) θαη ην δηθαίσκα πνιέκνπ (ius ad bellum). Δθφζνλ ε έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο είλαη εληαία, φια ηα θπξίαξρα θξάηε είλαη ίζα. Απφ ηελ αξρή απηή πξνθχπηεη ην ιεγφκελν απαξαβίαζην ηεο επηθξάηεηαο θαη κάιηζηα ηφζν (αξλεηηθά) κε ηελ έλλνηα ηνπ αλεπίηξεπηνπ θάζε έμσζελ δηεηζδχζεσο ζην θξαηηθφ έδαθνο, φζν θαη (ζεηηθά) κε ηελ έλλνηα ηεο ιεγφκελεο εδαθηθήο εμνπζίαο, δειαδή ηνπ θαηαξρήλ κνλνπσιίνπ ηεο θξαηηθήο ε- μνπζίαο ζε φια ηα πξφζσπα θαη πξάγκαηα πνπ βξίζθνληαη ζηελ θξαηηθή ε- πηθξάηεηα. Δπίζεο, απφ ηελ αξρή ηεο δηεζλνχο ηζφηεηαο πξνθχπηεη ε αξρή ηεο εηεξνδηθίαο ησλ θξαηψλ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, αθελφο, ηα δηθαζηήξηα ελφο θξάηνπο δελ έρνπλ δηθαηνδνζία επί μέλσλ θξαηψλ θαη ησλ νξγάλσλ, πξάμεσλ θαη πεξηνπζηψλ ηνπο, αθεηέξνπ νη δηπισκαηηθνί αληηπξφζσπνη απνιακβάλνπλ αζπιίαο. 2.4 χγρξνλε Πξνβιεκαηηθή Πνιιέο θνξέο γίλεηαη ιφγνο γηα ην αλ ηα θξάηε κέιε πεξηθεξεηαθψλ ζρεκαηηζκψλ θαη εηδηθφηεξα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ράλνπλ ηελ θπξηαξρία ηνπο, ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφο ν κεηαζρεκαηηζκφο πνπ έρεη ππνζηεί δηαρξνληθά ε έλλνηα απηή. πρλά, ε επξσπατθή νινθιήξσζε αληηκεησπίζηεθε θαη αληηκεησπίδεηαη αθφκε σο πεξηνξηζκφο ηφζν ηεο εμσηεξηθήο φζν θαη ηεο εζσηεξηθήο θπξηαξρίαο ησλ θξαηψλ κειψλ 11. Ωο πεξηνξηζκφο ηεο εμσηεξηθήο θπξηαξρίαο εκθαλίδεηαη ε ζπκκεηνρή κηαο πνιηηείαο ζηελ ελσζηαθή ηάμε, επεηδή νη δεζκεχζεηο πνπ απνξξένπλ απφ απηή πεξηνξίδνπλ ηε βνχιεζή ηεο λα δηακνξθψζεη ειεχζεξα ηε ζηάζε ηεο ζην δηεζλέο γίγλεζζαη. Κπξίσο, ε ζπκκεηνρή ζηελ Έλσζε εκθαλίδεηαη σο πεξηνξηζκφο ηεο εζσηεξηθήο θπξηαξρίαο, αθνχ ηκήκαηα ησλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ κεηαβηβάδνληαη απφ ηηο εζληθέο πνιηηείεο 10 ibid 11 Γ. Θ. Σζάηζνο, Δπξσπατθή Σπκπνιηηεία: Γηα κηα Δπξσπατθή Έλσζε ησλ Κξαηώλ, ησλ Λαώλ, ησλ Πνιηηώλ θαη ηνπ Δπξσπατθνύ Σπληαγκαηηθνύ Πνιηηηζκνύ, Αζήλα: Ληβάλεο 2007, ζει. 95 7

Εκθάνζεις ηης κσριαρτίας ζην ελσζηαθφ θέληξν. Οη δπν απηνί θχθινη ηεο θπξηαξρίαο είλαη βέβαηα αιιειέλδεηνη, ππφ ηελ νπηηθή φηη ν πεξηνξηζκφο ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο επηθέξεη ζπλαθφινπζα θαη πεξηνξηζκφ ηεο εζσηεξηθήο θπξηαξρίαο. Ζ εζληθή θπξηαξρία είλαη ζρεηηθή έλλνηα ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, εθφζνλ ην θξάηνο νθείιεη λα ππαθνχεη ζηνπο πεξηνξηζκνχο θαη ζηηο ππνρξεψζεηο πνπ απνξξένπλ απφ ηηο δηεζλείο ζρέζεηο. Δθηφο φκσο απφ ηνπο πξναλαθεξζέληεο πεξηνξηζκνχο νη νπνίνη ίζρπαλ θαη ζην παξειζφλ, ε απμαλφκελε αιιειεμάξηεζε ησλ θξαηψλ, ε νπνία απνηειεί απφξξνηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, κεηψλεη αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ δπλαηφηεηα ηνπ εζληθνχ θξάηνπο λα θαζνξίδεη ην ίδην ηηο πνιηηηθέο ηνπ. ήκεξα ππνζηεξίδεηαη ε άπνςε φηη ηα θξάηε αλαγλσξίδνληαη σο θπξίαξρα φρη βάζεη ηνπ παξαδνζηαθνχ δηθαηψκαηνο ηεο απνθιεηζηηθήο δηαρείξηζεο, αιιά αλάινγα κε ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα ζπκκεηέρνπλ ζηνπο ζεζκνχο ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο θαη λα ζπκκνξθψλνληαη κε ηηο επηηαγέο ηεο. χκθσλα κε ηε λέα πξνζέγγηζε ηεο θπξηαξρίαο, ηα θξάηε δελ είλαη πιένλ ζε ζέζε λα αληαπνθξηζνχλ ζηα βαζηθά ηνπο θαζήθνληα κέζσ ηνπ παξαδνζηαθνχ ηξφπνπ άζθεζεο ησλ θπξηαξρηθψλ ηνπο δηθαησκάησλ. Έηζη, αλαδεηνχλ λέεο κνξθέο πνιηηηθήο νξγάλσζεο ζε πεξηθεξεηαθφ, δηεζλέο ή παγθφζκην επίπεδν. Τπφ απηφ ην πξίζκα, νη κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο ηεο θπξηαξρίαο ζηελ Δπξψπε κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηιεπηέο σο ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ησλ κεξψλ ζηε ζπλδηαρείξηζε ησλ θνηλψλ αξκνδηνηήησλ θαη ζπγρξφλσο ζηε δηαηήξεζε απφ πιεπξάο ησλ εζληθψλ αξρψλ ελφο ελεξγνχ ξφινπ ηφζν γηα ηελ α- πνηειεζκαηηθή εθπξνζψπεζε ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπο ζην θνηλφ ζχζηεκα, φζν θαη ηεο ηειηθήο επζχλεο ζηε ιήςε ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ 12. Ζ θπξηαξρία θαίλεηαη ινηπφλ λα εληάζζεηαη ζην λέν ζχκπαλ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, αιιά εμαθνινπζεί λα ππάξρεη σο ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηνπ εζληθνχ λνκηθνχ θαη πνιηηηθνχ πνιηηηζκνχ, ρσξίο φκσο λα απνηειεί πιένλ ηνλ θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ησλ πνηθίισλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ κεηαζρεκαηηζκψλ πνπ πθίζηαηαη ην ζχγρξνλν θξάηνο 13. Μ απηφλ ηνλ ηξφπν κεηαιιάζζεηαη ην πνιηηηθφ πεξηερφκελν θαη ην modus operandi ηεο θπξηαξρίαο. Απηφ πνπ πξέπεη λα γίλεη αληηιεπηφ είλαη φηη ην πεξηερφκελν θαη ε ζεκαζία ηεο θπξηαξρίαο δηαθνξνπνηνχληαη δηαξθψο, επξηζθφκελεο ζε άκεζε δηαιεθηηθή ζρέζε κε ηηο ζπλερψο αλαδηακνξθνχκελεο θαη ζε θάζε ηζηνξηθή ζηηγκή επηθξαηνχζεο πνιηηη- 12 Γ. Ν. Υξπζνρφνπ, Σρεδίαζε κεηαθξαηηθήο πνιηηείαο, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2007, ζει. 40 13 Γ. Ν. Υξπζνρφνπ, Γηα κηα επξσπατθή res publica, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2005, ζει. 61 8

Εκθάνζεις ηης κσριαρτίας θέο, νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο 14. Δπίζεο, απηφ πνπ ζπκβαίλεη φιν θαη πεξηζζφηεξν είλαη ε κεηεμέιημε ησλ εζσπνιηηεηαθψλ πξνυπνζέζεσλ δηαρείξηζεο βαζηθψλ αλαγθψλ κηαο θνηλσλίαο ζε πξνυπνζέζεηο δηεζλείο, δειαδή ζε πξνυπνζέζεηο πνπ δελ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη ε κεκνλσκέλε πνιηηεία, φπσο γηα παξάδεηγκα ε άκπλα, ε νηθνλνκία, ε πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θ.ν.θ. Ο Σζάηζνο ζεκεηψλεη φηη ίζσο ην κφλν ακεηάβιεην ζηνηρείν έθθξαζεο θαη πξαγκαηηθήο άζθεζεο ηεο θπξηαξρίαο είλαη ην ρσξηθφ ζηνηρείν, δειαδή ηεο επηθξάηεηαο, πνπ ππνλνεί ην απαξαβίαζην ησλ εζληθψλ ζπλφξσλ. Ωο πξνο ην ζεκείν απηφ, ε έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο δηαηεξεί ζηνηρεία ηνπ αξρέγνλνπ λνήκαηφο ηεο 15. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, φζνη βηάζηεθαλ λα πξνδηθάζνπλ ην ηέινο ή ηελ παξαθκή ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο αγλφεζαλ θάπνηεο εγγελείο ηδηφηεηέο ηεο θαη ζπγθεθξηκέλα ην γεγνλφο φηη ε εζληθή θπξηαξρία σο έλλνηα είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηε ιατθή θαη ηελ θξαηηθή θπξηαξρία. χκθσλα κε ην Μαληηάθε, ε ιατθή θπξηαξρία νξίδεηαη σο ε βνχιεζε ηνπ ιανχ σο εληαίνπ ζψκαηνο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε θξαηηθή θπξηαξρία εκπεξηέρεη ζε κηα αδηάζπαζηε ελφηεηα, ηφζν ηελ εζληθή θπξηαξρία σο εζληθή απηνλνκία θαη αλεμαξηεζία ηνπ θξάηνπο, φζν θαη σο δπλαηφηεηα ζπληαγκαηηθνχ απηνθαζνξηζκνχ, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηε ζπληαθηηθή εμνπζία ηνπ θξάηνπο. 16 Με απηή ηελ έλλνηα ε θπξηαξρία απνηειεί ηνλ ηφπν ηεο civitas, ηεο res publica 17 θαη ηνπ πνιίηε, ην ρψξν ηνπ δεκφζηνπ δηαιφγνπ θαη ην πεδίν ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνθξαηίαο. Απηφ πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ζπκβαίλεη είλαη φηη ππφ ηελ πίεζε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο ελζσκάησζεο θαη ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο ε θπξηαξρία κεηνπζηψλεηαη θαη απφ απφιπηε, αδηαίξεηε, απνθιεηζηηθή θαη αλαπαιινηξίσηε εκθαλίδεηαη λα ιεηηνπξγεί άιινηε σο ζρεηηθή, άιινηε σο κεξηθή ζε ζχλνιν κεηαβηβάζηκσλ αξκνδηνηήησλ θαη άιινηε σο ζπιινγηθή θαη αιιειέγγπα. ηηο κέξεο καο ηα πληάγκαηα ησλ θπξίαξρσλ πνιηηεηψλ επηηξέπνπλ κε- 14 Γ. Θ. Σζάηζνο, Δπξσπατθή Σπκπνιηηεία: Γηα κηα Δπξσπατθή Έλσζε ησλ Κξαηώλ, ησλ Λαώλ, ησλ Πνιηηώλ θαη ηνπ Δπξσπατθνύ Σπληαγκαηηθνύ Πνιηηηζκνύ, Αζήλα: Ληβάλεο 2007, ζει. 101 15 ibid, ζει. 108 16 Α. Μαληηάθεο, Τν Σύληαγκα ηεο Δπξώπεο αληηκέησπν κε ηελ εζληθή θαη ηε ιατθή θπξηαξρία, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2004, ζει. 61 17 Γηα ηε ζχλζεηε ζεκαζία ηεο έλλνηαο res publica, ηηο δηάθνξεο παξαιιαγέο ηεο θαη ηελ αμία ηεο γηα ηελ επξσπατθή πνιηηεία, βι. D. N. Chryssochoou, Europe s Republican Moment, Journal of European Integration, 4:2002, ζει. 341-457 9

Εκθάνζεις ηης κσριαρτίας ηαβίβαζε ηκεκάησλ ηεο θπξηαξρίαο ηνπο ζε ππεξεζληθνχο νξγαληζκνχο. Δπίζεο, ξεπζηνπνηνχληαη ηα δηαρσξηζηηθά φξηα κεηαμχ ηεο εζσηεξηθήο θαη ηεο ε- μσηεξηθήο θπξηαξρίαο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν πεξλάκε απφ ηελ παξαδνζηαθή ζχιιεςε ηεο θπξηαξρίαο ζε κηα ζχιιεςε πεξηζζφηεξν εχπιαζηε θαη αλνηρηή ζηε ζπλεξγαζία, ε νπνία δηαηεξεί σζηφζν νξηζκέλα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά: χπαηε βαζκίδα αλαγσγήο ησλ απνθάζεσλ κηαο εμνπζίαο γηα ηελ λνκηκνπνίεζε θαη ελνπνίεζή ηεο, ππέξηαηε ηθαλφηεηα επηβνιήο θαη θαηίζρπζεο. Ωο απνηέιεζκα, ζηελ χζηεξε λεσηεξηθφηεηα ππάξρνπλ κεηαιιάμεηο ηεο θξαηηθήο θπξηαξρίαο, ελψ ζπλερψο πξνθχπηνπλ λέεο κνξθέο ζεζκνζεηεκέλεο πνιηηηθήο ζπλδηάζεζεο κεηαμχ ησλ θξαηψλ. 3. Κςπιαπσία και Εςπυπαφκή Ένυζη 3.1 Ζ Δπξσπατθή Έλσζε κεηαμχ θξάηνπο θαη δηεζλνχο νξγαληζκνχ Ζ ΔΔ απνηειεί έλα sui generis πνιηηηθφ κφξθσκα. Δίλαη έλα νηθνδφκεκα είθνζη επηά θξαηψλ ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγάιε ζπζηεκηθή πνιππινθφηεηα. Απνηειεί, επίζεο, έλα ζχζηεκα θξαηψλ ηνπ νπνίνπ ηα κέιε ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλε εηεξφηεηα θπξίσο ζηνλ θνηλσληθφ ηνκέα. Ζ θνηλσληθή απηή εηεξφηεηα αληαλαθιάηαη ζην γεγνλφο πσο παξά ηνπο πνηθίινπο δεζκνχο ζην πιαίζην ηεο δηαδηθαζίαο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, νη θνηλσλίεο ζπλερίδνπλ λα εδξάδνληαη πάλσ ζε δηαθξηηά θνηλσληθά θαη αμηαθά ζπζηήκαηα. Αλ επηρεηξήζνπκε κηα ζχγθξηζε ηεο Έλσζεο κε έλα δηεζλή νξγαληζκφ γίλεηαη εκθαλέο φηη ε δνκή ηεο είλαη εμαηξεηηθά πεξίπινθε. Γηαζέηεη πεξηζζφηεξα φξγαλα, πεξηζζφηεξεο ξπζκίζεηο γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη πεξηζζφηεξνπο θνξείο δξάζεο ζε ηνκείο πνιηηηθψλ ζε ζρέζε κε απηέο πνπ ζπλαληψληαη ζε δηεζλείο νξγαληζκνχο. Δπηπξφζζεηα, ζε ζχγθξηζε κε ηνπο παξαπάλσ ε ΔΔ δηαζέηεη έλα επξχ θάζκα αξκνδηνηήησλ πνιηηηθήο, θαζψο εκπιέθεηαη ηνπιάρηζηνλ ζε θάπνην βαζκφ, ζε φινπο ζρεδφλ ηνπο ηνκείο δεκφζηαο πνιηηη- 10

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη θήο 18. Αληίζεηα, άιινη δηεζλείο νξγαληζκνί έρνπλ είηε πνιχ επξχ πεδίν δξάζεο κε κεραληζκνχο ιήςεο απνθάζεσλ πνπ θαζηζηνχλ εμαηξεηηθά δπζρεξή ηελ πξαγκάησζε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο φπσο ν Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ (ΟΖΔ) θαη ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο είηε πνιχ πεξηνξηζκέλν πεδίν δξάζεο φπσο ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Δκπνξίνπ (ΠΟΔ) θαη ην ΝΑΣΟ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί ην γεγνλφο φηη ελψ νη δηεζλείο νξγαληζκνί έρνπλ ζηελ νπζία δηαθπβεξλεηηθφ ραξαθηήξα φζνλ αθνξά ηε δνκή θαη ηηο εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο ηνπο, ε ΔΔ παξνπζηάδεη απφ πνιιέο απφςεηο ζεκαληηθά ππεξεζληθά ζηνηρεία. Απηά εληνπίδνληαη ζηε ζπρλή ιήςε απνθάζεσλ κε εηδηθή πιεηνςεθία ζην πκβνχιην ησλ Τπνπξγψλ, ζηελ αλεμαξηεζία ησλ κειψλ ηεο Δ- πηηξνπήο πνπ έρνπλ σο ζηφρν ηελ πξνψζεζε ησλ θνηλνηηθψλ θαη φρη ησλ εζληθψλ ζπκθεξφλησλ αιιά θαη ζηελ επξχηεηα ησλ εθηειεζηηθψλ εμνπζηψλ ηεο ηειεπηαίαο. Δπίζεο, ζηνηρεία πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηελ Έλσζε απφ ηνπο δηεζλείο νξγαληζκνχο είλαη νη ζεκαληηθέο λνκνζεηηθέο αξκνδηφηεηεο ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ε ππεξνρή ηνπ δηθαίνπ ηεο έλαληη ηνπ δηθαίνπ ησλ θξαηψλ κειψλ. Σα αλσηέξσ ραξαθηεξηζηηθά θαζηζηνχλ ηελ ΔΔ έλα εμαηξεηηθά α- λεπηπγκέλν πνιηηηθφ ζχζηεκα. Αληίζεηα, ζηνπο δηαθπβεξλεηηθνχο νξγαληζκνχο θάζε θξάηνο κέινο έρεη ην δηθαίσκα ηεο αξλεζηθπξίαο (veto), ην νπνίν ιεηηνπξγεί σο νρπξφ ηεο θπξηαξρίαο. Ωο απνηέιεζκα, νη νξγαληζκνί απηνί δελ δηαζέηνπλ απηνλνκία ιήςεο απνθάζεσλ νχηε κπνξνχλ λα επηβάιινπλ ηε ζέιεζή ηνπο ζε θξάηε κέιε πνπ αξλνχληαη λα ζπκκνξθσζνχλ. Γηα ηε ζεκαληηθφηεξε πνιηηηθή κνλάδα ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, ην θξάηνο ππάξρνπλ πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί νξηζκνί. Ωζηφζν, ηα ζηνηρεία πνπ ζεσξείηαη φηη δηαθξίλνπλ έλα θξάηνο είλαη ηα αθφινπζα: ην έδαθνο ή αιιηψο ε γεσγξαθηθή επηθξάηεηα, ε θπξηαξρία ππφ ην πξίζκα φηη ην θξάηνο είλαη αλψηεξν θάζε άιιεο νξγάλσζεο ή νκάδαο εληφο ηεο γεσγξαθηθήο ηνπ επηθξάηεηαο θαη ε αξκνδηφηεηά ηνπ εθηείλεηαη ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηεο επηθξάηεηαο απηήο, ε λνκηκφηεηα κε ηελ έλλνηα φηη ε εμνπζία ηνπ θξάηνπο ηπγράλεη αλαγλψξηζεο ηφζν ζην εζσηεξηθφ φζν θαη ζην εμσηεξηθφ θαη ην κνλνπψιην ηεο δη- 18 N. Nugent, Πνιηηηθή θαη Γηαθπβέξλεζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, επηκ.: Μαξία Μελδξηλνχ, Αζήλα: αββάιαο, 2004, ζει 673 11

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη αθπβέξλεζεο, θαζψο νη θνξείο ηνπ θξάηνπο κνλνπσινχλ ηε δεκφζηα δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ηελ επηβνιή 19. Όζνλ αθνξά ηε ζχγθξηζε ηεο ΔΔ κε ην θξάηνο πξνθχπηεη φηη ελψ ε ΔΔ δηαζέηεη θάπνην βαζκφ θπξηαξρίαο, φπσο απνδεηθλχεηαη απφ ηελ ππεξνρή ηνπ δηθαίνπ ηεο Έλσζεο θαη απφ ην γεγνλφο φηη ε δηθαηνδνζία ηεο ηζρχεη γηα ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηεο, ε ΔΔ απέρεη πνιχ απφ ην λα ζεσξείηαη θξάηνο κε ηελ παξαδνζηαθή έλλνηα ηνπ θξάηνπο. Ωζηφζν, ε έλλνηα ηνπ θξάηνπο παξακέλεη ρξήζηκε γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο θχζεο ηεο ΔΔ, θαζψο ε Έλσζε παξνπζηάδεη νξηζκέλα απφ ηα παξαδνζηαθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θξάηνπο θαη ε ζπλερηδφκελε εμέιημε ηεο δηαδηθαζίαο νινθιήξσζεο ζεκαίλεη φηη αλαπφθεπθηα απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ζα εληζρπζνχλ 20. Αλαθνξηθά κε ηα ζηνηρεία ηνπ θξάηνπο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ Έλσζε, ν Caporaso παξαηεξεί φηη ζηελ Δ.Δ. ελππάξρνπλ ραξαθηεξηζηηθά θαη απφ ηηο ηξεηο κνξθέο θξάηνπο-ην βεζηθαιηαλφ, ην ξπζκηζηηθφ θαη ην κεηαλεσηεξηθφ 21. Ζ πξψηε κνξθή θξάηνπο ζπληειεί ζηε ζεψξεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο ελνπνίεζεο σο κηαο δηαδηθαζίαο αλαπαξαγσγήο ησλ παξαδνζηαθψλ κνξθψλ νηθνδφκεζεο θξάηνπο απφ ηνλ 17 ν έσο θαη ηνλ 19 ν αηψλα. Ζ δεχηεξε κνξθή θξάηνπο καο βνεζά λα αληηιεθζνχκε ην ξφιν πνπ δηαδξακαηίδεη ε Έλσζε ζηνλ έιεγρν θαη ηε δηαρείξηζε ησλ δηεζλψλ εμσηεξηθεχζεσλ, ελψ ε ηξίηε κνξθή θξάηνπο καο βνεζά λα αληηιεθζνχκε ηελ Έλσζε σο κηα πνιπκνξθηθή, θαηαθεξκαηηζκέλε δνκή ρσξίο ηζρπξφ ζεζκηθφ ππξήλα θαη κηα δηαθξηηή δεκφζηα ζθαίξα θαη φπνπ νη δηαδηθαζίεο έρνπλ πξνηεξαηφηεηα έλαληη ηεο δνκήο θαη ησλ ζεζκψλ. Ο Majone δηαπηζηψλεη θαη απηφο φηη ην κνληέιν ηνπ ξπζκηζηηθνχ θξάηνπο πξνζδηνξίδεη ελλνηνινγηθά ηελ ΔΔ φζνλ αθνξά ηηο ιεηηνπξγίεο θαη ηηο δνκέο ηεο. Αλαθνξηθά κε ηηο ιεηηνπξγίεο, ε ΔΔ δελ έρεη λα επηδείμεη ηδηαίηεξε αλάκεημε ζε δηαλεκεηηθέο θαη αλαδηαλεκεηηθέο πνιηηηθέο. Αζρνιείηαη, φκσο, ηδηαίηεξα κε ηε ξχζκηζε ηνκέσλ πνιηηηθήο, φπσο ν αληαγσληζκφο, ην πεξηβάιινλ θαη ε πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ. Απηή ε έκθαζε ζηε ξπζκηζηηθή δηάζηαζε εμεγείηαη απφ ηελ απξνζπκία ησλ θπβεξλήζεσλ ησλ θξαηψλ κειψλ λα επηηξέςνπλ ηε ζχληαμε κεγάισλ πξνυπνινγηζκψλ νη νπνίνη λα δηαηεζνχλ ζε αλαδηαλεκεηηθέο πνιηηηθέο, φζν θαη απφ ηηο πηέζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηελ αλάπηπμε κηαο 19 ibid, ζει. 616 20 ibid, ζει. 617 21 J. Caporaso, The European Union and Forms of State: Westfalian, Regulatory or Postmodern, Journal of Common Market Studies, no. 1, 1996, ζει. 29-52 12

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη νινθιεξσκέλεο θνηλήο αγνξάο 22. ρεηηθά κε ηε ζεζκηθή αξρηηεθηνληθή ηεο Έλσζεο, ν Majone παξαηεξεί φηη ππάξρεη κεγάινο αξηζκφο ξπζκηζηηθψλ δνκψλ, φπσο ε Δπηηξνπή θαη ην Γηθαζηήξην Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ (ΓΔΚ), πνπ νπζηαζηηθά ζπγθξνηνχλ έλαλ αλεμάξηεην ηέηαξην θιάδν δηαθπβέξλεζεο. πκπεξαζκαηηθά, ε ΔΔ δελ απνηειεί έλα ζπκβαηηθφ δηεζλή νξγαληζκφ, αιιά νχηε εμειίζζεηαη θαη ζε έλα ζπκβαηηθφ θξάηνο. Απνηειεί έλα εμαηξεηηθά εμειηγκέλν πνιηηηθφ ζχζηεκα ε ηππνινγηθή ηαμηλφκεζε ηνπ νπνίνπ είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε. 3.1.1 Θεσξεηηθέο πξνεθηάζεηο Ζ πξναλαθεξφκελε πνιππινθφηεηα ηνπ πνιηηηθνχ κνξθψκαηνο ηεο Έλσζεο έρεη απαζρνιήζεη πνιινχο κειεηεηέο ηνπ επξσπατθνχ θαηλνκέλνπ. Ο ελλνηνινγηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο ΔΔ έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν πνηθίισλ ζεσξηψλ, νη νπνίεο έρνπλ σο ζηφρν φρη απιψο ηελ πεξηγξαθή ηνπ κνξθψκαηνο ηεο Έλσζεο, αιιά θαη ηελ εξκελεία θαη ηελ πξφβιεςε γηα ηε κειινληηθή πνξεία ηνπ. Οη δηαθπβεξλεηηθέο πξνζεγγίζεηο αληηκεησπίδνπλ ηελ ΔΔ σο ηε ζεζκηθή δηάζηαζε ηεο ζηελήο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ, ηα νπνία ζπλεηδεηά ζε ηνκείο «ρακειήο πνιηηηθήο» παξαρσξνχλ ηκήκαηα ηεο θπξηαξρίαο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα πξνάγνπλ ηα εζληθά ηνπο ζπκθέξνληα. Δπηζπκνχλ, φκσο, ηελ πξνζηαζία ηεο θπξηαξρίαο ηνπο ζε ηνκείο «πςειήο πνιηηηθήο». ε απηνχ ηνπ είδνπο ηηο πξνζεγγίζεηο, ε θπξηαξρία απνηειεί ηνλ «γφξδην δεζκφ» ηεο ε- λνπνίεζεο, ην ιχζηκν ή ην θφςηκν ηνπ νπνίνπ είλαη αδχλαην λα πξνθχςεη ρσξίο ηελ ηξνπνπνίεζε ζεκειησδψλ παξαδνρψλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πξνζεγγίζεσλ 23. Ωζηφζν, ε θαλνληζηηθή ζηξνθή ζηηο επξσπατθέο ζπνπδέο, επηθνπξνχκελε απφ ηε ζηξνθή ηεο δηεζλνχο έξεπλαο ζε ζπγθξηηηθέο πξνζεγγίζεηο 24 ππεξβαίλεη ηηο αδπλακίεο ηνπ ζπκβαηηθνχ θξαηνθεληξηζκνχ, ε θχξηα εθ ησλ νπνίσλ αθνξά ζηελ απινπζηεπηηθή ινγηθή ησλ παηγλίσλ κεδεληθνχ αζξνίζκαηνο- φ,ηη ράλεηαη ζε φξνπο θπξηαξρίαο ζε εζληθφ επίπεδν θεξδίδεηαη ζε π- 22 N. Nugent, Πνιηηηθή θαη Γηαθπβέξλεζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, επηκ.: Μαξία Μελδξηλνχ, Αζήλα: αββάιαο, 2004, ζει. 618 23 A. Warleigh, Democracy in the European Union: Theory, Practice and Reform, London: Sage, 2003, p. 61 24 S. Hix, Approaches to the Study of the EC: The Challenge to Comparative Politics, West European Politics, 17(1), 1994 13

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη πεξεζληθφ επίπεδν. Ωο απνηέιεζκα, πξνθχπηνπλ λέεο θξαηνθεληξηθέο ζεσξήζεηο ζηηο νπνίεο αηνλνχλ ηα ζθιεξά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ππξήλα ηεο δηαθπβεξλεηηθήο πξνζέγγηζεο. Αληηζέησο, νη ππεξεζληθέο πξνζεγγίζεηο αληηκεησπίδνπλ ηελ επξσπατθή ελνπνίεζε σο κηα δπλακηθή δηαδηθαζία, ε νπνία εμειίζζεηαη πέξα απφ ηνλ έ- ιεγρν ησλ θξαηψλ κειψλ νδεγψληαο ζηελ απίζρλαλζε ηεο θπξηαξρίαο κε α- πνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία κηαο ππεξεζληθήο δνκήο- ελφο λένπ θξάηνπο. Αλ νη δπν παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο αληηκεησπηζηνχλ φρη σο αληαγσληζηηθέο, αιιά σο δηαθνξεηηθά επίπεδα αλάιπζεο ζα κπνξνχζαλ λα ζπλδπαζηνχλ ψζηε λα πξνζθέξνπλ κηα πην νινθιεξσκέλε εηθφλα ηεο δπλακηθήο ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο 25. χκθσλα κε ηνπο Keohane θαη Hoffmann, ε ΔΔ έρεη εθ θχζεσο δηαθπβεξλεηηθά θαη ππεξεζληθά ζηνηρεία 26. Με βάζε, ινηπφλ ηηο ππάξρνπζεο ηππνινγίεο ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο έλσζεο παξακέλεη έλαο ελδηάκεζνο ρψξνο κεηαμχ ελφο «νκνζπνλδηαθνχ θξάηνπο» (ή νκνζπνλδίαο) θαη κηαο «νκνζπνλδηαθήο έλσζεο θξαηψλ» (ή ζπλνκνζπνλδίαο) 27. ηελ ηζηνξηθή πνξεία ηεο ελνπνίεζεο δηάθνξα πξφηππα θαη ηάζεηο θπξηάξρεζαλ ζην εζσηεξηθφ ηεο Κνηλφηεηαο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο Πξνεδξίαο ηνπ Hallstein (1958-1966), γλσζηήο σο Πξψηε Δπξψπε, ε ηφηε Δπηηξνπή πξνέβαιε κηα λέα θηινζνθία γηα ηελ πξνψζεζε ηεο νινθιήξσζεο, γλσζηήο κε ην φλνκα ιεηηνπξγηθφο νκνζπνλδηζκφο 28. χκθσλα κε απηή, ε νινθιήξσζε ζε ηνκείο ζηνπο νπνίνπο ηα θξάηε κέιε επηδείθλπαλ ζπλαίλεζε ήηαλ δπλαηφ λα επεθηαζεί ζηαδηαθά θαη ζε άιινπο πην επαίζζεηνπο ηνκείο. Ζ πεξίνδνο απηή ραξαθηεξίζηεθε απφ ζηνηρεία δπλακηθνχ ζεζκηθνχ ζπγθεληξσηηζκνχ θαη ηελ αληίιεςε φηη ε επίηεπμε ησλ νηθνλνκηθψλ ζηφρσλ ηεο Έλσζεο, δειαδή ε επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο ζα αλαβάζκηδε θαη ην επίπεδν ηεο ελνπνίεζεο, κέζα απφ ηελ νπζηαζηηθφηεξε εκπινθή ησλ ππεξεζληθψλ ζεζκψλ ζηνλ θαζνξηζκφ ηεο εκεξήζηαο δηάηαμεο θαη ηελ επέθηαζε ησλ λνκνζεηηθψλ θαη ξπζκηζηηθψλ αξκνδηνηήησλ ηνπο 29. πλεπψο, ππήξμε ε πξνζδν- 25 R. O. Keohane and S. Hoffmann, Institutional Change in Europe in the 1980s ζην The European Union: Readings on the Theory and Practice of European Integration, edited by B. F. Nelsen, Al. C-G Stubb, London: Lynne- Rienner, 1994, p. 237 26 the EC is both supranational and intergovernmental by nature 27 B. Laffan et al., Europe s Experimental Union: Rethinking Integration, London and New York: Routledge, 1999, pp. 15-24 28 Γ. Ν. Υξπζνρφνπ, Σρεδίαζε Μεηαθξαηηθήο Πνιηηείαο, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2007, ζει. 140 29 Γ. Ν. Υξπζνρφνπ, Γηα κηα επξσπατθή res publica, Αζήλα: Παπαδήζεο 2001, ζει. 57 14

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη θία φηη ην πεδίν ηεο νινθιήξσζεο ζα δηεπξπλφηαλ κε ηελ ελζσκάησζε νινέλα θαη πεξηζζφηεξσλ πεδίσλ ζην θνηλφ ζχζηεκα δηαρείξηζεο. Ζ θάζε ηεο Γεχηεξεο Δπξψπεο κε θχξην εθπξφζσπν ηνλ ηφηε Πξφεδξν ηεο Δπηηξνπήο Dahrendorf (1969-1974) ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα πην ηζνξξνπεκέλε ζρέζε αλάκεζα ζηηο πξνζδνθίεο ηεο Κνηλφηεηαο θαη ζηηο επηηαγέο ηνπ δηαθπβεξλεηηζκνχ. Κπξίαξρα ζηνηρεία ζε απηή ηελ πεξίνδν είλαη ν πκβηβαζκφο ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1966 θαη ε επαθφινπζε ξνπή πξνο πεξηζζφηεξν δηαθπβεξλεηηθέο ηάζεηο. πλεπψο, ν ζηφρνο ηεο Γεχηεξεο Δπξψπεο λα αλαδείμεη έλα πην επλντθφ πιαίζην δηαθπβεξλεηηθήο ζπλεξγαζίαο ην νπνίν λα ζπλδπάδεη ηηο ηάζεηο εμέιημεο ηνπ ζπζηήκαηνο κε κηα ζηξαηεγηθή εκβάζπλζεο δελ επηηεχρζεθε ζε κεγάιν βαζκφ. Σν ηξίην ζηάδην εμέιημεο ηνπ Κνηλνηηθνχ ζπζηήκαηνο πξνέθπςε κε ηε ζεζκνζέηεζε ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ζηε χλνδν Κνξπθήο ζην Παξίζη ην 1974 30. Τπήξμε ε πξνζδνθία φηη απηή ε εμέιημε ζα νδεγνχζε ζε πςειφηεξα επίπεδα ελνπνίεζεο κέζα απφ ηελ ιήςε κεγάισλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ πνπ ζα ιακβάλνληαλ ζην αλψηεξν εγεηηθφ επίπεδν. Παξάιιεια, ην Δπξσπατθφ πκβνχιην αλακελφηαλ λα εληζρχζεη ην κεραληζκφ πξνζηαζίαο επαίζζεησλ εζληθψλ ζπκθεξφλησλ. Σν ζηάδην απηφ επνλνκαδφκελν σο Σξίηε Δπξψπε (1974-1997) ραξαθηεξίζηεθε απφ κηα πην επλντθή εθδνρή ηνπ δηαθπβεξλεηηζκνχ ζε ζρέζε κε ην θαζεζηψο πξηλ ην 1974. Σν ηειηθφ πξντφλ απηνχ ηνπ ζηαδίνπ ππήξμε κηα δνκή πνπ ζπλδχαδε ζηνηρεία απφ ηξία ππνδείγκαηα πνιηηηθήο δηαθπβέξλεζεο: ην νκνζπνλδηαθφ, ην ζπλνκνζπνλδηαθφ θαη ην ζπλαηλεηηθφ 31. Ζ θαηά Taylor Σξίηε Δπξψπε παξαρψξεζε ηε ζέζε ηεο ζηελ Σέηαξηε Δπξψπε πνπ δηαθξίλεηαη απφ ηελ επηθξάηεζε ηεο ινγηθήο ηεο ζπλδηάζεζεο. Ζ Σέηαξηε Δπξψπε απνηειεί ην πην ζχλζεην ζηάδην ηεο ελνπνίεζεο, θαζψο ην νηθνδφκεκα ηεο Κνηλφηεηαο αληηθαηαζηάζεθε απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε βαζηδφκελε ζε ηξεηο ππιψλεο θαη απμήζεθε ν βαζκφο πνιηηηθνπνίεζεο ηνπ ζπζηήκαηνο επξσπατθήο δηαθπβέξλεζεο 32. Ζ ελ ιφγσ εμέιημε έθεξε ζην πξνζθήλην ηελ πξννπηηθή δηακφξθσζεο επξσπατθήο πνιηηείαο, ελψ παξάιιεια αλαδείρζεθε σο θεληξηθφ δήηεκα ε θνηλσληθή λνκηκνπνίεζε ηεο Έλσζεο. Ζ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη θαη νη πλζήθεο πνπ ηελ δηαδέρηεθαλ ζθξάγηζαλ ε θαζε- 30 ibid, ζει. 58 31 ibid, ζει. 59 32 ibid 15

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη κηά κε ην δηθφ ηεο ηξφπν ηελ πνξεία ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο. Δπίζεο, αλαπηχρζεθαλ λέεο κέζνδνη δηαρείξηζεο απφ ηηο κνξθέο ήπηαο λνκνζεζίαο θαη ηελ αλνηθηή κέζνδν ζπληνληζκνχ έσο θαη ηελ εληζρπκέλε ζπλεξγαζία θαη ζεζκνζεηήζεθαλ λένη θνξείο, φπσο ε πληαθηηθή Δπηηξνπή ηεο Υάξηαο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ θαη ε Δπξσπατθή πλέιεπζε γηα ην Μέιινλ ηεο Δπξψπεο. Ζ Σέηαξηε Δπξψπε δηαθνξνπνηείηαη απφ ηε δηαρεηξηζηηθή ινγηθή ηεο ελνπνίεζεο θαη πξνζθέξεη κηα εμηζνξξνπεηηθή ηάζε κεηαμχ ηεο θξαηνθεληξηθήο πξνζέγγηζεο ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο θαη ηεο κεηαθξαηηθήο αληίιεςεο πεξί πνιηηείαο. Σν παξφλ ζηάδην ηεο ελνπνίεζεο, φπσο ζα δηαπηζηψζνπκε ζηε ζπλέρεηα, εξκελεχεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην ζπλαηλεηηθφ ππφδεηγκα. χκθσλα κε απηφ, ε παξνχζα ελνπνηεηηθή θάζε απνηειεί έλα πηζαλφ ζηάδην κεηάβαζεο ηεο ΔΔ πξνο κηα πην δεκνθξαηηθή θαη ζπλεθηηθή πνιηηεία. Ζ ζχλζεηε απηή θαηάζηαζε ζεκαηνδνηεί γηα νξηζκέλνπο κειεηεηέο ηελ αλάδπζε κηαο λέαο αληίιεςεο γηα ηελ θπξηαξρία, πνιχ δηαθνξεηηθή απφ απηήλ πνπ επηθξαηνχζε ηνπο ηξεηο ηειεπηαίνπο αηψλεο. Απηφ πνπ παξαηεξείηαη ζηελ Σέηαξηε Δπξψπε είλαη ε αλαδήηεζε εμηζνξξνπεηηθψλ θαη αξκνληθψλ ηξφπσλ ζπκβίσζεο κεηαμχ ζπγθπξίαξρσλ δξψλησλ. Σν παξφλ ζηάδην αλ θαη παξακέλεη θξαηνθεληξηθήο έκπλεπζεο δίλεη κεγάιε έκθαζε ζηελ έλλνηα ηεο ζπλδηάζεζεο θαη ζηελ άζθεζε κηαο θνηλήο θπξηαξρίαο απφ ηα κέιε κηαο ζπληεηαγκέλεο πνιιαπιφηεηαο θξαηψλ θαη ιαψλ. 3.2 Οη κεηαιιάμεηο ηεο θπξηαξρίαο κέζα απφ ηελ επξσπατθή ελνπνίεζε The European Union is an exercise in the pooling and sharing of sovereignty 33 3.2.1 Δηζαγσγηθέο ζθέςεηο 33 R. O. Keohane and S. Hoffmann, Institutional Change in Europe in the 1980s ζην The European Union: Readings on the Theory and Practice of European Integration, edited by B. F. Nelsen, Al. C-G Stubb, London: Lynne- Rienner, 1994, p. 246 16

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη Ζ αλάπηπμε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αξρηθά ζηεξίρζεθε ζηε ιεηηνπξγηθή πξνζέγγηζε. Όπσο πξναλαθέξζεθε, απηή ε κέζνδνο πξνέβιεπε νπζηαζηηθά ηε ζηαδηαθή πξνψζεζε ηεο ελνπνηεηηθήο δηαδηθαζίαο ζε ηνκείο ιηγφηεξν επαίζζεηνπο απφ πιεπξάο εζληθήο θπξηαξρίαο (θπξίσο απηφλ ηεο νηθνλνκίαο), κε ηελ πεπνίζεζε φηη κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζα δεκηνπξγεζεί ε δπλακηθή γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ελνπνίεζεο ζε άιινπο ηνκείο. Αλ επηρεηξήζνπκε κηα ηνκεαθή απνηίκεζε ηεο ελνπνίεζεο, ζα δηαπηζηψζνπκε φηη ε νινθιήξσζε μεθηλά κε ηελ ηεισλεηαθή έλσζε θαη ηα εκπνξηθά ζέκαηα θαη δνθηκάδεη αλεπηηπρψο λα πξνρσξήζεη ζηελ νηθνδφκεζε κηαο επξσπατθήο ακπληηθήο θνηλφηεηαο. Κεληξηθή πάληνηε πεξηνρή ελδηαθέξνληνο παξακέλεη ν αγξνηηθφο ηνκέαο, ελψ γηα πνιχ θαηξφ αγλννχληαη ηα δεηήκαηα ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο. ηε ζπλέρεηα, ε νινθιήξσζε πξνρσξά κε ελζνπζηαζκφ ζηε δεκηνπξγία ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο θαη ηελ εγθαζίδξπζε ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Ννκηζκαηηθήο Έλσζεο. Ζ ΔΔ αζρνιείηαη, επίζεο, θάπνηεο θνξέο κε θαζπζηέξεζε κε ηα ζεζκηθά δεηήκαηα, ελψ πξννδεχεη ζπαζκσδηθά, αιιά ζηαζεξά ζηελ πνιηηηθή ηεο δηάζηαζε 34. Απφ ην ηέινο ηεο δεχηεξεο δεθαεηίαο ηεο εκπιέθεηαη ρσξίο νπζηαζηηθή κεηαβνιή ηεο ζεζκηθήο ηεο δνκήο ζε αιιεπάιιειεο δηεπξχλζεηο νη νπνίεο ζέηνπλ θαηλνχξηα πξνβιήκαηα θαη κεηαβάιινπλ ηελ εζσηεξηθή πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή δπλακηθή ηεο ελσκέλεο Δπξψπεο 35. ήκεξα, ζα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρζεί φηη ε Έλσζε δίλεη ηελ εηθφλα ελφο πξσηφηππνπ πνιηηεηαθνχ κνξθψκαηνο πνπ βξίζθεηαη ζε ζπλερή κεηαιιαγή θαη δελ έρεη αθφκα θαηαιήμεη ζηελ ηειηθή ηνπ θαηάζηαζε, ελψ ε πξφνδνο πξνο ηελ ελνπνίεζε είλαη αζχκκεηξε θαη ζπρλά αζπλεπήο. Αλ θαη ε αλαινγία κεηαμχ νηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηθνχ ζηνηρείνπ θαη ε εχξεζε ηεο θαηάιιειεο ηζνξξνπίαο ήηαλ πάληνηε έλα απφ ηα θχξηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεηψπηδε ε ΔΔ, απφ ηελ ίδξπζε ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ κε ηε πλζήθε ηεο Ρψκεο ην 1957 γίλεηαη εκθαλέο φηη ε έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο αξρίδεη λα αιιάδεη λφεκα θαη πεξηερφκελν 36. Οη Δπξσπατθέο Κνηλφηεηεο πξνθχπηνπλ σο πξντφλ ηεο ζχκπησζεο ησλ βνπιήζεσλ ησλ θξαηψλ-κειψλ κε ηελ θξαηηθή θπξηαξρία λα ιεηηνπξγεί σο ζε- 34 ηεθάλνπ Κ., Φαηνχξνο Αξ., Υξηζηνδνπιίδεο Θ. (επηκ.), Δηζαγσγή ζηηο Δπξσπατθέο Σπνπδέο: Ιζηνξία, Θεζκνί, Γίθαην, Αζήλα: ηδέξεο, 2001, ζει 17 35 ibid 36 Adrian Tokar, Something happened. Sovereignty and European Integration, preprint of article in Extraordinary Times, Institut fur die Wissenschaften vom Menschen, Junior Visiting Fellows Conferences, vol. 11: Vienna 2001, http://www.iwm.at/publ-jvc/jc-11-02.pdf 17

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη κέιην θαη πξνυπφζεζε δεκηνπξγίαο ηνπο. Ωζηφζν, απφ ηελ αξρή ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ εθδειψλεηαη ε ηάζε απνκάθξπλζεο θαη απαγθίζηξσζήο ηνπο απφ ηε ινγηθή ηνπ δηεζλνχο νξγαληζκνχ θαη ηνπ πξνηχπνπ ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ. ηαδηαθά, ε Κνηλφηεηα αξρίδεη λα ρξεζηκνπνηεί ηελ θπξηαξρία σο κέζν πξνψζεζεο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο κέζσ ηεο εθρψξεζεο θπξηαξρηθψλ αξκνδηνηήησλ εθ κέξνπο ησλ θξαηψλ-κειψλ. πλεπψο, αξρίδεη λα δηαθαίλεηαη φηη ε πεξίνδνο ηεο θξαηηθήο απνθιεηζηηθφηεηαο ζηελ παξαγσγή πνιηηηθήο εμνπζίαο ζηαδηαθά πεξλά ζην παξειζφλ. Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 έσο ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ε Έλσζε πξνζνκνηάδεη πεξηζζφηεξν ζηε κνξθή ελφο πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο, παξά ζε έλαλ έζησ θαη ηδηφηππν- δηεζλή νξγαληζκφ. Δπίζεο, γίλνληαη εκθαλή ηα ζεκάδηα δηακφξθσζεο ηεο επξσπατθήο πνιηηείαο, θαζψο ην εχξνο ησλ ζεκάησλ πνπ ηα θξάηε δηαρεηξίδνληαη απφ θνηλνχ επεθηείλεηαη θαη πξνζεγγίδεη ζεκαληηθά ην εχξνο ησλ πνιηηηθψλ πνπ αθνινπζνχληαη ζηα επξσπατθά θξάηε, κε ηε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη λα θαζηζηά ηελ ΔΔ πιήξσο ιεηηνπξγηθή 37. Ωο απνηέιεζκα, νη δνκηθέο ζπλέπεηεο ηεο θπξηαξρίαο θαη ζπλαθφινπζα ε απνηειεζκαηηθή άζθεζε ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο, πξνζαξκφδνληαη ζηελ αλάγθε εμεχξεζεο θαη ζεζκνζέηεζεο ζπιινγηθψλ κνξθψλ δηαθπβέξλεζεο θαη επίιπζεο πξνβιεκάησλ ζηα πιαίζηα ελφο επξχηεξνπ ζπζηήκαηνο «ζπλδηαρείξηζεο» ησλ εζληθψλ θπξηαξρηψλ, ελψ παξάιιεια ηα εξσηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ζρέζε κεηαμχ ελνπνίεζεο θαη θξαηηθήο θπξηαξρίαο αξρίδνπλ λα πνιιαπιαζηάδνληαη. Ζ εμέιημε ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο Έλσζεο κεηά ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ζεκαηνδνηεί ηε κεηάβαζε απφ ηελ θπξηαξρία ζηελ ζπγθπξηαξρία, αιιά ζε κηα ζπγθπξηαξρία πνπ ιεηηνπξγεί βάζεη θαλφλσλ θαη ζηεξίδεηαη ζηελ εζεινληηθή εθρψξεζε εμνπζηψλ απφ ηα θξάηε-κέιε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Με απηφ ηνλ ηξφπν έρνπκε κεηαβνιή ηεο πνηφηεηαο ηεο θπξηαξρίαο θαη κεηάβαζε ζε έλα ζχζηεκα ζπλδηαρείξηζεο ησλ εζληθψλ θπξηαξρηψλ. Σα θξάηε-κέιε αζθνχλ ζπιινγηθά θαη απφ θνηλνχ ηελ θπξηαξρία θαη κνηξάδνληαη κηα ζπιινγηθή επζχλε θπξηαξρίαο. Δπνκέλσο, αλαδεηθλχεηαη κηα άιιε πηπρή ηεο θπξηαξ- 37 W. Wessels, An Ever Closer Fusion? A Dynamic Macropolitical View on Integration Processes, Journal of Common Market Studies, 35(2), 1997, p. 278 18

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη ρίαο, ε νπνία κέζα απφ ηε ιεηηνπξγία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο απφ απνθιεηζηηθή θαη αληαγσληζηηθή κεηακνξθψλεηαη ζε αιιειέγγπα. 38 Ζ επξσπατθή δηάζηαζε εηζρσξεί ζε πεδία πνπ παξαδνζηαθά ζπλδένληαλ-απνθιεηζηηθά ή πάλησο πξνλνκηαθά-κε ηελ εζληθή θπξηαξρία. Παξαδείγκαηα εληνπίδνληαη ζε ηνκείο φπσο ε ζπγθξφηεζε θαη νξγάλσζε ηεο πνιηηείαο, δειαδή ην πεδίν ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, ε νξγάλσζε θαη άζθεζε ηεο δηνηθεηηθήο δξάζεο, δειαδή ην πεδίν ηνπ δηνηθεηηθνχ δηθαίνπ θαη ην πεδίν ηεο πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ. Δπηπξφζζεηα, ε ΔΔ εληζρχεηαη κε ηε κεηαθνξά πξνο απηή ζεκαληηθψλ ιεηηνπξγηψλ πνπ άπηνληαη δεηεκάησλ εζληθήο θπξηαξρίαο: θνηλφ λφκηζκα, δίσμε νηθνλνκηθνχ εγθιήκαηνο, άκπλα, ιεηηνπξγίεο δειαδή ηηο νπνίεο παξαδνζηαθά θαη θαηά απνθιεηζηηθφηεηα αζθνχζαλ ηα εζληθά θξάηε 39. Παξάιιεια, αλαπηχζζνληαη πεξαηηέξσ νη δηαδηθαζίεο δηαθπβεξλεηηθήο ιήςεο απνθάζεσλ κε εηδηθή πιεηνςεθία θαη αξρίδεη λα πξνδηαγξάθεηαη κηα ζπλνρή ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή ησλ θξαηψλ-κειψλ. Ζ αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο πάλσ ζην ζέκα ηνπ Δπξσπατθνχ πληάγκαηνο θαη ε επαλεμέηαζε ζεζκψλ ηεο Έλσζεο θαζηζηνχλ επίθαηξε ηελ πξννπηηθή κηαο πνιηηηθήο επξσπατθήο έλσζεο θαη ππαηλίζζνληαη φηη αθφκα θαη ην δήηεκα ηνπ επξσπατθνχ θξάηνπο είλαη πηζαλφ ζχληνκα λα βξεζεί ζηελ εκεξήζηα δηάηαμε 40. Ωζηφζν, ε θπξηαξρία ησλ θξαηψλ-κειψλ δελ εμαθαλίδεηαη, αιιά αληηζέησο επηβεβαηψλεηαη κέζα απφ ηελ ελίζρπζε ηεο εμνπζίαο ησλ δηαθπβεξλεηηθψλ νξγάλσλ θαη ηδηαίηεξα ηνπ πκβνπιίνπ ησλ Τπνπξγψλ θαη ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ. Παξάιιεια, κε ηελ εηζαγσγή ηεο θνηλνηηθήο κεζφδνπ ιήςεο απνθάζεσλ απφ ηα θνηλνηηθά φξγαλα εληζρχεηαη θαη ν ππεξεζληθφο ραξαθηήξαο ηεο Έλσζεο. Ο ππεξεζληθφο ραξαθηήξαο ζχλζεζεο ηεο Δπξσπατθήο Δ- πηηξνπήο θαη ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ φπσο θαη ε απνζηνιή ηνπο, ε νπνία ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ εμππεξέηεζε θαη ηελ άζθεζε ηνπ θνηλνηηθνχ ζπκθέξνληνο, κεηαηξέπεη ηα παξαπάλσ φξγαλα ζε θνξείο εμνπζίαο πνπ ε- λεξγνχλ πέξα απφ ηηο εζληθέο θπξηαξρίεο ησλ θξαηψλ-κειψλ. Γεκηνπξγείηαη, έηζη, κηα επξσπατθή ζθαίξα ιήςεο απνθάζεσλ, ε νπνία απνηειεί ηελ αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηε ζπγθξφηεζε κηαο ηδηφηππεο επξσπατθήο θπξηαξρίαο. 38 Α. Μαληηάθεο, Τν Σύληαγκα ηεο Δπξώπεο αληηκέησπν κε ηελ εζληθή θαη ηε ιατθή θπξηαξρία, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2004, ζει. 35 39 Ε. Μ. Φεξχ, Τν δήηεκα ηνπ επξσπατθνύ θξάηνπο, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2006 ζει. 27 40 ibid, ζει. 28 19

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη Σα φξγαλα κε ηελ επξεία εξκελεία ησλ ζθνπψλ θαη ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπο δηεπξχλνπλ δηαξθψο ην πεδίν δηθαηνδνζίαο ηνπο. Έηζη, νη θνηλνηηθνί ζθνπνί ζπληζηνχλ πεξηνξηζκφ ηεο θξαηηθήο θπξηαξρίαο, εθφζνλ ηα θξάηε-κέιε αδπλαηνχλ λα αλαιάβνπλ δξάζε ζε ηνκείο πνπ έρνπλ αλαηεζεί απνθιεηζηηθά ζηε δηθαηνδνζία ηεο Δ.Δ. Ωζηφζν, δελ δεκηνπξγείηαη κηα λέα, απηνδχλακε επξσπατθή θπξηαξρία πνπ λα απεηιεί θαζνξηζηηθά ηελ εζληθή, αιιά κηα θνηλή θπξηαξρία ησλ θξαηψλ κειψλ. Δζληθή θαη επξσπατθή θπξηαξρία δελ πξέπεη λα ζεσξνχληαη αληαγσληζηηθέο θαη αιιειναλαηξνχκελεο, αιιά σο ζπλαηξνχκελεο ζε κηα λέα θπξίαξρε, πνιπεπίπεδε νληφηεηα πνπ ππεξβαίλεη ηηο άιιεο, εκπεξηέρνληαο θαη εζσθιείνληαο ηηο 41. ηαδηαθά, πηνζεηείηαη κηα πην επέιηθηε θαη δηαιεθηηθή έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο, θαζψο θαη ηεο ζρέζεο ηεο κε ηελ πνιηηηθή πνξεία ηεο Δπξψπεο. Ζ ζπκκεηνρή ησλ θξαηψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε έρεη νδεγήζεη καθξνπξφζεζκα φρη ζηελ εμάιεηςή ηεο θπξηαξρίαο, αιιά ζηελ απνκείσζε θαη ηε κεηάιιαμή ηεο. Ζ επξσπατθή νινθιήξσζε πξνρσξά κέζα απφ δηαξθείο αληηπαξαζέζεηο κε ηελ εζληθή θπξηαξρία, ε νπνία επαλαζεκαζηνδνηείηαη θαη απνκαθξχλεηαη απφ ηελ απφιπηε, αλειαζηηθή θαη θξαηνθεληξηθή ζχιιεςε ηεο. Σείλεη λα δεκηνπξγεζεί ινηπφλ κηα κεηαεζληθνχ ραξαθηήξα θπξηαξρία, ε νπνία κεηνπζηψλεη ηηο εζληθέο θπξηαξρίεο δηακνξθψλνληαο έλαλ εληαίν δεκφζην επξσπατθφ πνιηηηθφ ρψξν ή κηα επξσπατθή res publica. Ωζηφζν, θάζε είδνπο αληηζηάζεηο ζην φξακα ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο έξρνληαη θαζεκεξηλά ζηελ επηθάλεηα ζην φλνκα ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο. Σα επηρεηξήκαηα ελάληηα ζε κηα ζηελφηεξε έλσζε θαη ζηε ζπληαγκαηνπνίεζε ηεο Δπξψπεο πξνέξρνληαη απφ ην δφγκα ηεο θπξηαξρίαο, ε νπνία λνείηαη σο κία, αδηαίξεηε θαη αλαπαιινηξίσηε, κηα δηαηχπσζε πνπ αλήθεη ζηα ζεκειηψδε δφγκαηα ηνπ ζχγρξνλνπ θξάηνπο, αιιά ππαγνξεχεηαη θαη απφ ην αίζζεκα ηνπ αλήθεηλ ζε έλα έζλνο, ην νπνίν δχζθνια ζα κπνξνχζε λα παξάζρεη ε επξσπατθή νηθνδφκεζε, θαζψο ζηεξείηαη κηαο ζπκβνιηθήο πνπ ζα ήηαλ ζπγθξίζηκε κε ηνλ «ελνπνηεηηθφ κπζηηθηζκφ ηνπ εζληθνχ θξάηνπο» 42. ηε γελέηεηξα ηνπ θξαηηθνχ θαηλνκέλνπ Δπξψπε ε θπξηαξρία κπνξεί λα ζεσξεζεί κέξνο ηεο επ- 41 Α. Μαληηάθεο, εηζήγεζε Σν Δπξσπατθφ χληαγκα κεηαμχ εζληθήο θαη επξσπατθήο θπξηαξρίαο, πλέδξην Ζ πξννπηηθή ελφο πληάγκαηνο γηα ηελ Δπξψπε ηνπ ηνκέα Γεκνζίνπ Γηθαίνπ θαη Πνιηηηθήο Δπηζηήκεο ηνπ ηκήκαηνο Ννκηθήο ηνπ Α.Π.Θ. θαη ηεο Κνηλνβνπιεπηηθήο Οκάδαο ηνπ Δπξσπατθνχ νζηαιηζηηθνχ Κφκκαηνο, Θεζζαινλίθε,28/02-01/03/2003,,http://web.auth.gr/law/Espe/Docs/espe_ear_kiriarxia%20asfalia%20dikeo.doc 42 Ε. Μ. Φεξχ, Τν δήηεκα ηνπ επξσπατθνύ θξάηνπο, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2006, ζει. 35 20

Κσριαρτία και Εσρωπαϊκή Ένωζη ξσπατθήο πνιηηηθήο παξάδνζεο, κε βαζηέο ξίδεο ζηε ζεσξίεο θαη ηηο πξαθηηθέο πνπ αθνξνχλ ην θξάηνο. Δπνκέλσο, θάζε κεηαθνξά ζε ππεξεζληθφ επίπεδν ιεηηνπξγηψλ πνπ αλήθνπλ ζηελ θξαηηθή θπξηαξρία κπνξεί λα βηψλεηαη σο α- πψιεηα απηνλνκίαο θαη ζπλεπψο δεκνθξαηίαο. Όια ηα παξαπάλσ επηβεβαηψλνπλ φηη ε επξσπατθή πνιηηηθή ηάμε αληαλαθιά ηε κεηαηφπηζε ηνπ παξαδείγκαηνο ηεο θξαηηθήο θπξηαξρίαο απφ ηελ απνθιεηζηηθή άζθεζε ηεο εμνπζίαο επί ζπγθεθξηκέλσλ εδαθψλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ απνθιεηζηηθή θαηνρή ησλ θξαηψλ ζε κηα πην ζπκκεηνρηθή αληίιεςε, απνξξίπηνληαο φκσο ηελ άπνςε πνπ ζέιεη ηελ θπξηαξρία λα εμαθαλίδεηαη πξνο φθεινο ηεο αλάδπζεο κηαο λέαο θεληξηθήο δηνίθεζεο. ηε βάζε απηή, ε θπξηαξρία παξακέλεη ζηα θξάηε σο χπαην ζπληαγκαηηθφ ερέγγπν δεκνθξαηηθνχ απηνθαζνξηζκνχ θαη απφ ηελ άιιε δηαρέεηαη αλάκεζα ζε αληαγσληζηηθνχο δξψληεο. 3.2.2 Οη κεηαιιάμεηο ηεο θπξηαξρίαο κέζα απφ ηηο Δπξσπατθέο πλζήθεο 3.2.2.1 Ζ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε: λέα δπλακηθή ζηελ επξσπατθή ελνπνίεζε Ζ κεγάιε ζηξνθή ζηελ εμέιημε ηεο ελσζηαθήο δηαδηθαζίαο ζπληειείηαη κε ηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε (ΔΔΠ) πνπ ππνγξάθεθε ζηηο 17 Φεβξνπαξίνπ 1986 θαη ηέζεθε ζε ηζρχ ηελ 1 ε Ηνπιίνπ 1987. Με ηελ ΔΔΠ επηρεηξείηαη ε αληηκεηψπηζε ησλ δπζιεηηνπξγηψλ ηεο Κνηλφηεηαο πνπ κέρξη ηφηε απνηεινχζαλ ηξνρνπέδε ζηελ πνιηηηθνπνίεζε ηεο ελσζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη ζηε ζεζκηθή ελνπνίεζε θαη εκβάζπλζε ηεο Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο Κνηλφηεηαο. Ζ πλζήθε απηή ζέηεη ηα ζεκέιηα κηαο εμέιημεο πνπ απνηππψλεηαη ζηαδηαθά ζηηο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη, ηνπ Άκζηεξληακ θαη ηεο Νίθαηαο 43. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε ΔΔΠ εηζάγεη ηε δπλαηφηεηα πιεηνςεθηθψλ απνθάζεσλ ζην πκβνχιην δίλνληαο λέα ψζεζε ζηε δηαδηθαζία νινθιήξσζεο, αλαγλσξίδεη λνκηθά ην ζεζκφ ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ θαη εηζάγεη ηε δηαδηθαζία ηεο «Δπξσπατ- 43 Γ. Θ. Σζάηζνο, Δπξσπατθή Σπκπνιηηεία: Γηα κηα Δπξσπατθή Έλσζε ησλ Κξαηώλ, ησλ Λαώλ, ησλ Πνιηηώλ θαη ηνπ Δπξσπατθνύ Σπληαγκαηηθνύ Πνιηηηζκνύ, Αζήλα: Ληβάλεο, 2007, ζει. 47 21