ANE I THMIO KY POY ºπ ºπ XO H TÂÏÂÙ AÓ ÁfiÚÂ ÛË ÙÔ ÂÔ ÒÚÔ apple ÔappleÔ ÏÏÔ ÛÂ Eapple ÙÈÌÔ È ÎÙÔÚ À ø π 2004
ISBN 9963-607-35-7 ñ Copyright 2004 ñ ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ appleúô ÏÏÈapplefiψ 75, Δ.. 20537, 1678  ΈÛ, appleúô
ƒπ Ã ª ÚÔÏfiÁÈÛÌ 5 ÈÛ ÁËÛË ÁÈ ÙÔ ÚÁÔ ÙÔ ÂÔ ÒÚÔ apple ÔappleÔ ÏÏÔ applefi ÙÔÓ ıëáëù ÁÁÂÏÔ ÃÚ Ûfi 9 π ÂÔÏÔÁÈÎ appleâí ÚÙËÛË ÙË appleúè Î πûùôú ÓÙÈÊÒÓËÛË ÙÔ ÂÔ ÒÚÔ apple ÔappleÔ ÏÏÔ 23
ƒ π ª ΔËÓ 10Ë ª ÚÙ Ô 1999 Ï Â ÒÚ ÛÙËÓ ıô Û ΔÂÏÂÙÒÓ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô K appleúô Ë ÙÂÏÂÙ Ó ÁfiÚ ÛË ÙÔ ÂÔ ÒÚÔ apple ÔappleÔ ÏÏÔ Û apple ÙÈÌÔ È ÎÙÔÚ ÙË ºÈÏÔÛÔÊÈÎ ÔÏ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô appleúô. ΔË Û ÓÂ Ú appleúô Ú ÛÂ Ô Ú Ù ÓË ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ıëáëù ÈÎfiÏ Ô apple ÌÈ Ï. ªÔÓ ÈÎfi ı Ì ÛÙËÓ ËÌÂÚ ÛÈ È Ù ÍË Ù Ó Ë Ó ÁfiÚ ÛË ÙÔ Î Ú Ô apple ÔappleÔ ÏÏÔ Û apple ÙÈÌÔ È ÎÙÔÚ. ıëáëù ÁÁÂÏÔ ÃÚ Ûfi apple ÚÔ Û Û ÙÔ ÚÁÔ Î È ÙËÓ appleúôûˆappleèîfiùëù ÙÔ ÙÈÌˆÌ ÓÔ. ÎÔÏÔ ıëûâ Ë Ó ÁÓˆÛË ÙÔ æëê ÛÌ ÙÔ applefi ÙÔÓ ÔÛÌ ÙÔÚ ÙË ÔÏ ıëáëù ªÈ ÏË ÈÂÚ Î È Ë Ó ÁfiÚ ÛË ÙÔ ÂÔ ÒÚÔ apple ÔappleÔ ÏÏÔ Û apple ÙÈÌÔ È ÎÙÔÚ applefi ÙÔÓ Ú Ù ÓË ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô. ªÂÙ ÙËÓ appleâúè Ó ÛË ÙÔ ÙÈÌˆÌ ÓÔ Ì ÙËÓ Ù ÂÓÓÔ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô appleúô, ÎÔÏÔ ıëûâ Ë ÓÙÈÊÒÓËÛË ÙÔ Î Ú Ô apple ÔappleÔ ÏÏÔ. ÙÂÏÂÙ ÙÂÏ ˆÛ Ì ÙÔ Î ÏˆÛfiÚÈÛÌ ÙÔ Ó Ô Âapple ÙÈÌÔ Ì ÏÔ applefi Ù Î ËÌ Î Ì ÏË ÙË ºÈÏÔÛÔÊÈÎ ÔÏ. 5
Δ ƒ Δ À øƒ À À À EÈÛ ÁËÛË ÁÈ ÙÔ ÚÁÔ ÙÔ ÂÔ ÒÚÔ apple ÔappleÔ ÏÏÔ applefi ÙÔÓ K ıëáëù ÙË μ ÓÙÈÓ πûùôú ÁÁÂÏÔ ÃÚ Ûfi Συνήλθε σήμερα σε δημ σια πανηγυρική συνεδρία η των Φιλοσ φων Σχολή, προκαθημένου του κυρίου Πρυτάνεως και παρισταμένης της υμετέρας μακαρι τητος, εντιμολογιωτάτων μελών της πανεπιστημιακής κοιν τητας και της κυπριακής κοινωνίας, για να αναγορε σει σε επίτιμο διδάκτορά της τον κ ριο Θε δωρο Παπαδ πουλλο. O κ ριος Παπαδ πουλλος έχει κατακτήσει επίζηλη θέση στη διεθνή επιστημονική οικογένεια χι μ νον ως ιστορικ ς, αλλά και ως εθνολ γος και κοινωνικ ς ανθρωπολ γος, έτι δε και ως φιλ λογος. Συγχρ νως έχει θέσει τη σφραγίδα του στην οργάνωση της έρευνας της κυπρολογικής, ή, πως θα προτιμο σε ο ίδιος, της κυπριολογικής επιστήμης. 9
Δ EP O Δ À øƒ À À À Έλαχε στον ομιλο ντα το ακαδημαϊκ χρέος να παρουσιάσει τον τιμώμενο και το έργο του. Eίναι ένα χρέος ιδιαίτερα αρ, γιατί τα επιστημονικά επιτε γματα του κυρίου Παπαδοπο λλου είναι τ σο πολλά και εκτείνονται σε τ σο πολλές ειδικ τητες του επιστητο, ώστε για μια πλήρη κάλυψη και ανάδειξή τους θα απαιτο νταν μάλλον γνώσεις πανεπιστήμονος, τις οποίες ο ομιλών δυστυχώς δεν διαθέτει. Oι επιστημονικές δουλείες εν ς ακαδημαϊκο λειτουργο προς την ειδικ τητα που εκπροσωπεί δεν αφήνουν, λέπετε, περιθώριο για ερευνητικές οδ σσειες, στις οποίες μως μπορεί άνετα να αφεθεί ένας ιδιαίτερα ανήσυχος και προικισμένος επιστήμονας, ταν είναι απαλλαγμένος απ τις εν λ γω δουλείες. O τιμώμενος είναι γέννημα και ανάστημα της K πρου, και μάλιστα της Λευκωσίας, με εγκ κλιο παιδεία που έλα ε στο Eλένειο Δημοτικ και στο Παγκ πριο Γυμνάσιο. Aνήκει μως στους αξιομακάριστους εκείνους ανθρώπους, που μυήθηκαν στον έρωτα του ι λίου απ το στεν τους οικογενειακ περι άλλον. Έτσι ο τιμώμενος ως αμο στακο ακ μη παιδί διά- αζε το σημαντικ τερο εργαλείο των υζαντινών σπουδών, την Iστορία τ ς Bυζαντιν ς Γραμματείας το Kαρ λου Krumbacher, απ τη ι λιοθήκη του πατέρα του. O πατέρας του, ο Xαράλαμπος Παπαδ πουλλος, έχει αναγνωρισθεί ως εθνικ ς διδάσκαλος της 10
Δ EP O Δ À øƒ À À À K πρου. Tην ε ρτια λοιπ ν αυτή ώρα τιμής της κυπριακής παιδείας και επιστήμης αρμ ζει να ανα οήσουμε: Aς είναι αιωνία η μνήμη του. Yπήκων στις αδήριτες ανάγκες του ίου ο τιμώμενος αναγκάσθηκε να ανα άλει την ικανοποίηση των ονείρων του για ανώτατες σπουδές και αντ αυτο να εκπαιδευθεί αρχικά ως λογιστής και να αποδημήσει στην Kεντρική Aφρική, που εργάσθηκε επί σειράν ετών. O δε τερος παγκ σμιος π λεμος τον καθήλωσε στην Aφρική. Aλλά το ανήσυχο πνε μα του ρήκε διέξοδο: Άρχισε να μελετά τον πρωτ γονο πολιτισμ της Aφρικής και να μαθαίνει τις αφρικανικές γλώσσες, προδιαγράφοντας τις μετέπειτα λαμπρές επιδ σεις του στον τομέα της κοινωνικής ανθρωπολογίας και του πολιτισμο της Mα ρης Aφρικής. M λις το 1946 κατ ρθωσε να εγγραφεί στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, που σε προπτυχιακ επίπεδο σπο δασε κλασική φιλολογία, φιλοσοφία και νε τερες φιλολογίες και σε μεταπτυχιακ ειδικε θηκε στη Nε τερη Eλληνική Iστορία και Φιλολογία. Oι σπουδές αυτές επισφραγίστηκαν με τη διατρι ή του με θέμα την Iστορία τ ς Oρθοδ ξου Eκκλησίας κα το Eλληνικο Λαο στ χρ νια τ ς Tουρκοκρατίας. Tο έργο αυτ εκδ θηκε στις Bρυξέλλες το 1952, απεδείχθη μως τ σο σημαντικ, ώστε επέ αλε τον συγγραφέα του στην επιστήμη και του έδωσε τη χαρά να το δει να ανα- 11
Δ EP O Δ À øƒ À À À τυπώνεται δ ο ακ μη φορές, στη Nέα Y ρκη το 1973 και το 1979 και να επανεκδίδεται σε διευρυμένη μορφή στο Λονδίνο το 1990. Aποτελεί υποδειγματικ ιστορικ έργο με εμ ριθή ανάλυση των πηγών και κριτική έκδοση εν ς μεγάλου, ανώνυμου ποιήματος, του Πλανοσπαράκτη, που αποτελείται απ 3179 πολιτικο ς στίχους. O επιτυχής συνδυασμ ς ψ χραιμου ιστορικο προ ληματισμο και επιστημονικής φιλολογικής αυστηρ τητας και αρτι τητας, τα γνωρίσματα του έργου αυτο, θα χαρακτηρίζουν έκτοτε ως σήμα κατατεθέν το συγγραφικ έργο του τιμωμένου. Mετά τις σπουδές του στο Λονδίνο ο κ ριος Παπαδ πουλλος επέστρεψε στην Aφρική, που παράλληλα με τις επαγγελματικές του επιδ σεις ως εμπειρογνώμων λογιστής, ανέλα ε συγχρ νως και τα καθήκοντα επίτιμου γενικο προξένου της Eλλάδος. Oπλισμένος ωστ σο με την ιστορικοφιλολογική μέθοδο που είχε αποκτήσει στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, αφιερώθηκε συγχρ νως στην έρευνα της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της εθνολογίας της αφρικανικής ηπείρου. Mελέτες που άρχισαν να γράφονται εκεί και ολοκληρώθηκαν αργ τερα στο Λονδίνο, που επέστρεψε, ταν οι πολιτικές εξελίξεις στο Bελγικ Kογκ κατέστησαν την παραμονή του εκεί αδ νατη, άνοιξαν νέους ορίζοντες στην έρευνα του πολιτισμο της Aφρικής. Iδιαίτερα τον γοήτευσε η συγκριτική έρευνα ετερογε- 12
Δ EP O Δ À øƒ À À À νών πολιτισμών και κυρίως η σ γκριση παραγώγων του αφρικανικο πολιτισμο με παράλληλα έργα που δημιο ργησε το Bυζάντιο. Eπέστρεψε έτσι ο τιμώμενος στην εφη ική του αγάπη για τη υζαντινή γραμματεία. Tο έργο του Δυναστικ ποίηση τ ς Pουάντα κα κριτικ ποποιία. Δοκίμιο γι τ ν καθορισμ τ ς ννοίας το νθρωπολογικο χρ νου, που εκδ θηκε στο Λονδίνο και το Παρίσι στα γαλλικά το 1963, και το έργο του Aφρικανο υζαντινά. Bυζαντιν ς πιδράσεις στο ς σουδανικο ς πολιτισμο ς, που εκδ θηκε απ την Aκαδημία Aθηνών στα αγγλικά το 1966, είναι εντελώς πρωτοποριακά. Για το δε τερο θα γράψει πολ ε στοχα ο πολ ς R. Janin τι διη ρυνε τα ρια του υζαντινο πολιτισμο. Πολλές άλλες μελέτες στην ίδια εν τητα, της συγκριτικής έρευνας ετερογενών πολιτισμών, πως π.χ. για να αναφέρω μ νον δυο ή τρεις χαρακτηριστικο ς τίτλους απ τις πολλές μελέτες του O Aριστοτέλης ς διαμορφωτικ πίδραση στ ν πολιτικ σκέψη τ ν φρικανικ ν λα ν, ή το άλλο για τα Στοιχε α Διαγραφ ς το υζαντινοαιθιοπικο πολιτιστικο χώρου, ή το άρθρο για το Aφρικανικ πος Bί λος το Hρακλείου π τ ν υζαντινοαρα ικ ν πολέμων, δείχνουν την επιστημονική μεθοδολογία, τη γνώση σε άθος και την αφοσίωση του συγγραφέα στην αγάπη του για την έρευνα των πολιτισμών της Mα ρης Hπείρου και προσδίδουν στον τιμώμενο τη διάκριση να είναι ο μοναδικ ς Έλληνας επι- 13
Δ EP O Δ À øƒ À À À στήμονας που θεραπε ει τον κλάδο αυτ του επιστητο. Bλέπουμε λοιπ ν τι εκτ ς απ τη γνωστή θαρραλέα και αποτελεσματική ιεραποστολή στην Aφρική, με την οποία έχει εντυπωσιάσει τον κ σμο η Eκκλησία της K πρου, ένας άλλος ραχίονας επικοινωνίας και φιλίας προς την Aφρική απλώθηκε τα τελευταία τριάντα χρ νια απ την K προ, απ τον ακάματο Θε δωρο Παπαδ πουλλο. Πριν εμφανισθο ν τα νέα ρε ματα πολυπολιτισμικών ιδεών και ερευνών, που τώρα κυριαρχο ν, ιδιαίτερα στην Aμερική, πολ πριν οι νε τερες τάσεις επενδ σουν με πέπλο μα ρο το σώμα της Aθηνάς, ο τιμώμενος έσκυψε με σε ασμ και αγάπη πάνω στο σώμα της Mα ρης Hπείρου και ανέδειξε τον γνήσιο πλο το του πολιτισμο της. Λίγους μήνες πριν εκδημήσει ο αείμνηστος Aρχιεπίσκοπος Mακάριος είχε ενστερνισθεί το ραμα του τιμωμένου να ιδρυθεί ένα Kέντρο Aνατολικών Σπουδών, το οποίο μεταξ πολλών άλλων θα ανελάμ ανε με διεθνή συνεργασία ειδικών και το έργο της μετάφρασης της Kαινής Διαθήκης στη γλώσσα σουαχίλι απ το ελληνικ πρωτ τυπο. Θεωρητικές και γλωσσικές έρευνες του κυρίου Παπαδοπο λλου, πως το μεγάλο άρθρο του Προλεγ μενα ε ς τ ν μετάφρασιν τ ν Γραφ ν ε ς τ ν Σουαχίλι, και το εκτενές ειδικ άρθρο του Σημειώσεις π τ ς συγκριτικ ς γραμματικ ς 14
Δ EP O Δ À øƒ À À À ρηματικ ν τινων τ πων ν τ Σουαχίλι κα τ Eλληνικ είχαν κατάλληλα προετοιμάσει το έδαφος. Ίσως δεν είναι αργά να αναληφθεί νέα προσπάθεια για την πραγμάτωση του προγράμματος αυτο. Tο Πανεπιστήμιο K πρου, που οφείλει να επεκτείνει το διδακτικ και ερευνητικ του έργο προς τις ειδικ τητες των Aνατολικών Σπουδών και τις άλλες ιστορικές και φιλολογικές ειδικ τητες του ευρ τερου χώρου, μέσα στον οποίο φ σει και θέσει η K προς αποτελεί το μεγάλο σταυροδρ μι, πρέπει να προχωρήσει και προς την κατε θυνση αυτή. Tώρα θα έχει άλλωστε στις τάξεις του ως επίτιμο διδάκτορα τον εμπνευστή των ιδεών αυτών. Tο επιστημονικ οπλοστάσιο που ιδιοποιήθηκε με τις έρευνές του αυτές ο τιμώμενος, του επέτρεψε να προωθήσει το ερευνητικ του έργο και σε τομείς περισσ τερο θεωρητικο ς και επιστημολογικο ς. Aσχολήθηκε συστηματικά και διέπρεψε συγγραφικά με μελέτες του σε θέματα της φιλοσοφίας της ιστορίας, καθώς και της θεωρίας και της μεθοδολογίας των επιστημών του ανθρώπου. Aπ τις σαράντα μελέτες του, που είναι αφιερωμένες στα θέματα αυτά, θα περιοριστώ να αναφέρω μ νο το έργο του Aνθρωπολογικ κριτήρια τ ς ννοίας τ ς προ δου, το οποίο πρωτοδημοσιε θηκε στα αγγλικά, αλλά μεταφράστηκε και στα γαλλικά, τα ισπανικά και τα αρα ικά, τη μελέτη του H συγκριτικ μέθοδος τ ς κοινωνικ ς νθρωπολογίας, το άρθρο του 15
Δ EP O Δ À øƒ À À À H μέθοδος τ ν κοινωνικ ν πιστημ ν κα στορικ ρευνα και το άρθρο του T στορικ μοντέλο κα τ νθρωπολογικ μοντέλο. Oι εργασίες του αυτές αποτέλεσαν κεντρικές διαλέξεις σε διεθνή ιστορικά συνέδρια και απέσπασαν τον δημ σιο έπαινο. Γράφοντας την ιστορία των ιστορικών σπουδών στο έργο του με τίτλο H O κουμένη τ ν Iστορικ ν ο διάσημος Γερμαν ς ιστορικ ς Karl Dietrich Erdmann που χρημάτισε για χρ νια πρ εδρος της Παγκ σμιας Eταιρείας Iστορικών Σπουδών, αντιπαραθέτει το έργο του κυρίου Παπαδοπο λλου με εκείνο του Karl Popper και εγκωμιάζει τις αρετές του. Στην ο κουμένη τ ν στορικ ν κατέχει λοιπ ν διακεκριμένη θέση ο τιμώμενος της αποψινής συνεδρίας. Tο 1963 ο Θε δωρος Παπαδ πουλλος εκλήθη απ την Κυπριακή πολιτεία να επιστρέψει στην K προ για να αναλά ει τη διοργάνωση και τη διε θυνση του νεοσυσταθέντος Kέντρου Eπιστημονικών Eρευνών. Oργάνωσε λοιπ ν το έργο του Kέντρου, συγκρ τησε με σ στημα αλλά και με πάθος τη ι λιοθήκη του και άρχισε τρεις σειρές δημοσιευμάτων του Kέντρου, οι οποίες έμελλαν με την ποι τητα των δημοσιευ μενων εκεί μελετών και την εκδοτική τους αρτι τητα να γράψουν περίοπτες σελίδες για την ιστορία της K πρου και του πολιτισμο της, αλλά και να εγγράψουν την K προ στον παγκ σμιο χάρτη παραγωγής σο αρής, 16
Δ EP O Δ À øƒ À À À πρωτ τυπης, υποδειγματικής και πρωτοποριακής επιστήμης. Ως φάρος αξιοζήλευτης λογι τητας και επιστημονικ τητας το Kέντρο, υπ τη διε θυνση του τιμωμένου, κατη γασε πραγματικά την ελληνική επιστήμη. H Aκαδημία Aθηνών, με τ τε πρ εδρο τον αείμνηστο Διον σιο Zακυθην, θα ρα ε σει τον τιμώμενο φ ο ς ν K πρ ω δι τ ν τ ς πιστήμης προκοπ ν πράττει κα θνοπρεπ ς δρ. H σαφέστερη πια στροφή του κυρίου Παπαδοπο λλου προς την έρευνα των ιστορικών και φιλολογικών μνημείων της K πρου χωρίς ωστ σο αυτ να τον αποκ ψει απ τα παλαι τερα και τ σο προσφιλή σε αυτ ν ερευνητικά αντικείμενα απέφερε καρπο ς πολλο ς και καλο ς: 130 δημοσιε ματα με τη μορφή ι λίων, άρθρων, εισαγωγών σε συλλογικά έργα ή σε μονογραφίες συνεργατών του. Σε μενος τον χρ νο και την αντοχή σας δεν θα επιχειρήσω να τα απαριθμήσω. Aλλά είναι πραγματικά πολ δ σκολο να διαλέξει κανείς κάποιους τίτλους απ το τεράστιο αυτ συγγραφικ έργο. Tρία ή τέσσερα έργα του ας μνημονευθο ν ωστ σο ενδεικτικά και επί τροχάδην: Iστορικα περ K πρου ε δήσεις κ το Xρονικο το Eρνο λ κα Bερνάρδου το Θησαυροφ λακος, 1964, ή Σκοπο κα μέθοδοι τ ς κυπριολογικ ς ρε νης, 1966, ή Kυπριακ ν E χολ γιον το τους 1785, 1979, ή Προξενικ γγραφα το 19ου α νος, μονογραφία 550 σελί- 17
Δ EP O Δ À øƒ À À À δων, 1980, ή Παραλειπ μενα Στυλιανο Xουρμουζίου, 1984, ή Λογογραφία το Kυπριακο Διαφωτισμο, 1985, ή T σμα τ ς Eμιν ς κα το Xριστοφ, 1987. Mετά την αφυπηρέτησή του απ το Kέντρο Eπιστημονικών Eρευνών ο τιμώμενος συνέχισε το επιστημονικ του έργο, χι, πως θα περίμενε κανείς, με τους ρυθμο ς εν ς απομάχου, αλλά με τον ενθουσιασμ εν ς νέου ανθρώπου, λες και δεν είχε αποχωρήσει στα εξήντα αλλά είχε μ λις απολυθεί απ τον στρατ στα 22 του και άρχιζε τη σταδιοδρομία του. Eίχε, λέπετε, ο μακαριώτατος αρχιεπίσκοπος K πρου κ ριος Xρυσ στομος την εξαιρετική έμπνευση να τον στρατολογήσει αμέσως για το νεοσ στατο Γραφείον Kυπριακής Iστορίας στο Ίδρυμα Aρχιεπισκ που Mακαρίου Γ. O Θε δωρος Παπαδ πουλλος ανέλα ε αμέσως να οργανώσει ένα ευρ τατο διεθνές επιτελείο διαπρεπών ιστορικών για τη συγγραφή της πολ τομης Iστορίας τ ς K πρου, εν ς έργου μνημειώδους, του οποίου έχουν ήδη δημοσιευθεί τέσσερεις ογκώδεις τ μοι. H συμμετοχή του στο έργο αυτ δεν περιορίζεται φυσικά μ νο στον συντονισμ ή στη συγγραφή δικών του συνεργασιών, πως π.χ. το μεγάλο (120 σελίδων) κεφάλαιο στον τέταρτο τ μο για την Eκκλησία τ ς K πρου κατ τ ν περίοδο τ ς Φραγκοκρατίας, ή την επιμέλεια των κειμένων, που φτάνει ως τη σχολαστική δι ρθωση των τυπογραφικών δοκιμίων. Tο μεγαλ τερο προσωπικ του επίτευγμα 18
Δ EP O Δ À øƒ À À À είναι η σ λληψη και διάρθρωση της θεματικής, ο καθορισμ ς των εσωτερικών ισορροπιών του ιστορικο λ γου, ώστε η γενική εικ να να είναι γνήσια, αυθεντική, αλλά και ανταποκριν μενη στις σ γχρονες επιταγές της επιστήμης. Γράφει προλογίζοντας το πρώτο μέρος του τέταρτου τ μου: Στην προκείμενη ιστορία του Mεσαιωνικο ασιλείου και της Eνετοκρατίας εδ θη ισχυρά έμφασις επί των θεσμών. H μεθοδολογία αυτή συνάδει με τις σ γχρονες τάσεις και επιδιώξεις της ιστορικής επιστήμης, η οποία, απ πεντηκονταετίας και πλέον, ανανέωσε ριζικά τις μεθ δους και τη φυσιογνωμία της, θέτουσα ως επίκεντρο των στ χων της τη διασαφήνιση των σημείων εκείνων του ιστορικο ίου, τα οποία διαμορφώνουν την κοινωνία, την οικονομία, τα ήθη και τα έθιμα, την πνευματική ζωή και την τέχνη και προσδιορίζουν τον ιστορικ χαρακτήρα εν ς λαο και μιας ιστορικής περι δου. H προσέγγιση αυτή δικαιολογεί την εκτενή διαπραγμάτευση της γραμματολογικής εν γένει παραγωγής και της τέχνης της περι δου (...), θεμάτων που δεν έτυχαν συστηματικής πραγμάτευσης μέχρι της στιγμής. Tο απ σπασμα αυτ δείχνει, νομίζω, ανάγλυφα τη αθιά γνώση και την επιστημονική άσανο, που προηγήθηκε, πριν διαμορφωθεί το διάγραμμα των περιεχο- 19
Δ EP O Δ À øƒ À À À μένων και επιλεγο ν οι κατάλληλοι συγγραφείς. ποιος έχει καταπιαστεί με τον συντονισμ και την επιμέλεια εν ς συλλογικο έργου γνωρίζει τον κ πο, θα έλεγα την αυτοθυσία, τη γνώση και την υπομονή που απαιτείται για να έλθει η προσπάθεια σε αίσιο τέλος. ποιος δε έτυχε να επιλεγεί να συμμετάσχει στη συγγραφή της Iστορίας τ ς K πρου, γνώρισε απ κοντά τις αρετές του εκδ τη της: Συστηματικ τητα, σταθερ τητα, υπομονή, ανοχή και καταν ηση, αλλά και αταλάντευτη επιμονή στην πληρ τητα και αδιαπραγμάτευτη αξίωση για άριστη ποι τητα, χαρακτηρίζουν τον μεγάλο τιμονιέρη. Στο επιστημονικ έργο του Θεοδώρου Παπαδοπο λλου, που αχνά και υπαινιχτικά σας παρουσίασα, πρέπει να προσθέσουμε τις μεγάλες υπηρεσίες που προσέφερε στην επιστήμη και στην πνευματική προκοπή και προ ολή του τ που με τον τεράστιο εκδοτικ του κάματο στη σειρά δημοσιευμάτων της Eταιρείας Kυπριακών Σπουδών, στην επανέκδοση των ασικών, θα έλεγα κλασικών έργων της κυπριακής και κυπριολογικής γραμματείας, που είχαν απ χρ νια εξαντληθεί, πως π.χ. της τρίτομης Iστορίας τ ς Nήσου K πρου του Φίλιου Zαννέτου, στην έκδοση σε ογκώδες σώμα των εκπαιδευτικών εγγράφων, του οποίου η έκδοση επίκειται σε λίγες δομάδες και των Πρακτικών μεγάλων διεθνών επιστημονικών συνεδρίων, τα 20
Δ EP O Δ À øƒ À À À οποία οργάνωσε στην K προ. Mε τα συνέδρια αυτά κατέστησε το νησί μας, έστω για λίγες μέρες, πρωτε ουσα της διεθνο ς επιστήμης και έθεσε τις σειρές των Πρακτικών τους ως σταθερο ς οδοδείκτες, που καθοδηγο ν τα ήματα των επιστημ νων προς την K προ.* Aλλά και την K προ προς το εξωτερικ έφερνε για πολλά χρ νια ως σο αρ ς και αξιοσέ αστος εκπρ σωπ ς της, άλλοτε με κυ ερνητική εντολή, πως στην UNESCO και στο Συμ ο λιο της Eυρώπης, άλλοτε εκπροσωπώντας πνευματικά ιδρ ματα και οργανώσεις, πως στα διεθνή συνέδρια Iστορικών Eπιστημών, Bυζαντινών Σπουδών, ή Σπουδών Nοτιοανατολικής Eυρώπης. Πάντα σο αρ ς, πάντα νο σιμος, πως λέμε στην K προ, και καλά προετοιμασμένος, με εισηγήσεις και παρεμ άσεις στην ουσία των θεμάτων, άριστα τεκμηριωμένες στις πηγές και με απ λυτο έλεγχο της πιο πρ σφατης ι λιογραφίας. ντας υποδειγματικά σεμν ς, ο κ ριος Παπαδ πουλλος δεν ενδιαφέρθηκε και δεν συγκινήθηκε απ τιμητικές διακρίσεις, δεν του ήταν μως δυνατ ν και * Eργογραφία το Θ. Παπαδοπο λλου στ ν τομέα τ ς θεωρίας κα μεθοδολογίας τ ν πιστημ ν το νθρώπου (40 τίτλοι), λ. στ ν Eπετηρίδα το Kέντρου Eπιστημονικ ν Eρευν ν, τ μ. XXIII (1957) σσ. xiii xvii. Bι λιογραφία τ ν κυπριολογικ ν του ργασι ν θ περιληφθε σ φιερωματικ τ μο το Δελτίου τ ς Eταιρείας Kυπριακ ν Σπουδ ν. 21
Δ EP O Δ À øƒ À À À να τις αποτρέψει. Έτσι τιμήθηκε με ανώτερες διακρίσεις απ τις κυ ερνήσεις της Eλλάδος, της Γαλλίας και της Iταλίας, απ το Πατριαρχείο Aλεξανδρείας, αλλά και απ την Kυπριακή Πολιτεία με το Aριστείον Γραμμάτων και Tεχνών. Iδιαίτερα οφείλω να μνημονε σω την αναγ ρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Aριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Aπ ψε τιμάται για το επιστημονικ του έργο απ το Πανεπιστήμιο K πρου. Θεωρο με μως τη διάκρισή του αυτή χι μ νο τιμητική για τον ίδιο, αλλά και ως ουσιαστική ενδυνάμωση της ακαδημαϊκής μας οικογένειας. Σήμερα τον υποδεχ μεθα ως διδάκτορα, δηλαδή ως διδάσκαλο της Σχολής μας, τον υποδεχ μεθα ως συνάδελφο, ως συμπαραστάτη και ως σ μ ουλο των φοιτητών και των καθηγητών. O τως ή άλλως απ χρ νια προσφέρει ευχαρίστως τις υπηρεσίες του σε μας και τους φοιτητές μας, με τη σοφή συμ ουλή του και με τη μεγάλη προσωπική του ι λιοθήκη, στην οποία πάντοτε μας φιλοξενεί γενναι δωρα. Σήμερα μως τον υποδεχ μαστε και επισήμως στην οικογένειά μας. Kαλώς ήρθατε, σοφέ μας διδάσκαλε! 22
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ ÓÙÈÊÒÓËÛË ÙÔ ÂÔ ÒÚÔ apple ÔappleÔ ÏÏÔ K ριε Πρ τανι, K ριε Kοσμ τορ, K ριοι συνάδελφοι, Mακαριώτατε, Πανιερώτατε, Kυρίες κα κ ριοι, Eκφράζω αθ τατες ε χαριστίες γι τ ν ψηλ τιμ πο μο προσγίνεται σήμερα, μ τ ν ναγ ρευσή μου ς πιτίμου διδάκτορος τ ς Φιλοσοφικ ς Σχολ ς. H τιμ α τ προσλαμ- άνει διαίτερη σημασία γι μένα, γιατ προέρχεται π τ πανεπιστημιακ δρυμα τ ς διαιτέρας πατρίδας μας, στ ν πηρεσία τ ς ποίας ε μαστε π κοινο ντεταγμένοι. Θεωρ τ διάκριση α τ ς νδειξη 23
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ μπιστοσ νης κ μέρους το πιστημονικο προσωπικο τ ς Φιλοσοφικ ς Σχολ ς στ ν ποια συμ ολή μου, μπιστοσ νη γι τ ν ποία κφράζω ε γνώμονα α σθήματα. H IΔEOΛOΓIKH AΠEΞAPTHΣH THΣ KYΠPIAKHΣ IΣTOPIAΣ Oταν τ τος 1963 κλήθην ν ναλά ω τ ν πιστημονικ ε θ νη το νεοσυσταθέντος Kέντρου Eπιστημονικ ν Eρευν ν, τ κ ριο πρ λημα πο προέκυψε στ ν προσπάθεια σχεδιασμο κα νεργοποίησης ν ς ρευνητικο προγράμματος ταν τ στοριογραφικ. T πρ λημα α τ πε άλλετο στ δια άθμιση τ ν προτεραιοτήτων το Kέντρου γι σο αρο ς λ γους, νάμεσα στο ς ποίους προε χε μωλωπισμένη στορικ ταυτ τητα το Kυπριακο Eλληνισμο, ποία κατ τ ν χρ νο κε νο νεδ ετο ς α τ νομη πολιτική ντ τητα δι μέσου σκληρ ς ντιπαράθεσης πρ ς τ ν κατεστημένη ποικιοκρατικ ρχή. T στοριογραφικ πρ λημα δ ν περιοριζ ταν μως στ ν στορικ α τ στιγμ τ ς διεκδικήσεως θνικ ς α τονομίας, λλ προεκτειν ταν ναδρομικ κατ λ γο τ ν περιπετει ν το Kυπριακο Eλληνισμο σ κτ α νες ποτελο ς δια ιώσεως π λλογεν πολιτικ 24
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ κα κοινωνικ καθεστ τα. Mι μακροχρ νια ποτέλεια πο συνεσκ τιζε τ μιγ γνωρίσματα το Kυπριακο λαο σ σημε ο διαστρε λώσεως τ ς ε κ νας τ ς στορικ ς του ταυτ τητας. H διαστρέ λωση α τή, φειλ μενη ν μέρει στ ν λλιπ τεκμηρίωση τ σο τ ς ρχαίας κυπριακ ς στορίας, σο κα κείνης τ ν μεταγενεστέρων περι δων, δηγο σε σ γν ηση, σκεμμένη μή, τ ς θνικ ς ταυτ τητας το Kυπριακο Eλληνισμο, κα το το σ σημε ο πο κατά τις πρ τες πληθυσμιακ ς πογραφ ς πο διενήργησε Bρεττανικ κυ έρνηση τ ς νήσου λληνοκυπριακ ς πληθυσμ ς κατετάσσετο π τ ν προσδι ριστη κατηγορία τ ν M Mωαμεθαν ν. 1 Σ μι τέτοια κατηγοριοποίηση το λληνικο πληθυσμο τ ς νήσου πενέ- αινε σως πολιτικ σκοπιμ της. T θέμα μως προσελάμ ανε αθ τερη διάσταση π τ στιγμ πο πενέ αινε στ ν χ ρο τ ς κυπριακ ς στορίας πιστημονικ στοριογραφία το 19ου α νος. Σ ν μι τέτοια στοριογραφικ πέμ αση μπορο με ν θεωρήσουμε τ ργο το Louis de Mas Latrie, 2 ργο ντασσ μενο στ πλαίσιο το μεγάλου στοριογραφικο προγράμματος πο νεργοποίησε Guizot στ Γαλλία μ τ ν δρυση τ ς cole des Chartes κα τ ν ναρξη τ ς κδ σεως τ ν μνημείων τ ς γαλλικ ς στορίας, μι ς νταγωνιστικ ς προσπάθειας ναντι το γερμανικο προγράμματος τ ν μνημείων τ ς γερμανικ ς στορίας. H στορία το Mas Latrie ε ναι α στηρ πιστημονικ ργο π τ ν 25
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ ννοια τι ασίζεται ξ λοκλήρου στ ν ρχειακ τεκμηρίωση τ ς στορίας το Mεσαιωνικο ασιλείου τ ς K πρου, τεκμηρίωση ξ λλου πο καταλαμ άνει το ς δ ο π το ς τρε ς δημοσιευθέντες τ μους το ργου. Aσφαλ ς συμ ολ το Mas Latrie συνιστ σταθμ στ ν ξέλιξη τ ν κυπριακ ν στορικ ν σπουδ ν, θ παρατηρήσω ν το τοις τι π τ ργο α τ πουσιάζει γηγεν ς λα ς, πο ος διαδραματίζει να κα μοναδικ ρ λο: ε ναι τ ναγκα ο π αθρο το φεουδαρχικο καθεστ τος, τ πο ο καταλαμ άνει ξ λοκλήρου τ θεματικ το ργου κα στ πο ο πικεντρώνεται τ νδιαφέρον το στορικο. O σιαστικ Mas Latrie στοριογραφε μι προέκταση τ ς γαλλικ ς στορίας στ ν Aνατολή, μονομέρεια πο δικαιολογε ται π τ γεγον ς κα μ νο τι ς Γάλλος στορικ ς α τ ς νδιεφέρετο ποκλειστικ γι τ ν στορία τ ς πατρίδος του. Kατ τ ν διον τρ πο θ πολιτε ετο σως νας Eλληνας στορικ ς πο θ πραγματε ετο τ ν στορία ν ς λληνιστικο ασιλείου στ ν Aσία. Γι το ς λ γους α το ς στορία το Mas Latrie δ ν μπορε ν χαρακτηρισθε ς στορία το κυπριακο λαο κατ τ δεδομένη περίοδο, ν ψει το γεγον τος τι λα ς α τ ς συνιστ δευτερε ουσα ντ τητα στ ν ξιστ ρηση τ ν γεγον των τ ς Λουζινιαν ς δυναστείας, ν σω ταυτ τητά του κτοπίζεται στ ν φάνεια τ ς στορικ ς παρξης. T γεγον ς κα μ νο α τ γείρει πιτακτικ τ πρ λημα τ ς ρθ ς διατ - 26
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ πωσης τ ς στορικ ς μεθοδολογίας προκειμένου ν διασαφηνισθε κα κφρασθε στορικ ταυτ τητα ν ς λαο, πρ λημα πο νέκυψε, πως νέφερα, κατ τ ν χρ νο τ ς ναλήψεως το ρευνητικο προγράμματος το Kέντρου Eπιστημονικ ν Eρευν ν. Γι ν δώσουμε πάντηση στ πρ λημα α τ νδείκνυται ν μεταφερθο με στ ν ε ρωπαϊκ στοριογραφικ χ ρο, που ταυτ σημα προ λήματα νεφ ησαν κα γιναν ντικείμενο πραγμάτευσης π τ ν ε ρωπαϊκ στορικ πιστήμη το IΘ' α νος. Θ ντλήσω δ ο παραδείγματα π τ ν χ ρο α τ, μ διαφορετικο ς ρους το προ λήματος, μ ταυτ σημο ν το τοις στ χο τ ν ναζήτηση κα τ ν προσδιορισμ τ ς θνικ ς ταυτ τητας. T πρ το παράδειγμα φορ τ ν γερμανικ θνικ χ ρο, πο ος, μετ τ ν κατάρρευση τ ς ρωμαϊκ ς γερμανικ ς α τοκρατορίας διεσπάσθη σ φεουδαρχικ κρατίδια, τ ν ποίων νταγωνιστικ ς ρ λος κα ο π μέρους τοπικ ς θρησκευτικ ς δεολογίες συνεσκ τιζαν τ ν στορικ ταυτ τητα το γερμανικο λαο ς θνικο συν λου. H στορία το γερμανικο λαο κατ τ ν IΘ' α να χαρακτηρίζεται π τ διαδικασία πολιτικ ς νοποιήσεως, ποία πετε χθη μ λις τ τελευτα ο τρίτο το α νος α το. 3 Ωστ σο πολιτικ νοποίηση κα συμπαρομαρτο σα πολιτικ στορία δ ν διαγράφουν πακρι ς τ ν θνικ νοποίηση, 27
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ πολ λιγώτερο τ ν στορικ ταυτ τητα το γερμανικο λαο, ποία πρέπει ν ναζητηθε πέραν το πλαισίου τ ς πολιτικ ς στορίας, κα δ σ ε ρ τερους χώρους το θνικο παρελθ ντος. Mπορο με χωρ ς περ ολ ν σχυρισθο με τι συμ ολ τ ν δελφ ν Grimm στ ν ρευνα τ ς γερμανικ ς μυθολογίας κα τ ν κοινωνικ ν κα νομικ ν θεσμ ν το γερμανικο λαο διευκρινίζουν ε στοχώτερα τ ν ποκειμένη θνικ ν τητα το γερμανικο λαο κα τ διαχρονικ συνέχεια τ ς γερμανικ ς στορίας. 4 Tαυτ σημη μεθοδολογία κολο θησε μελετητ ς τ ς λαϊκ ς παραδ σεως Gustav Freytag, πο ος, στ ν κτεν σ νθεσή του π τ ν τίτλο Πίνακες το γερμανικο παρελθ ντος, 5 πεστήριξε τι λαϊκ ς ίος ταν τ μ νο στοιχε ο πο μπορο σε ν προσδώσει ν τητα στ γερμανικ στορία. Παρεμπιπτ ντως θ ναφέρω τι στ ν δια μεθοδολογία προσέφυγε χαρακτηριζ μενος ς πιφανέστερος στορικ ς τ ς Aγγλίας τ ς συγχρ νου ποχ ς, Frederick William Maitland, πο ος, πηρεασθε ς π τ μνημει δες ργο το Friedrich Karl von Savigny π τ ς στορίας το ρωμαϊκο δικαίου κατ τ ν Mεσαίωνα, πελήφθη δυσεπιλ των προ λημάτων τ ς γγλικ ς στορίας, τ πο α φορο σαν στ διαμ ρφωση τ ν γγλοσαξωνικ ν κοινωνικ ν θεσμ ν π τ ν πίδραση το ρωμαϊκο πολιτικο συστήματος κα τ ν τευτονικ ν θεσμ ν. 6 28
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ T δε τερο παράδειγμα θ ντλήσω π τ ν παρεμφερ γαλλικ στοριογραφικ χ ρο. Aντίθετα πρ ς τ ν πολιτικ διάσπαση το γερμανικο θνους, συγκεντρωτικ πολιτικ τ ς γαλλικ ς μοναρχίας πέτυχε π πολ νωρ ς ν περκεράσει τ ς φεουδαρχικ ς κατα ολ ς τ ς γαλλικ ς κοινωνίας, ν νοποιήσει τ ν γαλλικ θνικ χ ρο κα ν ναγάγει τ Γαλλία σ μεγάλη κα συμπαγ πολιτικ ν τητα. Γι τ γαλλικ στοριογραφία δ ν φίστατο θέμα πολιτικ ς νοποιήσεως, πως το το τίθετο στ ν περίπτωση το γερμανικο λαο κατ τ ν IΘ' α να. Γι μι λατινογεν μως κοινωνία νέκυπτε θέμα στορικ ς καταγωγ ς. 7 T θνογενετικ π αθρο τ ς γαλλικ ς στορίας προεκτείνεται ναδρομικ κα σ στορικ άθος πολ πέραν τ ς ρωμαϊκ ς κατακτήσεως. O ρίζες το γαλλικο πολιτισμο ε σδ ουν αθει στ ν κελτικ κ σμο κα πέραν το κ σμου α το στ ν ε ρωπαϊκ προϊστορία, πως τεκμηριώνουν ο κτεταμένες ρευνες το Γάλλου ρχαιολ γου Joseph Dchelette π τ ς κελτικ ς κα γαλλορωμαϊκ ς ρχαιολογίας. 8 H συνειδητοποίηση τ ν δεδομένων α τ ν δήγησε τ γαλλικ στοριογραφία στ ν ναζήτηση τ ς στορικ ς ταυτ τητας το γαλλικο λαο στ ν προρωμαϊκ ποχ κα δ στ ν περιοχ το κελτικο πολιτισμο κα το γαλατικο γεωγραφικο χώρου. Eξοχο δε γμα τέτοιας ντιμετώπισης το προ λήματος τ ς στορικ ς ταυτ τητας 29
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ ε ναι τ π τ ν τίτλο Iστορία τ ς Γαλατίας ργο το Camille Jullian. 9 T δ ο παραδείγματα ναζήτησης κα πι ε αίωσης τ ς θνικ ς ταυτ τητας ν ς λαο, πο ντλήσαμε π δ ο μεγάλες στοριογραφικ ς παραδ σεις το ε ρωπαϊκο χώρου, στ ν πρώτη π τ ς πο ες πεδιώχθη κατ πλάτος τεκμηρίωση τ ς στορικ ς ταυτ τητας, ν στ δε τερη νεζητήθη στ στορικ άθος τ θνογενετικ π αθρο τ ς ταυτ τητας α τ ς, πιρρων ουν τ ν ποψη περ τ ς κολουθητέας μεθοδολογίας στ ν πραγμάτευση τ ς κυπριακ ς στορίας. H στορικ ταυτ τητα το κυπριακο λληνισμο, δεδομένων τ ν στορικ ν μεταπτώσεων, δ ν μπορε ν ξακρι ωθε πιστημονικ δι μέσου κα μ νο τ ς πολιτικ ς στορίας κα τ ν ξωτερικ ν γεγον των πο συγκαλ πτουν τ ο σιαστικ περιεχ μενο τ ς ταυτ τητας α τ ς. H στορικ ταυτ τητα το κυπριακο λληνισμο φείλει ν τεκμηριωθε κα διακρι ωθε δι μέσου τ ν σωτερικ ν πηγ ν το στορικο ίου, δηλαδ τ ν γλωσσικ ν, θνογραφικ ν, θογραφικ ν κα ο κονομικ ν τεκμηρίων, τ ν θρησκευτικ ν κα κοινωνικ ν θεσμ ν, τ ν πνευματικ ν πιδ σεων κα τ ν πολιτιστικ ν πιτευγμάτων ν γένει. H κατ πλάτος α τ τεκμηρίωση τ ς στορικ ς ταυτ τητας πι- άλλεται κατ πρ το λ γο κα κατ προτεραι τητα π τ ς ξωτερικ ς στορίας. 30
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ Στ σημε ο α τ πι άλλεται μνεία ν ς πρωτοπ ρου τ ν κυπριακ ν σπουδ ν στ ν τομέα τ ς κτεθείσης μεθοδολογίας, το Aθανασίου Σακελλαρίου, 10 πο ος ξιοποίησε τ ν λιγοετ σταδιοδρομία του στ ν K προ ποδυ μενος σ μι σφαιρικ προσέγγιση τ ν δεδομένων πο συνθέτουν τ ν στορικ ταυτ τητα το Kυπριακο Eλληνισμο, τ σο σ συγχρονικ πλάτος, σο κα σ διαχρονικ άθος, δραιώνοντας τ ν ρχαι τητα κα τ δι μέσου τ ν α ώνων πι ίωση τ ς ταυτ τητας α τ ς. T διαχρονικ ν τητα το στορικο ίου το κυπριακο λαο Σακελλάριος στήριξε κατ ρχ ς στ γλωσσικ δεδομένα, τεκμηριώνοντας τ ν στορικ διαδρομ τ ς κυπριακ ς διαλέκτου σ μεση συνάρτηση πρ ς τ ς κεφαλαιώδεις φάσεις τ ς λληνικ ς γλώσσης, κλασσικ ς, κοιν ς, μεσαιωνικ ς κα νεώτερης. O Σακελλάριος διέθετε τ πλεονέκτημα τ ς κατ άσιν κλασσικ ς κατάρτισης: ς μ λησμονηθε τι ξεπ νησε τ ν λληνικ διασκευ το ρχαιοελληνικο λεξικο το Pape, ργου σοδ ναμου κατ τ ν ποχ κείνη πρ ς τ λεξικ τ ν Liddell κα Scott. 11 H τεκμηρίωση τ ς στορικ ς π στασης το Kυπριακο Eλληνισμο δ ν ξαντλε τ ν προ ληματικ πο προκ πτει π τ ν νάγκη ρμηνείας ε δικ ν φαινομένων το στορικο ίου. Aνάμεσα στ προ λήματα πο τίθενται π τ ρμηνευτικ α τ α τημα θ πισημάνω τ σημαντικ θέμα τ ν ξένων πιδράσεων πο σκήθηκαν πάνω στ ν πολιτιστικ ταυτ τητα το 31
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ κυπριακο λληνισμο κατ τ ς μακρ ς περι δους παγωγ ς σ λλογεν θνικ κα κοινωνικ καθεστ τα. O πολιτιστικ ς πιδράσεις κα λληλοδιεισδ σεις ε ναι σ νηθες φαιν μενο πο μελετ πισταμένως πολιτιστικ νθρωπολογία. 12 O νταλλαγ ς πολιτιστικ ν στοιχείων δ ν συνεπάγονται ναγκαίως μεταλλαγ ς τ ς στορικ ς ταυτ τητας ν ς λαο, λλ κα μπορο ν νδεχομένως ν μπλουτίσουν τ ν παράδοση ν ς λαο. H νορμανδικ κατάκτηση τ ς Aγγλίας, γι παράδειγμα, ε χε ς ποτέλεσμα, κατ τ γνώμη τ ν ε δημ νων, τ ν μπλουτισμ τ ς γγλικ ς γλώσσης κα τ ν νανέωση τ ς γγλικ ς λογοτεχνίας. 13 Στ ν περίπτωση μως τ ς K πρου μακροχρ νια παγωγ σ καθεστ ς ποτελείας περιπλέκεται σ ψιστο αθμ π τ ν λλογένεια τ ν λα ν πο πέ- αλαν τ ν κυριαρχία των π τ ς νήσου. T μ ν φραγκικ καθεστ ς πεχείρησε τ θρησκευτικ φομοίωση το γηγενο ς πληθυσμο, 14 τ δ θωμανικ λλοτρίωσε νεπιστρεπτ τ ν λη στορικ ταυτ τητα μέρους το χριστιανικο πληθυσμο μέσω τ ς διαδικασίας ξισλαμισμο. Eν τέλει τ ρεττανικ καθεστ ς μεθ δευσε πολιτικ πολιτισμικ ς φομοίωσης. 15 Δ ν ε ναι θεν τυχα ο τι μακροχρ νια δοκιμασία τ ς ποτελο ς δια ίωσης πέφερε συσκ τιση τ ν παραδοσιακ ν γνωρισμάτων το κυπριακο λαο, συσκ τιση πο δήγησε σ διφορο μενες στορικ ς κτιμήσεις σον φορ τ ν στορικ ταυτ τητα το κυπριακο 32
π π ƒδ Δ À ƒπ π Δ ƒπ λληνισμο, κα σ παραπλανητικ συμπεράσματα πο δωσαν λα σ σκ πιμες α τιολογήσεις τ ς σκηθείσης ναντί του πολιτικ ς. 16 Στ σημε ο α τ θ ποτολμο σα ν ποφανθ τι τ π το προκειμένου στοριογραφικ στοιχε α πικυρώνουν πολλαπλ ς τ ς π ψεις τ ς κοινωνιολογίας τ ς γνώσεως, ν ς κριτικο κλάδου προ ληματίζοντος το ς θεωρητικο ς τ ς στορίας π τ ν ποχ πο Ranke διετ πωσε τ πιτακτικ ξίωμα τ ς ντικειμενικ τητας το στορικο. T ν ποικιλία τ ν παραγ ντων πο πηρεάζουν τ ν ντικειμενικ τητα τ ν στορικ ν κρίσεων πραγματε εται ν κτάσει κοινωνιολ γος Karl Mannheim, στ ν πο ο κα παραπέμπω. 17 T φαιν μενο δωσε ξ λλου λα σ μεγάλες στοριογραφικ ς ντιπαραθέσεις, νάμεσα στ ς πο ες πισημαίνω κείνη νάμεσα στ ν ο τω πως ριζομένη γερμανιστικ θεωρία, 18 σ μφωνα μ τ ν ποία ο γερμανικ ς πιδρομ ς το E' μ.x. α νος στ ν γαλλορωμαϊκ χ ρο σκησαν δραστικ πίδραση π τ ν κοινωνικ ν, πολιτικ ν κα θρησκευτικ ν δομ ν το γαλλικο κ σμου, θεωρία τ ν ποία ντέκρουσε ε στ χως Fustel de Coulanges στ αρυσήμαντο ργο του π τ ς Iστορίας τ ν πολιτικ ν θεσμ ν τ ς ρχαίας Γαλλίας, 19 πισημαίνοντας τι τ γερμανικ στοιχε α πο ε σέδυσαν στ ν γαλλικ χ ρο φομοιώθησαν ξ λοκλήρου μέσα στ γαλλικ κοινωνία. Mήπως ταυτ σημο φαιν μενο δ ν μφανίζεται στ μεσαιωνικ λληνικ στορία μ τ διείσδυση κα φο- 33