«Εκπαιδευτικά Πρότυπα και Επαναχρησιµοποίηση εκπαιδευτικού περιεχοµένου» (Learning Standards and Learning Content Reusability)

«Εκπαιδευτικά Πρότυπα και Επαναχρησιµοποίηση εκπαιδευτικού περιεχοµένου» (Learning Standards and Learning Content Reusability) Προδροµή Αλεξάνδρα Επιβλέπων: Θρασύβουλος Τσιάτσος, Λέκτορας Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης 2008

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Πριν την παρουσίαση των αποτελεσµάτων της παρούσας διπλωµατικής εργασίας αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω ορισµένους από τους ανθρώπους που γνώρισα, συνεργάστηκα µαζί τους και προσέφεραν πολύτιµη αρωγή κατά την εκπόνησή της. Πρώτο από όλους θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της διπλωµατικής εργασίας, λέκτορα ρ. Θρασύβουλο Τσιάτσο, που αποτέλεσε τον καθοδηγητή µου σε όλα τα στάδια της διπλωµατικής εργασίας, δίνοντάς µου ευκαιρίες να γίνω καλύτερη τόσο ακαδηµαϊκά όσο και σαν άνθρωπος. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θέλω να απευθύνω στον µεταπτυχιακό φοιτητή του τµήµατος Πληροφορικής, Νίκο Μιχαηλίδη, του οποίου η βοήθεια ήταν καταλυτική ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία της αξιολόγησης της παρούσας διπλωµατικής εργασίας. Επιπρόσθετα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους φίλους και συµφοιτητές µου, στο µεταπτυχιακό του τµήµατος Πληροφορικής, Παναγιώτα Μητσοπούλου, Μαρία Ακριτίδου και Παναγιώτη Παπαχαραλάµπους για τη βοήθεια και τις γνώσεις που µου προσέφεραν σε θέµατα τα οποία αφορούσαν την παρούσα εργασία. Τελευταία αλλά όχι έσχατα θέλω να ευχαριστήσω τους γονείς µου που µε στήριξαν οικονοµικά, βοήθεια διόλου ευκαταφρόνητη, αλλά πρωτίστως ψυχολογικά µε την υποµονή και την αγάπη τους. Για όλα όσα µου προσέφεραν και συνεχίζουν να µου προσφέρουν τους αφιερώνω την εργασία αυτή, ως ελάχιστο δείγµα ευγνωµοσύνης. Θεσσαλονίκη, Μάιος 2008 Προδροµή Αλεξάνδρα 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος...2 Περιεχόµενα...3 Λίστα Εικόνων...5 Λίστα Πινάκων...7 Εισαγωγή...8 1. Πρότυπα και προδιαγραφές...10 1.1. Ορισµός...10 1.2. Είδη προτύπων...10 1.3. Ανάπτυξη προτύπων...10 1.4. Ιδιότητες προτύπων...11 2. Οργανισµοί προτυποποιησης...12 2.1. ΙΕΕΕ LTSC (Learning Technology Standards Committee)...12 2.2. ADL (Advanced Distributed Learning)...13 2.3. CEN/ISSS/WS/LT (Learning Technology Workshop)...13 2.4. AICC (Aviation Industry CBT Committee)...14 2.5. ARIADNE (Alliance of Remote Instructional Authoring and Distribution Networks for Europe)...14 2.6. IMS Global Learning Consortium...14 2.7. PROMETEUS (PROmoting Multimedia Access to Education and Training in EUropean Society)...14 2.8. DCMI (Dublin Core Metadata Initiative)...15 2.9. SIF (Schools Interoperability Framework)...15 3. Κατηγορίες προτύπων µαθησιακής τεχνολογίας...17 3.1. Μεταδοµένα...18 3.2. Συστήµατα Πακετοποίησης και ιαχείρισης Περιεχοµένου...20 3.3. ιαλειτουργικότητα Ερωτήσεων και Τεστ (Question and Test Interoperability)...21 3.4. Συστήµατα ιαχείρισης Προφίλ (Profiling Systems)...23 3.5. Επιχειρησιακά Συστήµατα (Enterprise Systems)...25 3.6. ιαχείριση Ψηφιακών δικαιωµάτων (Digital Rights Management)...26 3.7. Εγγραφή Εκπαιδευοµένων (Learner Registration)...27 3.8. Επικοινωνία Περιεχοµένου (Content Communication)...28 3.9. Ηλεκτρονικό Χαρτοφυλάκιο (eportfolio)...29 3.10. Σχεδίαση Μάθησης (Learning Design)...29 3.11. Ακολουθία Μαθησιακών ραστηριοτήτων (Sequencing Specification)...29 4. Πρότυπα που υιοθετηθηκαν στην παρούσα εργασία...31 4.1. Πρότυπα που υιοθετήσαµε...32 5. Editors...33 5.1. RELOAD Editor...34 5.2. exe Editor...34 5.3. QAed (Questions & Assessment Editor)...35 5.4. CanCore Editor...36 5.5. IMS Assesst Designer...36 5.6. Canvas Editor...37 5.7. LERSUS Editor...37 5.8. Advanced SCORM Editor...38 6. Συστήµατα ιαχείρισης Μάθησης...40 6.1. Η πλατφόρµα Moodle...40 6.1.1. Συµπεράσµατα σχετικά µε την χρήση του Moodle...41 6.2. Η πλατφόρµα ATutor...42 6.2.1. Συµπεράσµατα σχετικά µε την χρήση του ATutor...42 6.3. Σύγκριση Moodle-ATutor...44 7. Καλές πρακτικές για τη δηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού...45 7.1 Μελέτη των χαρακτηριστικών των µαθητευοµένων...45 3

7.2. Αξιολόγηση του υπάρχοντος περιεχοµένου...46 7.3. Προσδιορισµός των µικρότερων τµηµάτων περιεχοµένου...46 7.4. Ανάπτυξη Μεταδεδοµένων...48 7.5. Σχεδίαση τµηµάτων περιεχοµένου για νέο εκπαιδευτικό υλικό...48 8. Οδηγός ανάπτυξης προτυποποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού...50 8.1. Επιλογή Πλατφόρµας...50 8.2. Επιλογή Editor...50 8.3. ηµιουργία υλικού...51 8.4. Εισαγωγή υλικού στον exe Editor...51 8.5. ηµιουργία µεταδεδοµένων...53 8.6. Εισαγωγή προτυποποιηµένου υλικού στην πλατφόρµα...58 9. Παρουσίαση του οδηγού σε φοιτητές...61 9.1. Γενικά...61 9.2. ραστηριότητα δηµιουργίας SCORM υλικού...61 9.3. Ερωτηµατολόγιο Αξιολόγησης...62 10. Αποτελέσµατα ραστηριότητας...66 10.1. Θέµατα σχετικά µε την εµπειρία των χρηστών...66 10.2. Θέµατα σχετικά µε την τροποποίηση του εκπαιδευτικού υλικού σύµφωνα µε τις καλές πρακτικές...68 10.3. Θέµατα σχετικά µε τον exe editor...68 10.4. Θέµατα σχετικά µε την πλατφόρµα ATutor...72 10.5. Θέµατα σχετικά µε την επαναχρησιµοποίηση και αναζήτηση υλικού...73 Συµπεράσµατα...75 Παράρτηµα...77 Εγχειρίδιο exe (www.exelearning.org/greek)...77 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στο exe...77 Υπόβαθρο για το exe...77 Περίληψη των εργαλείων του exe...77 Κεφάλαιο 2 Ξεκινώντας το exe...78 Windows...78 Linux...78 Κεφάλαιο 3 - ηµιουργία πόρου...78 Στόχοι...78 Ενότητα 1 - Ορισµός ιδιοτήτων...78 Ενότητα 2 - Ορισµός περίληψης...79 Ενότητα 3 - Επιλογή εκπαιδευτικών εργαλείων...80 Κεφάλαιο 4 - ηµιουργία εκπαιδευτικού εργαλείου (idevice) µε χρήση του συντάκτη...84 ραστηριότητα - ηµιουργία ενός εκπαιδευτικού εργαλείου...84 ραστηριότητα - ιαγραφή εκπαιδευτικών εργαλείων που δηµιουργήθηκαν µε τον συντάκτη...85 Ενότητα 5 - Λειτουργίες Αποθήκευση, Άνοιγµα και Εξαγωγή...85 ραστηριότητα - Αποθήκευση του περιεχοµένου του έργου...85 ραστηριότητα - Άνοιγµα αποθηκευµένου πακέτου...85 ραστηριότητα - Εξαγωγή πακέτων έργου...86 Ενότητα 6 - Περιήγηση στο exe...86 Ενότητα 7 - Συµβουλές και βοήθεια...87 Αναφορές...89 Βιβλιογραφία...89 ικτυακές Πηγές...90 4

ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1 Ανάπτυξη προτύπων...11 Εικόνα 2 Οι βασικοί οργανισµοί που εµπλέκονται στη διαδικασία δηµιουργίας προτύπων και η αλληλεπίδραση µεταξύ τους...16 Εικόνα 3 Σχηµατική αναπαράσταση µεταδεδοµένων...18 Εικόνα 4 Απόσπασµα του µοντέλου δεδοµένων του προτύπου ΙΕΕΕ LOM...19 Εικόνα 5 IMS µορφή πακεταρίσµατος περιεχοµένου...20 Εικόνα 6 IMS Content Framework...21 Εικόνα 7 Παράδειγµα ενός απλού Item...22 Εικόνα 8 Πληροφοριακό Μοντέλο της προδιαγραφής IMS QTI...22 Εικόνα 9 Βασικές δοµές στην προδιαγραφή IMS QTΙ...23 Εικόνα 10 Βασικά χαρακτηριστικά IEEE PAPI...24 Εικόνα 11 Βασικά χαρακτηριστικά IMS LIP...24 Εικόνα 12 Η σχέση µεταξύ του IEEE PAPI και του IMS LIP...25 Εικόνα 13 Το βασικό αρχιτεκτονικό µοντέλο της προδιαγραφής IMS Enterprise...26 Εικόνα 14 Συστατικά συστήµατος βασισµένου στην LTSC...26 Εικόνα 15 Τα κύρια αντικείµενα στοιχείων IMS Enterprise...28 Εικόνα 16 CMI/Ροή δεδοµένων ενός µαθήµατος...28 Εικόνα 17 Πρότυπα - Οργανισµοί...30 Εικόνα 18 Πρότυπα - Πλατφόρµες...31 Εικόνα 19 Πρότυπα, πλατφόρµες που τα υποστηρίζουν και editors...33 Εικόνα 20 Το περιβάλλον εργασίας του RELOAD Editor...34 Εικόνα 21 Το περιβάλλον εργασίας του exe Editor...35 Εικόνα 22 Το περιβάλλον εργασίας του QAed Editor...35 Εικόνα 23 Το περιβάλλον εργασίας του IMS Assesst Designer...37 Εικόνα 24 Το περιβάλλον εργασίας του Canvas Editor...37 Εικόνα 25 Το περιβάλλον εργασίας του LERSUS...38 Εικόνα 26 Το περιβάλλον εργασίας του Advanced SCORM Editor...39 Εικόνα 27 Το περιβάλλον της πλατφόρµας Moodle...41 Εικόνα 28 Προβολή πακέτου SCORM στο περιβάλλον του Moodle...41 Εικόνα 29 Το περιβάλλον της πλατφόρµας ATutor...42 Εικόνα 30 Προβολή πακέτου SCORM στο περιβάλλον του ATutor...43 Εικόνα 31 Παράδειγµα του διαγράµµατος της δοµής του περιεχοµένου ενός παραδοσιακού µαθήµατος...46 Εικόνα 32 Τµήµατα περιεχοµένου από το προϋπάρχουν µάθηµα της Εικόνας 31...47 Εικόνα 33 Επιπρόσθετα τµήµατα περιεχοµένου από το υπάρχον τµήµα Avocado...47 Εικόνα 34 Μεταδεδοµένα για το τµήµα «Ανάπτυξη των δέντρων Αβοκάντο»...48 Εικόνα 35: Το περιβάλλον του exe editor...51 Εικόνα 36: Μετονοµασία ενότητας στον exe editor...52 Εικόνα 37: οµή ενός µαθήµατος στον exe editor...52 Εικόνα 38: Επιλογές πλαισίου «idevices»...52 Εικόνα 39: Συντάκτης WYSIWIG...53 Εικόνα 40: Σελίδα εισαγωγής µεταδεδοµένων Dublin Core...57 Εικόνα 41: Εξαγωγή SCORM πακέτου...57 Εικόνα 42: Το περιβάλλον του συστήµατος ATutor...58 Εικόνα 43: Επιλογή «Πακετάρισµα Περιεχοµένου»...58 Εικόνα 44: Περιοχή «Εισαγωγή Περιεχοµένου»...58 Εικόνα 45: Πετυχηµένη εισαγωγή πακέτου SCORM/IMS στην πλατφόρµα...59 Εικόνα 46: Προσπέλαση του προτυποποιηµένου περιεχόµενου...59 Εικόνα 47: Η επιλογή «Πλοήγηση στα Περιεχόµενα»...60 Εικόνα 48: Η εµπειρία των χρηστών στη δηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού σύµφωνα µε τις απαντήσεις στην ερώτηση 1...66 Εικόνα 49: Η εµπειρία των χρηστών στη δηµιουργία «ηλεκτρονικού» εκπαιδευτικού υλικού σύµφωνα µε τις απαντήσεις στην ερώτηση 2...66 5

Εικόνα 50: Η εµπειρία των χρηστών στη δηµιουργία προτυποποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού σύµφωνα µε τις απαντήσεις στην ερώτηση 3...67 Εικόνα 51: Η εµπειρία των χρηστών στη µελέτη προτυποποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού µέσω µιας πλατφόρµας σύµφωνα µε τις απαντήσεις στην ερώτηση 4...67 Εικόνα 52: Η άποψη των χρηστών σχετικά µε το χρόνο που απαιτείται για την τροποποίηση του εκπαιδευτικού υλικού µε βάση τον οδηγό σύµφωνα µε τις απαντήσεις στην ερώτηση 5.68 Εικόνα 53: Η άποψη των χρηστών για τον exe editor σε σχέση µε άλλες µεθόδους δηµιουργίας εκπαιδευτικού υλικού...69 Εικόνα 54: Η άποψη των χρηστών σχετικά µε το χρόνο που απαιτείται για τη δηµιουργία υλικού µε τον exe editor...69 Εικόνα 55: Η δυσκολία καθορισµού των Dublin Core µεταδεδοµένων µε βάση την εµπειρία των χρηστών σύµφωνα µε τις απαντήσεις στην ερώτηση 8...70 Εικόνα 56: Η άποψη των χρηστών για την ευχρηστία του exe editor σύµφωνα µε τις απαντήσεις στην ερώτηση 9...70 Εικόνα 57: Πόσο βοηθητικές ήταν οι οδηγίες που δόθηκαν στους φοιτητές για τη δηµιουργία υλικού µε τον exe editor...71 Εικόνα 58: Πόσο εύκολη ήταν την εισαγωγή του πακέτου SCORM στην πλατφόρµα ATutor 72 Εικόνα 59: Πόσο βοηθητικές ήταν οι οδηγίες που δόθηκαν για την εισαγωγή του πακέτου στην πλατφόρµα ATutor...72 Εικόνα 60: Σχηµατική αναπαράσταση της κάθε διαδικασίας και του αποτελέσµατος της...73 Εικόνα 61: Πόσο κατανόησαν την κάθε διαδικασία και το αποτέλεσµα της µε βάση τη σχηµατική αναπαράσταση της Εικόνας 60...73 Εικόνα 62: Αποτελεσµατικότητα του προτυποποιηµένου υλικού ως προς τη σύνθεση νέων ενοτήτων και την επαναχρησιµοποίηση τους...74 Εικόνα 63: Ευκολία εύρεσης προτυποποιηµένου υλικού µέσω της διαδικασίας αναζήτησης προτυποποιηµένου υλικού στην πλατφόρµα...74 Εικόνα 64: Η καρτέλα Ιδιότητες...79 Εικόνα 65: Το πλαίσιο περιλήψεων...80 Εικόνα 66: Τα εκπαιδευτικά εργαλεία (idevices)...83 Εικόνα 67: Ο συντάκτης εκπαιδευτικών εργαλείων...84 Εικόνα 68: Η γραµµή µενού του exe...86 Εικόνα 69: Πλαίσιο περίληψης και κόµβοι τίτλων...87 6

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Πίνακας µε τα πρότυπα που έχουν υλοποιηθεί και υποστηρίζονται από κάποια πλατφόρµα...31 Πίνακας 2: Συνοπτική περιγραφή του οδηγού ανάπτυξης προτυποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού...50 Πίνακας 3: Περιγραφή των 15 στοιχείων µεταδεδοµένων του Dublin Core...53 Πίνακας 4: Σύνοψη των απαντήσεων στις ερωτήσεις 10 και 11, τι άρεσε και τι δεν άρεσε στον exe editor...70 Πίνακας 5: Περιγραφή των εκπαιδευτικών εργαλείων (idevices)...81 Πίνακας 6: Περιγραφή του τυποποιηµένου συνόλου ελέγχων...87 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Την τελευταία δεκαετία έχει παρατηρηθεί µια αλµατώδης ανάπτυξη των δικτύων και των τηλεπικοινωνιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα την εκµηδένιση των αποστάσεων και την προσφορά καινούργιων τρόπων επικοινωνίας, όπως ο Παγκόσµιος Ιστός όπου έχει διασυνδέσει περισσότερες από 193 χώρες και αποτελεί µία ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών. Η χωρητικότητα των γραµµών διασύνδεσης έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια δηµιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη καινούριων τεχνολογιών. Είναι προφανές ότι οι δυνατότητες αυτές δεν θα άφηναν ασυγκίνητο το χώρο της εκπαίδευσης. Οι νέες τεχνολογίες µπορούν να αποτελέσουν ένα ισχυρό εργαλείο για την ενδυνάµωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και να δώσουν µία άλλη διάσταση στη µάθηση. Ταυτόχρονα όµως τα αποτελέσµατα, µέχρι τώρα, από την ανάπτυξη µαθησιακών συστηµάτων και πόρων µε χρήση των νέων αυτών τεχνολογιών, είναι µάλλον απογοητευτικά. Αν και υπάρχει η προσδοκία από πολλούς ότι οι νέες τεχνολογίες θα είναι ένα µέσο άµβλυνσης των προβληµάτων που αντιµετωπίζει ο χώρος της εκπαίδευσης, η εισαγωγή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν έχει ακόµα αποδειχθεί αποτελεσµατική (Mayes 2002, Selwyn et al. 2004). Η αξιοποίηση του δυναµικού αυτών των τεχνολογιών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η διεξοδική µελέτη και ανάπτυξη συγκεκριµένων µοντέλων και µεθοδολογιών χρήσης των νέων τεχνολογιών καθώς και η προτυποποίηση των µαθησιακών τεχνολογιών αποτελούν σηµαντικό παράγοντα για τη λύση του προβλήµατος (Barron 2000). Η έλλειψη καθιερωµένων προσεγγίσεων τόσο για την αρχιτεκτονική των Συστηµάτων Μαθησιακής Τεχνολογίας (ΣΜΤ) όσο και για τη δηµιουργία, περιγραφή και διανοµή µαθησιακών πόρων θέτει εµπόδια στην αποδοτική και αποτελεσµατική αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση και την κατάρτιση (S3 Working Group 2003). Η δηµιουργία ευρέως υιοθετηµένων, ανοικτών και πιστοποιηµένων προτύπων κρίνεται αναγκαία για την εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας και της επαναχρησιµοποίησης των πόρων και των εργαλείων, στο χώρο των Μαθησιακών Τεχνολογιών. Η ανάπτυξη µαθησιακών προτύπων αποκτά τεράστια σηµασία ώστε οι συµµετέχοντες στην εκπαιδευτική διαδικασία να µπορούν να δηµιουργούν, να διαχειρίζονται, να διαθέτουν και να καταναλώνουν µαθησιακό περιεχόµενο µε συνεπή τρόπο. Η παρούσα διπλωµατική εργασία σαν στόχο έχει να παρουσιάσει µια επισκόπηση της τρέχουσας κατάστασης σχετικά µε τους οργανισµούς και τα πρότυπα που έχουν αναπτυχθεί και εντάσσονται στην κατηγορία των εκπαιδευτικών προτύπων. Επίσης, παρουσιάζει τα εργαλεία που είναι σήµερα διαθέσιµα για την ανάπτυξη προτυποποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού και τα συστήµατα διαχείρισης µάθησης και µαθησιακού περιεχοµένου που υποστηρίζουν την χρήση τέτοιων προτύπων. Επιπλέον, παρουσιάζει τους προβληµατισµούς που δηµιουργούνται σήµερα σχετικά µε την υιοθέτηση των προτύπων και προτείνει κάποιες καλές πρακτικές για την δηµιουργία προτυποποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού. Ακόµη, προτείνει έναν οδηγό ανάπτυξης προτυποποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού και τέλος, µέσω µιας δραστηριότητας ανάπτυξης τέτοιου υλικού από µεταπτυχιακούς φοιτητές του τµήµατος Πληροφορικής, παρουσιάζει τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης αυτού του οδηγού. Πιο συγκεκριµένα, στο κεφάλαιο 1 εξετάζουµε τα είδη των προτύπων, την διαδικασία ανάπτυξης τους και τις βασικές τους ιδιότητες. Κατόπιν, στα κεφάλαια 2 και 3 παρουσιάζουµε µια επισκόπηση της τρέχουσας κατάστασης σχετικά µε τους οργανισµούς και τα πρότυπα που έχουν αναπτυχθεί και εντάσσονται στην κατηγορία των εκπαιδευτικών προτύπων. Στο κεφάλαιο 4 αναφέρουµε τα πρότυπα που υιοθετήσαµε στα πλαίσια της παρούσας διπλωµατικής εργασίας. Στο κεφάλαια 5 εξετάσαµε κάποιους από τους διαθέσιµους συντάκτες για την ανάπτυξη προτυποποιηµένου υλικού και στο κεφάλαιο 6 τα συστήµατα διαχείρισης µάθησης και µαθησιακού περιεχοµένου που υποστηρίζουν την χρήση τέτοιων προτύπων. Στο επόµενο κεφάλαιο παρουσιάζουµε ορισµένους προβληµατισµούς σχετικά µε την υιοθέτηση των προτύπων και προτείνουµε κάποιες καλές πρακτικές για την δηµιουργία 8

προτυποποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού. Στη συνέχεια, στο κεφάλαιο 8 παρουσιάζουµε τον οδηγό ανάπτυξης προτυποποιηµένου εκπαιδευτικού υλικού που δηµιουργήσαµε, ενώ στο κεφάλαιο 9 γίνεται αναφορά στην παρουσίαση του οδηγού στους µεταπτυχιακούς φοιτητές του Τµήµατος Πληροφορικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήµιου Θεσσαλονίκης και στη δραστηριότητα δηµιουργίας SCORM υλικού που υλοποίησαν οι φοιτητές. Τέλος, στο κεφάλαιο 10 καταγράφονται τα αποτελέσµατα από την αξιολόγηση της δραστηριότητας. 9

1. ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ 1.1. Ορισµός Πρότυπα είναι έγγραφες προδιαγραφές (specifications) ή οδηγίες (guidelines) οι οποίες ακολουθούνται από µεγάλο αριθµό ανθρώπων σε ένα συγκεκριµένο πεδίο (N. Tsapatsoulis). Με τον ανωτέρω ορισµό πολλά από τα αυτοαποκαλούµενα πρότυπα µαθησιακής τεχνολογίας είναι απλά προδιαγραφές που στοχεύουν να γίνουν πρότυπα. Για να γίνει µια προδιαγραφή πρότυπο πρέπει να γίνει αποδεκτή και να λάβει πιστοποίηση µέσω µιας διαδικασίας πιστοποίησης όπου περιγράφεται πιο κάτω (παρ. 1.3. Ανάπτυξη προτύπων). 1.2. Είδη προτύπων Υπάρχουν τρία είδη προτύπων: Πιστοποιηµένα (de jure): Είναι πρότυπα βασισµένα σε έγγραφους κανόνες, κυβερνητικούς κανονισµούς ή ρυθµίσεις ή µη διφορούµενες προδιαγραφές οι οποίες έχουν εκδοθεί από επαγγελµατικούς οργανισµούς επιµελητήρια (π.χ. ISO 9000, SSL). Για την δηµιουργία «πιστοποιηµένων» προτύπων απαιτείται η ύπαρξη οργανισµών και διαδικασιών πιστοποίησης. Παραδείγµατα: το πρότυπο SCORM που αναπτύχθηκε από τον οργανισµό ADL και το Learning Object Metadata της IEEE LTSC. Εκ των πραγµάτων (de facto): Είναι υιοθετηµένα από µεγάλο αριθµό ανθρώπων. Για τη δηµιουργία «εκ των πραγµάτων» προτύπων δεν απαιτείται οργανισµός πιστοποίησης. Παραδείγµατα: Microsoft Word για επεξεργαστές κειµένου και το Adobe Acrobat για ανάγνωση PDF αρχείων Εσωτερικά: Είναι κανόνες προτεινόµενοι και ακολουθούµενοι από συγκεκριµένες οµάδες. Η ιδανική κατάσταση είναι όταν ένα πιστοποιηµένο πρότυπο είναι ταυτόχρονα και εκ των πραγµάτων (πχ. HTTP). 1.3. Ανάπτυξη προτύπων Οι προδιαγραφές µε την πάροδο του χρόνου εξελίσσονται και γίνονται πρότυπα. Επίσης περνούν από διάφορες φάσεις ανάπτυξης προτού γίνουν ευρέως αποδεκτά ή γίνουν de facto. Αν και δεν υπάρχει κάποια απόλυτη διαδικασία για τη δηµιουργία de jure προτύπων, πιο κάτω περιγράφεται ένα γενικό και ιδιαίτερα επαναληπτικό µοντέλο (Εικόνα 1) όπου αποτελείται από τα ακόλουθα στάδια: 1. ηµιουργία Προδιαγραφών Στο πρώτο στάδιο της διαδικασίας, οι οργανισµοί εργάζονται µε σκοπό την ανάπτυξη αρχικών προδιαγραφών, οι οποίες στηρίζονται στις απαιτήσεις των χρηστών αλλά και στις εκάστοτε τάσεις της τεχνολογίας (Sonwalkar 2005). Παραδείγµατα: AICC, IMS, και ARIADNE (Ευρώπη). 2. ιόρθωση και Επικύρωση προδιαγραφών Στο δεύτερο στάδιο, οι οργανισµοί αναπτύσσουν νέα προϊόντα που ενσωµατώνουν τις προδιαγραφές του πρώτου σταδίου, δηµιουργούν δηλαδή πειραµατικά προγράµµατα µε σκοπό να εξετάσουν την αποτελεσµατικότητα και τη δυνατότητα χρησιµοποίησης των προδιαγραφών. Παραδείγµατα: ADL SCORM plug-fests ή co-labs. 3. ηµιουργία προτύπων µε βάση τις προδιαγραφές Στο τελικό αυτό στάδιο, οι προδιαγραφές οι οποίες έχουν γίνει αποδεκτές και έχουν δοκιµαστεί επιτυχώς, υιοθετούνται από επίσηµα πρότυπα µε σκοπό την τελική επεξεργασία τους, την 10

σταθεροποίηση των ανταγωνιστικών προσπαθειών, την παροχή διευκρινίσεων σχετικά µε τις διάφορες απαιτήσεις προσαρµογής τους, και την τελική πιστοποίησή τους. Είναι σηµαντικό να γίνει σαφής διάκριση µεταξύ µιας προδιαγραφής, η οποία είναι µια αναπτυσσόµενη διεργασία, και ενός αναγνωρισµένου προτύπου, το οποίο είναι βασισµένο στις πραγµατικές εφαρµογές και εµπειρία, και παρέχει πολύ σαφή κριτήρια για την εφαρµογή και την προσαρµογή του (Sonwalkar 2005). Παραδείγµατα: IEEE Learning Technology Standards Committee (LTSC) (http://ltsc.ieee.org/); ISO/IEC JTC1/SC36 (Joint Technical Committee 1 / Sub-Committee #36) (http://jtc1sc36.org/); CEN/ISSS/LT-WS Learning Technology Work Shop (http://www.cenorm.be/isss/workshop/lt). Εικόνα 1 Ανάπτυξη προτύπων 1.4. Ιδιότητες προτύπων Η ανάπτυξη διεθνών προτύπων στο χώρο των Μαθησιακών Τεχνολογιών συµβάλλουν σηµαντικά στην εξασφάλιση έξι «ιδιοτήτων» που προστατεύουν την ηλεκτρονική µάθηση: ιαλειτουργικότητα (interoperability). Η δυνατότητα να συνδυάζονται και να συνδέονται πολλαπλές πηγές µέσα σε διάφορα συστήµατα και τα συστήµατα αυτά να επικοινωνούν και να αλληλεπιδρούν. Επαναχρησιµοποίηση (re-usability). Τόσο το περιεχόµενο όσο και ο κώδικας µπορούν να επαναχρησιµοποιηθούν εύκολα και γρήγορα, σε διαφορετικό πλαίσιο από αυτό για το οποίο σχεδιάστηκαν. ιαχειρισιµότητα (manageability). Τα συστήµατα µπορούν να εντοπίσουν την κατάλληλη πληροφορία σχετικά µε τον εκπαιδευόµενο και το υλικό. Στη συνέχεια εξασφαλίζεται η προσβασιµότητα (accessibility) κατά την οποία ο εκπαιδευόµενος µπορεί να έχει πρόσβαση στο κατάλληλο υλικό, την κατάλληλη στιγµή και µέσω της κατάλληλης συσκευής. ιάρκεια (durability). υνατότητα µετάβασης µέσω τεχνολογικών αλλαγών (λειτουργικά συστήµατα και περιβάλλοντα λογισµικού). Οι χρήστες δεν είναι «παγιδευµένοι» από συγκεκριµένους παραγωγούς µαθησιακής τεχνολογίας. Επεκτασιµότητα (scalability). Η λειτουργικότητα των µαθησιακών τεχνολογιών µπορεί να επεκταθεί για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς διαφορετικών ανθρώπων και οργανισµών. Οικονοµικότητα (affordability). ιασφαλίζεται ότι οι επενδύσεις στη µαθησιακή τεχνολογία είναι αποτελεσµατικές και ανταποδοτικές του ρίσκου που έχουν (S3 Working Group 2003). 11

2. ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΠΡΟΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ Το 1999 ο φορέας προτυποποίησης ISO/IEC JTC1 ίδρυσε την υποεπιτροπή SC36 (http://www.jtc1sc36.org/) για την αντιµετώπιση των αναγκών προτυποποίησης στο χώρο των µαθησιακών τεχνολογιών. Σκοπός της επιτροπής αυτής είναι «η προτυποποίηση στο χώρο των τεχνολογιών της πληροφορικής για τη µάθηση, την εκπαίδευση και την κατάρτιση µε σκοπό την υποστήριξη ατόµων, οµάδων και οργανισµών και την επίτευξη διαλειτουργικότητας και επαναχρησιµοποίησης των πόρων και των εργαλείων». ικαίωµα µέλους στον φορέα αυτό έχουν οι εθνικοί φορείς προτυποποίησης. Η SC36 συνεργάζεται στενά µε αρκετούς οργανισµούς ανάπτυξης προδιαγραφών που αναπτύσσουν δράση τόσο στον αµερικάνικο όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο. 2.1. ΙΕΕΕ LTSC (Learning Technology Standards Committee) Η επιτροπή IEEE Learning Technology Standards (http://ieeeltsc.org/) παράγει αναγνωρισµένα και ανοικτά πρότυπα, καθώς και οδηγούς ως αποτέλεσµα των προγραµµάτων που εγκρίνονται από την IEEE Standards Association. Η LTSC έχει περίπου 20 υπο-επιτροπές που ασχολούνται µε την ανάπτυξη προδιαγραφών προτυποποίησης στο χώρο της µαθησιακής τεχνολογίας. Η LTSC καταθέτει στην SC36 προδιαγραφές που έχουν φτάσει σε ένα καλό επίπεδο ωριµότητας. Πολλά από τα µέλη της LTSC συµµετέχουν και στην SC36. Η LTSC είναι ανοικτή σε όλους όσους έχουν ενδιαφέρον υλικό για την δηµιουργία προτύπων ή προδιαγραφών (Macromedia 2001). Οι ακόλουθες οµάδες εργασίας είναι µέρος των γενικών δραστηριοτήτων της επιτροπής IEEE LTSC: IEEE 1484.1 Architecture and Reference Model: Αναπτύσσει ένα πρότυπο το οποίο ορίζει µια αρχιτεκτονική υψηλού επιπέδου για ηλεκτρονικά υποστηριζόµενη µάθηση, εκπαίδευση και συστήµατα εκπαίδευσης τα οποία περιγράφουν ένα σύστηµα υψηλού επιπέδου και τα συστατικά αυτού του συστήµατος. IEEE 1484.3 Glossary: ηµιουργεί ένα γλωσσάρι το οποίο εστιάζει στους όρους που χρησιµοποιούνται στα έγγραφα της LTSC. Οι ακόλουθες οµάδες εργασίας ασχολούνται µε δραστηριότητες σχετικές µε εκπαιδευόµενους: IEEE 1484.2 Learner Model: Αναπτύσσει την προδιαγραφή Public and Private Information for Learners (PAPI Learner) η οποία περιγράφει µεταφέρσιµες εγγραφές µαθητή για την ανταλλαγή δεδοµένων, δηλαδή χρησιµοποιείται για την επικοινωνία συνεργαζόµενων συστηµάτων. IEEE 1484.13 Student Identifiers: Σχεδιάζει την προδιαγραφή για τα Προσδιοριστικά των Σπουδαστών, δηλαδή ένα σύντοµο, απλό µη-µοναδικό προσδιοριστικό για τους σπουδαστές. IEEE 1484.19 Quality System for Life-Long Learning: Αναπτύσσει µια προδιαγραφή η οποία περιγράφει ένα ποιοτικό σύστηµα για δια βίου µάθηση. Οι ακόλουθες οµάδες εργασίας ασχολούνται µε δραστηριότητες σχετικές µε το εκπαιδευτικό περιεχόµενο: IEEE 1484.10 CBT data interchange: Ασχολείται µε την ανάπτυξη προδιαγραφών για την ανταλλαγή δεδοµένων στην εκπαίδευση µέσω υπολογιστή (Computer Based Training - CBT) IEEE 1484.6 Course sequencing: Ασχολείται µε την προτυποποίηση της περιγραφής, της απαρίθµησης του περιεχοµένου, και της αλληλουχίας των µαθηµάτων σε µια σειρά µαθηµάτων. 12

IEEE 1484.17 Content packaging: Αναπτύσσει ένα πρότυπο για τη σύνθεση/διαχωρισµό του περιεχοµένου και για τον καθορισµό του τρόπου µε τον οποίο τα µαθησιακά πακέτα θα ενσωµατώνονται σε διαφορετικά ΣΜΤ. Οι ακόλουθες οµάδες εργασίας ασχολούνται µε δραστηριότητες σχετικές µε τα δεδοµένα και τα µεταδεδοµένα: IEEE 1484.12 Learning Objects Metadata: Αναπτύσσει σύνθετα πρότυπα τα οποία διευκρινίζουν τη σύνταξη και τη σηµασιολογία των µεταδεδοµένων ενός Μαθησιακού Αντικειµένου, που αποτελούν απαραίτητα χαρακτηριστικά για την περιγραφή του Μαθησιακού Αντικειµένου. IEEE 1484.9 Localization: Σχεδιάζει µια προδιαγραφή για την αναζήτηση, τον εντοπισµό και την αίτηση µαθησιακού περιεχοµένου από µια µεγάλη, κατανεµηµένη, πολύ-πολιτισµική και πολύ-γλωσσική βιβλιοθήκη. IEEE 1484.14 Semantics and Exchange Bindings: Αναπτύσσει την προδιαγραφή για τη σύνδεση της σηµασιολογίας µε τους κώδικες, τα APIs και τα πρωτόκολλα. IEEE 1484.15 Data Interchange Protocols: Αναπτύσσει µια προδιαγραφή για τη µεταφορά δεδοµένων και ελέγχου από/σε τις διαδικασίες και τις αποθήκες. Οι ακόλουθες οµάδες εργασίας ασχολούνται µε δραστηριότητες σχετικές µε τη διαχείριση των συστηµάτων και των εφαρµογών: IEEE 1484.11 Computer Managed Instruction: Αναπτύσσει ένα τυποποιηµένου σύνολο λειτουργιών CMI (Οδηγίες ιαχείριση Υπολογιστή) και ένα αντίστοιχο σύνολο λειτουργιών CBT (Computer Based Training Εκπαίδευση µέσω υπολογιστή), που επιτρέπουν στα συµπληρωµατικά µαθήµατα να συγκεντρωθούν και να χρησιµοποιηθούν σε µια ενιαία σειρά µαθηµάτων. IEEE 1484.18 Platform and Media Profiles: Σχεδιάζει µια προδιαγραφή για την ενσωµάτωση των αναφορών στις υπάρχουσες προδιαγραφές και πρότυπα. IEEE 1484.7 Tool/Agent Communication: Αναπτύσσει µια προδιαγραφή για την ανταλλαγή στοιχείων, τον έλεγχο, και τη διαλειτουργικότητα µεταξύ των ενεργών εργαλείων και των πρακτόρων σε µια µαθησιακή εµπειρία. 2.2. ADL (Advanced Distributed Learning) Ο οργανισµός ADL (http://www.adlnet.gov/) δηµιουργήθηκε από κοινή πρωτοβουλία του Λευκού Οίκου και του αµερικανικού υπουργείου αµύνης (Department of Defence-DOD). Ο ρόλος του ADL είναι να τεκµηριώνει, να επικυρώνει, να προωθεί, και να χρηµατοδοτεί τη δηµιουργία προδιαγραφών και προτύπων. Στόχος του είναι ο εκσυγχρονισµός της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και η προώθηση της συνεργασίας µεταξύ της κυβέρνησης, της βιοµηχανίας και του ακαδηµαϊκού χώρου για την ανάπτυξη µαθησιακών προτύπων (Jones 2002). Το µοντέλο SCORM (Shareable Content Object Reference Model) είναι η περισσότερο ευρέως γνωστή πρωτοβουλία του οργανισµού ADL. Το SCORM αποτελεί ένα ενοποιηµένο σύνολο κεντρικών προδιαγραφών και προτύπων για την ηλεκτρονική µάθηση, το περιεχόµενο, τεχνολογίες και υπηρεσίες. Είναι ένα πρότυπο αναφοράς µε σκοπό την επίτευξη επαναχρησιµοποίησης και διαλειτουργικότητας του µαθησιακού περιεχοµένου (Jones 2002). 2.3. CEN/ISSS/WS/LT (Learning Technology Workshop) Η επιτροπή CEN (Comite Europeen de Normalisation, http://www.cen.eu/) δηµιουργεί αναγνωρισµένα πρότυπα στον χώρο της Ευρώπης. Η οµάδα ISSS (Information Society Standardization System) παρέχει στη βιοµηχανία υπηρεσίες τυποποίησης µε σκοπό την προώθηση µιας ευρωπαϊκής κοινωνίας των πληροφοριών. Οι δυο αυτοί οργανισµοί έχουν δηµιουργήσει µαζί µια οµάδα εργασίας που ασχολείται µε τις µαθησιακές τεχνολογίες την οµάδα WSLT. H WSLT ασχολείται µε θέµατα όπως η διεθνοποίηση των µεταδεδοµένων 13

µαθησιακών αντικειµένων (LOM), η τυποποίηση πνευµατικών δικαιωµάτων που αφορούν το χώρο της εκπαίδευσης, η δηµιουργία προτύπων που αφορούν την εξασφάλιση ποιότητας, η ανάπτυξη της γλώσσας εκπαιδευτικής µοντελοποίησης (Educational modeling language-eml) και η δηµιουργία µιας αποθήκης των ταξινοµιών (τυποποιηµένοι κώδικες) για µάθηση. Η CEN/ISSS/WSLT συνεργάζεται µε όλους τους σηµαντικούς οργανισµούς, συµπεριλαµβανοµένου του JTC 1/SC36 µε σκοπό την εναρµόνιση των αποτελεσµάτων (Babu 2001). 2.4. AICC (Aviation Industry CBT Committee) Η επιτροπή Aviation Industry CBT (http://www.aicc.org/) συστάθηκε το 1988 για να τυποποιήσει προϊόντα κατάρτισης για τη βιοµηχανία της αεροπορίας. Η επιτροπή αυτή δηµιουργεί οδηγίες και συστάσεις (προδιαγραφές) για χρήση από τα µέλη του. Οι οδηγίες περιλαµβάνουν και αρκετούς τοµείς που είναι κάπως έξω από τον αρχικό σκοπό ίδρυσης της επιτροπής όπως είναι π.χ. η δηµιουργία της σουίτας AICC/CMI Test Suite, η οποία έχει υιοθετηθεί από ολόκληρη την βιοµηχανία της ηλεκτρονικής µάθησης και αποτελεί την βάση για το µοντέλο SCORM (Sharable Content Object Reference Model). Εκτός από τη δηµιουργία προδιαγραφών, η AICC έχει καθιερώσει και το µόνο εν λειτουργία πρόγραµµα πιστοποίησης προτύπων για e-learning. Πολλοί από τους συµµετέχοντες στον AICC συµµετέχουν επίσης σε εθνικούς φορείς, στην IEEE LTSC και τον IMS. 2.5. ARIADNE (Alliance of Remote Instructional Authoring and Distribution Networks for Europe) Το ARIADNE (http://www.ariadne-eu.org/) πρόκειται για ένα ευρωπαϊκό ίδρυµα που αναπτύσσει εννοιολογικά πλαίσια και εργαλεία για εξ αποστάσεως διδασκαλία και µάθηση µε χρήση των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών και µε ιδιαίτερη έµφαση στο διαµοιρασµό και την επαναχρησιµοποίηση ηλεκτρονικού µαθησιακού υλικού. Το ίδρυµα συµµετέχει σε διεθνείς δραστηριότητες προτυποποίησης, µε έµφαση στα µεταδεδοµένα (metadata), και έχει αναπτύξει αξιοσηµείωτη λειτουργική υποδοµή. Επιπλέον, διατηρεί στενή συνεργασία µε την οµάδα εργασίας Learning Object Metadata της IEEE LTSC. 2.6. IMS Global Learning Consortium Ο οργανισµός IMS (http://imsglobal.org/) ιδρύθηκε στις Ηνωµένες Πολιτείες το 1997 µε συµµετέχοντες τόσο από τον ακαδηµαϊκό όσο και από τον επιχειρηµατικό χώρο που αναπτύσσει προδιαγραφές µε βάση τις ανάγκες που προσδιορίζονται από τα µέλη του. Σύντοµα διεύρυνε την εµβέλεια δραστηριότητάς του σε διεθνές επίπεδο και αυτή τη στιγµή πάνω από 200 µέλη του δικτύου ανάπτυξης επιθεωρούν και χρησιµοποιούν τις προδιαγραφές που αναπτύσσει. Οι προδιαγραφές αυτές στοχεύουν στην επίτευξη διαλειτουργικότητας των συστηµάτων που υποστηρίζουν την ηλεκτρονική µάθηση, εκπαίδευση και κατάρτιση. Πολλοί από τους συµµετέχοντες στον IMS συµµετέχουν επίσης σε εθνικούς φορείς, την IEEE LTSC (Learning Technology Standards Committee), τον AICC (Aviation Industry CBT Committee) κ.α. (Blazik & Klobucar 2005). 2.7. PROMETEUS (PROmoting Multimedia Access to Education and Training in EUropean Society) Το PROMETEUS (http://www.prometeus.org/) πρόκειται για µια πρωτοβουλία που θεσπίστηκε τον Μάρτιο του 1999 µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη συζήτηση θεµάτων κοινού ενδιαφέροντος σε σχέση µε την ανάπτυξη των υπηρεσιών εκπαίδευσης και κατάρτισης, βάσει των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, καθώς και θεµάτων που αφορούν την πολυµεσική πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση στην Ευρώπη. Το PROMETEUS είναι ένα ειδικό φόρουµ όπου προωθεί την πρόσβαση στη γνώση, την εκπαίδευση και την κατάρτιση για όλους τους ευρωπαίους πολίτες, 14

ανεξάρτητα από την ηλικία, την κατάσταση εργασίας, την γεωγραφική ή κοινωνική τους θέση. Επιπλέον, διατηρεί στενή συνεργασία µε το πρόσφατα διαµορφωµένο εργαστήριο τεχνολογιών εκπαιδευτικών προτύπων του CEN/ISSS. 2.8. DCMI (Dublin Core Metadata Initiative) Η οµάδα εργασίας DC-Education ιδρύθηκε το 1999 µε σκοπό την περιγραφή των εκπαιδευτικών πόρων για την επίτευξη διαλειτουργικότητας στο πλαίσιο του DCMI (http://dublincore.org/). Σκοπός του Dublin Core είναι να αναπτύξει ένα ελάχιστο σύνολο περιγραφικών στοιχείων ψηφιακών αντικειµένων που να διευκολύνουν τις µηχανές αναζήτησης για την καλύτερη δυνατή οργάνωση των καταλόγων τους καθώς και την αποτελεσµατικότερη εξυπηρέτηση των αναζητήσεων των χρηστών στο ιαδίκτυο και αλλού, µε έναν τρόπο παρόµοιο µε έναν κατάλογο βιβλιοθήκης. H επιτροπή SC36 συνεργάζεται µε τον φορέα αυτό. 2.9. SIF (Schools Interoperability Framework) Η ένωση SIF (http://www.sifinfo.org/) είναι µια µη κερδοσκοπική οργάνωση τα µέλη της οποίας περιλαµβάνουν πάνω από 300 προµηθευτές λογισµικού, σχολικές περιοχές, υπουργεία παιδείας και άλλες οργανώσεις που σχετίζονται µε τις πρωτοβάθµιες και δευτεροβάθµιες αγορές (pk-12). Αυτές οι οργανώσεις έχουν ενωθεί για να δηµιουργήσουν ένα σύνολο κανόνων και ορισµών που επιτρέπουν στα προγράµµατα λογισµικού διαφορετικών επιχειρήσεων να διαµοιραστούν πληροφορίες. Αυτό το σύνολο της ανεξάρτητης πλατφόρµας, του ουδέτερου προµηθευτή κανόνων και ορισµών καλείται προδιαγραφή SIF. Η προδιαγραφή SIF είχε αρχίσει από τη Microsoft και µεταφέρθηκε στην ένωση SIF, ως τµήµα µιας προσπάθειας για την εξασφάλιση µιας ανοικτής αρχιτεκτονικής και µιας ευρείας αποδοχής στην βιοµηχανία. Επιτρέπει στα προγράµµατα ενός σχολείου ή µιας περιοχής να διαµοιράζονται στοιχεία χωρίς οποιοδήποτε πρόσθετο προγραµµατισµό και χωρίς την απαίτηση κάθε προµηθευτής να γνωρίζει και να υποστηρίζει τις περίπλοκες εφαρµογές των άλλων προµηθευτών. Ο στόχος της ένωσης SIF είναι να επιτρέψει στους διευθυντές, τους δασκάλους και το άλλο σχολικό προσωπικό να έχουν πρόσβαση στα περισσότερο τρέχοντα και ακριβή διαθέσιµα στοιχεία. Το SIF είναι σηµαντικό για τις Κ-12 οργανώσεις και προµηθευτές. Επίσης συνεργάζεται µε τον οργανισµό IMS και άλλες οµάδες ηλεκτρονικής µάθησης. 15

Εικόνα 2 Οι βασικοί οργανισµοί που εµπλέκονται στη διαδικασία δηµιουργίας προτύπων και η αλληλεπίδραση µεταξύ τους 16

3. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Είναι προφανές ότι η δηµιουργία ευρέως υιοθετηµένων, ανοικτών και πιστοποιηµένων προτύπων αποτελεί θεµελιώδη απαίτηση. Η ανάπτυξη µαθησιακών προτύπων αποκτά τεράστια σηµασία ώστε οι συµµετέχοντες στην εκπαιδευτική διαδικασία να µπορούν να δηµιουργούν, να διαχειρίζονται, να διαθέτουν και να καταναλώνουν µαθησιακό περιεχόµενο µε έναν κοινό τρόπο. Σε ένα ιδανικό µοντέλο θα έπρεπε όλοι οι οργανισµοί µε δραστηριότητες ηλεκτρονικής µάθησης να ενστερνίζονταν ένα σύνολο από πρότυπα για τη δηµιουργία και τη διαχείριση µαθησιακού περιεχοµένου, καθιστώντας έτσι εφικτή την ενεργή ανταλλαγή επαναχρησιµοποιούµενων µαθησιακών αντικειµένων στις ανοικτές αγορές (Sonwalkar 2005, Hanisch & Straber 2003). Στην πράξη τα πράγµατα διαφέρουν αρκετά από αυτό το ιδανικό µοντέλο. Είναι θετικό ότι τα τελευταία χρόνια έχει επιχειρηθεί και σε µεγάλο βαθµό επιτευχθεί η διασύνδεση µεταξύ των οργανισµών ανάπτυξης προδιαγραφών και προτύπων µαθησιακής τεχνολογίας (Robson & Collier 2000) (Εικόνα 2). Οι προκλήσεις που αντιµετωπίζονται στην υλοποίηση προτύπων για την βιοµηχανία της ηλεκτρονικής µάθησης περιλαµβάνουν: Τεχνικά πρότυπα για την επίτευξη ανεξαρτησίας Συστήµατος ιαχείρισης Μάθησης (LMS) Ένα σύστηµα κατηγοριοποίησης για την ταξινόµηση του περιεχοµένου σε εύκολα προσπελάσιµες, συσχετιζόµενες θεµατικές περιοχές Ένα σύστηµα κατηγοριοποίησης για παιδαγωγικές προσεγγίσεις Πρότυπα για τη διαχείριση και την παροχή µαθησιακού υλικού Πρότυπα για τον έλεγχο και την παρακολούθηση της πορείας του µαθητή Πρότυπα για τα προφίλ των µαθητών Συστήµατα εντοπισµού µαθητών σε σχέση µε τις ανάγκες τους για µαθησιακό υλικό Συστήµατα για την προστασία των δικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας των παροχέων περιεχοµένου Σε σχέση µε την κάλυψη των παραπάνω θεµάτων έχουν αναπτυχθεί οι παρακάτω προδιαγραφές και πρότυπα: Μεταδεδοµένα (Metadata) για τον χαρακτηρισµό του περιεχοµένου Συστήµατα Πακετοποίησης και ιαχείρισης Περιεχοµένου (Content Packaging and Management Systems) για τη σύνθεση/διαχωρισµό του περιεχοµένου και για τον καθορισµό του πως τα µαθησιακά πακέτα µπορούν να ενσωµατώνονται σε διαφορετικά ΣΜΤ ιαλειτουργικότητα Ερωτήσεων και Τεστ (Question and Test Interoperability) για τον καθορισµό του πως οι µονάδες αποτίµησης και ελέγχου µπορούν αν λειτουργούν σε διαφορετικά ΣΜΤ Συστήµατα ιαχείρισης Προφίλ (Profiling Systems) για τον ορισµό δεδοµένων µαθητή, επίδοσης και προόδου, καθώς και την προδιαγραφή ανταλλαγής αυτών των δεδοµένων Επιχειρησιακά Συστήµατα (Enterprise Systems) για την προδιαγραφή διαπροσωπείας των ΣΜΤ µε άλλα επιχειρησιακά πληροφοριακά συστήµατα 17

ιαχείριση Ψηφιακών ικαιωµάτων (Digital Rights Management) για την προστασία των δικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας των παροχέων περιεχοµένου. 3.1. Μεταδοµένα Για τη διευκόλυνση των λειτουργιών αναζήτησης και χρήσης ηλεκτρονικών µαθησιακών πόρων µπορούν να χρησιµοποιηθούν περιγραφικές ετικέτες. Οι ετικέτες αυτές αποτελούν «δεδοµένα για τα δεδοµένα» και καλούνται µεταδεδοµένα. Η αναζήτηση µε τη χρήση µεταδεδοµένων γλιτώνει τον χρήστη από περίπλοκες και χρονοβόρες χειροκίνητες διαδικασίες φιλτραρίσµατος πληροφοριών. Σαν γενικά παραδείγµατα µεταδεδοµένων θα µπορούσαν να αναφερθούν: η ετικέτα µιας κονσέρβας η οποία περιγράφει τα υλικά, το βάρος, το κόστος κλπ. ο κατάλογος µε τις πληροφορίες για τα βιβλία σε µια δηµόσια βιβλιοθήκη ο οποίος περιέχει πληροφορίες για τον τίτλο, το συγγραφέα, την ηµεροµηνία έκδοσης κλπ. Μια προδιαγραφή µεταδεδοµένων συνδέεται µε έναν µαθησιακό πόρο, προσφέροντας µια δοµή καθορισµένων στοιχείων που περιγράφουν ή καταλογοποιούν τον µαθησιακό πόρο, όπως επίσης και τις απαιτήσεις σχετικά µε το πώς τα στοιχεία αυτά πρέπει να χρησιµοποιούνται και να αναπαρίστανται (Εικόνα 3). Αυτό κάνει την διαδικασία αναζήτησης και χρήσης ενός πόρου πιο αποδοτική: «Η ένωση των τυποποιηµένων περιγραφικών µεταδεδοµένων µε τους πόρους έχει ουσιαστικά τη δυνατότητα να βελτιώσει τις ικανότητες ανακάλυψης τους διευκολύνοντας τις αναζητήσεις (π.χ. συντάκτης, τίτλος), που επιτρέπουν την εύρεση και την πρόσβαση στο περιεχόµενο του ίδιου του πόρου» (Weibel & Lagoze, 1997). Εικόνα 3 Σχηµατική αναπαράσταση µεταδεδοµένων Τα µεταδεδοµένα διευκολύνουν την αυτόµατη «συναρµολόγηση» µαθησιακών αντικειµένων. Τα µεταδεδοµένα αποτελούν την «πληροφορία για µια πληροφορία»: το σύνολο της πληροφορίας που απαιτείται τόσο από εµάς όσο και από τα τεχνολογικά συστήµατα για τον εντοπισµό, το φιλτράρισµα, την επιλογή και το συνδυασµό της επιθυµητής πληροφορίας. Η σπουδαιότητα τους είναι µεγάλη και γι' αυτό το λόγο έχουν αναπτυχθεί πολλά πρότυπα µεταδεδοµένων για συγκεκριµένα είδη πηγών. Για την περιγραφή αντικειµένων και πηγών υπάρχουν διάφορες κατηγορίες µεταδεδοµένων, ανάλογα µε το τι ακριβώς περιγράφουν και το σκοπό που εξυπηρετούν. Αυτές που συναντάµε κατά κύριο λόγο (Gilliland Swetland, 2000) είναι: 1. περιγραφικά µεταδεδοµένα (descriptive metadata), που περιγράφουν την πηγή της πληροφορίας, µε τι ασχολείται κ.α. 18

2. τεχνικά µεταδεδοµένα (technical metadata), που πληροφορούν για το πως λειτουργεί το σύστηµα και ποια η συµπεριφορά των µεταδεδοµένων 3. µεταδεδοµένα διατήρησης (preservation metadata), είναι τα στοιχεία για τη διατήρηση και διαφύλαξη του περιγραφόµενου αντικειµένου 4. πληροφορίες για την χρήση της συλλογής (usage) 5. µεταδεδοµένα διαχείρισης (administrative metadata), που δίνουν πληροφορίες για τη διαχείριση του αντικειµένου. 6. τα µεταδεδοµένα που εξετάζουν θέµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας (Rights metadata) και άλλες κατηγορίες. Κάποιες από τις προδιαγραφές µεταδεδοµένων που έχουν αναπτυχθεί είναι οι εξής: IMS Learning Resource Metadata (http://www.imsproject.org/metadata/index.cfm), Dublin Core Metadata Initiative (http://dublincore.org/ για εφαρµογές βιβλιοθήκης), SCORM (Shareable Courseware Object Reference Model http://www.adlnet.org/index.cfm). Το 1998 οι οµάδες IMS και ARIADΝE υπέβαλλαν µια κοινή πρόταση για προδιαγραφή στην ΙΕΕΕ, η οποία απετέλεσε τη βάση για τη διαµόρφωση του σχεδίου προτύπου ΙΕΕΕ Learning Objects Metadata (LOM http://ltsc.ieee.org/wg12/index.html), το οποίο πρόσφατα εξελίχθηκε σε πρότυπο και µάλιστα αποτελεί το πρώτο πρότυπο µαθησιακής τεχνολογίας. Ένα τέτοιο πρότυπο περιγράφει τη δοµή του µαθησιακού αντικειµένου και πρέπει να εφαρµοστεί κατά τη δηµιουργία του πόρου. Εάν κάποιος θελήσει να επαναχρησιµοποιήσει ένα µαθησιακό αντικείµενο πρέπει αρχικά να το εντοπίσει (ανακάλυψη πόρων). Κατά συνέπεια, το ίδιο πρότυπο µεταδεδοµένων χρησιµοποιείται τόσο όταν δηµιουργείται το αντικείµενο, όσο και όταν εκτελείται µια αναζήτηση για τον εντοπισµό των κατάλληλων πόρων. Έπειτα, τα µεταδεδοµένα πρέπει να παρέχουν στη νέα ρύθµιση πληροφορίες που να υποστηρίζουν την επαναχρησιµοποίηση του µαθησιακού αντικειµένου. Το LOM ορίζει τα στοιχεί µεταδεδοµένων που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την περιγραφή µαθησιακών πόρων. Η προδιαγραφή περιλαµβάνει τα ονόµατα των στοιχείων, τους ορισµούς τους, τους τύπους δεδοµένων και τα µήκη πεδίων. Επιπλέον ορίζει µια ιδεατή δοµή για τα µεταδεδοµένα (Εικόνα 4). Εικόνα 4 Απόσπασµα του µοντέλου δεδοµένων του προτύπου ΙΕΕΕ LOM 19

3.2. Συστήµατα Πακετοποίησης και ιαχείρισης Περιεχοµένου Μία άλλη κατηγορία προτύπων είναι αυτά που αφορούν στην πακετοποίηση και διαχείριση περιεχοµένου. Η πακετοποίηση περιεχοµένου συνίσταται στη συγκέντρωση δοµικών µαθησιακών µονάδων (courselets) από διάφορες πηγές. Αντίστοιχα, είναι πιθανή η αποσύνθεση µαθησιακών πακέτων στα συνιστάµενα µέρη τους, ώστε µερικά από αυτά να χρησιµοποιηθούν στη σύνθεση άλλων πακέτων (Robson & Collier 2000). Τα πρότυπα και οι προδιαγραφές για την πακετοποίηση περιεχοµένου επιτρέπουν την µεταφορά µαθησιακών πακέτων από ένα σύστηµα µάθησης σε ένα άλλο. Αυτό είναι πολύ σηµαντικό καθώς το µαθησιακό περιεχόµενο µπορεί ενδεχοµένως να δηµιουργηθεί από ένα εργαλείο, να τροποποιηθεί από ένα άλλο, να αποθηκευτεί στον αποθηκευτικό χώρο ενός συστήµατος και να παραδοθεί σε ένα άλλο σύστηµα. Τα µαθησιακά πακέτα περιλαµβάνουν µαθησιακά αντικείµενα και πληροφορίες σχετικές µε το πώς θα συναρµολογηθούν ώστε να δηµιουργηθούν µεγαλύτερες µαθησιακές µονάδες. Εικόνα 5 IMS µορφή πακεταρίσµατος περιεχοµένου Χαρακτηριστικό παράδειγµα σχετικού προτύπου είναι το ιδεατό πλαίσιο Content Framework του IMS (Εικόνα 6), το οποίο περιγράφει τα βασικά συστατικά, τη δοµή, τις λειτουργίες και τις αλληλεπιδράσεις (τόσο µε ανθρώπους όσο και µε άλλα συστήµατα) που αφορούν στη σχεδίαση συστηµάτων πακετοποίησης και διαχείρισης περιεχοµένου (Εικόνα 5), ενώ ειδικότερα για την πακετοποίηση του περιεχοµένου έχει αναπτυχθεί από τον IMS το Content Packaging Information Model (IMS 2001). 20

Εικόνα 6 IMS Content Framework Οι προδιαγραφές που έχουν αναπτυχθεί και εξετάζουν την πακετοποίηση περιεχοµένου είναι οι εξής: IMS Content Packaging (εµπορευµατοποιηµένο ως LRN από τη Microsoft) IMS Simple Sequencing Οδηγίες και συστάσεις της AICC για την διαχείριση υπολογιστών Το πρότυπο SCORM (Sharable Content Object Reference Model) του οργανισµού ADL και Η IEEE LTSC πρόσφατα έθεσε την AICC και το SCORM να σε µια διαδικασία πιστοποίησης 3.3. ιαλειτουργικότητα Ερωτήσεων και Τεστ (Question and Test Interoperability) Η αξιολόγηση και ο έλεγχος αποτελούν ένα πολύ σηµαντικό συστατικό της µαθησιακής διεργασίας. Παρόλα αυτά, στα περισσότερα από τα υπάρχοντα συστήµατα µαθησιακής τεχνολογίας όταν προκύψει ανάγκη αλλαγής της µηχανής παραγωγής και αξιολόγησης των τεστ ή θέµα αλλαγής περιβάλλοντος υλοποίησης, τα δοµικά στοιχεία αξιολόγησης (π.χ. ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών) είναι αδύνατο να επαναχρησιµοποιηθούν. Η επίτευξη διαλειτουργικότητας ανάµεσα σε συστήµατα αξιολόγησης και ελέγχου αποκτά εξέχουσα σηµασία καθώς πολλοί οργανισµοί επενδύουν πλέον στην κατανεµηµένη µάθηση (Robson & Collier 2000). Ο οργανισµός IMS έχει αναπτύξει την προδιαγραφή Question and Test Interoperability (QTI-http://www.imsproject.org/question/qtiv1p2/imsqti_asi_infov1p2.html). H προδιαγραφή αυτή ορίζει τις εξής βασικές δοµές: Assessment η βασική µονάδα ελέγχου Section µονάδα υποδοχής άλλων sections ή items που αφορούν ένα κοινό στόχο Item το βασικό µπλοκ ερωταπόκρισης στο οποίο περιέχονται οι ξεχωριστές ερωτήσεις (Εικόνα 7) 21

Εικόνα 7 Παράδειγµα ενός απλού Item Το προτεινόµενο µοντέλο καθιστά δυνατή την ανταλλαγή πολλαπλών Assessments και οποιοδήποτε συνδυασµό Assessments, Sections και Items στο πλαίσιο µιας και µοναδικής δοµής δεδοµένων. Το πληροφοριακό µοντέλο και οι βασικές δοµές παρουσιάζονται στις Εικόνες 8 και 9 αντίστοιχα. Ο κύριος σκοπός της προδιαγραφής είναι να επιτρέπει στους χρήστες την εισαγωγή και εξαγωγή ερωτήσεων (απλών και σύνθετων), ολοκληρωµένων τεστ, καθώς και να δίνει τη δυνατότητα ιδιωτικών προεκτάσεων του µοντέλου. Εικόνα 8 Πληροφοριακό Μοντέλο της προδιαγραφής IMS QTI 22

Εικόνα 9 Βασικές δοµές στην προδιαγραφή IMS QTΙ 3.4. Συστήµατα ιαχείρισης Προφίλ (Profiling Systems) Τα πρότυπα διαχείρισης προφίλ επιτρέπουν τον διαµοιρασµό πληροφοριών σχετικών µε τους εκπαιδευοµένους µεταξύ διαφορετικών συστηµάτων. Περιέχουν πληροφορίες για τον ορισµό δεδοµένων µαθητή, επίδοσης και προόδου, καθώς και την προδιαγραφή ανταλλαγής αυτών των δεδοµένων. Οι σηµαντικότερες προσπάθειες προτυποποίησης συστήµατος διαχείρισης προφίλ είναι οι πιο κάτω: Η προδιαγραφή IMS Learner Information Package (LIP) Η προδιαγραφή Personal and Private Information (PAPI), που αρχικά ήταν ένα σχέδιο της IEEE ενώ τώρα εξετάζεται από τον ISO. Τo ΙΕΕΕ LTSC Public and Private Information (PAPI) for Learners (PAPI Learner) περιγράφει µεταφέρσιµες εγγραφές µαθητή. Το PAPI Learner (Εικόνα 10) αποτελεί µια προδιαγραφή ανταλλαγής δεδοµένων, χρησιµοποιείται δηλαδή για την επικοινωνία συνεργαζόµενων συστηµάτων. Πρόσφατα στο PAPI Learner υποβλήθηκε στην οµάδα εργασίας Learner Information της υποεπιτροπής SC36 του ISO (http://learnerinfo.jtc1sc36.org/project/ papi_learner/index.html), ώστε να µελετηθεί περαιτέρω. 23

Εικόνα 10 Βασικά χαρακτηριστικά IEEE PAPI Το IMS Learner Information Package (http://www.imsproject.org/profiles/ lipinfo01.html) (Εικόνα 11) βασίζεται σε ένα µοντέλο δεδοµένων που περιγράφει τα χαρακτηριστικά ενός µαθητή τα οποία απαιτούνται για: την καταγραφή και τη διαχείριση του µαθησιακού ιστορικού, των στόχων και των επιτευγµάτων ενός µαθητή την εµπλοκή του µαθητή σε µια µαθησιακή εµπειρία τον εντοπισµό µαθησιακών ευκαιριών για το µαθητή. Η προδιαγραφή υποστηρίζει την ανταλλαγή της πληροφορίας µεταξύ συστηµάτων µαθησιακής τεχνολογίας, συστηµάτων διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, βάσεις προσόντων και δεξιοτήτων, και άλλα συστήµατα που χρησιµοποιούνται στην υποστήριξη της µαθησιακής διαδικασίας. Εικόνα 11 Βασικά χαρακτηριστικά IMS LIP 24

Εικόνα 12 Η σχέση µεταξύ του IEEE PAPI και του IMS LIP 3.5. Επιχειρησιακά Συστήµατα (Enterprise Systems) Οι προδιαγραφές τέτοιων προτύπων στοχεύουν στην επίτευξη της διαλειτουργικότητας µεταξύ διαδικτυακών συστηµάτων µαθησιακής τεχνολογίας και άλλων επιχειρησιακών συστηµάτων που χρησιµοποιούνται για την υποστήριξη των λειτουργιών ενός οργανισµού. Το IMS Enterprise Information Model (http://www.imsproject.org/enterprise/ entv1p1/imsent_infov1p1.html) ορίζει ένα σύνολο δοµών που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την ανταλλαγή δεδοµένων µεταξύ διαφορετικών συστηµάτων (Εικόνα 13). Οι δοµές αυτές παρέχουν τη βάση για προτυποποιηµένες δεσµεύσεις δεδοµένων (data bindings) που επιτρέπουν στους σχεδιαστές και κατασκευαστές λογισµικού να δηµιουργούν διαλειτουργικές διεργασίες µαθησιακής διαχείρισης για µια πληθώρα συστηµάτων που έχουν κατασκευαστεί από ανεξάρτητους παραγωγούς λογισµικού. Παραδείγµατα επιχειρησιακών εφαρµογών που υποστηρίζονται από το µοντέλο αυτό είναι: οικονοµικά συστήµατα, συστήµατα πληροφοριών µαθητή, συστήµατα διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, συστήµατα διαχείρισης βιβλιοθηκών, κ.α. 25

Εικόνα 13 Το βασικό αρχιτεκτονικό µοντέλο της προδιαγραφής IMS Enterprise. Εκτός από το IMS Enterprise Information Model, µε το αντικείµενο της διαλειτουργικότητας µεταξύ διαδικτυακών συστηµάτων µαθησιακής τεχνολογίας ασχολείται και η προδιαγραφή Learning Technologies Systems Architecture (LTSA - http://ltsc.ieee.org/doc/wg1/ieee_1484_01_d09_ltsa.doc) που έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο της IEEE LTSC. Η προδιαγραφή αυτή ορίζει µια υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονική για πληροφοριακά συστήµατα µαθησιακής τεχνολογίας και κατάρτισης που περιγράφει τη σχεδίαση και τα συστατικά αυτών των συστηµάτων (Εικόνα 14). Η LTSC: παρέχει ένα κοινό πλαίσιο κατανόησης των υπαρχόντων αλλά και των µελλοντικών συστηµάτων προωθεί τη διαλειτουργικότητα και τη µεταφερσιµότητα µέσω της αναγνώρισης των σηµαντικών διαπροσωπειών ενσωµατώνει ένα τεχνικό ορίζοντα (εφαρµοσιµότητα) τουλάχιστον 5-10 ετών, ενώ ταυτόχρονα παραµένει προσαρµόσιµη σε νέες τεχνολογίες και νέα συστήµατα µαθησιακής τεχνολογίας. Multimedia Learner Entity Behavior Delivery Learning Content Learning Resources Interaction Context L o c a t o r Locator Catalog Info Query Learning Preferences Coach Assess me nt (history/obj.) Learner Info (new) Evaluation Learner Info (current) Learner Records Εικόνα 14 Συστατικά συστήµατος βασισµένου στην LTSC 3.6. ιαχείριση Ψηφιακών δικαιωµάτων (Digital Rights Management) Με τον όρο διαχείριση ψηφιακών δικαιωµάτων αναφερόµαστε στη διεργασία καταγραφής, µετάδοσης, ερµηνείας και επιβολής ψηφιακών δικαιωµάτων. Στόχος είναι η αποτροπή της µη εξουσιοδοτηµένης χρήσης και η διαφύλαξη της ακεραιότητας της ψηφιακής πληροφορίας. Η 26

επίτευξη του στόχου αυτού απαιτεί προτυποποιηµένους τρόπους επικοινωνίας των ψηφιακών δικαιωµάτων, όπως επίσης και συστήµατα ικανά για την τήρηση των δικαιωµάτων αυτών. Η ανάγκη αυτή οδήγησε σε προσπάθειες προτυποποίησης, κυρίως στους χώρους παραγωγής πολυµέσων, ψηφιακών εκδόσεων µε στόχο την επιβολή ψηφιακών δικαιωµάτων που σχετίζονται µε εµπορικό πολυµεσικό περιεχόµενο. Η διαχείριση ψηφιακών δικαιωµάτων συχνά βασίζεται στην ασφάλεια της πληροφορίας (π.χ. σε τεχνικές κωδικοποίησης, ηλεκτρονικές υπογραφές, πρωτόκολλα ασφαλούς εξουσιοδότησης), εµπλέκει όµως και πολύπλοκα θέµατα όπως νοµικοί περιορισµοί ή µοντέλα και ευχρηστία ηλεκτρονικού εµπορίου. Σε αυτό το πλαίσιο, οι γλώσσες έκφρασης ψηφιακών δικαιωµάτων παίζουν ένα πολύ σηµαντικό ρόλο. Οι γλώσσες αυτές χρησιµοποιούνται για τον καθορισµό του συνόλου των τύπων άδειας χρήσης που παρέχονται στους χρήστες (και σε ενδιάµεσες οντότητες όπως διανοµείς και βιβλιοθήκες) και των όρων και υποχρεώσεων που πρέπει να ικανοποιούνται ώστε αυτές οι άδειες να ισχύουν. Ο οργανισµός ΙΕΕΕ LTSC εξέδωσε πρόσφατα ένα έγγραφο που παρουσιάζει µια µελέτη του παγκόσµιου σκηνικού στο χώρο των γλωσσών έκφρασης ψηφιακών δικαιωµάτων και κάνει µια σειρά συστάσεων για τις αναγκαίες δραστηριότητες προτυποποίησης που θα οδηγήσουν σε ένα πρότυπο (DREL) κατάλληλο για την περιοχή της µαθησιακής τεχνολογίας (Towards a Digital Rights Expression Language Standard for Learning Technology - http://ltsc.ieee.org/meeting/200212/doc/_toc26923824). Άλλοι οργανισµοί προτυποποίησης που εξετάζουν τη διαχείριση ψηφιακών δικαιωµάτων είναι οι πιο κάτω: ARIADNE, όπου υποστηρίζει την παροχή ψηφιακών δικαιωµάτων για την διανοµή και την επαναχρησιµοποίηση του εκπαιδευτικού περιεχοµένου. ADL, όπου στο πρότυπο SCORM εκτός από µεταδεδοµένα περιλαµβάνει και µια προδιαγραφή αλληλουχίας όπου καθοδηγεί τα συστήµατα υπό ποιους όρους µπορούν να παραδώσουν ένα µαθησιακό υλικό. Κάθε σύστηµα πρέπει να σέβεται τα ψηφιακά δικαιώµατα που συνδέονται µε το µαθησιακό υλικό που πρόκειται να παραδοθεί. CEN/ISSS, όπου αυτήν την περίοδο εστιάζει στην ανάπτυξη συγκεκριµένων εκπαιδευτικών µηχανισµών πνευµατικών δικαιωµάτων όπως το µοντέλο GNU Public License. Η οµάδα εργασίας IMS, όπου αν και δεν έχει εξετάσει άµεσα τη διαχείριση ψηφιακών δικαιωµάτων, οι συστάσεις της µιλούν για το πρόβληµα των ψηφιακών δικαιωµάτων κατά την διανοµή περιεχοµένου. Η οµάδα εργασίας για τα ψηφιακά δικαιώµατα του IMS επισηµαίνει την ανάγκη για µια ψηφιακή γλώσσα έκφρασης των δικαιωµάτων που θα επικοινωνεί µε τις παλαιότερες καθιερωµένες τεχνολογίες καθώς επίσης και µε τις νεότερες. 3.7. Εγγραφή Εκπαιδευοµένων (Learner Registration) Οι πληροφορίες εγγραφής εκπαιδευοµένων επιτρέπουν στα τµήµατα παράδοσης και διαχείρισης της µάθησης να γνωρίζουν ποια µαθησιακά στοιχεία πρέπει να είναι διαθέσιµα στους µαθητές και παρέχει πληροφορίες για τους άλλους συµµετέχοντες στο περιβάλλον παράδοσης. Υπάρχουν δύο προδιαγραφές που εξετάζουν αυτές της απαιτήσεις στην ηλεκτρονική µάθηση: Η οµάδα εργασίας IMS Enterprise έχει δηµιουργήσει την προδιαγραφή IMS TI (Tools Interoperability) για την ανταλλαγή των στοιχείων µάθησης και εγγραφής µεταξύ των µαθησιακών συστηµάτων (Εικόνα 15), και Ο οργανισµός Schools Interoperability Framework (SIF) υποστηρίζει την ανταλλαγή αυτών των στοιχείων στο περιβάλλον Κ- 12. 27