ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ - ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ - ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ είναι η πύκνωση ενός μεγαλύτερου κειμένου, δηλαδή η δημιουργία ενός σύντομου κειμένου που βασίζεται στα βασικά σημεία, επιχειρήματα και πληροφορίες του αρχικού κειμένου 7. σύνταξη της περίληψης 1. προσεκτική ανάγνωση του κειμένου 6. καταγραφή των σημαντικών λεπτομερειών κάθε παραγράφου ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ 2. εντοπισμός του νοηματικού κέντρου του κειμένου 5. δημιουργία πλαγιότιτλων κάθε παραγράφου 4. υπογράμμιση των βασικών λέξεων (λέξεις-κλειδιά) και φράσεων του κειμένου 3. επισήμανση των κύριων συστατικών της παραγράφου (θεματική περίοδος, λεπτομέρειες, κατακλείδα) ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 40

Ποιο είναι το νοηματικό κέντρο του κειμένου; Να εντοπίσεις τα συστατικά κάθε παραγράφου (θεματική περίοδος, λεπτομέρειες, κατακλείδα). Να υπογραμμίσεις τις βασικές λέξεις ή φράσεις. Πόσο προστατεύονται τα παιδιά μας από τη διαφήμιση Με «ανοιχτό στόμα» παρακολούθησαν οι τηλεθεατές μέσα από τη μικρή οθόνη τις προηγούμενες ημέρες το τελευταίο «δημιούργημα» κορεατών κατασκευαστών παιχνιδιών. Τα ρεπορτάζ για την επινόηση αυτή έφεραν πάλι στο προσκήνιο το θέμα της καταλληλότητας πολλών παιδικών παιχνιδιών και κατ' επέκταση το ζήτημα της προστασίας των παιδιών από διαφημίσεις προϊόντων, οι οποίες μπορεί να βλάψουν την ψυχική και σωματική υγεία των ανηλίκων. Στην πραγματικότητα το θέμα των διαφημίσεων βρίσκεται πάντα στην επικαιρότητα. Σε γενικές γραμμές θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει βήματα από την Ευρωπαϊκή Ενωση και από πολλές χώρες της Γηραιάς Ηπείρου για την ποιότητα της διαφήμισης που απευθύνεται σε παιδιά. Οπως συμβαίνει και με άλλα σημαντικά ζητήματα, η αντιμετώπιση του προβλήματος διαφήμιση και παιδιά δεν είναι ενιαία σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αν και σχεδόν όλες έχουν εναρμονίσει τη νομοθεσία τους με τις βασικές διατάξεις της κοινοτικής οδηγίας Τηλεόραση χωρίς Σύνορα, που απαγορεύει γενικά την προβολή τηλεοπτικών μηνυμάτων που μπορεί να βλάψουν τα παιδιά. Η οδηγία θεσπίζει: Πρώτον, το διαφημιστικό μήνυμα δεν πρέπει να παρακινεί τους ανηλίκους στην αγορά προϊόντος ή υπηρεσίας εκμεταλλευόμενο την απειρία και την ευπιστία τους. Δεύτερον, να μην παρακινεί τους ανηλίκους να πείσουν γονείς και τρίτους να αγοράσουν τα διαφημιζόμενα προϊόντα. Τρίτον, να μην εκμεταλλεύεται την ιδιαίτερη εμπιστοσύνη των παιδιών προς γονείς, δασκάλους ή άλλα σημαντικά πρόσωπα. Από τον ημερήσιο τύπο (διασκευή) Να γράψεις τους πλαγιότιτλους κάθε παραγράφου. Με βάση τους πλαγιότιτλους, τις λέξεις κλειδιά και τις βασικές λεπτομέρειες να συντάξεις την περίληψη κάθε παραγράφου. ο πλαγιότιτλος μπορεί να έχει τη μορφή επικεφαλίδας, πρότασης ή μικρής περιόδου 1 η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ: ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΣ: ΠΕΡΙΛΗΨΗ 2 η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ: ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΣ:. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 3 η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ: ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΣ:. ΠΕΡΙΛΗΨΗ.. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 41

9. χρησιμοποιώ τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις για να συνδέσω τους πλαγιότιτλους σε κείμενο με συνοχή. 8. φροντίζω ο πλαγιότιτλος κάθε παραγράφου να είναι αναλυτικός, για να βασίσω σε αυτόν την περίληψη. 10. ξεκινάω την περίληψη με εισαγωγική φράση, όπου αναφέρεται ο συγγραφέας, το είδος του κειμένου και το θέμα του. «ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ» ΤΗΣ ΣΩΣΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ 1. ακολουθώ κατά κανόνα τη σειρά των παραγράφων του κειμένου. 2. η περίληψή μου είναι μία (1) παράγραφος, αν όμως το κείμενο είναι μεγάλο, η περίληψή μου μπορεί να είναι δύο τρεις παράγραφοι. 7. δεν σχολιάζω ούτε εκφράζω την άποψή μου. 6. αποφεύγω τις ερωτήσεις. 5. αποφεύγω την αντιγραφή του κειμένου αν χρησιμοποιήσω φράση του κειμένου, την θέτω εντός εισαγωγικών. 4. αποφεύγω την απαρίθμηση. 3. παραλείπω τα παραδείγματα και τις δευτερεύουσες πληροφορίες. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 42

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΔΙΑΤΥΠΩΣΗΣ Μπορώ να χρησιμοποιήσω συνώνυμες λέξεις/ φράσεις (μικρή οθόνη: τηλεόραση, με ανοιχτό στόμα: με έκπληξη, αμηχανία) να μετατρέψω ρήματα σε ουσιαστικά ή ουσιαστικά σε ρήματα, εφόσον αυτή η αντικατάσταση είναι δυνατή (το δημιούργημα: αυτό που δημιούργησαν, παρακολούθησαν: η παρακολούθηση) να αντικαταστήσω, εφόσον γίνεται, 1. δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις με μετοχές ή επιρρηματικούς προσδιορισμούς (όταν παρατήρησε: παρατηρώντας, κατά την παρατήρηση) 2. δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις με ονοματικά σύνολα ( ότι έχουν γίνει βήματα: την πρόοδο) να χρησιμοποιήσω περιεκτικούς όρους ( τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδα= μέσα μαζικής ενημέρωσης) Στην περίληψη δεν αντιγράφω το κείμενο. Για να αποφύγω την αντιγραφή των βασικών σημείων, μπορώ να χρησιμοποιήσω κάποιον τρόπο αναδιατύπωσης. Οι παρακάτω περίοδοι έχουν αναδιατυπωθεί. Με ποιον/ποιους τρόπο/τρόπους έχει γίνει η αναδιατύπωση; Με «ανοιχτό στόμα» παρακολούθησαν οι τηλεθεατές μέσα από τη μικρή οθόνη το τελευταίο «δημιούργημα» κορεατών κατασκευαστών παιχνιδιών Τα ρεπορτάζ για την επινόηση αυτή έφεραν πάλι στο προσκήνιο το θέμα της καταλληλότητας πολλών παιδικών παιχνιδιών και κατ' επέκταση το ζήτημα της προστασίας των παιδιών από διαφημίσεις προϊόντων, οι οποίες μπορεί να βλάψουν την ψυχική και σωματική υγεία των ανηλίκων Αμήχανο/ Έκπληκτο είδε τo κοινό μέσα από την τηλεόραση την πιο πρόσφατη δημιουργία κορεατών κατασκευαστών παιχνιδιών. Επανήλθε στην επιφάνεια με τα σχετικά ρεπορταζ το θέμα της καταλληλότητας πολλών παιδικών παιχνιδιών και της προστασίας των παιδιών από διαφημίσεις επικίνδυνες για την ψυχοσωματική τους υγεία ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 43

Να αναδιατυπώσεις τις προτάσεις. Θα αλλάξεις τους όρους με έντονους χαρακτήρες, χρησιμοποιώντας τους προτεινόμενους τρόπους αναδιατύπωσης που βρίσκονται στην παρένθεση. 1. Το θέμα της καταλληλότητας των παιδικών διαφημίσεων βρίσκεται πάντα στην επικαιρότητα. (συνώνυμη έκφραση) 2. Σε γενικές γραμμές παρατηρεί κανείς ότι έχουν γίνει βήματα στην Ευρώπη σχετικά με το θέμα των παιδικών διαφημίσεων (μετατροπή πρότασης σε ονοματικό σύνολο) 3. Η οδηγία απαγορεύει να εκμεταλλεύεται η διαφήμιση την αφέλεια των παιδιών. (1. Στην κύρια πρόταση μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική. 2 Μετατροπή της δευτερεύουσας πρότασης σε ονοματικό σύνολο) 4. Αν και οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν εναρμονίσει τη νομοθεσία τους στο θέμα των διαφημίσεων, πολλές υιοθετούν διαφορετικά μέτρα.(μετατροπή πρότασης σε επιρρηματικό προσδιορισμό) ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 44

ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΘΩ ΣΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Ο συγγραφέας/ ο αρθρογράφος/ ο δημοσιογράφος/ ο δοκιμιογράφος/ ο. (επίθετο) αναφέρει θίγει το θέμα δηλώνει επισημαίνει υποστηρίζει ισχυρίζεται τονίζει υπογραμμίζει εξηγεί διευκρινίζει προσθέτει συμπεραίνει Στην περίληψη, αναφέρω σε κάθε πρόταση σχεδόν τον συγγραφέα χρησιμοποιώντας κάποια από τις παρακάτω εκφράσεις. διατυπώνει την άποψη / το συμπέρασμα προτείνει αποδέχεται απορρίπτει αποδοκιμάζει αμφισβητεί αναρωτιέται απευθύνεται σε προβληματίζεται σχετικά με αντικρούει το επιχείρημα «Ο κινηματογράφος αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ψυχαγωγικό μέσο. Δεν είναι τυχαία η αύξηση των θεατών στις κινηματογραφικές αίθουσες. Η ψυχαγωγία, κατά τη γνώμη μου, που προσφέρει ο κινηματογράφος είναι ανώτερη από την τηλεοπτική διασκέδαση αμφιβόλου ποιότητας. Δεν ισχυρίζομαι ότι όλες οι κινηματογραφικές παραγωγές είναι ποιοτικές ούτε ότι η τηλεόραση είναι σε κάθε περίπτωση μη ποιοτική. Αλλά σαφώς υπάρχουν αξιόλογες παραγωγές από κάθε άποψη: σκηνοθετική, ερμηνευτική, σεναριογραφική Τι ελκύει τον θεατή στον κινηματογράφο; Η μαγεία της μεγάλης οθόνης; Η λάμψη των κινηματογραφικών αστέρων; Η κάθαρση, η λύτρωση που προσφέρει η παρακολούθηση μιας ταινίας; Η μήπως αγάπη για έναν ηθοποιό-είδωλο; Δεν μπορώ να δεχτώ ότι ο κινηματογράφος είναι το ίδιο επικίνδυνος με την τηλεόραση, από τη στιγμή που η δεύτερη είναι παρούσα μέσα στο σπίτι. Στον κινηματογράφο, άλλωστε, υπάρχει σε μεγαλύτερο βαθμό η ελευθερία και δυνατότητα επιλογής». Με βάση το παραπάνω κείμενο, να συνεχίσεις τις ημιτελείς προτάσεις 1. Στο συγκεκριμένο κείμενο, ο συγγραφέας θίγει το θέμα 2. Αρχικά, αναφέρει 3. Στη συνέχεια, υποστηρίζει/ ισχυρίζεται 4. Επιπρόσθετα, διατυπώνει την άποψη 5. Αναρωτιέται 6. Προβληματίζεται σχετικά με 7. Ο συγγραφέας αντικρούει το επιχείρημα 8. Τέλος, συμπεραίνει ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 45

Η περίληψη του κειμένου Πόσο προστατεύονται τα παιδιά μας από τη διαφήμιση μπορεί να έχει τις ακόλουθες μορφές: ΧΩΡΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Η προβολή της διαφήμισης ενός παιδικού παιχνιδιού προκάλεσε συζητήσεις για την προστασία των παιδιών από τις διαφημίσεις επικίνδυνων προϊόντων. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν τηρήσει τις διατάξεις της κοινοτικής οδηγίας Τηλεόραση Χωρίς Σύνορα και απαγορεύουν την προβολή βλαβερών για τα παιδιά τηλεοπτικών μηνυμάτων. Το διαφημιστικό μήνυμα, σύμφωνα με την οδηγία, δεν πρέπει να εκμεταλλεύεται την απειρία και ευπιστία των παιδιών. ΜΕ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Στο συγκεκριμένο απόσπασμα, ο αρθρογράφος διερευνά το κατά πόσο τα παιδιά προστατεύονται από τη διαφήμιση. Αρχικά αναφέρει ότι η προβολή της διαφήμισης ενός παιδικού παιχνιδιού προκάλεσε συζητήσεις για την προστασία των παιδιών από τις διαφημίσεις επικίνδυνων προϊόντων. Στη συνέχεια επισημαίνει ότι οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν τηρήσει τις διατάξεις της κοινοτικής οδηγίας Τηλεόραση Χωρίς Σύνορα και απαγορεύουν την προβολή βλαβερών για τα παιδιά τηλεοπτικών μηνυμάτων. Τέλος, παρουσιάζει το περιεχόμενο της οδηγίας, σύμφωνα με την οποία το διαφημιστικό μήνυμα δεν πρέπει να εκμεταλλεύεται την απειρία και ευπιστία των παιδιών. Δεν υπάρχει αναφορά στο συγγραφέα Στην αρχή της περίληψης υπάρχει εισαγωγική φράση που αναφέρεται στο είδος του κειμένου, στον συγγραφέα στο θέμα του κειμένου. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 46

Διαδίκτυο Εκτός από την εποχή της πληροφορίας, διανύουμε και την εποχή της επικοινωνίας. Η επικοινωνία έχει γίνει πλέον πολύ εύκολη, και ίσως αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο νιώθουμε να την έχουμε όλο και περισσότερο ανάγκη. Το Διαδίκτυο παίζει και σε αυτόν τον τομέα πρωταγωνιστικό ρόλο. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο είναι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς και οικονομικούς τρόπους επικοινωνίας ανάμεσα σε φίλους, συνεργάτες, επιχειρήσεις και πελάτες, γνωστούς και άγνωστους. Γράφουμε αυτό που θέλουμε και το ταχυδρομούμε (αλλά ηλεκτρονικά) στο άτομο με το οποίο θέλουμε να επικοινωνήσουμε. Ο παραλήπτης λαμβάνει το μήνυμά μας σε ελάχιστο χρόνο, όταν θα ανοίξει τον υπολογιστή του και θα συνδεθεί στο Internet. Πολλές φορές το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο είναι πιο αποτελεσματικό και από το τηλέφωνο. Θα έχει τύχει στους περισσότερους, φαντάζομαι, να ψάχνουν κάποιον απελπισμένα στο τηλέφωνο και να μην μπορούν να τον βρουν. Με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ο παραλήπτης δεν χρειάζεται να είναι καν σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο τη στιγμή που στέλνεται το μήνυμα. Οταν θα ανοίξει το ηλεκτρονικό κουτί του, το μήνυμα θα είναι εκεί και θα τον περιμένει, από όπου και αν επιλέξει να το πάρει. Φυσικά ο καθένας μπορεί να βάλει τη δική του πινελιά σε αυτό που ονομάζουμε Internet. Αλλωστε δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα αν κάποιοι δεν είχαν συνεισφέρει προς αυτή την κατεύθυνση. Το Internet δεν βασίζεται μόνο στην πρωτοβουλία κάποιων επιχειρήσεων να προσφέρουν πληροφορίες και υπηρεσίες. Βασίζεται και στην ιδιωτική πρωτοβουλία αυτών που θέλουν να δώσουν κάτι δικό τους στη μεγαλύτερη ίσως κοινότητα του κόσμου. Ακόμη και σε πολύ ερασιτεχνικό επίπεδο το Διαδίκτυο μας δίνει τη δυνατότητα να διανέμουμε στους χρήστες του, σε όλον τον κόσμο, τις προσωπικές δημιουργίες μας. Αυτές μπορεί να είναι κάποια άρθρα με τις ιδέες μας για διάφορα θέματα, φωτογραφίες που τραβήξαμε με τη μηχανή μας και ζωγραφιές μας που θέλουμε να δουν και άλλα μάτια, πολύ μακριά από εμάς, ή η μουσική μας που θέλουμε να ακουσθεί ως την άλλη άκρη της Γης. Ο καθένας μπορεί να έχει σήμερα μια δική του σελίδα στον κυβερνοχώρο, ένα κομμάτι από τον εαυτό του που ο ίδιος θέλει να προσφέρει. Από τον ημερήσιο τύπο (διασκευασμένο απόσπασμα) Να φτιάξεις τους πλαγιότιτλους κάθε παραγράφου. Να γράψεις την περίληψη κάθε παραγράφου. Να συνθέσεις την περίληψη του άρθρου με τους δύο διαφορετικούς τρόπους ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 47

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΑΣΚΗΣΗ Γλωσσικός λαϊκισμός Μετά την αναγνώριση της νεοελληνικής (δημοτικής) ως επίσημης γλώσσας (το 1976), η γλώσσα μας έχει πάρει το σωστό δρόμο. Έπαψε να υφίσταται γλωσσικό ζήτημα. Ωστόσο υπάρχει γλωσσικό πρόβλημα: πρόβλημα χρήσης της νεοελληνικής γλώσσας. Θα το έλεγα αλλιώς. Υπάρχει πρόβλημα ποιότητας της γλώσσας που χρησιμοποιούμε σήμερα. Γιατί, βέβαια, τα ελληνικά που ακούμε ή διαβάζουμε πολύ συχνά σήμερα χαρακτηρίζονται από χαμηλή ποιότητα γλώσσας, γεγονός που υποβαθμίζει την όλη επικοινωνία μας. Και βέβαια, δε φταίει η δημοτική. Φταίμε εμείς, που από άγνοια, ραθυμία, προχειρότητα, βιασύνη ή και από στρεβλή σύλληψη της δημοτικής και έλλειψη της κατάλληλης γλωσσικής πληροφόρησης, εμείς που από χρήστες καταντούμε «καταχραστές» της γλώσσας μας. Τι είδους ελληνικά είναι αυτά τα «παρακαλούμε για τις δικές σας ενέργειες» που διαβάζουμε σε χιλιάδες δημόσια έγγραφα; Τι δημοτική είναι φράσεις του τύπου «εγώ θα σας βάλω το πρόβλημα» ή «πέθανε μετά από μακριά ασθένεια» ή «η παρουσία του σαν εκπρόσωπος» (αντί ως εκπροσώπου) που ακούμε και διαβάζουμε; Δεν είναι απλώς λάθη ( η έννοια του «λάθους» στην επιστήμη της γλώσσας επιδέχεται πολλή συζήτηση) είναι δείγματα γλωσσικής ευτέλειας. Παρακολουθώντας συστηματικά-λόγω ειδικότητας- τον προφορικό και γραπτό μας λόγο, διαπιστώνω δυο ανησυχητικά συμπτώματα στη χρήσης του: τη συρρίκνωση του λεξιλογίου που χρησιμοποιούμε στην επικοινωνία μας, μια προϊούσα αγκύλωση στη χρήση συνωνύμων, λεπτών σημασιολογικών διακρίσεων, ακριβολόγων λέξεων και φράσεων, στη χρήση απαιτητικού λόγου γενικότερα. Δε δηλούμε. Σημαίνουμε. Αόριστα, γενικόλογα και κατά προσέγγιση εκθέτουμε ( με τη διπλή σημασία της λέξης) τα διανοήματά μας. Λέμε, χωρίς να μας ενδιαφέρει πώς τα λέμε, συχνά τι λέμε. Έχουμε δηλαδή περιπέσει σε γλωσσική ολιγωρία. Το ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο που τείνει να λάβει ευρύτερες διαστάσεις διεθνώς δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να μας ανησυχεί και ως έθνος. Ακόμη πιο ανησυχητικό όμως σύμπτωμα είναι η λεξιλογική αδυναμία πάρα πολλών νέων μας. Παιδιά με μυαλό, με συγκρότηση και διάθεση για μάθηση βρίσκονται άθελά τους σε αδυναμία να καταλάβουν σημαντικές λέξεις-έννοιες που παλιότερα αποτελούσαν «τρέχον νόμισμα». Στα παιδιά αυτά σήμερα η γλώσσα εγκυκλοπαιδειών, λεξικών, επιστημονικών και πάσης φύσεως βιβλίων της περασμένης 20ετίας αποτελεί αδιαπέραστο φράγμα. Τη θεωρούν αρχαία! Ωστόσο δε χρειάζεται να το πούμε- υπάρχουν σήμερα μεγαλύτερης αλλά και μικρότερης ηλικίας άνθρωποι που χειρίζονται υποδειγματικά τη νεοελληνική μας γλώσσα. Και ευτυχώς δεν είναι πια λίγοι. Πολλοί είναι οι λόγοι που οδήγησαν στη γλωσσική μας υποβάθμιση. Είναι πως η γλώσσα χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλη κλίμακα ως κομματική ταυτότητα. Είναι ο γλωσσικός λαϊκισμός που πήγε προς στιγμήν να επιβληθεί στη χρήση της. Είναι η γλωσσική σύγχυση και ο φανατισμός από τις τραυματικές εμπειρίες του γλωσσικούς μας διπολισμού (καθαρεύουσας- δημοτικής) που επικράτησαν στα πρώτα χρόνια της επισημοποίησης της δημοτικής. Έτσι συχνά κάθε λόγιας προελεύσεως στοιχείο θεωρήθηκε «ύποπτο», καθαρευουσιάνικο και γι αυτό εξοβελιστέο από τη νεοελληνική γλώσσα στοιχείο. Ομοίως επικράτησε μια νοοτροπία γλωσσικής ισοπέδωσης, εις βάρος της πολύτιμης ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 48

πολυμορφίας φωνητικής, λεξιλογικής, γραμματικής, συντακτικής που χαρακτηρίζουν την ελληνική γλώσσα στη μακραίωνη διπλή της παράδοση. Η «δημοτική από μετάφραση» (της καθαρεύουσας) είναι μια άλλη πληγή. Η αθρόα εισαγωγή αυτούσιων ή παραλλαγμένων ξενισμών, η «γλωσσική εξάρτησή» μας, έπαιξε και παίζει σημαντικό ρόλο στη χαμηλή ποιότητα των ελληνικών μας. Τη σύγχυση επιτείνει συχνά και η ακαταλαβίστικη ψευτοκουλτουριάρικη γλώσσα μερικών που προβάλλει ακατάλληλα πρότυπα δημοτικής. Κι επειδή η γλώσσα μας έξω από το σχολείο- διαμορφώνεται από τα ακούσματα και τα διαβάσματά μας, η ευθύνη των μέσων μαζικής επικοινωνίας στο γλωσσικό μας πρόβλημα είναι μεγάλη. Γίνεται δε ακόμη μεγαλύτερη η ευθύνη των ηλεκτρονικών μέσων, γιατί το ποσοστό των Ελλήνων που διαβάζει βιβλία, κι εφημερίδες ακόμη, είναι δυστυχώς πολύ μικρό. Γενικότερα η κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, λόγω και της φύσεως λειτουργίας αυτών των μέσων (μεγάλη πίεση χρόνου, απροετοίμαστος προφορικός λόγος κ.λ.π.) είναι μεγάλης εκτάσεως. Τελευταία δε, με την έκρηξη ραδιοφωνικού λόγου, τις χιλιάδες ωρών γλωσσικά εκφρασμένων πληροφοριών που δεχόμαστε, μαζί με το αναντικατάστατο πλεονέκτημα της πολυφωνικής πληροφόρησης είναι φορές που γινόμαστε αυτήκοοι μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου γλωσσικής επικοινωνίας. Όσοι έχουν επωμιστεί την ευθύνη της λειτουργίας αυτών των σταθμών, κρατικών και ιδιωτικών, μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση μιας καλύτερης ελληνικής γλώσσας, προσέχοντας την ποιότητα του εκπεμπομένου λόγου. Ανάλογη ευθύνη, πολύ μεγαλύτερη, έχει και η σχολική εκπαίδευση όλων των βαθμίδων. Εγγενείς αδυναμίες της εκπαίδευσής μας την εμπόδισαν να αποδώσει τους αναμενόμενους καρπούς. Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει στη γλωσσική μας εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια ( καλύτερα βιβλία, εκσυγχρονισμένο σύστημα διδασκαλίας κ.λ.π.) η γλωσσική κατάρτιση των μαθητών στα σχολεία χωλαίνει. Η γνώση της ελληνικής γλώσσας που αποκτούν είναι πολύ επιφανειακή και λειψή. (Το ότι και με την καθαρεύουσα υστερούσαν τα παιδιά μας σε γλωσσική κατάρτιση δεν αποτελεί, φυσικά, επιχείρημα ούτε πηγή παρηγοριάς). Η «φιλοσοφία» του ισχύοντος εκπαιδευτικού συστήματος στη διδασκαλία της γλώσσας δεν ακολουθεί σωστό δρόμο, όσο αποκλείει από τη διδασκαλία τη διαχρονική διάσταση (λόγια, αρχαία γλώσσα) συμπληρωματικά βεβαίως προς τη ζωντανή νεοελληνική γλώσσα όπου είναι αυτονόητο ότι πρέπει να πέφτει το κύριο βάρος. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗΣ Οι κίνδυνοι από μια όλο και πιο χαμηλής ποιότητας γλωσσική επικοινωνία είναι προφανείς. Όσο υποβαθμίζεται επικοινωνιακά μια εθνική γλώσσα, τόσο μειώνεται το κύρος της στη συνείδηση των ομιλητών της και τόσο πιο ευάλωτη γίνεται σε ξενισμούς και σε ανάσχεση της χρήσης και της καλλιέργειάς της. Στον αιώνα της ραγδαίας επικοινωνίας, που εξομοιώνει τους ανθρώπους, η γλωσσική αλλοτρίωση, προϋπόθεση και προανάκρουσμα οποιασδήποτε αλλοτρίωσης της εθνικής φυσιογνωμίας ενός λαού, αποτελεί ορατό κίνδυνο. Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε μείωση και έκπτωση στη γλώσσα αποτελεί μείωση στη δυνατότητα να σκεφτόμαστε και να επικοινωνούμε αποτελεσματικά, και συνεπώς μείωση στης ίδιας στης υπάρξεώς μας. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 49

ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ Παρ όλα αυτά προσωπικά παραμένω αισιόδοξος για το μέλλον της ελληνικής γλώσσας. Την αισιοδοξία μου αντλώ από μια γενικότερη σήμερα συνειδητοποίηση του προβλήματος της γλώσσας και συναίνεση για την αντιμετώπιση του έξω από τα στενά και ξεπερασμένα ευτυχώς σήμερα όρια του γλωσσικού διπολισμού. Κι αυτό είναι το πρώτο βήμα για κάθε ουσιαστική αντιμετώπιση του θέματος. Μια δεύτερη πηγή αισιοδοξίας είναι η ανανεωτική προσπάθεια που πάει να γίνει στη διδασκαλία της γλώσσας στο σχολείο. Ωστόσο, για να μπορέσουμε να μιλήσουμε πραγματικά για «γλωσσική ανάκαμψή» στον τόπο μας, απαιτούνται ορισμένα ριζικά μέτρα. Τέτοια είναι : α) Μια συντονισμένη προσπάθεια από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να ανεβάσουν τη στάθμη της γλωσσικής επικοινωνίας τους με καλύτερα ελληνικά, που σημαίνει αυτομάτως καλύτερη γλωσσική τροφή για εκατομμύρια Ελλήνων. Κατάλληλη γλωσσική ενημέρωση του κόσμου και προβολή επιτυχημένων γλωσσικών (λογοτεχνικών, επιστημονικών κ.α.) προτύπων μπορούν να είναι μια άλλη ουσιώδης συμβολή των μέσων μαζική ενημέρωσης. β) Καλύτερη γλωσσική παιδεία και εκπαίδευση. Που σημαίνει περισσότερη γραμματική στο δημοτικό σχολείο, καλύτερα γλωσσικά πρότυπα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, άσκηση στη δημιουργική γνώση και χρήση της γλώσσας και, τελευταία αλλά εξίσου σημαντικό, διαχρονική προσπέλαση της γλώσσας μας στο σχολείο. Το τελευταίο σημαίνει ότι λέξεις- έννοιες των προηγουμένων περιόδων ή μορφών της γλώσσας μας πρέπει να διδαχθούν ( μέσα από κατάλληλα κείμενα) συστηματικά στους μαθητές μας. Χωρίς την επαφή με βασικές ρίζες και πρώτες έννοιες της γλώσσας μας (νους, ον, βίος, εκ, πέμπω, βούλομαι, αγορά, ναός, αίρω, αιρώ, άρχω, δήμος, εν, δια, εις κ.λ.π.) δε θα κατακτήσουμε ποτέ σωστά και δημιουργικά τη σύγχρονη γλώσσας μας. ( Γ. Θεοτοκά, Πνευματική πορεία) Για τη γλώσσα Γεώργιος Μπαμπινιώτης Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελευθεροτυπία 21-4-1989 Σα μαραγκός λοιπόν, καταγίνομαι σήμερα με ορισμένα ζητήματα που αφορούν τα εργαλεία μου και τα υλικά μου. Και πρώτα-πρώτα θέλω να πω δυο λόγια για τη γλώσσα, που είναι και εργαλείο και ύλη και πνεύμα και απέραντη θάλασσα. Κάθε νέος άνθρωπος που δεν είναι εντελώς αποβλακωμένος καταλαβαίνει σήμερα πολύ καλά, και μάλιστα χωρίς να είναι ανάγκη να του το εξηγήσει κανείς, ότι γλώσσα του μέλλοντος, σ όλα τα είδη του λόγου και σ όλους τους κλάδους της ελληνικής ζωής, δεν μπορεί να είναι ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 50

άλλη από την κοινή νεοελληνική, αυτήν που συνηθίσαμε να ονομάζουμε δημοτική. Τούτο είναι μια λύση μοιραία, είναι κάτι που, είτε σας αρέσει είτε όχι, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να μη γίνει έτσι και να γίνει αλλιώς. Είναι σαν το ρεύμα ενός ποταμού που, ο κόσμος να χαλάσει, είναι των αδυνάτων αδύνατο να πάει πίσω, αλλά θα πηγαίνει πάντα εμπρός, όσα εμπόδια κι αν συναντήσει. Όταν λοιπόν μια λύση είναι μοιραία, κάθε προσπάθεια που γίνεται για να την αποφύγουμε ή για να την περιορίσουμε ή για να την καθυστερήσουμε δεν είναι άλλο τίποτα παρά χαμένος καιρός για τα άτομα και για το έθνος. Χαμένα θα είναι αύριο και τα έργα της επιστήμης που γράφονται ακόμα στην καθαρεύουσα. Ξέρουμε, βέβαια, πόσο δύσκολο είναι να αλλάξει μια κοινωνία τόσο πολύχρονες συνήθειες και να δεχτεί να διαβάζει, στα κύρια άρθρα των εφημερίδων, στα υπουργικά έγγραφα και στα συμβόλαια, «Αθήνα» αντί «Αθήναι» και «Ελλάδα» αντί «Ελλάς», ξέρουμε αυτό για πολλούς καλόπιστους ανθρώπους θα είναι σα να τους βάζεις να καταπιούν έναν κροκόδειλο, αλλά μια μέρα θα πρέπει να τον καταπιούν οπωσδήποτε, γιατί δεν είναι δίκαιο το έθνος μας να χάνει τον καιρό του σε μια εποχή που όλα τα έθνη βιάζονται. Όσο νωρίτερα το πάρουν απόφαση πως η νέα κοινή θα επικρατήσει παντού, τόσο το καλύτερο. Βάση της γραφτής μας γλώσσας είναι η δημοτική όπως διαμορφώθηκε τα τελευταία εκατό χρόνια στις μεγαλύτερες πολιτείες, στην Αθήνα, την Πόλη, τη Σμύρνη, τη Θεσσαλονίκη, από το ανακάτωμα στοιχείων που ερχόντανε από τις επαρχίες όλου του Ελληνισμού. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η ιστορία επιτάχυνε αυτή τη γλωσσική συγχώνευση, δημιουργώντας ξαφνικά μια καινούργια πρωτεύουσα κι έναν καινούργιο αθηναϊκό λαό, που είναι μια μεγάλη σύνθεση όλων των αποχρώσεων του έθνους, από τα Εφτάνησα ίσαμε τον Πόντο και τον Καύκασο. Η καθαρεύουσα, βέβαια, επηρέασε τη διαμόρφωση της νέας κοινής γιατί ήταν κι αυτή μια πραγματικότητα. Εκατό χρόνια εντατική προσπάθεια του Κράτους, της Εκκλησίας, του σχολείου, της κοινωνίας, της δημοσιογραφίας, δεν ήταν δυνατό να περάσουν από πάνω μας χωρίς ν αφήσουν κανένα ίχνος. Όποιος απαιτεί να καταργήσουμε σύρριζα κάθε επίδραση της καθαρεύουσας είναι σαν να γυρεύει να σβήσουμε ένα κεφάλαιο ιστορίας, που είναι, νομίζω, μάταιος κόπος. Το ίδιο κι η Τουρκοκρατία δεν σβήνεται από την ιστορία μας, δεν είναι λοιπόν ντροπή να κρατήσουμε και μερικά τούρκικα, και μάλιστα, άλλωστε, πολύ ζουμερά και διασκεδαστικά και πολύτιμα για όποιον ξέρει να εκτιμά την αξία των λέξεων. Από την άλλη μεριά, είναι αναπόφευκτο κι οι πιο προοδευμένες ξένες γλώσσες να έχουνε κάποια επίδραση στη γλώσσα μας, στο λεξιλόγιο κυρίως, αλλά κάποτε και στην κατασκευή της φράσης, όπως κι η νέα ελληνική επηρέασε κι ίσως επηρεάζει ακόμα τις λιγότερο προοδευμένες γλώσσες των βαλκανικών εθνών. Ώστε ούτε τους ξενισμούς μπορούμε να καταδικάσουμε απόλυτα, γιατί και αυτό θα ήταν αντίθετο στη φύση των πραγμάτων. Πρέπει μονάχα να είμαστε προσεκτικοί στην πολιτογράφησή τους και να μη γίνει το «μπάτε σκύλοι αλέστε». Χρειάζεται εδώ κάποιο αισθητικό κριτήριο γιατί πολλοί ξενισμοί είναι άσκημοι και δεν πρέπει να περάσουν, όπως λ.χ. αυτό το αισχρό λεξίδιο πλαζ, που θέλει να αντικαταστήσει τις ωραίες και υποβλητικές ελληνικές λέξεις αμμουδιά, ακρογιαλιά, περιγιάλι, παραλία, ή τα ταμπλό, ρουζ, πολισμάνος και άλλες τέτοιες μποσικιές, που ένας δόκιμος λογοτέχνης δεν επιτρέπεται να τις χρησιμοποιεί. Όσο για τη γραμματική της νέας κοινής, μπορούμε να πούμε ότι είναι κατά τα τρία τέταρτα αποκρυσταλλωμένη, ίσως και περισσότερο. Η φυσική τάση της γλώσσας μας είναι προς την ομοιομορφία, τη συμπύκνωση, την απλότητα. Δεν πρέπει ωστόσο, να νομίζουμε ότι θα επιτύχουμε ποτέ μια γλωσσική ομαλότητα αλύγιστη και οριστική, που θα ήταν κάτι βιασμένο και άνοστο, αλλά πρέπει, ίσα-ίσα, να παραδεχτούμε ένα ελάχιστο ποσοστό ανωμαλίας και αρρυθμίας, που είναι κι αυτό μια ανάγκη της ζωής. Οι αληθινοί συγγραφείς, οι καλοί τεχνίτες, θα κανονίσουν αυτά τα πράματα με το ένστικτό τους και την ευσυνειδησία τους. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 51

Στο μεταξύ όμως, είναι καιρός να νιώσουμε καλά ένα πράμα, ότι η νέα γλώσσα δεν είναι μια γλώσσα πρωτόγονη, αδέσποτη και ακαταλόγιστη, όπου μπορεί ο καθένας να κάνει μαζί της ό,τι του σφυρίξει και να λέει ότι βρει και να τη μεταχειρίζεται σαν σκυλί χωρίς αφέντη. Είναι γλώσσα ελληνική. Δεν είναι η γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων, που μιλούσαν, άλλωστε, διάφορες γλώσσες, είναι μια άλλη γλώσσα, αλλά εξίσου ελληνική όσο και οι γλώσσες εκείνες. Είναι κόρη από μεγάλη γενιά, είναι η θυγατέρα της γλώσσας των αρχαίων Αθηναίων συγγραφέων, το σόι της βαστά από τους τραγικούς, τον Πλάτωνα, το Θουκυδίδη, κι από την Καινή Διαθήκη. Δεν μπορείς λοιπόν να της φέρεσαι με τρόπο άκοσμο και βάναυσο γιατί θα σε περιφρονήσει και δεν θα σου δώσει το χέρι της, θα σου γυρίσει τις πλάτες και θα σ αφήσει να πλέεις στην ασυναρτησία και την ασκήμια και να νομίζεις ότι γράφεις ελληνικά, μα δεν θα είναι ελληνικά αληθινά. Πρέπει να σεβαστείς τη γενιά της και το κρυφό ιδανικό της, που είναι να φτάσει μια μέρα την ομορφιά, τη δύναμη, τη λιτότητα και την πλαστικότητα της μητέρας της. Αν ξεχάσεις ποια ήταν η μητέρα της, η κόρη θα σε εκδικηθεί, δηλαδή απλούστατα, θα σε ξεχάσει κι αυτή. Βγάλτε το από το νου σας ότι είναι δυνατό να κατακτηθεί το μέλλον με γραψίματα πρόχειρα, συγκεχυμένα και τσαλαβουτημένα, επειδή τάχα το «περιεχόμενο» αξίζει περισσότερο από τη «μορφή». Αυτά είναι παραμύθια για πολύ μικρά παιδιά. Η πικρή αλήθεια είναι ότι κανένας κακογράφος δεν πρόκειται να επιζήσεις κι ας είναι η πιο σπουδαία ψυχή του κόσμου. Η ελληνική γλώσσα δεν θαμπώνεται εύκολα, σπουδαιότητες γνώρισε πολλές. Θα της πληρώσεις φόρο τιμής ειδεμή θα μείνεις έξω από την περιοχή των γραμμάτων. Οι παλιοί καθαρευουσιάνοι, που κυβέρνησαν πνευματικά το έθνος ολόκληρους αιώνες, νόμιζαν πως έφταναν την τελειότητα της αρχαίας αττικής γλώσσας χρησιμοποιώντας τα νεκρά στοιχεία της και προσπαθώντας να μιμηθούν τη γραμματική της. Αυτό ήταν μια εξαιρετική μίμηση, ένα βασικό λάθος που χώρισε το πνεύμα και την παιδεία από τη ζωή και το πλήρωσε το έθνος πανάκριβα κι ακόμα το πληρώνει. Πολλοί αντίπαλοι των καθαρευουσιάνων νόμισαν ότι, για να ξαναβρούν τη χαμένη ζωή, έπρεπε να μην κάνουν τίποτε άλλο παρά να μιμούνται όσο το δυνατό πιο πιστά και πιο αποκλειστικά τον τρόπο ομιλίας του λαού. Έτσι, για αρκετούς ανθρώπους, η τέχνη του λόγου δεν ήταν πια άλλο τίποτα παρά ένα είδος γραμμόφωνο που επαναλάμβανε μηχανικά τη λαϊκή λαλιά. Και τούτο ήταν μίμηση και λάθος, όσο και το άλλο. Αλλά οι Έλληνες συγγραφείς που σέβονται τη δουλειά τους και που αισθάνονται τα όσα είπαμε πριν, θα ορίσουν στον εαυτό τους έναν άλλο προορισμό. Θα προσπαθήσουν, όσο βαστούν τα κότσια τους, όχι να μιμηθούν τον τρόπο που μιλά ο λαός, αλλά να εξυψώσουν εσωτερικά τη γλώσσα του λαού στο επίπεδο που πρέπει να στέκεται μια γλώσσα ελληνική κι έτσι να εξυψώσουν και τον ίδιο το λαό στη συνειδητή ζωή τους πνεύματος και της ψυχής. Αυτά, είπαμε, όσο είναι ικανοί, και δεν πρέπει να περιμένουμε ότι θα γίνουν θαύματα από τη μια μέρα στην άλλη. Δεν απαγορεύεται όμως να έχουν οι Έλληνες συγγραφείς ένα τέτοιο μεγάλο όνειρο μια λογοτεχνία χωρίς μεγάλα όνειρα καλύτερα να λείψει το όνειρο να γραφτεί μια μέρα μακρινή η γλώσσα τους, η ίδια η γλώσσα του λαού, όχι όπως μιλιέται μέσα στη ρουτίνα της καθημερινής ζωής, άλλά όπως θα την έγραφαν ο Πλάτων ή ο Σοφοκλής. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 52