ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Αναπτυχθείσες Λογιστικές Θεωρίες & Σχολές Λογιστικής Σκέψης Οι διαφάνειες είναι βασισμένες στο σύγγραμμα του Βασίλη Φίλιου «Λογιστική Θεωρία» 1
Θεωρίες της Λογιστικής Η επιστήμη της λογιστικής μπορεί να επεκτείνει τις τεχνικές της για παρουσίαση πληροφοριών και επί μη οικονομικών φαινομένων. Δυνατότητα οικοδόμησης μιας γενικευμένης θεωρίας της οποίας οι μέθοδοι να μη σχετίζονται μόνο με το μικροοικονομικό περιβάλλον. 2
Λογιστικά Συστήματα Συστήματα λογιστικών εγγραφών: τρόποι καταχώρησης των οικονομικών ζητημάτων των επιχειρήσεων. Λογιστικά συστήματα ενός σκοπού (mono-purpose accounting systems) ή περιορισμένου σκοπού (limited purpose accounting systems). Λογιστικά συστήματα πολλών σκοπών (multi-purpose accounting systems). 3
Θεωρίες Αποτιμητικής Οι θεωρίες αποτιμητικής εστιάζονται κυρίως στην κατάρτιση του ισολογισμού και των αποτελεσμάτων χρήσεως. Οι αποτιμήσεις των στοιχείων των άνω λογιστικών καταστάσεων πρέπει να γίνονται με διαφορετικά κριτήρια ανάλογα με τα γεγονότα για τα οποία κάποιος θέλει να τις αποκτήσει. Δεν είναι χρήσιμο να αναζητούμε την πραγματική αξία αντικειμένων προς αποτίμηση ως την μοναδική τιμή που μπορεί να τους αποδοθεί. Παράλληλα, δεν είναι χρήσιμο να αναζητούμε συνθετικούς κανόνες αποτίμησης που να καθιστούν έγκυρες τις λογιστικές καταστάσεις για κάθε σκοπό. 4
Θεωρίες Αποτιμητικής 5 Mattessich (1964): οι διαφοροποιήσεις σε ζητήματα αποτιμήσεων προέρχονται από τις διαφοροποιήσεις των σκοπών οι οποίοι εκχωρούνται στις αποτιμήσεις αυτές. Μια γενική θεωρία αποτιμήσεων, πρέπει να επισημαίνει την αλλαγή στις εκτιμήσεις όταν αλλάζουν οι σκοποί. Chambers (1964): δεν είναι γενικά αποδεκτή μια γενική θεωρία αποτιμήσεων. Για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο υπάρχει μόνο μια αναμφισβήτητη αποτίμηση της χρηματοοικονομικής του αξίας. Διαφορετικές τιμές για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο προκύπτουν μόνο ως μέτρα εκτίμησης διαφορετικών χαρακτηριστικών του.
Αποτιμητική & Λογιστική Θεωρία Αποτιμήσεις προσανατολισμένες στο μέλλον: αξιοποιούν στοιχεία τα οποία μπορεί να είναι ενδεικτικά των συνθηκών σε μια μελλοντική χρονική στιγμή (π.χ. οικονομική αξία μιας επιχείρησης). Αποτιμήσεις με βάση στοιχεία του παρελθόντος: πηγάζουν από κάποιο χαρακτηριστικό γνώρισμα αντικείμενων (π.χ. κόστος τελικού αποθέματος). 6
Εννοιολογικό Πλαίσιο: Η Εφικτή Γενική Λογιστική Θεωρία 1ο Επίπεδο: παραδοχές (βασικές υποθέσεις), ορισμοί και σκοποί της Λογιστικής. 2ο Επίπεδο: Αρχές (πρότυπα) Λογιστικής. 3ο Επίπεδο: Μέθοδοι (διαδικασίες) Λογιστικής. 7
Εννοιολογικό Πλαίσιο: Η Εφικτή Γενική Λογιστική Θεωρία 1ο Επίπεδο: α) γενικές παραδοχές (π.χ. going concern assumption). β) ορισμοί (π.χ. ενεργητικό, παθητικό, ίδια κεφάλαια, έσοδο, έξοδο). γ) σκοποί. 8
Εννοιολογικό Πλαίσιο: Η Εφικτή Γενική Λογιστική Θεωρία 2ο Επίπεδο: αρχές ή πρότυπα, που δεν είναι τόσο γενικά στο εύρος των εφαρμογών τους (π.χ. αρχή ιστορικού κόστους, αρχή αναγνώρισης εσόδων, αρχή συσχέτισης). 3ο Επίπεδο: δηλώσεις επί των ειδικότερων διαδικασιών της λογιστικής (π.χ. μέθοδοι απόσβεσης, μέθοδοι αποτίμησης αποθεμάτων). 9
Εννοιολογικό Πλαίσιο: Η Εφικτή Γενική Λογιστική Θεωρία Ερώτημα: Οι δηλώσεις ενός επιπέδου εξάγονται λογικώς από δηλώσεις του προηγούμενου επιπέδου; Απάντηση: Δεν υπάρχει καθολικά αποδεκτός τρόπος εξαγωγής δηλώσεων περί τη λογιστική πράξη. FASB: προτείνει τον όρο «εννοιολογικό πλαίσιο» αντί του όρου «θεωρία». 10
Κανονιστικές Λογιστικές Θεωρίες Κανονιστικές θεωρίες (normative theories): προδιαγράφουν τον τρόπο με τον οποίο κάτι πρέπει να γίνεται στην πράξη (π.χ. η χρήση ως βάση αποτιμήσεων του ιστορικού κόστους). Η κανονιστική άποψη απαιτεί τον ορισμό ειδικώς ενός σκοπού και μιας αντικειμενικής συνάρτησης. Το κατά πόσο είναι κατάλληλος ο σκοπός αυτός συχνά υπόκειται σε διαφωνίες. 11
Θετικές Λογιστικές Θεωρίες Θετικές θεωρίες (positive theories): προσπαθούν να εξηγήσουν και να προβλέψουν την λογιστική πράξη αντι να υποδείξουν στους επαγγελματίες και στις επιχειρήσεις ποιες λογιστικές διαδικασίες οφείλουν να χρησιμοποιούν. Σημαντικοί Θετικιστές: Watts and Zimmerman. 12
Ζήτηση για Έρευνα Watts and Zimmerman (1986): α) Ζήτηση πληροφοριών: οι διάφορες ενδιαφερόμενες ομάδες επιθυμούν να κατανοούν και να προβλέπουν τις επιπτώσεις από εναλλακτικές λογιστικές πρακτικές. β) Παιδαγωγική ζήτηση: για την καλύτερη διδασκαλία της λογιστικής, οι ερευνητές εξετάζουν τα λογιστικά συστήματα και συνοψίζουν τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. γ) Δικαιολόγηση της ζήτησης: η λογιστική έρευνα παρέχει την αναγκαία δικαιολόγηση ενδεχόμενων αλλαγών στις λογιστικές διαδικασίες. 13
Μερικές Εσφαλμένες Απόψεις Θετικιστών Θεωρία σε σχέση με τις λογιστικές οντότητες (accounting entities): λογιστικές επιλογές κατά την παρουσίαση λογιστικών καταστάσεων. Θεωρία σε σχέση με την συμπεριφορά των ατόμων: αιτιολόγηση των άνω επιλογών. Η θετική φιλοσοφία απέτυχε ως προς το δεύτερο σκέλος. 14
Χρησιμότητα Ερώτημα: Είναι τα λογιστικά στοιχεία χρήσιμα; Απάντηση 1: Είναι, γιατί χρησιμοποιούνται από διάφορες ομάδες (π.χ. επενδυτές). Απάντηση 2: Δεν είναι, απλά χρησιμοποιούνται διότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές πήγες πληροφόρησης. 15
Χρησιμότητα 1η Κατεύθυνση: επάρκεια πληροφόρησης α) Δεν υπάρχει επιθυμία για δραστική αναθεώρηση στη μορφή και το περιεχόμενο των λογιστικών καταστάσεων, διότι τα δεδομένα είναι κατά κανόνα επαρκή. Διαπιστώνεται έλλειψη κάποιων συναφών πληροφοριών, χωρίς να υπάρχει σύγκλιση ως προς το ποια είναι αυτά. β) Οι λογιστικές καταστάσεις δεν είναι ιδιαίτερα περίπλοκες. γ) Επιχειρήσεις με μεγαλύτερο μέγεθος, περισσότερα κέρδη, που ελέγχονται από γνωστές εταιρείες αποκαλύπτουν περισσότερες λογιστικές πληροφορίες. 16
Χρησιμότητα 2η Κατεύθυνση: επίδραση στην λήψη αποφάσεων α) Οι επενδυτές και οι αναλυτές θεωρούν ότι οι εκτός λογιστικών καταστάσεων παράγοντες, όπως οι γενικές οικονομικές συνθήκες, είναι πιο σημαντικοί κατά την λήψη επενδυτικών αποφάσεων. β) Δεν είναι σαφές αν η χρήση λογιστικών καταστάσεων οδηγεί σε καλύτερες προβλέψεις ή αποφάσεις. 17
Χρησιμότητα 3η Κατεύθυνση: πληροφοριακό περιεχόμενο Υπάρχει πληροφοριακό περιεχόμενο ανάμεσα στις μεταβολές κερδών και τις μεταβολές στην τιμή μετοχών (Ball and Brown 1968, Beaver, Clarke and Wight 1968, Foster 1975). 18
Προβλεπτική Ικανότητα Χρήση παρελθοντικών κερδών για την πρόβλεψη μελλοντικών κερδών Ball and Watts (1972): το κέρδος μπορεί να περιγράφει στατιστικά ως τυχαίος περίπατος (random walk), δηλαδή η καλύτερη εκτίμηση του μελλοντικού κέρδους είναι η προηγούμενη τιμή. Watts and Leftwich (1975): το κέρδος κάθε μιας επιχείρησης ξεχωριστά μπορεί να περιγράφει στατιστικά ως τυχαίος περίπατος. 19
Προβλεπτική Ικανότητα Χρήση τριμηνιαίων κερδών για την πρόβλεψη ετήσιων κερδών Brown and Niederhoffer (1968) and Coates (1972): α) οι ενδιάμεσες λογιστικές καταστάσεις είναι χρήσιμες κατά την πρόβλεψη του ετήσιου κέρδους. β) η προβλεπτική ικανότητα βελτιώνεται με κάθε νέα ενδιάμεση λογιστική έκθεση. 20
Προβλεπτική Ικανότητα Χρήση δεδομένων κλάδων εκμετάλλευσης (segment data) για την πρόβλεψη κερδών ολόκληρης της οικονομικής μονάδας (equity income) Kinney (1971) and Collins (1976): τα κέρδη από επιμέρους κλάδους εκμετάλλευσης σε συνδυασμό με τις πωλήσεις είναι καλύτερες βάσεις από τα ενοποιημένα κέρδη για την πρόβλεψη του μελλοντικού κέρδους μιας οικονομικής μονάδας με πολλούς κλάδους εκμετάλλευσης (diversified firms). 21
Προβλεπτική Ικανότητα Χρήση λογιστικών δεδομένων για την πρόβλεψη χρηματοπιστωτικής δυσχέρειας (distress risk). Beaver (1966): Univariate Discriminant Analysis Altman (1968): Multivariate Discriminant Analysis Ohlson (1980): Logit Analysis Κεντρικό Συμπέρασμα:Οι λογιστικοί αριθμοδείκτες μπορούν να προβλέψουν την χρηματοπιστωτική δυσχέρεια. 22
Φύση Λογιστικών Θεωριών Λογιστικές θεωρίες κλασσικού τύπου (classical model) που ασχολούνται με την εύρεση του «αληθούς κέρδους» και επαγωγικές λογιστικές θεωρίες (inductive). Λογιστικές θεωρίες χρήσιμες κατά την λήψη αποφάσεων (decision usefulness). Λογιστικές θεωρίες που βασίζονται στα οικονομικά της πληροφόρησης (information economics). 23
Φύση Λογιστικών Θεωριών Εμπειρικές (empirical) λογιστικές θεωρίες. Τυπικές (formal) λογιστικές θεωρίες. Επεξηγηματικές (explanatory) λογιστικές θεωρίες. Κανονιστικές (normative) λογιστικές θεωρίες. 24
Εμπειρικές λογιστικές θεωρίες Προέρχονται από την επιβεβαίωση υποθέσεων εμπειρικής φύσεως. Περιγράφουν τις λογιστικές πράξεις και τις επιπτώσεις των λογιστικών πράξεων. Οι λογιστές περιλαμβάνουν μόνο ουσιώδη κονδύλια στις λογιστικές καταστάσεις. 25 Οι λογιστές αγνοούν την διαχρονική αξία του χρήματος.
Εμπειρικές λογιστικές θεωρίες Οι λογιστές μετρούν (εκτιμούν) το περιοδικό αποτέλεσμα (κέρδος / ζημία) κατάλληλα. Οι ενδιάμεσες λογιστικές καταστάσεις δεν αποτελούν καλές ενδείξεις της ετήσιας απόδοσης. Η παλαιότητα μιας εταιρείας επηρεάζει τις λογιστικές πολιτικές της. 26 Οι αλλαγές στις λογιστικές μεθόδους γίνονται για να ωραιοποιηθούν τα αποτελέσματα χρήσεως.
Τυπικές λογιστικές θεωρίες Προκύπτουν όταν οι προτάσεις (δηλώσεις) που περιέχονται σε μια υπόθεση είναι συνεπείς η μια με την άλλη. Ο έλεγχος της συνέπειας αυτής αποτελεί ένα αποδεκτό σύνολο κανόνων (μαθηματικών ή λογικής) που καλείται απαγωγή. 27 Η επιβεβαίωση τυπικών θεωριών δεν απαιτεί την επαλήθευση προτάσεων (δηλώσεων) με παρατήρηση πραγμάτων ή γεγονότων.
Τυπικές λογιστικές θεωρίες Ενεργητικό = Ίδια Κεφάλαια + Υποχρεώσεις Οικονομικό Αποτέλεσμα = Έσοδα Έξοδα Οι άνω τυπικές υποθέσεις μπορούν να επαληθευτούν χρησιμοποιώντας τους ορισμούς και τους κανόνες της λογιστικής. 28
Επεξηγηματικές λογιστικές θεωρίες Εστιάζονται στην επιβεβαίωση (επαλήθευση) ερμηνευτικών υποθέσεων. Περιγράφουν και εξηγούν την συμπεριφορά των λογιστών. Περιγράφουν και εξηγούν την επίπτωση των λογιστικών δεδομένων επί αποφάσεων οι οποίες απαιτούν τη χρήση των δεδομένων αυτών. 29
Επεξηγηματικές λογιστικές θεωρίες Οι λογιστές χρησιμοποιούν τον κανόνα χαμηλότερης τιμής μεταξύ κόστους κτήσεως και τρέχουσας τιμής για την αποτίμηση αποθεμάτων, επειδή δίνει ένα συντηρητικότερο τρόπο αποτίμησης τόσο του κέρδους όσο και του ενεργητικού. 30 Οι (2) εμπειρικές υποθέσεις μπορούν να επαληθευτούν με επαγωγή (induction) και η αιτιολογική σύνδεση μπορεί να επιβεβαιωθεί εάν γίνει αποδεκτό ότι οι λογιστές προτιμούν συντηρητικές αποτιμήσεις.
Επεξηγηματικές λογιστικές θεωρίες Άλλες επεξηγηματικές θεωρίες περιγράφουν και εξηγούν τις σχέσεις μεταξύ λογιστικών δεδομένων και άλλων μεταβλητών. Η δημοσίευση ετήσιων λογιστικών καταστάσεων έχει ελάχιστη επίπτωση στις τιμές των μετοχών επειδή τα λογιστικά αποτελέσματα έχουν σωστά προβλεφθεί και αυτά έχουν ήδη ενσωματωθεί στις τιμές των μετοχών. 31 Οι (2) εμπειρικές υποθέσεις μπορούν να επαληθευτούν με επαγωγή (induction) και η αιτιολογική σύνδεση μπορεί να επιβεβαιωθεί εάν γίνει αποδεκτό με απαγωγή (deduction) ότι υπάρχει προβλεπτική δύναμη στα λογιστικά μεγέθη.
Κανονιστικές λογιστικές θεωρίες Προτείνουν τρόπους ενέργειας και επαληθεύονται με συνδυασμό επαγωγής και απαγωγής. Υποδεικνύουν διαδικασίες τις οποίες οι λογιστές πρέπει να υιοθετήσουν για να επιτευχθεί ο στόχος. Ο στόχος πρέπει να είναι άμεσα ή έμμεσα διατυπωμένος. 32
Κανονιστικές λογιστικές θεωρίες Οι λογιστές οφείλουν να δείχνουν μόνο ουσιώδη κονδύλια στις λογιστικές καταστάσεις διότι η μεγαλύτερη αποκάλυψη μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση. Η άνω θεωρία αποτελείται από μια εμπειρική υπόθεση που μπορεί να επαληθεύεται και μια λογική σύνδεση προς ένα στόχο. 33
Γενικές και Ειδικές θεωρίες Ειδικές θεωρίες: ασχολούνται με ένα μικρό αριθμό εμπειρικών υποθέσεων. Με αλλά λόγια, εστιάζονται σε ένα μικρό πεδίο της λογιστικής. Ειδικές θεωρίες: εμπειρικές, τυπικές, επεξηγηματικές, κανονιστικές. Οι λογιστές καταχωρούν στο κόστος κτήσεως επειδή είναι περισσότερο αντικειμενικό από το κόστος αντικατάστασης. 34
Γενικές και Ειδικές θεωρίες Τα έσοδα δεν αναγνωρίζονται έως ότου πραγματοποιηθούν διότι αυτή η πρακτική δίνει μια συντηρητική εκτίμηση του κέρδους. Οι τιμές των μετοχών επηρεάζονται από λογιστικές εκθέσεις επειδή παρέχουν πληροφορίες για την απόδοση των εταιρειών οι οποίες βοηθούν τους επενδυτές να προβλέπουν τη μελλοντική απόδοση. Περιουσιακά στοιχεία και υποχρεώσεις που ανακύπτουν από συμβόλαια χρηματοδοτικής μίσθωσης πρέπει να εμφανίζονται στον ισολογισμό, ώστε να βοηθούν στην ορθή εκτίμηση της χρηματοοικονομικής θέσης. 35
Γενικές και Ειδικές θεωρίες Γενικές θεωρίες: ασχολούνται με ολόκληρο το πεδίο της λογιστικής. Μερικές γενικές θεωρίες επιχειρούν να εξηγήσουν τη λογιστική όπως αυτή ασκείται στην πράξη (γενικές επεξηγηματικές θεωρίες). Άλλες γενικές θεωρίες προσφέρουν προδιαγραφές για ένα σύστημα λογιστικής (γενικές κανονιστικές θεωρίες). 36