ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ A - D Επιτροπή Έκδοσης: Δημήτριος Φοίτος, Θεοφάνης Κωνσταντινίδης & Γεωργία Καμάρη Επιμέλεια κειμένων: Πέπη Μπαρέκα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΤΡΑ 2009
THE RED DATA BOOK OF RARE AND THREATENED PLANTS OF GREECE VOLUME ONE A - D Edited by Dimitrios Phitos, Theophanis Constantinidis & Georgia Kamari Assisted by Pepy Bareka HELLENIC ΒΟΤΑΝΙCAL SOCIETY PATRAS 2009
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, καθώς και η απόδοση του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της Επιτροπής Έκδοσης του βιβλίου, σύμφωνα με τον νόμο και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Εργαστήριο Βοτανικής Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 26500 ΠΑΤΡΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ & ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» Αεροπόρου Παπαναστασίου 34 11527 ΑΘΗΝΑ ΙSBN: Σελιδοποίηση-Εκτύπωση: ΚΑΤΑΓΡΑΜΜΑ - Γραφικές Τέχνες, ΑΦΟΙ ΤΕΡΖΗ Ο.Ε. 27420-29333
Dianthus arpadianus Ade & Bornm. Κινδυνεύον (ΕΝ) Caryophyllaceae Dianthus arpadianus Ade & Bornm. in Repert. Spec. Nov. Regni Veg. 36: 385 (1934). Τύπος: [Ελλάς (NAe), Νήσος Σαμοθράκη] in cacumine Phengaridis, dicto Ajos Ilias in insula Samothrake, solo trachytico, 1600 m, 5 Jul. 1933, Ade (Ολότυπος: B, πιθανότατα κατεστραμμένος). Περιγραφή: Πολυετές φυτό σε ±πυκνούς, προσκεφαλόμορφους σχηματισμούς. Φύλλα βάσεως διαστάσεων 3-10 x 0,6-1 mm, γραμμοειδή-λογχοειδή, συχνά δρεπανόμορφα, δύσκαμπτα, με ευδιάκριτη κεντρική νεύρωση στο κάτω μέρος και τραχέα περιθώρια. Βλαστοί ανερχόμενοι, ύψους 2-15 cm, σχετικά τραχείς, με 1-2 άνθη. Φύλλα βλαστού σε 1-3 ζεύγη, ανορθωμένα, το ανώτερο ζεύγος με μεμβρανώδη περιθώρια στο κατώτερο ήμισυ, κολεός μήκους συνήθως διπλάσιου έως τριπλάσιου της διαμέτρου του βλαστού. Επικάλυκας με 4-6 ελλειπτικά και βραχέως οξύληκτα τμήματα μήκους το 1/2-1/3 του μήκους του κάλυκα. Κάλυκας διαστάσεων 8-11 x 2-3 mm, λεπτυνόμενος στο κατώτερο ήμισυ, συχνά πορφυρόχρωμος, με στενά τριγωνικούς, αιχμηρούς οδόντες περίπου 2 mm. Πέταλα με όνυχα, ανώτερο τμήμα 2-4 mm, αντωοειδές, αβαθώς οδοντωτό, κιτρινωπό-ροδόχρωμο. Χρωμοσωματικός αριθμός: Άγνωστος. Περίοδος ανθοφορίας: Ιούνιος και Ιούλιος. Γεωγραφική εξάπλωση: Σπάνιο είδος, γνωστό στην Ελλάδα μόνο από την κορυφή του όρους Φεγγάρι (Σάος) της νήσου Σαμοθράκης και από χαμηλότερα υψόμετρα στην περιοχή της Μάκρης κοντά στην Αλεξανδρούπολη. Εκτός Ελλάδας είναι γνωστό από το όρος Ίδα (Kaz Dağ, ΒΔ. Τουρκία). Κατάσταση πληθυσμών: Ο Dianthus arpadianus σχηματίζει αραιούς πληθυσμούς με λιγοστά άτομα. Μέχρι τώρα μόνο δύο πληθυσμοί είναι γνωστοί από την Ελλάδα: ο ένας περιορίζεται αποκλειστικά στη Σαμοθράκη, σε πυριτικά πετρώματα και πετρώδεις περιοχές της κορυφής του όρους Φεγγάρι και ο δεύτερος απαντά σε ασβεστολιθικές λοφώδεις περιοχές της Μάκρης κοντά στην Αλεξανδρούπολη. Πιθανότατα ο συνολικός πληθυσμός του στη φύση δεν ξεπερνά τα 5.000 άτομα. Κίνδυνοι και χαρακτηρισμός κατηγορίας απειλής: Οι δύο γνωστοί πληθυσμοί του Dianthus arpadianus κινδυνεύουν, καθώς υφίστανται τις επιδράσεις της έντονης και ανεξέλεγκτης βόσκησης. Τα ανθοφόρα τμήματα των φυτών καταναλώνονται από τα ζώα, παρεμποδίζοντας τη δημιουργία σπερμάτων και την εγκατάσταση των αρτιβλάστων. Εντούτοις, πλήρης διακοπή της βόσκησης θα μετέβαλε τον αριθμό και την πυκνότητα των ξυλωδών φυτών στις περιοχές του είδους, με αποτέλεσμα μικρότερη διαθέσιμη επιφάνεια για τα φυτά. Αν και δεν σχεδιάζονται εκτεταμένα έργα στις περιοχές που απαντά ο D. arpadianus, οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η εκτεταμένη τουριστική εκμετάλλευση, τα κατασκευαστικά έργα και η διάνοιξη δρόμων, ιδιαίτερα στην περιοχή της Μάκρης κοντά στην Αλεξανδρούπολη, θα απειλούσε ή θα κατέστρεφε τα υπάρχοντα ενδιαιτήματα αυτού του φυτικού είδους. Εξαιτίας της ιδιαίτερα περιορισμένης γεωγραφικής εξάπλωσης του είδους, των μικρών και Βιότοποι: Το είδος απαντά σε βραχώδεις περιοχές. Προτιμά ηλιόλουστα, ανοιχτά ενδιαιτήματα με αραιή ξυλώδη βλάστηση και φύεται στην ίδια περιοχή με το τοπικό ενδημικό της Σαμοθράκης Drymocallis halacsyana, καθώς και με άλλα φυτά όπως τα: Prunus prostratα, Scilla bifolia, Corydalis solida subsp. incisa, Ornithogalum fimbriatum, Doronicum orientale, Arabis bryoides, Anthemis tenuiloba, Myosotis sylvatica subsp. cyanea, Viola reichenbachiana, Taraxacum sp. κ.ά. Στην περιοχή του Προφήτη Ηλία της Μάκρης (300-400 m) φύεται με άλλα κοινά είδη χαμηλών υψομέτρων. Ταξινομικά σχόλια: Ο Dianthus arpadianus μπορεί εύκολα να διακριθεί από άλλα είδη του γένους, κυρίως από τη σχετικά πυκνή προσκεφαλόμορφη όψη του, το ύψος των ανθοφόρων βλαστών και τις διαστάσεις του κάλυκα (Strid 1997b). Πιθανότατα είναι συγγενής με τον D. anatolicus Boiss., ο οποίος απαντά κυρίως στη Δ. και Κ. Ανατολία και στην Ελλάδα, στις νήσους Χίο και Λέσβο (Strid 1997b). Γεωγραφική εξάπλωση του Dianthus arpadianus στην Ελλάδα. 361
διάσπαρτων πληθυσμών που σχηματίζει, των κινδύνων που απειλούν τους πληθυσμούς του και αφού πληρούνται τα κριτήρια Β1a,b(iii)+2a,b(iii) σύμφωνα με την κατάταξη της IUCN (2001), προτείνεται να συμπεριληφθεί ο D. arpadianus στην κατηγορία των Κινδυνευόντων (ΕΝ). Μέτρα προστασίας: Μέχρι στιγμής δεν έχουν ληφθεί μέτρα για την διατήρηση και προστασία των πληθυσμών του Dianthus arpadianus. Ως αποτελεσματική δράση για τη διατήρηση των πληθυσμών του προτείνεται η αποφυγή μεταβολών στη δομή της βλάστησης και η διαχείριση της ξυλώδους βλάστησης της περιοχής με σκοπό τη διατήρηση ανοιγμάτων και ηλιόλουστων θέσεων. Η βόσκηση στην περιοχή προτείνεται να ελέγχεται στην περίοδο ανθοφορίας και καρποφορίας του είδους. Επιπλέον, προτείνεται η αποφυγή καταστρεπτικών ενεργειών στους βιοτόπους που αναπτύσσονται οι πληθυσμοί του. Η ετήσια καταγραφή και παρακολούθηση του είδους, ιδιαίτερα κατά την εποχή της ανθοφορίας, θα επιτρέψει μια καλύτερη εικόνα της δυναμικής των πληθυσμών του. Οι προσπάθειες καλλιέργειας και πολλαπλασιασμού του D. arpadianus σε Bοτανικούς Kήπους θεωρούνται επιβεβλημένες, ως κύρια δράση για την εκτός τόπου (ex situ) διατήρηση και προστασία του. Νικόλαος Κρίγκας Το σπάνιο για την Ελλάδα είδος Dianthus arpadianus από το όρος Φεγγάρι της Σαμοθράκης. (Φωτ. Ν. Κρίγκας). 362