Εργαλεία Λήψης Αποφάσεων

Ανάλυση Κόστους Οφέλους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Εργαλεία Λήψης Αποφάσεων Ανάλυση Κόστους Οφέλους Μέθοδοι Πολυκριτηριακής Ανάλυσης ( ιαδικασία Αναλυτικής Ιεράρχησης, Πολυπαραµετρική Χρησιµότητα, κ.λπ.) 1

Σύγχρονες τάσεις Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά Οδηγία IPPC Οδηγία για την περιβαλλοντική ευθύνη Αναλύσεις Κόστους - Οφέλους Ανάλυση Κόστους - Οφέλους Η λ ή έ Η αναλυτική προσέγγιση για την συστηµατική σύγκριση των αποτελεσµάτων ενός έργου µε τους απαιτούµενους πόρους για την υλοποίησή του 2

Ανάλυση Κόστους-Οφέλους Πλεονεκτήµατα Ανάγει όλες τις κρίσιµες παραµέτρους του προβλήµατος σε µία ενιαία βάση αξιολόγησης Αξιοποιεί τη σηµασία του «χρόνου» στη διαδικασία αξιολόγησης Αναδεικνύει το είδος και τη βαρύτητα των εξωτερικών οικονοµιών ο οµ Ενθαρρύνει τη συµµετοχή του Κοινού στη λήψη αποφάσεων Ανάλυση Κόστους-Οφέλους Μειονεκτήµατα Σε κρίσιµα περιβαλλοντικά ζητήµατα τα οικονοµικά µεγέθη αποκτούν δευτερεύουσα σηµασία Υφίσταται θεωρητικές και ηθικές επικρίσεις Μολονότι απλή σε θεωρητική βάση, ενέχει σηµαντικές πρακτικές δυσκολίες 3

Κριτήρια αποδοχής Αριστοποίηση κατά Pareto - «Ασθενής» συνθήκη Pareto: ένα σχέδιο είναι κοινωνικά αποδεκτό όταν βελτιώνεται η ευηµερία κάθε µέλους της κοινωνίας - «Ισχυρή» συνθήκη Pareto: ένα σχέδιο είναι κοινωνικά αποδεκτό όταν βελτιώνεται η ευηµερία ορισµένων µελών της κοινωνίας, χωρίς να χειροτερεύει η θέση κάποιων άλλων Κριτήρια αποδοχής Κριτήριο Hicks Kaldor: Ένα σχέδιο θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό όταν δηµιουργείται καθαρό κοινωνικό όφελος. ηλαδή, µετά την υποθετική κατανοµή των κερδών, οι κερδισµένοι είναι σε θέση να αποζηµιώσουν τους χαµένους και παρόλα αυτά να έχουν βελτιώσει τη θέση τους σε σχέση µε την πρότερη κατάσταση. 4

Παράδειγµα Οι Α, Β και Γ κερδίζουν από την υλοποίηση ενός σχεδίου 100, ενώ ο χάνει 100. Εποµένως, το Καθαρό Κοινωνικό Όφελος του σχεδίου είναι: ΚΚΟ = 100+100+100-100=200 Το σχέδιο θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό Κοινωνική ικαιοσύνη Α: 20.000 Β: 25.000 Γ: 10.000 : 5.000 Μέσο εθνικό εισόδηµα 15.000 Συντ. Βαρύτητας Εισοδήµατος: ai = 15.000/Yi 5

Κοινωνική ικαιοσύνη A = 0,75 Γ = 1,5 B = 0,60 = 3,00 ΚΚΟ =0,75 x 100 + 0,60 x 100 + 1,5 x 100-3,00 x 100 = -15 Το σχέδιο χαρακτηρίζεται ως κοινωνικά µη αποδεκτό Κρίσιµο θέµα: Η αποτίµηση των περιβαλλοντικών συνιστωσών 6

Ιστορική αναδροµή Το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της οικονοµικής ανάπτυξης στο περιβάλλον δεν είναι καινούργιο: Το 19 ο αι. οι Malthus και Ricardo κάνουν αναφορά στις επιπτώσεις της στενότητας των φυσικών πόρων Οι οικονοµολόγοι της βιοµηχανικής επανάστασης έστρεψαν την πλάτη τους στο φυσικό περιβάλλον Ο Μαρξ είδε το περιβάλλον ως υπηρέτη της ανθρωπότητας Οι αντι-μαρξιστές επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στη µικροοικονοµία, αγνοώντας επίσης το περιβάλλον Στις αρχές του 20 ου αι., οι οικονοµολόγοι, ειδικά ο Keynes, έστρεψαν το ενδιαφέρον κυρίως στη µακροοικονοµία, αγνοώντας και πάλι το περιβάλλον Το βασικό Κενσυανό µοντέλο Αγαθά και υπηρεσίες Παραγωγή Κατανάλωση Εργασία Το περιβάλλον απουσιάζει από το µοντέλο. Αυτό δεν είναι τυχαίο, καθώς τα περισσότερα οικονοµικά µοντέλα το αγνοούν! 7

Περιβαλλοντική κρίση Το ενδιαφέρον για το περιβάλλον δεν λαµβάνει πάντα την ίδια όψη: Το 1970, η βασική ανησυχία αφορούσε στην υπερκατανάλωση των φυσικών πόρων και στα «όρια της ανάπτυξης» Το 1980 και 1990, η προσοχή στρέφεται στην ικανότητα του περιβάλλοντος να υποδέχεται απόβλητα (κυρίως στην αέρια ρύπανση αρχικά σε τοπικό επίπεδο και αργότερα ρ σε παγκόσµιο, π.χ. φαινόµενο του θερµοκηπίου) Το Περιβάλλον ως παράµετρος της οικονοµίας Το περιβάλλον προσφέρει τρεις «οικονοµικές» λειτουργίες: Παρέχει πρώτες ύλες Υποδέχεται τα απόβλητα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων Παρέχει υπηρεσίες αναψυχής 8

Το Περιβάλλον ως παράµετρος της οικονοµίας Ανακύκλωση Αγαθά και υπηρεσίες Παραγωγή Κατανάλωση Ανακύκλωση Υποδοχή αποβλήτων Παροχή πόρων Παροχή υπηρεσιών αναψυχής Περιβαλλοντική κρίση Αυξανόµενη ζήτηση για αγαθά που σχετίζονται µε την ποιότητα ζωής (π.χ. αναψυχή) Αυξανόµενη σπανιότητα των φυσικών πόρων Υποβάθµιση της ποιότητας των παρεχόµενων από το περιβάλλον υπηρεσιών 9

Περιβάλλον και Οικονοµία Μπορεί να συνυπάρξουν η οικονοµική ανάπτυξη και η ποιότητα ζωής; Σύµφωνα µε ορισµένους, κάθε περαιτέρω οικονοµική ανάπτυξη έχει ως αποτέλεσµα την επιδείνωση του περιβάλλοντος Κατά κάποιους άλλους, η οικονοµική ανάπτυξη οδηγεί και στη βελτίωση του περιβάλλοντος Περιβάλλον και Οικονοµία Η σηµερινή εικόνα της κοινωνίας, µάλλον επαληθεύει την πρώτη αντίληψη: Αν η οικονοµία εξακολουθήσει να στηρίζεται σε ρυπαίνουσες δραστηριότητες, τότε η αύξηση της παραγωγής θα συνεπάγεται και αύξηση της ρύπανσης Εποµένως, η λύση είναι να σταµατήσουµε την ανάπτυξη; 10

Βιώσιµη ανάπτυξη Είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της σηµερινής γενιάς, χωρίς να διακυβεύει τη δυνατότητα των µελλοντικών γενιών να ικανοποιήσουν και τις δικές τους ανάγκες World Commission on Environment and Development Our Common Future (1987) Βιώσιµη ανάπτυξη Η βιώσιµη ανάπτυξη είναι σαν την Παγκόσµια Ειρήνη: Σχεδόν όλοι συµφωνούν µε αυτή Οι περισσότεροι θεωρούν ότι οι επιθυµίες και οι επιδιώξεις τους είναι απολύτως συµβατές µε τις απαιτήσεις της βιώσιµης ανάπτυξης Η εφαρµογή της βιώσιµης ανάπτυξης στην πράξη είναι εξαιρετικά δύσκολη 11

Περιβάλλον και Οικονοµία Μπορεί η οικονοµία να λύσει τα περιβαλλοντικά προβλήµατα; Η οικονοµική ανάπτυξη είναι η αιτία των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Εποµένως, δεν µπορεί να βοηθήσει στην επίλυσή τους Από πολλούς υποστηρίζεται ότι: «Αν µπει τιµή στο περιβάλλον σε λίγο θα µας χρεώνουν και τον αέρα που αναπνέουµε» Περιβάλλον και Οικονοµία Βασικές επιδιώξεις: Ποσοτικοποίηση των οικονοµικών συνεπειών της ρύπανσης ηµιουργία µηχανισµών για τον καταµερισµό του κόστους στους αντίστοιχους φορείς 12

Τα περιβαλλοντικά αγαθά µετατρέπονται σε οικονοµικά αγαθά Νεοκλασική Σχολή Ένα αγαθό αποκτά αξία όταν χαρακτηρίζεται από: Χρησιµότητα Σπανιότητα (στενότητα) «Ως κοινωνικό πλούτο θεωρώ όλα τα πράγµατα, υλικά ή άυλα, (...), που είναι σπάνια, που σηµαίνει, από τη µία µεριά, χρήσιµα σε εµάς και από την άλλη, διαθέσιµα σε εµάς µόνο σε περιορισµένη ποσότητα...» L. Warlas 13

ιαµόρφωση τιµής Το περιβάλλον υπό το πρίσµα της Οικονοµίας Ανεπάρκεια µηχανισµών αγοράς ως προς το περιβάλλον: Αδιαιρετότητα στην κατανάλωση (δηµόσια αγαθά) σε συνδυασµό µε την ύπαρξη πολλαπλών ανταγωνιστικών χρήσεων του περιβάλλοντος Ταύτιση αξίας τιµής (µηδενική ή πολύ χαµηλή τιµή) Αποτέλεσµα: Μη αποδοτική χρήση του περιβάλλοντος Αποτέλεσµα: Μη αποδοτική χρήση του περιβάλλοντος Εξωτερικές οικονοµίες 14

Εξωτερική οικονοµία Οι ενέργειες ενός οικονοµικού υποκειµένου Α προκαλούν µεταβολή της ευηµερίας ενός οικονοµικού υποκειµένου Β (θετικές ή αρνητικές). Ο Β δεν πληρώνει ή δεν αποζηµιώνεται για τη µεταβολή της ευηµερίας του και δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγξει µε άλλο τρόπο τις ενέργειες του Α. Η ρύπανση είναι µια εξωτερική οικονοµία, καθώς δεν εντάσσεται στη λειτουργία της αγοράς. Προσδιορισµός «άριστου» επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος Ποσοτικοποίηση των οικονοµικών συνεπειών της ρύπανσης ηµιουργία µηχανισµών για τον καταµερισµό µ µ του κόστους στους αντίστοιχους φορείς 15

Ο δηµόσιος χαρακτήρας των περιβαλλοντικών αγαθών Το παράδειγµα των φυλακισµένων Α Β Οµολογία Άρνηση Οµολογία 5,5 0.5,8 Άρνηση 8,0.5 3,3 Ο δηµόσιος χαρακτήρας των περιβαλλοντικών αγαθών Θεωρία παιγνίων: Το πρόβληµα της δωρεάν κατανάλωσης (free-rider) rider) για δύο ξενοδοχειακές µονάδες Α Β Αποχή Συµµετοχή Αποχή -5,-5 6,-2 Συµµετοχή -2,6 4,4 16

Περιβαλλοντικές πολιτικές Κανονιστικές πολιτικές (command and control) Περιορισµός των εκπεµπόµενων ρύπων Όρια συγκέντρωσης Χρήση ή απαγόρευση συγκεκριµένων τεχνολογιών Οικονοµικές πολιτικές (economic policies) Ο ρυπαίνων πληρώνει (περιβαλλοντικοί φόροι) Επιχορηγήσεις, φορολογικές ελαφρύνσεις, κ.λπ. για φιλικότερες προς το περιβάλλον τεχνολογίες (π.χ. αµόλυβδη βενζίνη) Οικονοµική εκτίµηση περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών Α. Με τη διερεύνηση η των τιµών µ εναλλακτικών οικονοµικών αγαθών π.χ. κόστος εναλλακτικής επιλογής, κόστος αποκατάστασης, κόστος αποφυγής ρύπανσης, κ.λπ. Στην περίπτωση αυτή η τιµή δεν αντανακλά την αξία του αγαθού 17

ιαφορά αξίας και τιµής Τιµή και πλεόνασµα καταναλωτή (Marshall) ιαφορά αξίας και τιµής Το παράδειγµα διαµαντιών και νερού 18

Οικονοµική εκτίµηση περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών Β. Με την κατασκευή των καµπυλών ζήτησης για το υπό διερεύνηση περιβαλλοντικό αγαθό, υπολογίζοντας την ολική αξία και όχι την τιµή του αγαθού Περιβαλλοντική Οικονοµία Επιστηµονικός κλάδος, ο οποίος έχει ως αντικείµενο τη διερεύνηση περιβαλλοντικών ζητηµάτων, υπό το πρίσµα και τις αναλυτικές τεχνικές της νεοκλασικής οικονοµικής θεωρίας. Συµπέρασµα: δεν αποτιµάται η αξία του περιβάλλοντος αλλά οι προτιµήσεις των καταναλωτών σε σχέση µε αυτό (ανθρωποκεντρική ανάλυση). 19

Ολική οικονοµική αξία Αξία χρήσης + Αξία µη χρήσης Άµεση χρήση Άµεση κατανάλωση αγαθών, π.χ. ξυλεία, αλιεία, κ.λπ. Έµµεση χρήση ιάφορες υπηρεσίες του περιβάλλοντος, π.χ. αναψυχή, έλεγχος της ρύπανσης, κ.λπ. Μελλοντική χρήση Εξασφάλιση των αγαθών για µελλοντική έµµεση ή άµεση χρήση Αξία ύπαρξης Εγγενής αξία του περιβάλλοντος, αξία κληροδοτήµατος, κ.λπ. Μέθοδοι αποτίµησης - Άµεσες τεχνικές - Έµµεσες τεχνικές 20

Περιβαλλοντική Οικονοµία Αποτελεί ένα σηµαντικό «εργαλείο» περιβαλλοντικής διαχείρισης. Παρέχει χρήσιµα δεδοµένα που µπορούν να συνεισφέρουν µέσα από κατάλληλες διαδικασίες (π.χ. Ανάλυση κόστους οφέλους) στην καλύτερη αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών. Υπολογισµός του «κάτω ορίου» της οικονοµικής αξίας Περιβαλλοντική Οικονοµία: Πλεονεκτήµατα Θέτει τις εναλλακτικές επιλογές και τις διαφορετικές απόψεις σε µια ενιαία (χρηµατική) βάση Επιτρέπει την άµεση σύγκριση περιβαλλοντικών επιλογών και οικονοµικών µεγεθών Ενθαρρύνει τη συµµετοχή του Κοινού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων 21

Περιβαλλοντική Οικονοµία: Περιορισµοί Σε κρίσιµα περιβαλλοντικά ζητήµατα τα οικονοµικά µεγέθη αποκτούν δευτερεύουσα σηµασία Η εφαρµογή των µεθόδων ενέχει σηµαντικές πρακτικές δυσκολίες Υφίστανται θεωρητικές και ηθικές επικρίσεις εν παρέχει τους µηχανισµούς ύ για την εφαρµογή των αποτελεσµάτων 22