ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ Παρασκευά Στάλω 4 ο εξάμηνο 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ. σελ1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ..... σελ2 Οικογένεια... σελ3 Κακή σχολική επίδοση......σελ5 Καλή σχολική επίδοση.......σελ7 Συμπέρασμα........σελ9 ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ. σελ10 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ.σελ13 Σκοπός, Μέθοδος έρευνας, Δείγμα ερευνάς...σελ14 Καθορισμός των κοινωνικοοικονομικών τάξεων, Παρουσίαση και ανάλυση των αποτελεσμάτων έρευνας.. σελ15 Πίνακας, Αποτελέσματα, Συμπέρασμα....σελ16 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...σελ17 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αλήθεια πόσες φορές έχουμε αναρωτηθεί πια η συμβολή της οικογένειας στο έργο του σχολείου; Αμέτρητες σίγουρα αλλά έχουμε αντιληφθεί την διάσταση της συμβολής αυτής; Αν και ακόμη βρίσκομαι στα αρχικά στάδια της πανεπιστημιακής μου σταδιοδρομίας το αντικείμενο σχολείο και οικογένεια το έχω συναντήσει αρκετές φορές πράγμα που με υποχρεώνει να ασχοληθώ εκτενέστερα μ αυτό. Ο άνθρωπος ο οποίος είναι ο τελειότερος οργανισμός του πλανήτη παρά το γεγονός στην πλήρη και κανονική του ανάπτυξη διαθέτει πολλές και πολύπλοκες λειτουργίες, βρίσκεται κατά την γέννηση του με χαμηλό επίπεδο εξέλιξης και έρχεται στον κόσμο με πολλές ατέλειες. Μια πρώτη μορφή αγωγής η οποία συμβάλει στην εξέλιξη του προέρχεται από την οικογένεια. Η οικογένεια είναι η αρχική του εστία απ την οποία θα πάρει τις στοιχειώδεις και πιο χρήσιμες γνώσεις για να μπορέσει να επιβιώσει στο μέλλον. Αν η οικογένεια δεν διαπαιδαγωγήσει το παιδί για τις βασικές δεξιότητες που πρέπει να κατέχει θα εξελιχθεί σε μια ελλειμματική προσωπικότητα η οποία δεν θα μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της κοινωνίας. Η εξέλιξη όμως του ανθρώπινου οργανισμού επιβάλει τη δημιουργία ενός κωδικοποιημένου συστήματος στο οποίο οι άνθρωποι θα μπορούν να συμβιώνουν. Το σύστημα αυτό είναι η σύγχρονη κοινωνία στην οποία η οικογενειακή αγωγή δεν αρκεί γι αυτό τον λόγο επιβάλει το δικό του τρόπο αγωγής ώστε τα μέλη του (οι άνθρωποι) να μπορέσουν να ενταχθούν δημιουργικά. Το σχολείο είναι το σύστημα αυτό το οποίο προετοιμάζει σε επίπεδο μόρφωσης και σε πνευματικό επίπεδο τον άνθρωπο. Κατά πόσο όμως σχολείο και οικογένεια εναρμονίζονται για το επιθυμητό αποτέλεσμα που δεν είναι άλλο από το να φτάσει ο άνθρωπος στον ύψιστο βαθμό τελειότητας; Αυτό πρόκειται να ερευνηθεί όσο πιο διεξοδικά γίνετε στην παρούσα έρευνα. Επιπρόσθετα θα αναλυθεί η σχέση της κοινωνικής προέλευσης και της σχολικής επίδοσης όπου σε παλαιότερες εποχές αποτέλεσε βασικό κριτήριο κοινωνικής ανακατάταξης. Σκοπός είναι να συμπυκνωθεί στις ακόλουθες σελίδες οι πιο ουσιαστικές πληροφορίες για τα ζητήματα αυτά. Η έρευνα αυτή περιλαμβάνει πληροφορίες από έγκυρες πηγές για την σωστή ενημέρωση του αναγνώστη. 3

ΤΙ ΡΟΛΟ ΠΑΙΖΕΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Πολλές φορές οι δάσκαλοι ευρισκόμενοι στο σχολείο, αντιμετωπίζουν πλήθος προβλημάτων συμπεριφοράς, σχολικής ένταξης, διαφορετικότητα στις κοινωνικές τάξεις ή και στις εθνικότητες, αντιδράσεις μαθητών ή γονέων άλλοτε ήπιου και άλλοτε έντονου χαρακτήρα. Το σύγχρονο σχολείο, η αλματώδης ανάπτυξη της κοινωνίας σε βιοτικό και τεχνολογικό επίπεδο, οι απαιτήσεις, η ταχύτητα των γνώσεων, οι προκλήσεις που δέχονται οι μαθητές, οι υποχρεώσεις της οικογένειας απέναντι στο σύνολο, η αρρώστια της εποχής μας το άγχος, είναι στοιχεία που θα πρέπει να γνωρίζει ο σύγχρονος ενημερωμένος δάσκαλος και να πράττει ανάλογα με την παιδαγωγική του κατάρτιση. Η ανατροφή των παιδιών, οι αξίες που διαχέονται, τα κίνητρα που δίνει η οικογένεια, η κοινωνική τάξη, είναι μερικοί παράγοντες που επηρεάζουν όχι μόνο την σχολική επίδοση των μαθητών, αλλά όλο το profile τους, την μελλοντική τους αποκατάσταση, την τοποθέτησή τους απέναντι στην κοινωνία που τους περιμένει για να προσφέρουν. 4

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, οι ενισχύσεις των γονέων καθορίζουν αποκλειστικά τη μάθησή του, γιατί συνήθως η επιθυμητή συμπεριφορά του παιδιού ενισχύεται θετικά με την εκδήλωση της αγάπης των γονέων. Έχοντας το παιδί σαν πρότυπο συμπεριφοράς τους γονείς του οικειοποιείται ολόκληρο το σύστημα αξιών της οικογένειας. Οικειοποιείται τις φιλοδοξίες, τα ενδιαφέροντα, τις προσδοκίες, τον τρόπο αντιμετώπισης καταστάσεων καλών ή κακών, κερδίζοντας έτσι την αγάπη τους. Και οι έρευνες του D.Mc.Clelland συντείνουν στο συμπέρασμα πως η μητέρα που φροντίζει να κάνει το παιδί ανεξάρτητο και το παρακινεί να κάνει μόνο του τις διάφορες εργασίες, δημιουργεί ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των κινήτρων επίδοσης στο παιδί Βασική όμως προϋπόθεση για την ανάπτυξη των κινήτρων απόδοσης, είναι οι απαιτήσεις των γονέων να ανταποκρίνονται στο επίπεδο των δυνατοτήτων του παιδιού. Οι γονείς που έχουν ψηλά κίνητρα επίδοσης, θέτουν υψηλότερες απαιτήσεις στα παιδιά τους, παρά οι γονείς με ασθενή κίνητρα. Ο πατέρας γενικά είναι πιο συγκρατημένος γονιός. Αφήνει μεγαλύτερη ελευθερία και αυτονομία στο παιδί του που έχει ψηλές αποδόσεις. Αντίθετα ο πατέρας παιδιών με ασθενή κίνητρα επίδοσης κατευθύνει αυταρχικά τη συμπεριφορά του παιδιού. Τα παιδιά με ισχυρά κίνητρα επίδοσης, θεωρούν ως αίτιο επιτυχίας τον εαυτό τους και της αποτυχίας την τύχη. Αντίθετα τα παιδιά με ασθενή κίνητρα επίδοσης θεωρούν ως αίτιο επιτυχίας την τύχη και ως αίτιο αποτυχίας τον εαυτό τους. Εδώ η επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος είναι μεγάλη γιατί όταν το παιδί αντεπεξέρχεται με επιτυχία στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, αποκτά αυτοπεποίθηση, αντιμετωπίζει με θετική διάθεση καταστάσεις ή περιστάσεις επίδοσης, γιατί ελπίζει ότι έτσι θα του δοθεί η ευκαιρία να διαπιστώσει τις ικανότητές του. Αν τις περισσότερες φορές αποτυγχάνει, φυσικό είναι να αμφιβάλλει για τις ικανότητές του και να αποφεύγει έτσι τις ευκαιρίες επίδοσης γιατί τις θεωρεί αποτυχία. Η οικογένεια πρέπει να ενεργοποιεί τις πνευματικές αξίες, τις πολιτιστικές εσωτερικές αξίες, γεγονός που ξυπνά την πνευματική ζωή στο παιδί και διαμορφώνει μαζί με τις εσωτερικές δυνάμεις τον χαρακτήρα του παιδιού. 5

Η αποτελεσματικότητα της ανατροφής στο σπίτι εξαρτάται: 1. Από το ύφος της ανατροφής Η οικογένεια πρέπει να ικανοποιεί τις βασικές ψυχικές ανάγκες του παιδιού: την αξίωση για αγάπη, ασφάλεια, προσοχή, ελευθερία, καθοδήγηση, κίνητρα, ισότητα. Η ικανοποίηση αυτών των αναγκών πρέπει να διατηρεί τη χρυσή τομή ανάμεσα στα άκρα του πάρα πολύ και του πάρα πολύ λίγου, αλλιώς δημιουργούνται ελλιπείς μορφές ανατροφής στο σπίτι, όπως: το παιδί να κακομαθαίνει, να είναι ανυπάκουο, να αποκρούει, να μη συμβιβάζεται, να προκαλεί σύγχυση στον εαυτό του και στο περιβάλλον του 2. Από τον αριθμό των αδερφών και τη θέση του παιδιού στη σειρά των αδερφών. Η ψυχοπνευματική εξέλιξη του παιδιού δεν διαπλάθεται μόνο από τους γονείς αλλά και από τα αδέρφια. Το μοναχοπαίδι δεν έχει τα ερεθίσματα που προέρχονται από άλλα αδέρφια και έτσι απειλείται η φυσιολογική προσαρμογή του με άλλους ανθρώπους. Αν όμως το παιδί έχει ένα ή δύο αδερφάκια, είναι ευνοϊκότερα για τη σωστή ανάπτυξή του. Οι αξίες και τα ενδιαφέροντα μοιράζονται εξίσου και έτσι το παιδί δεν γίνεται ούτε κακομαθημένο, ούτε σκληρό. Όταν το παιδί είναι μεγαλύτερο από ένα αδερφάκι του παίρνει τα πάντα στα σοβαρά, ταιριάζει λιγότερο με τους συνομηλίκους του και περισσότερο με τους μεγάλους. Το μικρότερο παιδί αντίθετα είναι ενεργητικό, ανοιχτό, εύθυμο και δεν παίρνει τίποτα στα σοβαρά. 3. Από την οικονομική θέση της οικογένειας Η οικονομική θέση της οικογένειας έχει σχέση με το ντύσιμο, την περιποίηση του σώματος, τη διατροφή, την πνευματική καλλιέργεια, τη διαπαιδαγώγηση, την ανάλογη κοινωνική τάξη. Αντίθετα η φτώχεια δημιουργεί προβλήματα κυρίως στα αγόρια παρά στα κορίτσια. Αυτή η θέση ταυτίζεται και με την ανεργία των γονέων 4. Από την ατελή και διαταραγμένη οικογένεια Όταν η οικογένεια είναι ατελής ή διαταραγμένη (διαζύγια, φασαρίες, κ.α), τότε πολλοί παράγοντες παρακάμπτονται. Η συναναστροφή μόνο με τον πατέρα αναπτύσσει τη θέληση, το σεβασμό στην αυθεντία, την επιδίωξη κύρους και αυτοκυριαρχίας κ.α. Η συναναστροφή μόνο με τη μητέρα αναπτύσσει τη συναισθηματική πλευρά του παιδιού, το αίσθημα, την αγάπη, την πίστη. Βλέπουμε ότι η σωστή εξισορρόπηση των γονέων δημιουργεί σωστή προσωπικότητα στο παιδί, αφού ο ένας γονέας καλύπτει τον άλλο στη διάπλαση του χαρακτήρα του παιδιού. Οι τέσσερις αυτοί παράγοντες επηρεάζουν άμεσα την σχολική επίδοση των μαθητών γιατί έστω και ο ένας από τους παράγοντες αυτούς παρουσιάζει κάποια αδυναμία θα παρουσιαστούν προβλήματα στην μετέπειτα σχολική προσαρμογή και επίδοση του μαθητή. 6

ΚΑΚΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ Πολλές είναι οι αιτίες που αναγκάζουν ένα παιδί να μην τα πηγαίνει καλά στα μαθήματα, όπως: Σχολική ανωριμότητα Για να αποφασίσουμε εάν ένα παιδί είναι ώριμο ή όχι για το σχολείο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τους εξής παράγοντες : 1. την εξέλιξη της νοημοσύνης του 2. τη συναισθηματική του εξέλιξη 3. την κοινωνική του εξέλιξη 4. τη βιολογική του ωρίμανση Η σχολική ανωριμότητα εμφανίζεται όταν το παιδί παρουσιάζει αδυναμία να παρακολουθήσει τα μαθήματα της τάξης του, δυσκολίες στην ανάγνωση και γραφή, φτωχό λεξιλόγιο, δυσκολία στις κοινωνικές συναναστροφές, δεν αποδέχεται το περιβάλλον και τους κανόνες της τάξης. Παράγοντες σχολικής αποτυχίας: Ντροπή, Δειλία Εμφανίζεται όταν το παιδί είναι συνεσταλμένο, δεν κάνει εύκολα φιλίες, παραμένει απομονωμένο, δεν συμμετέχει στις δραστηριότητες της τάξης, αποφεύγει τα άλλα παιδιά στα διαλείμματα. Εδώ θα πρέπει το παιδί να αποκτήσει θάρρος, από τους γονείς του και από τον δάσκαλο δίνοντάς το απλές αρμοδιότητες, απλές ευθύνες, παροτρύνοντας τα υπόλοιπα παιδιά να παίζουν μαζί του. Οι γονείς θα πρέπει να ασχοληθούν περισσότερο μαζί του, παίζοντας, συζητώντας, ενθαρρύνοντας το και να ψάξουν καλύτερα τη ζωή της οικογένειας, ώστε να βελτιώσουν ή όχι τις συνθήκες ζωής ή ακόμη να απορρίψουν κάποια δικά τους ελαττώματα. Σίγουρα το παιδί έρχεται στο σχολείο έχοντας μέσα του κάποια βιώματα, θετικά ή αρνητικά, τα οποία θα πρέπει να τα συνδυάσει με τη ζωή της τάξης. Αυτό είναι δύσκολο για το παιδί και χρειάζεται τη στήριξη όλων των φορέων της εκπαίδευσης. Όχι μόνο ο εκπαιδευτικός, όπως νομίζουν πολλοί γονείς, αλλά και οι γονείς πρέπει να σκύψουν πάνω στα προβλήματα του παιδιού και να μην δικαιολογούν τον εαυτό τους λέγοντας ότι μόνο το σχολείο είναι υπεύθυνο. Συνεργασία, λοιπόν, με τον εκπαιδευτικό, συνεργασία με τους τοπικούς φορείς της εκπαίδευσης, άμεσο ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες του σχολείου, παρακολούθηση εν ανάγκη σχολές γονέων, συμμετοχή στις ανοιχτές συζητήσεις και εκδηλώσεις, παρότρυνση του παιδιού για συμμετοχή του σε κοινωνικές εκδηλώσεις (πάρτι, γιορτές, κ.α), ενδιαφέρον για τους φίλους του και να καλύπτει γενικά κάθε ανάγκη του για επικοινωνία. 7

Αποθάρρυνση Σίγουρα κάθε μαθητής δεν θέλει την επίπληξη και την αποτυχία μπροστά στους άλλους συμμαθητές του. Το ίδιο συμβαίνει και με τους μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους που θέλουν την επιβράβευση για τη συνέχιση των προσπαθειών τους. Είναι απαράδεκτο σημερινός εκπαιδευτικός να δημιουργεί πρόβλημα στην ψυχοσύνθεση των μαθητών του, επιπλήττοντας τους, τιμωρώντας τους, αποφεύγοντας τους. Δημιουργεί έτσι επιθετικές συμπεριφορές, άγχος, προβλήματα ένταξης στο σύνολο, ανασφάλεια και μαθησιακές δυσκολίες με έντονο το συναίσθημα της απόρριψης και συνεπώς της αποτυχίας. Η ενθάρρυνση, αντίθετα, από το σχολείο με τη συνεργασία γονέα εκπαιδευτικού σε συνδυασμό με το καλό κλίμα στην οικογένεια, εμπιστοσύνης και ασφάλειας, είναι στοιχεία που θα τονίσουν την προσωπικότητα του παιδιού και θα του επαναφέρουν την εμπιστοσύνη και την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για να προχωρήσει. Αδιαφορία της οικογένειας Υπάρχουν κάποια στοιχεία που φαίνεται ακόμη και στα μάτια των παιδιών η αδιαφορία της οικογένειας. Είναι κουρασμένα, δεν προσέχουν στο μάθημα, δεν συζητούν εύκολα, δεν «ανοίγονται σε παρέες», έχουν μελαγχολική έκφραση και «κλείνονται» στον εαυτό τους, με αποτέλεσμα την κακή σχολική τους επίδοση. Χρειάζεται αρκετή προσπάθεια από μέρους του δασκάλου για να πλησιάσει αυτό το παιδί. Αν πραγματικά υπάρχει καλή σχέση μαθητή εκπαιδευτικού, τότε θα τα καταφέρει να το πλησιάσει. Αν το παιδί νιώθει ότι ο δάσκαλος ενδιαφέρεται και θέλει να βοηθήσει, τότε ο μαθητής θα του ανοίξει την καρδιά και θα πετύχει. Είναι και πολύ λεπτή η θέση του εκπαιδευτικού καλώντας τους γονείς σε παιδαγωγική συνάντηση, όπου εκεί θα πρέπει να τους εκθέσει τα προβλήματα του παιδιού, προσέχοντας πάντα να μην επικρίνει και κατηγορεί την οικογένεια. Είναι απαράδεκτη η αδιαφορία της οικογένειας, ακόμη και αν τα προβλήματα και οι υποχρεώσεις των γονέων είναι μεγάλες. Δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχει λίγος χρόνος για τη διάπλαση του παιδιού. Το παιδί σε μικρή ηλικία δεν καταλαβαίνει τα προβλήματα των γονέων. Σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει ανάγκη τη στήριξη των γονέων του σε κάθε δραστηριότητά του είτε παιχνίδι είναι αυτό, είτε μαθήματα. Ακόμη και την επίπληξη και παρατήρηση έχει ανάγκη, γιατί έτσι αισθάνεται την ασφάλεια γύρω του. Είναι λάθος που πολλοί γονείς προσπαθούν να βρούνε τρόπους για να φύγουν τα παιδιά «μέσα από τα πόδια τους» ή λέγοντας τα, ότι «έχεις μόνο 8

υποχρεώσεις και όχι δικαιώματα» ή ακόμη ότι «εγώ στα προσφέρω όλα, εσύ τι κάνεις;». Το παιδί χρειάζεται ό,τι και οι μεγάλοι. Χρειάζεται την ψυχαγωγία, το χιούμορ, τις εκδρομές, τη συμμετοχή του σε όλα τα κοινά της οικογένειας, τη συζήτηση. Αυτά, έστω και σε μικρό βαθμό αν ικανοποιούν τις ανάγκες του παιδιού, πετυχαίνεται η κοινωνικοποίησή του, επιβραβεύεται η σχολική του επίδοση και η μελλοντική του ένταξη στην κοινωνία. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής των νέων οικογενειών έχει πολλές απαιτήσεις και η οικογένεια θέλει αντιμετώπιση από ώριμους και σκεπτόμενους γονείς. Θα πρέπει να έχουν υπομονή στις προσπάθειες του παιδιού, να το ανταμείβουν, ελαχιστοποιώντας έτσι τις αποτυχίες του. Αντίθετα, όταν οι γονείς είναι αδιάφοροι μεγιστοποιούν, ίσως άθελά τους, την αποτυχία, αποθαρρύνουν κάθε δημιουργική προσπάθεια με αποτέλεσμα την κυριαρχία του συναισθήματος της κατωτερότητας ΚΑΛΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ Καλή σχολική επίδοση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως: 1. η σωστή οργάνωση του μαθητικού χρόνου και των δραστηριοτήτων 2. η σωστή οργάνωση του χρόνου μελέτης 3. η αισιοδοξία και πίστη για το τελικό αποτέλεσμα 4. η συμπαράσταση των γονέων με την ενεργό συμμετοχή τους 5. η σωστή λειτουργία της οικογένειας, οι κανόνες και αξίες της 6. η επιβράβευση σχολείου γονέων 7. το κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων 8. το άμεσο ενδιαφέρον των γονέων για την εξέλιξη του παιδιού 9. το υπόλοιπο περιβάλλον και πόσο αυτό επιδρά 10. η ψυχολογική στήριξη και οι υγιείς σχέσεις 11. ο χώρος εργασίας και μελέτης του παιδιού με τα απαραίτητα μέσα 12. τα δεδομένα κίνητρα την κατάλληλη στιγμή και η αυτοπεποίθησή του παιδιού για την αντιμετώπισή τους 13. οι αναπτυσσόμενες βαθμίδες δυσκολιών και πρωτοβουλιών και η ενθάρρυνση του για την αντιμετώπισή τους 14. η ενασχόληση του παιδιού με τον αθλητισμό 15. η σωστή ψυχαγωγία του τη σωστή στιγμή 9

16. η ανάπτυξη ενδιαφερόντων σε συνδυασμό με τα μαθήματα 17. σωστή καθοδήγηση της προσωπικότητας του με την ανάλογη συμπαράσταση από τους δικούς του 18. πίστη στην εκπαίδευση, για την ίδια τη ζωή του παιδιού και όχι μόνο για κοινωνική άνοδο 19. η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησης, με ανάπτυξη θετικής σκέψης για όλες τις στάσεις ζωής 20. η αποφυγή από μέρους των γονέων συγκρίσεων ή διακρίσεων με άλλα αδέρφια ή μαθητές 21. η ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού κ.ά Βλέπουμε ότι τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας παίζουν πιο καθοριστικό ρόλο στη σχολική επίδοση και από αυτήν ακόμη την κοινωνικόοικονομική στάθμη της οικογένειας. Μη ξεχνάμε όμως ότι η κοινωνικό-οικονομική στάθμη καθορίζεται από παράγοντες εξωτερικούς αποδεκτούς ή μη οι οποίο τροποποιούνται ανάλογα με τα συμφέροντα κάθε τάξης. Γιατί, λοιπόν, δεν προσπαθούμε να τροποποιήσουμε τις συνθήκες της δικής μας οικογένειας που αποτελείται από μικρό πλήθος ατόμων; Δεν θα πρέπει τα οποιαδήποτε προβλήματα να μεταφέρονται στην οικογένεια, ούτε η εργασία μας να είναι τροχοπέδη για την ανάπτυξη των παιδιών. 10

Συμπέρασμα Το θέμα της οικογένειας και ο ρόλος αυτής στην επίδοση των παιδιών είναι πολύ βασικός. Από την ημέρα της γέννησης του το παιδί έρχεται σε ένα περιβάλλον, όπου η ανατροφή του θα πρέπει να είναι πρωταρχικός στόχος των γονέων. Η ωρίμανση της σκέψης των γονέων, η σταθερότητα των σχέσεων τους καθώς και η ψυχική και κοινωνική ετοιμότητά τους πρέπει να είναι δεδομένη. Οι αξίες της ζωής, οι προσδοκίες, οι φιλοδοξίες. τα πρότυπα, τα κίνητρα, οι συναναστροφές, οι απαιτήσεις, οι ευκαιρίες, οι ενισχύσεις των προσπαθειών, η συμπεριφορά, η αναγνώριση, είναι στοιχεία τα οποία οι γονείς πρέπει να προσέξουν, να διαφυλάττουν, να υπερασπίζονται και να μεταδίδουν. Φθάνοντας στη σχολική ηλικία το παιδί πρέπει να έχει μέσα του όλες τις αξίες και συμπεριφορές και συνεχίζοντας να βελτιώσει αυτές και να αποκτήσει όλες τις δεξιότητες και ικανότητες που προσφέρει το σχολικό περιβάλλον. Η κοινωνικοποίηση του παιδιού, ξεκινά, λοιπόν, από τη γέννησή του, διαπλάθεται στην οικογένειά του και συνεχίζει στο σχολείο όπου εκεί θέτει τα αυριανά θεμέλιά του. Κύριο χαρακτηριστικό του παιδιού της σχολικής ηλικίας είναι η τάση για εργατικότητα και παραγωγικότητα. Οι γονείς πρέπει με υπομονή και επιμονή να παρακολουθούν κάθε προσπάθεια του παιδιού, να την επικροτούν, να την επιβραβεύουν ώστε να ελαχιστοποιήσουν τις αποτυχίες του και να μεγιστοποιήσουν τις επιτυχίες του. Αντίθετα όταν οι γονείς είναι αγχώδεις, υπερπροστατευτικοί, πιεστικοί, υποτιμούν τότε τα απλά επιτεύγματα του παιδιού ζητώντας πάντα κάτι καλύτερο, μεγιστοποιούν τις δυσκολίες και τις αποτυχίες του και αποθαρρύνουν κάθε δημιουργική του προσπάθεια αυξάνοντας έτσι το συναίσθημα κατωτερότητας στο παιδί με αποτέλεσμα την κακή σχολική επίδοση. Η θετική ενέργεια που εκπέμπουν οι γονείς είναι τροφοδότης ζωής για το παιδί. Η αρνητική ενέργεια που εκπέμπουν οι γονείς, σίγουρα είναι το μέσο για αμφισβήτηση της ζωής στα μάτια του παιδιού. Ο χρόνος και η υπομονή των γονέων ανταμείβει αυτούς βλέποντας την επίδοση του παιδιού τους. 11

ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Πολύς λόγος γίνεται καθημερινά στα σχολεία μας για τη βαθμολογία, η οποία έχει οδηγήσει τους μαθητές στον αυτοσκοπό του μεγάλου βαθμού ξεχνώντας ότι απλά πρόκειται για μία ένδειξη προόδου με βάση τα κριτήρια που θέτουμε στο σχολείο μας. Η άνιση όμως σχολική επίδοση δεν οφείλεται στις ατομικές διαφορές ικανοτήτων, αλλά στην κοινωνική προέλευση. Η άνιση επίδοση επιβιώνει σε όλο τον κόσμο και μετά την άρση των οικονομικών και κοινωνικών εμποδίων. Η αξιολόγηση αναπαράγει την ταξική διαστρωμάτωση. Οι εκπαιδευτικοί συναντούν πολύ συχνά διάφορα είδη τύπου γονέων. Κάποιοι γονείς άλλοτε ενδιαφέρονται για την πρόοδο των παιδιών τους άλλοι πάλι όχι τόσο. Μεγάλη έρευνα που διεξάχθηκε στις Η.Π.Α με χιλιάδες στοιχεία προς σύγκριση και ανάλυση έδειξε πως οι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες έχουν στενή συνάφεια με την επίδοση. Τέτοια στοιχεία ήταν το είδος του σχολείου, η χωρητικότητα του, η ποιότητα των κτιρίων, ο τεχνικός εξοπλισμός, ο αριθμός των εκπαιδευτικών και οι δημόσιες δαπάνες. Σχετικά με τους μαθητές τα στοιχεία αφορούσαν τη σχολική επίδοση, την κοινωνική και οικονομική προέλευση, το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, τις προσδοκίες των μαθητών και τη διάθεση τους για το σχολικό μέλλον. Στην επίδοση των μαθητών επιδρούν οι διαφορές περισσότερο σε παιδιά μειονοτήτων, η ποιότητα των εκπαιδευτικών, η μόρφωση της οικογένειας και οι σχολικές προσδοκίες της πλειοψηφίας των συμμαθητών. 12

Παρακάτω συναντάμε 3 περιπτώσεις όπου προέρχονται από εκπαιδευτικούς που εργάζονται στα μειονοτικά σχολεία της Θράκης όπου οι γονείς δεν είναι τόσο ευαισθητοποιημένοι στην σημασία της λειτουργίας του σχολείου. Θα μπορούσαν τα παρακάτω σχολεία να προέρχονται από οποιοδήποτε εκπαιδευτικό που εργάζεται σε άλλη αγροτική ή κοινωνικά υποβαθμισμένη περιοχή με παιδιά μη προνομιούχων οικογενειών. Δάσκαλος 1ος Κυρίως το σπίτι είναι υπεύθυνο για την πρόοδο των παιδιών. Οι γονείς δεν έρχονται παρά μόνο όταν τους καλέσουμε. Πολλοί ξέρουν ελληνικά, αλλά κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν, γιατί δεν τους συμφέρει. Ξέρουν ότι φταινε για την κατάσταση των παιδιών τους. Οι γονείς που ενδιαφέρονται έρχονται. Τι να τους κάνω αυτούς; Τα παιδιά τους δεν έχουν πρόβλημα. Τους άλλους θέλω. Αλλά αυτοί δε νοιάζονται. Δε νοιάζονται να το στείλουν στο σχολείο, να το ρωτήσουν: «Τι σας έβαλε ο δάσκαλος σήμερα;». Δασκάλα 2η Οι γονείς δεν έχουν καταλάβει την αξία του σχολείου. Δεν τα στέλνουν τα παιδιά. Λένε: «Θα γίνει εργάτης, θα γίνει νοικοκυρά. Δε χρειάζεται τα γράμματα». Τα κρατάνε στο σπίτι και δεν τ αφήνουν να έρθουν. Είναι η νοοτροπία αυτή που υπάρχει. Δασκάλα 3η Επικοινωνία δεν υπάρχει. Οι γονείς εδώ είναι όλοι αγρότες. Δεν ενδιαφέρονται για το σχολείο. Τα βάζουν τα παιδιά σε δουλειές. Θέλουν τα παιδιά να δουλεύουν για να φέρουν λεφτά. Ή τα κρατάνε στο σπίτι τα κορίτσια για να προσέχουν τα πιο μικρά. Τα κορίτσια από τα 14-15 τα παντρεύουν. Τεκμηριώνεται ότι η χαμηλή επίδοση, η κακή βαθμολογία, η εγκατάλειψη του σχολείου, η απουσία ενδιαφέροντος για την επίδοση, οι χαμηλές προσδοκίες για το σχολικό μέλλον χαρακτηρίζουν ορισμένες κοινωνικές κατηγορίες, συγκεκριμένα τα παιδιά που προέρχονται από τα λαϊκά στρώματα όπου οι γονείς είναι αγρότες, εργάτες, τεχνίτες, μετανάστες και δεν κατέχουν ούτε τις στοιχειώδης γνώσεις ούτε το απαραίτητο ενδιαφέρον για την μόρφωση των παιδιών τους. Μέχρι στιγμής το ζήτημα αυτό θεωρείτο ένα κοινωνικό δεδομένο, η επιστήμη της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης έχει κλονίσει αυτό το «φυσικό» γεγονός. Για να αντισταθμιστεί λοιπόν αυτό λαμβάνονται όλο και περισσότερα μέτρα για την βελτίωση της χαμηλής επίδοσης των παιδιών που προέρχονται από λαϊκά στρώματα. Ενδιαφέρον παράδειγμα μπορούμε να συναντήσουμε στο Λονδίνο. Εκεί διεξάγονται προγράμματα εγγραμματισμού γονέων. Στόχος είναι η γεφύρωση των γονέων και των διαφορετικών πολιτισμών σε σχολεία με πολλούς Ασιάτες, όπου οι γονείς εμπλέκονται σε μια δραστηριότητα κατασκευής από κοινού με τα παιδιά τους. Αν οι γονείς είναι αναλφάβητοι, τα παιδιά γράφουν το κείμενο και αυτοί συμβάλουν στο εικαστικό μέρος, αν πάλι είναι εγγράμματοι βοηθούν τα παιδιά τους στην ανάγνωση και στην γραφή. Οι εκπαιδευτικοί συντονίζουν και καθοδηγούν. Το παραπάνω παράδειγμα εκφράζει μια αισιόδοξη πλευρά των πραγμάτων και δηλώνει για ακόμη μια φορά το αίτημα για ισότητα ευκαιριών στην εκπαίδευση. 13

Η κοινωνική θέση του μαθητή καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την σχολική επίδοση του. Πολλές φορές έχομε ακούσει δασκάλους να διηγούνται με υπερηφάνεια ότι έχουν στην τάξη τους τον γιο του Νομάρχη ή ενός μεγαλέμπορου και γενικά το παιδί κάποιας οικογένειας που ανήκει σε ανώτερη κοινωνική τάξη. Είναι επίσης γνωστό ότι πολλοί δάσκαλοι έχουν την τάση να υπερεκτιμούν τις ικανότητες των μαθητών αυτών και τους συμπεριφέρονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σχετικές έρευνες έχουν δείξει εμπειρικά την τάση πολλών εκπαιδευτικών να υπερεκτιμούν τις ικανότητες παιδιών από ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Ο Rist παρακολούθησε μια ομάδα παιδιών από το νηπιαγωγείο ως το τέλος της Β τάξης. Ήδη από το νηπιαγωγείο διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά κάθονταν στα τραπέζια ανάλογα με την κοινωνική τους προέλευση και ότι στο τραπέζι που ήταν κοντά στη νηπιαγωγό κάθονταν τα παιδιά με ανώτερη κοινωνική προέλευση. Το ενδιαφέρον της νηπιαγωγού ήταν ιδιαίτερα αυξημένο γι αυτά τα παιδιά και η συγκεκριμένη αντιμετώπιση διατηρήθηκε και στην Α και Β τάξη του σχολείου. Πράγματι διαπιστώθηκε πως η κοινωνική προέλευση των μαθητών αποτελεί σημαντικό ρόλο στην επίδοση τους αλλά και στο λεξιλόγιο τους. Φαίνεται ότι οι μαθητές από εργατικά στρώματα έχουν φτωχότερο λεξιλόγιο, ενώ οι μαθητές των ανώτερων στρωμάτων πλουσιότερο. Τα παιδιά λαϊκών στρωμάτων κάνουν περισσότερα λάθη, ακολουθούν απλούστερη δομή αντίθετα ο εμπλουτισμός της γλώσσας μεγαλώνει από τα μεσαία στρώματα στα ανώτερα, ενώ η γλωσσική ικανότητα συνδέεται με την ικανότητα ανάπτυξης συλλογισμών και με το πέρασμα του χρόνου η διαφορά μεγαλώνει (λόγω εγκατάλειψης μελέτης και τακτικής ανάγνωσης), αλλά και η ικανότητα γραφής σχετίζεται με την κοινωνική και οικονομική προέλευση. Κατά μια άλλη προσέγγιση του Labov η γλωσσική ικανότητα μετριέται με γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες της επίσημης γλώσσας κι έτσι τα κατώτερα στρώματα φαίνονται κατώτεροι γλωσσικά ενώ τα παιδιά από ανώτερου κοινωνικού επιπέδου πλεονεκτούν στον τομέα αυτό. Αυτό οφείλεται στα διαφορετικά ερεθίσματα από την οικογένεια, τα παιδιά από κατώτερα οικονομικά στρώματα μια και δεν ακούν φράσεις γραμματικά και συντακτικά ορθές και άρτιες φράσεις, αλλά και στο γεγονός ότι δε χρησιμοποιούν αφηρημένες έννοιες και έχουν περιορισμένο λεξιλόγιο επειδή ο λόγος τους είναι πιο συγκεκριμένος υστερούν ενώ το αντίθετο συμβαίνει στα παιδιά από ανώτερη κοινωνική διαστρωμάτωση. 14

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ 15

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Σκοπός Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η σχέση της βαθμολογίας των μαθητών στο μάθημα της γλώσσας και της κοινωνικής τους προέλευσης. Παράλληλα ερευνήθηκε η σχέση της βαθμολογίας των μαθητών στο μάθημα της γλώσσας με την κοινωνική τάξη απ την οποία προέρχονται, με το επάγγελμα και τη μόρφωση των δύο γονέων. Μέθοδος της έρευνας Η μέθοδος έρευνας που χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή των δεδομένων ήταν: α) ένα ειδικά επεξεργασμένο ερωτηματολόγιο, β) το βιβλίο μητρώου των μαθητών. Το ερωτηματολόγιο αποτελείτο από δεκαπέντε κλειστές ερωτήσεις και στο τέλος επισυνάπτεται η βαθμολογία κάθε μαθητή από το βιβλίο μητρώου κάθε σχολείου Το δείγμα της έρευνας Η έρευνα έγινε πανελλαδικά. Το αντιπροσωπευτικό δείγμα ήταν 2.162 μαθητές της ΣΤ τάξης των δημοτικών σχολείων της χώρας. Απ αυτούς οι 1.107 ήταν αγόρια και οι 1.055 ήταν κορίτσια. Επιλέχθηκε η τάξη αυτή γιατί έως αυτή την ηλικία η βασική διαμόρφωση του παιδιού επηρεάζεται άμεσα απ το σχολικό και οικογενειακό του περιβάλλον. Ο συνολικός αριθμός των σχολείων της επικράτειας που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα ήταν 70 και κατανέμονται ανάλογα κατά γεωγραφική περιφέρεια και αστικότητα όπως αναλυτικά φαίνονται στον παρακάτω πίνακα. Το δείγμα επελέγη με την τυχαία δειγματοληψία. 16

Καθορισμός των κοινωνικοοικονομικών τάξεων Καθορίστηκαν τρεις κοινωνικοοικονομικές τάξεις: η ανώτερη (Α/Β), η μέση (Γ 1, Γ 2 ) η οποία κατηγοροποιήται στην μεσοανώτερη (Γ 1 ) και μεσοκατώτερη (Γ 2 ) και η κατώτερη (Δ/Ε). Στη μεσαία κοινωνικοοικονομική τάξη διακρίνουμε μεσοανώτερη και μεσοκατώτερη, επειδή είναι πολυπληθής λόγω του μεγάλου αριθμού κάθε είδους υπαλλήλων μισθωτών που έχει παρατηρηθεί τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα. Οι πιο πάνω κοινωνικοοικονομικές τάξεις έχουν ταξινομηθεί βάση των στοιχείων που προμηθεύθηκαν από την Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας από τις μεγαλύτερες και αναγνωρισμένες εταιρείες ερευνών στην Ελλάδα. Σύμφωνα με όλες αυτές τις πηγές και τα τελευταία διεθνή πρότυπα, με συνδυασμό του επαγγέλματος, της θέσης στο επάγγελμα και του μορφωτικού επιπέδου έχουν καταλήξει στις προαναφερόμενες κατηγορίες. Παρουσίαση και ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας Ο πίνακας που ακολουθεί δείχνει τη βαθμολογία των μαθητών του δείγματός μας στο μάθημα της Γλώσσας σε συνάρτηση με την κοινωνική τους προέλευση Σε κάθε συντεταγμένη του πίνακα υπάρχουν δυο αριθμοί, ο πάνω δείχνει αριθμό μαθητών και ο κάτω το αντίστοιχο ποσοστό Στην αριστερή κάθετη στήλη αναγράφονται οι βαθμοί από 5 έως 10 και στην οριζόντια στήλη οι κοινωνικό-οικονομικές τάξεις όπως αυτές ορίστηκαν προηγούμενα Οι μαθητές με την Α/Β κοινωνική προέλευση που ανέρχονται σε 208 του δείγματός μας παρουσιάζουν μηδενικό ποσοστό για το βαθμό 5, 1% στο βαθμό 6, 4,8% στο βαθμό 7 και προχωρώντας ανοδικά φτάνουμε στο 62% για το βαθμό 10. Οι μαθητές με Γ 1 κοινωνική προέλευση, 464 τον αριθμό, κατά 0,2% πήραν βαθμό 5, κατά 2,4% βαθμό 6 και προχωρώντας ανοδικά φτάνουμε στο 52,4% με βαθμό 10. Οι μαθητές με Γ 2 προέλευση βαθμολογήθηκαν με 5 σε ποσοστό 1,4%, με 6 σε ποσοστό 4,2%, με 7 σε ποσοστό 8,9%, με 8 σε ποσοστό 22,9%, με 9 σε ποσοστό 26,4% και με 10 σε ποσοστό 36,2%. Οι μαθητές με Δ/Ε κοινωνική προέλευση πήραν 5 σε ποσοστό 2,4% ανέβηκε το ποσοστό τους στους επόμενους βαθμούς και στο άριστα, φαίνεται καθαρά στον πίνακα, κατεβαίνει το ποσοστό στο 19,3%. 17

ΠΙΝΑΚΑΣ (ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑ ΜΑΘΗΜΑ) --------------- Κ/Ο ΟΜΑΔΑ ------------------ ΣΥΝΟΛΟ Α/Β Γ 1 Γ 2 Δ/Ε ΣΥΝΟΛΟ 2.162 208 464 987 503 ΓΛΩΣΣΑ 5 6 7 8 9 27 0 1 14 12 1.2 0.0 0.2 1.4 2.4 100 2 11 41 46 4.6 1.0 2.4 4.2 9.1 214 10 24 88 92 9.9 4.8 5.2 8.9 18.3 424 25 53 226 120 19.6 12.0 11.4 22.9 23.9 571 42 132 261 136 26.4 20.2 28.4 26.4 27.0 10 826 129 243 357 97 38.2 62.0 52.4 36.2 19.3 ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ 8.80 9.38 9.23 8.77 8.22 Αποτελέσματα Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται καθαρά ότι ο μεγαλύτερος αριθμός των μαθητών με Α/Β και Γ 1 κοινωνική προέλευση βαθμολογείται με άριστα και ελάχιστο έως μηδενικό ποσοστό τους βαθμολογείται με χαμηλούς βαθμούς. Στην Γ 2 προέλευση παρατηρείται μια αύξηση ποσοστών στην μέση της βαθμολογικής κλίμακας όπου βρίσκεται η πλειοψηφία των μαθητών και μόλις το 36% αντιστοιχεί στο «άριστα». Στους μαθητές με Δ/Ε προέλευση υπάρχει αισθητή πτώση του ποσοστού καθώς ανεβαίνουμε απ την μέση της βαθμολογικής κλίμακας προς το άριστα. Συμπεράσματα Είναι φανερή η επίδραση των προνομίων των παιδιών που προέρχονται από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα σε σχέση με αυτά των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων στη βαθμολογία του μαθήματος της Γλώσσας 18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Επιστήμη, Ιωάννης Ε. Πυργιωτάκης, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000. Έρευνα: «Η βαθμολογία των μαθητών στο μάθημα της γλώσσας και η κοινωνική τους προέλευση». Του Χαραλάμπου Μπαμπαρούτση. LAROUSSE, Μεγάλη θεματική εγκυκλοπαίδεια Η επικοινωνία μέσα και έξω από τον εργασιακό χώρο, Ελληνικά γράμματα Αθήνα 2007, Michel Josien 19