Υπολογιστικά Νέφη Ενότητα 1: Εισαγωγή Άγγελος Μιχάλας Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής ΤΕ
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Σκοπός της ενότητας είναι η εισαγωγή στον τομέα της υπολογιστικής νέφους. 4
Περιεχόμενα ενότητας (1/3) Δικτυοκεντρικά συστήματα. Δικτυοκεντρικά συστήματα και περιεχόμενο. Εξέλιξη ιδεών και τεχνολογιών. Υπολογιστική νέφους. Τύποι νεφών. Πλεονεκτήματα της υπολογιστικής νέφους. Γιατί η υπολογιστική νέφους μπορεί να επιτύχει. 5
Περιεχόμενα ενότητας (2/3) Προκλήσεις για την υπολογιστική νέφους. Περισσότερες προκλήσεις. Μοντέλα παροχής υπηρεσιών νέφους. Λογισμικό ως υπηρεσία. Πλατφόρμα ως υπηρεσία. Υποδομή ως υπηρεσία. Τύποι υπηρεσιών. 6
Περιεχόμενα ενότητας (3/3) Δραστηριότητες νέφους. Το μοντέλο αναφοράς του NIST για το νέφος. Ζητήματα ηθικής. Αποπεριμετροποίηση - Deperimeterisation. Ζητήματα ιδιωτικότητας. Ευπάθειες των συστημάτων νέφους. 7
Εισαγωγή
Δικτυοκεντρικά συστήματα (1/4) Η επεξεργασία των πληροφοριών μπορεί να πραγματοποιηθεί αποτελεσματικότερα σε μεγάλες υπολογιστικές φάρμες και συστήματα αποθήκευσης που είναι προσβάσιμα μέσω Διαδικτύου. Υπολογιστική πλέγματος ξεκίνησε από τα National Labs στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Απευθύνεται κυρίως σε επιστημονική υπολογιστική. 9
Δικτυοκεντρικά συστήματα (2/4) Χρηστική υπολογιστική ξεκίνησε το 2005-2006 από εταιρείες πληροφορικής. Απευθύνεται κυρίως σε εταιρική υπολογιστική. Η χρηστική υπολογιστική εστιάζει στο επιχειρηματικό μοντέλο για την παροχή των υπηρεσιών πληροφορικής. Συνήθως προαπαιτεί υποδομή παρόμοια με το νέφος. 10
Δικτυοκεντρικά συστήματα (3/4) Η υπολογιστική νέφους παρέχει μία πορεία προς τη χρηστική υπολογιστική, η οποία υποστηρίζεται από μεγάλες εταιρείες πληροφορικής όπως συμπεριλαμβανομένων των Amazon, HP, IBM, Microsoft, Oracle κτλ. Περιεχόμενο. Κάθε τύπος ή ποσότητα μέσων, στατικών ή δυναμικών, μονολιθικών ή τμηματικών, ζωντανής μετάδοση ή αποθηκευμένων. 11
Δικτυοκεντρικά συστήματα (4/4) Το «Διαδίκτυο του Μέλλοντος» θα είναι προσανατολισμένο στο περιεχόμενο. Η δημιουργία και η αναπαραγωγή πολυμεσικού περιεχοπμένου είναι πιθανό να μετατρέψει το Διαδίκτυο έτσι ώστε να μπορεί να υποστηρίξει αποτελεσματικότερα την αυξανόμενη ποιότητα ως προς την ανάλυση, το frame rate, το βάθος χρώματος κτλ. 12
Δικτυοκεντρικά συστήματα και περιεχόμενο (1/2) Εντατική χρήση δεδομένων: Προσομοιώσεις μεγάλης κλίμακας στην επιστήμη και τη μηχανική απαιτούν μεγάλες ποσότητες δεδομένων. Κατά τη μετάδοση πολυμεσικού υλικού ενδέχεται να μεταφέρονται μεγάλες ποσότητες δεδομένων. Εντατική χρήση δικτύου: Η μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων δεδομένων απαιτεί δίκτυα με υψηλό εύρος ζώνης. 13
Δικτυοκεντρικά συστήματα και περιεχόμενο (2/2) Δίκτυα με χαμηλή καθυστέρηση για μετάδοση δεδομένων και παράλληλη υπολογιστική. Τα συστήματα προσπελαύνονται χρησιμοποιώντας thin clients οι οποίοι εκτελούνται σε συστήματα με περιορισμένους πόρους, π.χ. ασύρματες συσκευές όπως έξυπνα τηλέφωνα και ταμπλέτες. Η υποδομή πρέπει να υποστηρίζει κάποιου είδους διαχείρισης των ροών εργασίας. 14
Εξέλιξη ιδεών και τεχνολογιών (1/2) Με το πέρασμα του χρόνου, οι ιδέες και οι τεχνολογίες σχετικά με τα δικτυοκεντρικά συστήματα εξελίχθηκαν. Ιστός και σημασιολογικός ιστός. Αναμένεται να υποστηρίξει σύνθεση των υπηρεσιών. Ο ιστός κυριαρχείται από μη δομημένα ή ημι-δομημένα δεδομένα, ενώ ο σημασιολογικός ιστός τάσσεται υπέρ της συμπερίληψης των σημασιολογικού περιεχομένου στις ιστοσελίδες. 15
Εξέλιξη ιδεών και τεχνολογιών Το πλέγμα: (2/2) Ξεκίνησε στις αρχές του 1990 από τα National Laboratories κι από Πανεπιστήμια. Χρησιμοποιείται κυρίως για εφαρμογές στον τομέα της επιστήμης και της μηχανικής. Συστήματα ομότιμων κόμβων. Υπολογιστικά νέφη. 16
Υπολογιστική νέφους (1/3) Χρησιμοποιεί τεχνολογίες Διαδικτύου ώστε να προσφέρει κλιμακωτές κι ελαστικές υπηρεσίες. Ο όρος «ελαστική υπολογιστική» αναφέρεται στη δυνατότητα της δυναμικής δέσμευσης υπολογιστικών πόρων και στην υποστήριξη μεταβλητού φόρτου εργασίας. Οι πόροι που χρησιμοποιούνται για τις υπηρεσίες αυτές μπορούν να μετρηθούν και οι χρήστες μπορούν να χρεώνονται μόνο για τους πόρους που χρησιμοποιήθηκαν. 17
Υπολογιστική νέφους (2/3) Η συντήρηση και η ασφάλεια διασφαλίζονται από τους παρόχους των υπηρεσιών. Οι πάροχοι υπηρεσιών μπορούν να λειτουργούν πιο αποτελεσματικά λόγω της εξειδίκευσης και του συγκεντρωτισμού. Τα χαμηλότερα κόστη για τους παρόχους υπηρεσιών επηρεάζουν θετικά τους χρήστες του νέφους. 18
Υπολογιστική νέφους (3/3) Αποθήκευση δεδομένων: Πιο κοντά στην περιοχή όπου χρησιμοποιούνται. Σε μία συσκευή που επιλέγεται με έναν τρόπο ανεξάρτητο από την περιοχή. Η στρατηγική αποθήκευσης δεδομένων μπορεί να αυξήσει την αξιοπιστία, την ασφάλεια, καθώς και να μειώσει το κόστος επικοινωνίας. 19
Τύποι νεφών (1/2) Δημόσιο νέφος. Η υποδομή διατίθεται στο ευρύ κοινό ή σε μία ευρεία βιομηχανική ομάδα ανθρώπων και ανήκει στον οργανισμό που παρέχει τις υπηρεσίες νέφους. Ιδιωτικό νέφος. Η υποδομή λειτουργεί μόνο για έναν οργανισμό. Κοινοτικό νέφος. Η υποδομή καταμερίζεται σε πολλούς οργανισμούς και υποστηρίζει μια κοινότητα που έχει κοινές ανάγκες. 20
Τύποι νεφών (2/2) Υβριδικό νέφος. Συνδυασμός δύο ή περισσότερων υπολογιστικών νεφών (δημόσιων, ιδιωτικών ή κοινοτικών) που λειτουργούν ως μοναδικές οντότητες αλλά δεσμεύονται από τυποποιημένη τεχνολογία που επιτρέπει φορητότητα των δεδομένων και των εφαρμογών. 21
Πλεονεκτήματα της υπολογιστικής νέφους (1/3) Καταμερισμός υπολογιστικών πόρων, όπως κύκλοι επεξεργασίας, αποθηκευτικός χώρος, δικτυακό εύρος ζώνης. Όταν πολλαπλές εφαρμογές διαμοιράζονται ένα σύστημα, οι απαιτήσεις τους για πόρους δεν είναι συγχρονισμένες. Έτσι, η πολυπλεξία οδηγεί σε αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων. 22
Πλεονεκτήματα της υπολογιστικής νέφους (2/3) Οι πόροι μπορούν να συναθροίζονται για την υποστήριξη εφαρμογών με υψηλές απαιτήσεις δεδομένων (data intensive applications). Η κοινή χρήση δεδομένων διευκολύνει συνεργατικές δραστηριότητες. Πολλές εφαρμογές απαιτούν πολλαπλούς τύπους ανάλυσης των κοινών συνόλων δεδομένων και πολλαπλές αποφάσεις λαμβάνουν χώρα από ομάδες σε όλο τον κόσμο. 23
Πλεονεκτήματα της υπολογιστικής νέφους (3/3) Περιορίζει το αρχικό επενδυτικό κόστος για μία ιδιωτική υπολογιστική υποδομή καθώς και τα κόστη για τη συντήρηση και τη λειτουργία. Ελαστικότητα: Η ικανότητα αποτελεσματικής εξυπηρέτησης φόρτου εργασίας με μεγάλες διακυμάνσεις. Ευκολία χρήσης: Η εικονοποίηση (virtualization ) επιτρέπει στους χρήστες να ορίζονται σε ένα οικείο για αυτούς περιβάλλον. 24
Γιατί η υπολογιστική νέφους μπορεί να επιτύχει (1/2) Είναι σε καλύτερη θέση να εκμεταλλευτεί τις εξελίξεις στον τομέα του λογισμικού, της δικτύωση, της αποθήκευση και τις τεχνολογίες επεξεργαστών που προωθούνται από τις ίδιες εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες νέφους. Είναι επικεντρώνεται στην εταιρική πληροφορική, η οποία αφορά άμεσα βιομηχανικούς οργανισμούς, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, κυβερνίσεις κτλ. Έτσι, θα μπορούσε να έχει τεράστιο αντίκτυπο στην οικονομία. 25
Γιατί η υπολογιστική νέφους μπορεί να επιτύχει (2/2) Ένα νέφος αποτελείται από ομογενή σύνολα λογισμικού και πόρους υλικού. Οι πόροι είναι σε ένα ενιαίο διοικητικό τομέα (Administrative Domain - AD). Η ασφάλεια, η διαχείριση των πόρων, η ανοχή σε σφάλματα και η ποιότητα των υπηρεσιών είναι λιγότερο δύσκολες εργασίες από ό,τι σε ένα ετερογενές περιβάλλον όπου οι πόροι ανήκουν σε πολλαπλά ADs. 26
Προκλήσεις για την υπολογιστική νέφους (1/2) Διαθεσιμότητα των υπηρεσιών: Τι συμβαίνει όταν ένας πάροχος υπηρεσιών δεν μπορεί να διαθέσει τις υπηρεσίες του; Ποικιλομορφία των υπηρεσιών, οργάνωση δεδομένων, διεπαφές χρήστη που είναι διαθέσιμες από διαφορετικούς παρόχους υπηρεσιών περιορίζουν την κινητικότητα των χρηστών: Όταν ο πελάτης είναι συνδεμένος σε έναν πάροχο είναι δύσκολο να μετακινηθεί σε έναν άλλο. Προσπάθειες τυποποίησης σε NIST! 27
Προκλήσεις για την υπολογιστική νέφους (2/2) Η εμπιστευτικότητα των δεδομένων και η δυνατότητα ελέγχου, αποτελούν ένα σοβαρό πρόβλημα. Bottlenecks στην μεταφορά δεδομένων: Πολλές εφαρμογές είναι απαιτητικές ως προς την ποσότητα των δεδομένων που πρέπει να μεταφερθούν (data-intensive). 28
Περισσότερες προκλήσεις (1/3) Αδυναμία πρόβλεψης της απόδοσης, είναι μία από τις συνέπεις της κατανομής των πόρων. Πώς να χρησιμοποιηθεί η εικονοποίηση των πόρων κι ο διαχωρισμός της απόδοσης με σκοπό την παροχή εγγυήσεων για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών (QoS); Πώς να υποστηριχθεί αποτελεσματικά η ελαστικότητα του συστήματος; 29
Περισσότερες προκλήσεις (2/3) Διαχείριση πόρων: Η αυτοοργάνωση και η αυτοδιαχείριση αποτελούν λύσεις; Ασφάλεια κι εμπιστευτικότητα. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, παρέχει πολλές ευκαιρίες έρευνας!!! 30
Περισσότερες προκλήσεις (3/3) Εικόνα 1: Συστατικά Υπολογιστικής Νέφους. Πηγή: Διδάσκων (2015) 31
Μοντέλα παροχής υπηρεσιών νέφους Λογισμικό ως υπηρεσία. Software as a Service (SaaS). Πλατφόρμα ως υπηρεσία. Platform as a Service (PaaS). Υποδομή ως υπηρεσία. Infrastructure as a Service (IaaS). 32
Λογισμικό ως υπηρεσία (1/3) Οι εφαρμογές υποβάλλονται από τον πάροχο υπηρεσιών. Ο χρήστης δεν διαχειρίζεται ή ελέγχει την υποκείμενη υποδομή του νέφους ή μεμονωμένες δυνατότητες των εφαρμογών. 33
Λογισμικό ως υπηρεσία (2/3) Υπηρεσίες που παρέχονται: Εταιρικές υπηρεσίες όπως: διαχείριση ροής εργασιών, υπηρεσίες συνεργασίας, υπηρεσίες επικοινωνίας, ψηφιακές υπογραφές, διαχείριση πελατειακών σχέσεων (CRM), λογισμικό desktop, διαχείριση οικονομικών θεμάτων, αναζήτηση κτλ. Εφαρμογές Web 2.0 όπως: διαχείριση μεταδεδομένων, κοινωνική δικτύωση, blogs, υπηρεσίες wiki και portal. 34
Λογισμικό ως υπηρεσία (3/3) Ακατάλληλο για εφαρμογές πραγματικού χρόνου ή για εφαρμογές όπου τα δεδομένα δεν επιτρέπεται να φιλοξενούνται σε εξωτερικά συστήματα. Παραδείγματα: Gmail, μηχανή αναζήτησης της Google. 35
Πλατφόρμα ως υπηρεσία (1/3) Επιτρέπει σε ένα χρήστη του νέφους να αναπτύξει εφαρμογές που δημιουργήθηκαν ή αποκτήθηκαν από έναν καταναλωτή με χρήση γλωσσών προγραμματισμού και των εργαλείων που υποστηρίζονται από τον πάροχο υπηρεσιών. 36
Πλατφόρμα ως υπηρεσία (2/3) Ο χρήστης: Έχει τον έλεγχο των ανεπτυγμένων εφαρμογών και πιθανώς των εφαρμογών που φιλοξενούν ρυθμίσεις περιβάλλοντος. Δεν διαχειρίζεται ή ελέγχει την υποκείμενη υποδομή νέφους συμπεριλαμβανομένων του δικτύου, των servers, των λειτουργικών συστημάτων και της αποθήκευσης. 37
Πλατφόρμα ως υπηρεσία (3/3) Όχι ιδιαίτερα χρήσιμο όταν: Η εφαρμογή πρέπει να είναι φορητή. Χρησιμοποιούνται ιδιόκτητες γλώσσες προγραμματισμού. Πρέπει να προσαρμοστεί το υλικό και το λογισμικό για να βελτιωθεί η απόδοση της εφαρμογής. 38
Υποδομή ως υπηρεσία (1/2) Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει και να εκτελέσει αυθαίρετο λογισμικό, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει λειτουργικά συστήματα κι εφαρμογές. Ο χρήστης δεν διαχειρίζεται ή ελέγχει την υποκείμενη υποδομή νέφους, αλλά έχει τον έλεγχο των λειτουργικών συστημάτων, της αποθήκευσης, των εγκατεστημένων εφαρμογών, και ενδεχομένως περιορισμένο έλεγχο ορισμένων στοιχείων δικτύωσης, π.χ. firewalls. 39
Υποδομή ως υπηρεσία (2/2) Οι υπηρεσίες που παρέχονται από αυτό το μοντέλο διανομής περιλαμβάνουν: Φιλοξενία σε servers. Web servers. Μέσα αποθήκευσης. Υλικό υπολογιστών. Λειτουργικά συστήματα. Εξισορρόπηση φορτίου. Πρόσβαση στο Διαδίκτυο κτλ. 40
Τύποι υπηρεσιών Εικόνα 2: Τύποι υπηρεσιών νέφους. Πηγή: Διδάσκων (2015) 41
Δραστηριότητες νέφους (1/3) Η διαχείριση και η παροχή υπηρεσιών περιλαμβάνει: Εικονοποίηση. Παροχή υπηρεσιών. Τηλεφωνικό κέντρο. Λειτουργική διαχείριση. Διαχείριση συστημάτων. Διαχείριση ποιότητας υπηρεσιών (QoS). Διαχείριση χρεώσεων και περιουσιακών στοιχείων. Διαχείριση συμφωνητικών παροχής υπηρεσιών (SLAs). Τεχνική υποστήριξη κι αντίγραφα ασφαλείας. 42
Δραστηριότητες νέφους (2/3) Η διαχείριση ασφάλειας περιλαμβάνει: ID κι αυθεντικοποίηση. Πιστοποίηση και διαπίστευση. Πρόληψη εισβολής. Ανίχνευσης εισβολής. Προστασίας από ιούς. Κρυπτογραφία. Φυσική ασφάλεια και αντιμετώπιση περιστατικών. Ελέγχου πρόσβασης και firewalls. 43
Δραστηριότητες νέφους (3/3) Υπηρεσίες πελάτη όπως: Εξυπηρέτηση του πελάτη και on-line βοήθεια. Συνδρομές. Επιχειρηματική ευφυΐα. Υποβολή εκθέσεων. Προτιμήσεις του πελάτη. Εξατομίκευση. Υπηρεσίες ολοκλήρωσης όπως: Διαχείριση δεδομένων. Ανάπτυξη. 44
Το μοντέλο αναφοράς του NIST για το νέφος Εικόνα 3: Μοντέλο αναφοράς NIST. Πηγή: Διδάσκων (2015) 45
Ζητήματα ηθικής Επιπτώσεις στη δεοντολογία της πληροφορικής: Δεν υφίσταται έλεγχος σε υπηρεσίες τρίτων. Τα δεδομένα αποθηκεύονται σε πολλές τοποθεσίες που διαχειρίζονται από πολλούς οργανισμούς. Πολλαπλές υπηρεσίες διαλειτουργούν σε όλο το δίκτυο. Επιπτώσεις. Μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση. Καταστροφή δεδομένων. Ανεπάρκεια των υποδομών και μη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών. 46
Αποπεριμετροποίηση - Deperimeterisation (1/2) Τα συστήματα μπορούν να καλύπτουν τα όρια πολλών οργανισμών και να διασχίζουν τα όρια της ασφάλειας. Η σύνθετη δομή των υπηρεσιών νέφους μπορεί να δυσκολέψει τον προσδιορισμό του ποιος είναι υπεύθυνος σε περίπτωση που συμβεί κάτι ανεπιθύμητο. 47
Αποπεριμετροποίηση - Deperimeterisation (2/2) Πιθανότητα απάτης ταυτότητας και κλοπής λόγο δεδομένων της μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει κίνδυνο για την υπολογιστική νέφους. 48
Ζητήματα ιδιωτικότητας (1/2) Οι πάροχοι υπηρεσιών νέφους έχουν ήδη συλλέξει Petabytes ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων που είναι αποθηκευμένα σε κέντρα δεδομένων σε όλο τον κόσμο. Έτσι, ο βαθμός αποδοχής της υπολογιστικής νέφους θα καθοριστεί από τα ζητήματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής που αντιμετωπίζονται από αυτές τις εταιρείες και τις χώρες όπου βρίσκονται τα κέντρα δεδομένων. 49
Ζητήματα ιδιωτικότητας (2/2) Η ιδιωτικότητα επηρεάζεται από τις πολιτισμικές διαφορές: Κάποιες κουλτούρες ευνοούν την προστασία της ιδιωτικής ζωής, ενώ άλλες δίνουν έμφαση στην κοινότητα. Αυτό οδηγεί σε μία αμφίθυμη στάση απέναντι προστασία της ιδιωτικής ζωής στο Διαδίκτυο, το οποίο είναι ένα παγκόσμιο σύστημα. 50
Ευπάθειες των συστημάτων νέφους (1/2) Συστήματα νέφους έχουν πληγεί από κακόβουλες επιθέσεις ή και από αποτυχίες των υποδομών τους, π.χ. διακοπές ρεύματος. Τέτοια δεδομένα μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία των DNS servers του Διαδικτύου και να εμποδίζουν την πρόσβαση σε ένα νέφος ή να το επηρεάσουν άμεσα. 51
Ευπάθειες των συστημάτων Παραδείγματα: νέφους (2/2) Το 2004 μία επίθεση στην Akamai προκάλεσε προβλήματα σε DNS servers και επηρέασε εταιρείες όπως οι Google, Yahoo κτλ. Το 2009, η Google έγινε στόχος μίας επίθεσης άρνησης υπηρεσιών (denial of service attack) η οποία έριξε τα Google News και Gmail για αρκετές ημέρες. Το 2012 ένας κεραυνός προκάλεσε παρατεταμένο πρόβλημα στην Amazon. 52
Σημείωμα Αναφοράς Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Μιχάλας Άγγελος. «Υπολογιστικά Νέφη». Έκδοση: 1.0. Κοζάνη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: 53
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 54
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 55
Βιβλιογραφία 1. Συστήματα Παράλληλης Επεξεργασίας, Παπακωνσταντίνου Γεώργιος Κ., Τσανάκας Παναγιώτης Δ., Θεοχάρης Θ., Εκδόσεις Σ. Αθανασόπουλος & ΣΙΑ Ο.Ε. 2. Αρχιτεκτονική πλατφόρμας υπηρεσιών ιστού, Sanjiva Weerawarana, Francisco Curbera, Frank Leymann, Tony Storey, Donald F. Ferguson, Εκδόσεις Κλειδάριθμος ΕΠΕ. 3. Το πλαίσιο της επιστήμης του Web, Berners-Lee, Hall, Hendler, Ohara, Shadbolt, Weitzner, μ. Εκδόσεις Βαφόπουλος & ΣΙΑ Ο.Ε. 56
Τέλος Ενότητας