ΑΡΣΕΜΙ Ε. ΦΧΜΟΠΟΤΛΑΚΗ ΘΕΟΛΟΓΟ ΣΑ ΜΟΝΑΣΗΡΙΑ ΣΗ ΙΕΡΑ ΜΗΣΡΟΠΟΛΕΧ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑ

ΑΡΣΕΜΙ Ε. ΦΧΜΟΠΟΤΛΑΚΗ ΘΕΟΛΟΓΟ ΣΑ ΜΟΝΑΣΗΡΙΑ ΣΗ ΙΕΡΑ ΜΗΣΡΟΠΟΛΕΧ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ 2009

ΣΑ ΜΟΝΑΣΗΡΙΑ ΣΗ ΙΕΡΑ ΜΗΣΡΟΠΟΛΕΧ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑ 1

ΑΡΣΕΜΙ Ε. ΦΧΜΟΠΟΤΛΑΚΗ ΘΕΟΛΟΓΟ ΣΑ ΜΟΝΑΣΗΡΙΑ ΣΗ ΙΕΡΑ ΜΗΣΡΟΠΟΛΕΧ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ 2009 2

3 ηνλ αδεξθό κνπ, Γηώξγν

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΥΟΜΕΝΧΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΕΙΑΓΧΓΗ Ζ ΗΔΡΑ ΜΖΣΡΟΠΟΛΖ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ΚΑΗ ΑΗΓΗΑΛΔΗΑ ΚΑΗ Ο ΜΟΝΑΥΗΜΟ ΣΖ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΟΗ ΔΝ ΔΝΔΡΓΔΗΑ ΗΔΡΔ ΜΟΝΔ ΣΖ ΜΖΣΡΟΠΟΛΔΧ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ΚΑΗ ΑΗΓΗΑΛΔΗΑ 1. Ηεξά Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ Καιαβξύησλ 2. Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο Καιαβξύησλ 3. Ηεξά κνλή Σαμηαξρώλ Αηγηαιείαο 4. Ηεξά Μνλή Αγίνπ Ησάλλνπ ηνπ Θενιόγνπ Βεξίλνπ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΠΑΛΗΔ ΗΔΡΔ ΜΟΝΔ ΠΟΤ ΔΥΟΤΝ ΖΜΔΡΑ ΜΔΣΑΒΛΖΘΔΗ Δ ΗΔΡΑ ΠΡΟΚΤΝΖΜΑΣΑ 1. Παλαγία Σξππεηή Αηγίνπ 2. Παλαγία Πιαηαληώηηζζα ΔΠΗΛΟΓΟ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 4

ΠΡΟΛΟΓΟ Μία από ηηο πην ζεκαληηθέο εμειίμεηο ηεο αξρηθήο ρξηζηηαληθήο εθθιεζίαο δηακνξθώλεηαη κε ηελ δεκηνπξγία ησλ κνλαζηεξηώλ. Κπξίσο από ηελ επνρή πνπ νηθνδνκνύληαη νη ρξηζηηαληθνί λανί θαη αξρίδεη ε άλζηζε ηνπ κνλαρηζκνύ. Σηο ξίδεο ηνπ κνλαρηζκνύ ηηο ζπλαληάκε ζηελ Αγία Γξαθή θαη θπξίσο ζηελ Καηλή Γηαζήθε πνπ αλαθέξεη ν Κύξηνο όηη «ν θηισλ παηέξα ή κεηέξα ππέξ εκέ νπθ έζηη κνπ άμηνο θαη ν θηισλ πηόλ ή ζπγαηέξα ππέξ εκέ νπθ έζηη κνπ άμηνο θαη όο νπ ιακβάλεη ηνλ ζηαπξόλ απηνπ θαη αθνινπζεη νπίζσ κνπ νπθ έζηη κνπ άμηνο». (Μαηζ.10, 37-38). Αθξηβώο γηα απηόλ ηνλ ιόγν νη καζεηέο ηνπ Υξηζηνύ «αθέληεο πινία θαη δίθηπα» αθνινύζεζαλ ηνλ Γηδάζθαιν ηνπο. Έηζη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ ηα κνλαζηήξηα αλαδεηθλύνληαη ν ηδαληθόο ηόπνο γηα όινπο εθείλνπο πνπ ζέινπλ λα αθηεξώζνπλ ηελ δσή ηνπο πιήξσο ζηνλ Κύξην θαη λα πξνζθέξνπλ ηνλ εαπηό ηνπο «ππέξ ηεο θόζκνπ ζσηεξία» ζύκθσλα κε ην παξάδεηγκα ηνπ Κπξίνπ θαη ησλ Απνζηόισλ. Με ηνλ θαηξό ππήξμε κεγάιε αθκή ηνπ κνλαρηζκνύ ζ όινλ ηνλ ρξηζηηαληθό θόζκν, ζ Αλαηνιή θαη Γύζε. ηνλ Διιαδηθό ρώξν θάζε πεξηνρή είρε θαη έρεη κνλαζηήξηα πνπ θάπνηα έρνπλ κεηαβιεζεί από ηνλ ιαό ζε Ηεξά Πξνζθπλήκαηα. Ηδηαίηεξα όκσο γηα ηε Διιάδα ηα κνλαζηήξηα έρνπλ θαη εζληθό ραξαθηήξα, αθνύ θαηά θαηξνύο ππήξμαλ εξσηθά νξκεηήξηα καξηύξσλ γηα ηελ ειεπζεξία ηνπ Γέλνπο. Από ηνλ θαλόλα αζθαιώο δελ ζα κπνξνύζε λα απνηειέζεη εμαίξεζε θαη ν ηόπνο πνπ αλήθεη ζηελ δηθαηνδνζία ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο. Ο ηόπνο όπνπ ηα Ηεξά Πξνπύξγηα ηεο Οξζνδνμίαο ζπλππάξρνπλ θαη ζπκπνξεύνληαη κε ηα αηκαηνβακκέλα ηξόπαηα, ηα νπνία ύςσζαλ νη εξσηθέο κνξθέο ησλ αγσληζηώλ ηεο ειεπζεξίαο ηνπ Γέλνπο. Ζ παξνπζίαζε ινηπόλ ησλ κνλαζηεξηώλ ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο είλαη πνηθίινπ πεξηερνκέλνπ θαη ελδηαθέξνληνο. Καη αξρήλ ε ηζηνξηθή δηεξεύλεζε ησλ κνλαζηεξηώλ καο εληάζζεη ζηα πιαίζηα ηεο ρξηζηηαληθήο θαη εθθιεζηαζηηθήο ηζηνξίαο. Δπηπιένλ ζπκβάιιεη θαηά έλα κεγάιν πνζνζηό ζηελ αλάδεημε κλεκείσλ αξρηηεθηνληθήο θαη κλεκείσλ ηέρλεο. Με ηελ παξνύζα ινηπόλ εξγαζία έγηλε πξνζπάζεηα λα ηνληζηεί όρη κόλν ε πλεπκαηηθή αιιά θαη ε εζληθή πξνζθνξά ησλ κνλαζηεξηώλ ζηηο θαηά ηόπνπο πεξηνρέο θαη ηελ γύξσ Διιάδα σο θέληξα αληίζηαζεο θαηά ησλ θαηαθηεηώλ σο απνζήθεο ηξνθίκσλ, πνιεκνθνδίσλ αιιά θαη σο ρώξνη θηινμελίαο γηα ηα γπλαηθόπαηδα. Γηα ην ιόγν απηό ε Διιεληθή Πνιηηεία αλαγλώξηζε κε επίζεκα έγγξαθα ηηο ζπζίεο θαη ηηο πξνζθνξέο ησλ κνλαρώλ. Σσλ κάρηκσλ κνλαρώλ πνπ θαηαηάρζεθαλ ζην επαλαζηαηηθό ζώκα ηνπ Παιαηώλ Παηξώλ Γεξκαλνύ θαη πξόζθεξαλ ηελ ίδηα ηνπο ηελ δσή γηα λα πξνζηαηεύζνπλ ην κνλαζηήξη ηνπο από ηηο ιεειαζίεο ησλ θαηαθηεηώλ. Σσλ άμησλ κνλαρώλ πνπ ιεηηνπξγνύζαλ ην Κξπθό ρνιεηό γηα λα κελ μεράζνπλ ηα ειιελόπνπια ηελ ειιεληθή γιώζζα. Ζ εξγαζία απηή δηαηξείηαη ζε δύν θεθάιαηα. Ζ Δηζαγσγή πεξηιακβάλεη ηνλ εθθιεζηαζηηθό βίν ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο απ αξρήο ηνπ Υξηζηηαληζκνύ κέρξη ζήκεξα. Σν Πξώην Κεθάιαην αλαθέξεηαη ζηηο ελεξγέο Ηεξέο Μνλέο ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο. 5

Σν Γεύηεξν Κεθάιαην αλαδεηθλύεη ηηο Ηεξέο Μνλέο ηνπ παξειζόληνο πνπ έρνπλ κεηαβιεζεί ζε Ηεξά Πξνζθπλήκαηα. Δπειπηζηνύκε όηη ε παξνύζα εξγαζία κε ηελ επηηόπηα εμέηαζε ησλ κνλαζηεξηώλ ζηα νπνία αλαθεξόκαζηε θαη ην θσηνγξαθηθό πιηθό ην νπνίν παξέρεηαη λα απνηειέζεη έλα κηθξό κέξνο ζηελ επηζηεκνληθή έξεπλα ηεο Ηζηνξίαο ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο. Θέισ λα εθθξάζσ ηηο εγθάξδηεο επραξηζηίεο κνπ ζηελ Ηεξά Μεηξόπνιε Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο. Ηδηαίηεξα ηνλ εβαζκηόηαην Μεηξνπνιίηε Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο θ. Ακβξόζην πνπ κνπ έδσζε ηελ άδεηα γηα ηελ είζνδν κνπ ζηα κνλαζηήξηα θαη ηνλ Αξρηεξαηηθό Δπίηξνπν Αηγίνπ π. Υξήζην Σζάθαιν γηα ην πξνζσπηθό πιηθό πνπ κνπ παξαρώξεζε. Δπηπιένλ ηνλ εγνύκελν ηεο Ηεξάο Μνλήο Αγίαο Λαύξαο Παλνζηνινγηόηαην αξρηκαλδξίηε Φηιάξεην Κσλζηαληαθόπνπιν γηα ην πινύζην πιηθό πνπ κνπ δώξηζε, ηελ εγνπκέλε ηεο Ηεξάο Μνλήο Αγίνπ Ησάλλνπ ηνπ Θενιόγνπ θαζώο θαη ηηο κνλαρέο, ηνπο κνλαρνύο γηα ηηο ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο ηνπο. Σέινο γηα ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα θαη εζηθή ζπκπαξάζηαζε ζηελ πξνζπάζεηα απηή, αηζζάλνκαη ηελ αλάγθε λα εθθξάζσ ηηο επγλώκνλεο επραξηζηίεο κνπ ζην ζύκβνπιν θαζεγεηή κνπ, ηεο Θενινγηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ., θ. Μηραήι Σξίην θαη ζηνπο αγαπεηνύο θαζεγεηέο ηεο Θενινγηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. θ. Αζαλάζην Καξαζαλάζε θαη θ. Βαζίιεην Κνπθνπζά. Δπίζεο ηνλ θαζεγεηή ηεο Θενινγηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. θ. Αζαλάζην Αγγειόπνπιν, ηελ ιέθηνξα ηεο Θενινγηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. θ. νπιηάλα Λάκπξνπ θαη ηνλ επίθνπξν θαζεγεηή ηεο Αλσηάηεο Δθθιεζηαζηηθήο Αθαδεκίαο Θεζζαινλίθεο θ. Γξεγόξην Ληάληα. 6

ΕΙΑΓΧΓΗ Ζ ΗΔΡΑ ΜΖΣΡΟΠΟΛΖ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ΚΑΗ ΑΗΓΗΑΛΔΗΑ ΚΑΗ Ο ΜΟΝΑΥΗΜΟ ΣΖ 7

Έξεπλεο ζρεηηθά πξόζθαηεο έρνπλ απνδείμεη ηελ ύπαξμε κνλαζηεξηώλ ζηελ Πεινπόλλεζν ήδε από ηελ παιαηνρξηζηηαληθή πεξίνδν. ηελ Αραΐα αζθαιήο καξηπξία θαη αξραηνινγηθή ηεθκεξίσζε γηα ηελ ιεηηνπξγία κνλώλ δελ ππάξρεη. Πηζαλόλ ππήξμαλ θαζνιηθά κνλαζηεξηώλ ηνπ 4 νπ θαη 5 νπ αηώλα όπσο ε βαζηιηθή ηνπ Λενληίνπ (Γνπξδνύκηζζαο) όπνπ ε παξάδνζε ηνπνζεηεί ηνλ ηόπν ζύιιεςεο ηνπ απόζηνινπ Αλδξέα. 1 Ο ρξηζηηαληζκόο ζηελ Αραΐα ζύκθσλα κε ηζηνξηθέο πεγέο εμαπιώλεηαη από ηα πξώηα κεηαρξηζηηαληθά ρξόληα κε ηελ παξνπζία ηνπ απόζηνινπ Αλδξέα θαη ηνπ επαγγειηζηή Λνπθά. Ο πξώηνο ίδξπζε ηελ Δθθιεζία ζηελ Πάηξα θαη θήξπμε ηνλ ρξηζηηαληζκό ζηελ Αραΐα κέρξη ηνλ καξηπξηθό ηνπ ζάλαην ζηελ Πάηξα ην 60 κ. Υ. Ο δεύηεξνο ίδξπζε ηελ Δθθιεζία ηεο Κνξίλζνπ θαη απνζύξζεθε ζε ηνπνζεζία ηεο Αραΐαο, θαηά ηελ παξάδνζε ζην Μέγα πήιαην, γηα λα ζπγγξάςεη ην Δπαγγέιην. Παξά ηελ απνζηνιηθή ίδξπζε ηεο Δθθιεζίαο ησλ Παηξώλ από ηνλ 1 ν κ. Υ. αηώλα, ε εθθιεζηαζηηθή νξγάλσζε ζηελ Αραΐα ηζηνξηθά καξηπξείηαη από ηνλ 4 ν αηώλα. Καηά ηνπο 5 ν θαη 6 ν αηώλα ηδξύνληαη πνιιά ρξηζηηαληθά κλεκεία, από ηνλ δεύηεξν κηζό όκσο ηνπ 6 νπ θαη γηα δύν αηώλεο, πεξίνδν ζπλερώλ βαξβαξηθώλ επηδξνκώλ, θπξίσο ζιαβηθώλ, ηα ζηνηρεία ζπαλίδνπλ. 2 ηηο αξρέο ηνπ 9 νπ αηώλα νη ιάβνη ηεο Αραΐαο επαλαζηάηεζαλ αιιά νη θάηνηθνη λίθεζαλ ζξηακβεπηηθά. Σελ πεξίνδν απηή κε εθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο ηνπ Παηξηάξρε Φσηίνπ δεκηνπξγνύληαη ηεξαπνζηνιηθέο απνζηνιέο γηα ηνλ εθρξηζηηαληζκό ησλ ιάβσλ ηεο ππαίζξνπ. ην πιαίζην απηό θηάλνπλ ζηελ Αραΐα νη εθ Θεζζαινλίθεο κνλαρνί πκεώλ θαη Θεόδσξνο νη νπνίνη εγθαζίζηαληαη ζην Μέγα πήιαην. ηα κέζα ηνπ 9 νπ αηώλα ζεκεηώλεηαη άθημε ζηελ Αραΐα κεγάινπ αξηζκνύ κνλαρώλ από ηελ Νόηηα Ηηαιία. 3 Βίνη αγίσλ παξαδίδνπλ πνιιά νλόκαηα κνλαρώλ θαη ησλ ηόπσλ εγθαηάζηαζήο ηνπο. Σα παιαηόηεξα κλεκεία ηεο πεξηόδνπ πνπ πηζαλόηαηα ππήξμαλ θαζνιηθά κνλώλ αλάγνληαη ζηνλ 10 ν αηώλα όπσο ην Παιαηνκνλάζηεξν ηεο Μνλήο Αγίαο Λαύξαο. 4 Παξάιιεια αζθεηέο εγθαζίζηαληαη ζε νξεηλέο πεξηνρέο θαη ηδξύνπλ ζπειαηώδεηο λανύο δίπια ζηνπο ρώξνπο δηακνλήο ηνπο. Αξγόηεξα πνιιά κνλαζηήξηα θαη απιέο κνλαζηηθέο εγθαηαζηάζεηο ηεο κέζεο βπδαληηλήο πεξηόδνπ απνηέιεζαλ ηνλ πξώην ππξήλα γηα ηελ ίδξπζε κνλώλ ζηα πζηεξνβπδαληηλά ρξόληα. 1. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Ο Μνλαρηζκόο ζηελ Αραΐα», 15. 2. ΝΗΚΟΛΟΠΟΤΛΟΤ, «Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο», 206. ΣΑΤΡΟΠΟΤΛΟ, Ηζηνξία ηεο πόιεσο Αηγίνπ, 17-20. 3. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Ο Μνλαρηζκόο ζηελ Αραΐα», 16. ΣΡΗΑΝΣΑΦΤΛΛΟΤ, «Σα ηνπσλύκηα», 62-63. 4. ΔΤΑΓΓΔΛΑΣΟΤ, Αγία Λαύξα, 19. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο», 126-128. ΚΟΚΚΗΝΖ, Σα Μνλαζηήξηα, 99. 8

Καηά ηνλ πξώην αηώλα ηεο Φξαγθνθξαηίαο κε ηελ ίδξπζε ηνπ Πξηγθηπάηνπ ηεο Αραΐαο ηδξύνληαη λέα κνλαζηήξηα θαηά ηνπο δπηηθνύο ηξόπνπο δόκεζεο. Από ηνλ 14 ν αηώλα ε επηθξάηεζε ησλ Παιαηνιόγσλ ηνπ Γεζπνηάηνπ ηνπ Μνξέσο θαη ε εμαζζέλεζε ησλ Φξάγθσλ δηαθνξνπνηνύλ ηηο ζπλζήθεο κε ηελ επέθηαζε ησλ ππαξρόλησλ κνλαζηεξηώλ, όπσο ηνπ Μεγάινπ πειαίνπ πνπ κεξηκλά ν ίδηνο ν Αλδξόληθνο Α. Από ηελ ηειεπηαία απηή βπδαληηλή πεξίνδν θαη κέρξη ηελ θαηάιεςε ηεο Αραΐαο από ηνπο Σνύξθνπο έρνπκε ηελ ίδξπζε ή ηηο νηθνδνκηθέο θάζεηο πνιιώλ κνλώλ όπσο ηνπ Παιαηνκνλάζηεξνπ ηεο Μνλήο Σαμηαξρώλ Αηγηαιείαο. 5 Σνπο δύν πξώηνπο αηώλεο ηεο Σνπξθνθξαηίαο δελ ηδξύεηαη θακία κνλή αιιά από ηνλ 17 ν αηώλα νη ζπλζήθεο γίλνληαη θαιύηεξεο. Από ην 1687 πνπ απνθηνύλ νη Βελεηνί ηελ θπξηαξρία ηεο Πεινπνλλήζνπ, ηα κνλαζηήξηα αλαθηνύλ ηελ γαηνθηεζία ηνπο, ελώ όζα ηδξύνληαη έρνπλ ηελ δπλαηόηεηα λα δηαηεξνύλ θηλεηή θαη αθίλεηε πεξηνπζία. ηα ρξόληα απηά αλαθαηλίδνληαη ε λέα Μνλή ηεο Αγίαο Λαύξαο, ε λέα Μνλή Σαμηαξρώλ Αηγηαιείαο θ.α. 6 Μεηά ηελ απνρώξεζε ησλ Βελεηώλ δελ ππήξμε πιήξεο αλαηξνπή ησλ θεθηεκέλσλ, αληηζέησο ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ ζπλέβαιιε ζηελ επηζθεπή ησλ κνλαζηεξηώλ θαη ζηελ ίδξπζε λέσλ. Αλάζρεζε ζηελ νηθνλνκηθή άλζεζε πξνθαινύλ νη αιβαληθέο επηδξνκέο κεηά ην 1770 θαη ηελ απνηπρία ηνπ Οξισθηθνύ θηλήκαηνο. 7 Πνιιά κνλαζηήξηα ιεειαηήζεθαλ θαη επηδείλσζε ηελ θαηάζηαζε ε επηδεκία ηεο παλώιεο. Μέζα ζ απηέο ηηο ζπλζήθεο σξίκαζε ε εμέγεξζε ηεο Διιεληθήο Δπαλάζηαζεο θαη ηα κνλαζηήξηα παξείραλ ηελ ζπκβνιή ηνπο σο ρώξνη ησλ αγσληζηώλ θαη απνζήθεπζεο ππξνκαρηθώλ. Ζ θαηαδίσμε ηεο παηδείαο θξάηεζε δηαθόζηα ρξόληα θαη ζε όιν απηό ην δηάζηεκα νη κνλαρνί θαη νη ηεξείο κάζαηλαλ ζηα ειιελόπνπια ηα πξώηα γξάκκαηα ζηνπο λάξζεθεο ησλ εθθιεζηώλ. Πνιιά κάιηζηα κνλαζηήξηα γηα ηελ ζπκκεηνρή ηνπο απηή ππξπνιήζεθαλ θαη θαηαζηξάθεθαλ. Μεηά όκσο ηελ απειεπζέξσζε αλαζπγθξνηήζεθαλ θαη επηζθεπάζζεθαλ. 8 Σελ πεξίνδν ηεο γεξκαληθήο θαηνρήο ηα κνλαζηήξηα γλώξηζαλ ην ζθιεξό πξόζσπν ησλ Ναδί θαη θπξίσο ζηηο 8 Γεθεκβξίνπ 1943 ζην Μέγα πήιαην πνπ θαηαθξήκληζαλ από ην θνληηλό βάξαζξν όιν ην πξνζσπηθό, ηνπο κνλαρνύο θαη ηνπο επηζθέπηεο ηεο Μνλήο. 9 ήκεξα θάπνηεο Μνλέο παξέκεηλαλ δηαιπκέλεο, νη πεξηζζόηεξεο όκσο αλαζπγθξνηήζεθαλ θαη απνηεινύλ πιένλ κέξνο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ηεο Αραΐαο. 5. ΠΟΛΗΣΖ, «Ζ Μνλή Σαμηαξρώλ», 8. ΣΗΚΝΑΚΖ, «Ζ Μνλή Σαμηαξρώλ», 54. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Παιαηά Μνλή Σαμηαξρώλ», 57. Ο Άγηνο Λεόληηνο, 12. ΠΑΠΑΓΔΧΡΓΗΟΤ, «Σαμηαξρώλ Μνλή», 677. «Καιάβξπηα», 40. 6. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Ο Μνλαρηζκόο ζηελ Αραΐα», 18. ΚΟΚΚΗΝΖ, Σα Μνλαζηήξηα, 104. 7. ΠΑΠΑΓΔΧΡΓΗΟΤ, Ηζηνξηθά Μνλαζηήξηα, 44.-45. 8. ΓΗΑΜΑΝΣΟΠΟΤΛΟΤ, «Ζ παηδεία ζηελ επαξρία ησλ Καιαβξύησλ», 26-27. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Μπζηηθή ζπλέιεπζηο ηεο Βνζηίηδαο», 38-39. 9. «Μέγα πήιαην», 27. ΚΔΝΓΔΡΖ, Ζ ζπκβνιή ηνπ θιήξνπ ζηελ Αληίζηαζε, 77-79. 9

Πάλησο ην όλνκα επηζθνπή Καιαβξύησλ είλαη άγλσζην θαηά ηελ Βπδαληηλή επνρή. Όρη κόλν ηα Παιαηά αιιά θαη ηα Νέα Σαθηηθά, αθόκα θαη ηνπ ΗΔ αηώλα δελ αλαγξάθνπλ επηζθνπή Καιαβξύησλ. Μα νύηε ζε θαηαιόγνπο Λαηίλσλ επηζθόπσλ ζπγθαηαιέγεηαη ηεξάξρεο ηεο πεξηνρήο. Πξώηε κλεία ηεο επηζθνπήο Καιαβξύησλ γίλεηαη κεηά ηελ Άισζε, ην ΗΖ αηώλα. 10 Δπηπιένλ θαίλεηαη όηη ππό ηελ επηζθνπή Κεξλίηζεο ππήξρε θαη ε επαξρία Βνζηίηζαο (Αηγηαιείαο), ε νπνία όκσο θαηά ηνλ 6 ν αηώλα (ίζσο πξηλ ηελ ίδξπζε ηεο επηζθνπήο Κεξλίηζεο) απεηέιεζε θαη ε ίδηα επηζθνπή. Σν 1510 επίζθνπνο Κεξλίηζεο ήηαλ ν Ησάλλεο, όπσο θαίλεηαη από επηγξαθή ζην Μέγα πήιαην. 11 Μεηά ηελ απειεπζέξσζε θαη ηνλ αλαζρεκαηηζκό ηνπ 1833, ν Κεξλίηζεο θαη Καιαβξύησλ έιαβε πξνζσξηλά ηελ πξνζσλπκία Κπλαίζεο θαη ζηελ ζπλέρεηα Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο. Σν 1922 ε επηζθνπή Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο πξνήρζε ζε Μεηξόπνιε όπσο όιεο νη επηζθνπέο ηεο παιαηάο Διιάδαο. 12 Ζ Μεηξόπνιε Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο έρεη ζήκεξα 149 λανύο, 411 παξεθθιήζηα, 147 εθεκέξηνπο, 122 κνλαρνύο, 104 θαηερεηηθά ζρνιεία. ηηο πεξηνρέο βξίζθνληαη νη εμήο Μνλέο: α) νη αλδξηθέο: Αγίαο Λαύξαο, Μεγάινπ πειαίνπ, Σαμηαξρώλ, Αγίσλ Θενδώξσλ, Μαθειιαξηάο, Αγίνπ Νηθνιάνπ Βιαζίαο θαη β) νη γπλαηθείεο: Αγίνπ Ησάλλνπ ηνπ Θενιόγνπ Βεξίλνπ, Αγία Σξηάδνο, Πεπειελίηζεο, Αγίσλ Απνζηόισλ. Έδξεο ηνπ Μεηξνπνιίηε είλαη ηα Καιάβξπηα ε ζεξηλή δηακνλή θαη ην Αίγην ε ρεηκεξηλή. ηα Καιάβξπηα ιεηηνπξγεί εθθιεζηαζηηθό νξθαλνηξνθείν. ην Αίγην, πξσηεύνπζα ηεο επαξρίαο Αηγηαιείαο κε 30.000 πεξίπνπ θαηνίθνπο, όζν θαη ζηα Καιάβξπηα ππάξρνπλ αίζνπζεο νκηιηώλ θαη δηαιέμεσλ. Οξηζκέλα από απηά είλαη ε Φηιαλζξσπηθή Αδειθόηεο «Καιόο ακαξείηεο», ν Όκηινο Νέσλ «Απόζηνινο Βαξλάβαο», ν Όκηινο Νεαλίδσλ «Αγία Δηξήλε», Υξηζηηαληθή Αδειθόηεο, ε Απνζηνιηθή Γηαθνλία, θ. α. 13 Σελ Μεηξόπνιε ππεξέηεζαλ πλεπκαηηθά αλαζηήκαηα κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ν επίζθνπνο Ζιίαο Μεληάηεο ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1710 όηαλ ρήξεπε ε Δπηζθνπή Κεξλίηδεο. Μόιηο επί 4 έηε πνίκαλε ηελ επαξρία κέρξη πνπ ηνλ βξήθε ν ζάλαηνο ζηελ Πάηξα ηελ 1 ε Απγνύζηνπ 1714 ζε ειηθία κόιηο 45 εηώλ. Δλζύκεζε εγνπκέλνπ ζε θώδηθα ηνπ Μεγάινπ πειαίνπ δίλεη ιαθσληθή είδεζε γηα απηόλ όηη ήηαλ «πνιιά ζαπκαηνπξγόο». Με ην θήξπγκά ηνπ ζηνλ άκβσλα θαηήξηηδε ςπρέο θαη έξηρλε ζπόξνπο εζηθήο θαη πλεπκαηηθήο αλαγέλλεζεο ζην ζθιαβσκέλν Γέλνο. 10. ΒΑΗΛΗΚΟΠΟΤΛΟΤ- ΗΧΑΝΝΗΓΟΤ, «Σα Βπδαληηλά Καιάβξπηα», 40. ΠΑΠΑΝΓΡΔΟΤ, Καιαβξπηηλή Δπεηεξίο, 75. Καηά ηνλ Παπαλδξένπ από ην κέζα ηνπ ΗΣ αηώλα αλαθέξεηαη ζε επίζεκα έγγξαθα ε επηζθνπή Κεξλίηζεο ή Κεξλίηζεο θαη Καιαβξύησλ, ππαγνκέλε από ηνλ Μεηξνπνιίηε Παιαηώλ Παηξώλ. 11. ΠΑΠΑΝΓΡΔΟΤ, Καιαβξπηηλή Δπεηεξίο, 75. ΒΑΗΛΗΚΟΠΟΤΛΟΤ- ΗΧΑΝΝΗΓΟΤ, «Σα Βπδαληηλά Καιάβξπηα», 46-47. «Καιάβξπηα», 40. «Κεξλίηζα», 20-21. «Βνζηίηζα», 7. 12. ΝΗΚΟΛΟΠΟΤΛΟΤ, «Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο», 206. «ειίδεο ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο», 17. 13. ΝΗΚΟΛΟΠΟΤΛΟΤ, «Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο», 206. «ειίδεο ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο», 17. «Υξηζηηαληθά κλεκεία»,64-65. 10

Σελ κνξθή ηνπ Ζιία Μεληάηε σο επηζθόπνπ Κεξλίηδεο ζπιιακβάλνπκε θηινινγηθόο ρσξίο όκσο αμηόινγεο εγρώξηεο εηδήζεηο, όκσο κε ηξόπν απνθιεηζηηθά νξζόδνμν, πιεζίαζε ηνλ ιαό σο αιεζηλόο πνηκελάξρεο. 14 Σα ηειεπηαία ρξόληα πνίκαλαλ ηνλ πηζηό ιαό ηεο πεξηνρήο νη αξρηεξείο θαηά ζεηξάλ: 26 νο Δπζύκηνο Αιεμαλδξόπνπινο(1868-1889) 27 νο Φηιάξεηνο Γηαλλνύιεο (1901-1907) 28 νο Υαξίησλ Καλειιόπνπινο (1907-1911) 29 νο Σηκόζενο Αλαζηαζίνπ (1912-1931) 30 νο Θεόθιεηνο Παλαγησηόπνπινο (1931-1944) ν κεηέπεηηα Αξρηεπίζθνπνο Αζελώλ θαη Πάζεο Διιάδνο. 31 νο Αγαζόληθνο Παπαζηακαηίνπ (1945-1956) 32 νο Γεώξγηνο Πάηζεο (1957-1978) 33 νο Ακβξόζηνο Λελήο (1978-). 15 14. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 59-60. «Κεξλίηζα», 20-21. 15. www.im-ka.gr. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 59-60. ΝΗΚΟΛΟΠΟΤΛΟΤ, «Καιαβξύησλ θαη Αηγηαιείαο», 206. «ειίδεο ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο», 17. 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΟΗ ΔΝ ΔΝΔΡΓΔΗΑ ΗΔΡΔ ΜΟΝΔ ΣΖ ΜΖΣΡΟΠΟΛΔΧ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ΚΑΗ ΑΗΓΗΑΛΔΗΑ 12

1. ΗΔΡΑ ΜΟΝΖ ΜΔΓΑΛΟΤ ΠΖΛΑΗΟΤ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ ηελ λόηηα απόιεμε ηνπ Φαξαγγηνύ ηνπ Βνπξατθνύ, ζε ηνπίν βξαρώδεο κε πςόκεηξν 940κ. βξίζθεηαη ε Μνλή ηνπ Μεγάινπ πειαίνπ. Ζ ζπειαηώδεο δηακόξθσζε ηεο κάιηζηα ράξηζε ην όλνκά ηεο θαη πξνζδηόξηζε θαη ηελ αξρηηεθηνληθή κνξθή ηεο. Ζ παξάδνζε αλαθέξεη σο ηδξπηέο ηεο Μνλήο ηνπο νζίνπο πκεώλ θαη Θεόδσξν νη νπνίνη ύζηεξα από αιιεπάιιειεο πεξηπιαλήζεηο θαη απνθαιππηηθά όλεηξα ζπλάληεζαλ κηα βνζθνπνύια, ηελ Δπθξνζύλε. Απηή κε ζεία βνπιή θαη κε ηελ νδεγία ελόο ηξάγνπ, πνπ πήγαηλε εθεί γηα μεδηςάζεη, ηνπο νδήγεζε ζην πήιαην όπνπ ήηαλ θξπκκέλε ε ηεξή εηθόλα ηεο Βξεθνθξαηνύζαο θαη ηελ νπνία θύιαγε θνβεξόο δξάθνο πνπ ζθνηώζεθε από θεξαπλό. Ζ πεγή ηνπ πειαίνπ, καξκάξηλε έπεηηα, απνηειεί ζήκεξα ην γλσζηό κε ην όλνκα «ε Πεγή ηεο Κόξεο» αγίαζκα, όπνπ θαη ε αλαπαξάζηαζε ηνπ ζαπκαζηνύ γεγνλόηνο. Οη δύν κνλαρνί εγθαηαζηάζεθαλ ζε παξαθείκελν ζπήιαην θαη παξέκεηλαλ κέρξη ηνλ ζάλαην ηνπο. Ζ ζθήηε ηνπο θαζώο θαη ην ζπήιαην ηεο Οζίαο Δπθξνζύλεο απνηέιεζαλ ηνλ αξρηθό ππξήλα ηεο Μνλήο. Μέζα ζην ζπήιαην θαηαζθεύαζαλ κηθξό λαό θαη κεξηθά κηθξά θειηά κε ηελ ζπλδξνκή ηνπ πιήζνπο ησλ πηζηώλ. Πνιινί από ηνπο αθξναηέο παξέκελαλ γηα άζθεζε θαη έηζη ε Μνλή έγηλε κία από ηηο πιένλ πνιπκνλάρνπο Μνλάο. 1 Πνιύ κεηαγελέζηεξα θηηηνξηθά ηεο Μνλήο, ελόο αλώλπκνπ ζπγγξαθέα θαη πνπ εθδόζεθε ην 1765 θαη άιιν ηνπ Οηθνλόκνπ εμ Οηθνλόκσλ ηνπ 1840, αλαθέξνπλ ηελ ίδηα παξάδνζε αιιά ρξνληθά ηνπνζεηνύλ ην ζπκβάλ ζηα ρξόληα ηνπ Μεγάινπ Κσλζηαληίλνπ. Οη ζρεηηθέο πεγέο όκσο δελ είλαη παιηόηεξεο από ηνλ 13 ν - 14 ν αηώλα, νπόηε ππάξρεη ηζηνξηθή αλαθξίβεηα. Ο βίνο ησλ νζίσλ ππάξρεη ζε θείκελν ηνπ 1509,ζην νπνίν αλαθέξεη παιαηόηεξν έξγν θαη αληιεί πιεξνθνξίεο από απηό, πηζαλόλ ηνπ 14 νπ αηώλα. 2 Σν δεύηεξν κηζό ηνπ 9 νπ αηώλα, κεηά ην ηέινο ηεο Δηθνλνκαρίαο καξηπξνύληαη ηεξαπνζηνιηθέο θηλήζεηο γηα ηνλ εθρξηζηηαληζκό ησλ ιάβσλ πνπ παξέκεηλαλ ζηνλ Διιαδηθό ρώξν. ην πιαίζην απηό ν Βίνο ηνπ Αγίνπ Δπζπκίνπ Θεζζαινλίθεο αλαθέξεη όηη ν Άγηνο κε ηνπο ζπλαζθεηέο ηνπ Ησάλλε Κνινβό θαη πκεώλ αλαρώξεζαλ από ην Άγην Όξνο, πηζαλόλ ην 865-866 κ.υ. Οη δύν πξώηνη παξέκεηλαλ ζηελ Μαθεδνλία ελώ ν «πκεώλ δ ν ζαπκάζηνο ηε Διιάδη δηαπνξζκεύεηαη». Ζ ηαύηηζε ηνπ αλαθεξόκελνπ πκεώλ κε ηνλ κνλαρό ηνπ Μ. πειαίνπ, παξόηη γεληθά είλαη απνδεθηή, ηζηνξηθά δελ έρεη ηεθκεξησζεί. 3 Γηα ηελ ίδξπζε ηεο κνλήο παιαηόηεξε ηζηνξηθή πεγή είλαη ην ρξπζόβνπιν ηνπ Ησάλλε Σ Καληαθνπδελνύ ηνπ 1348, όπνπ αλαγξάθεηαη όηη επί βαζηιείαο Αλδξνλίθνπ Β ( 1282-1328) ε Μνλή πξνηθίζζεθε κε θηεκαηηθή πεξηνπζία θαη «εθαιισπίζζε κε ρξπζόβνπια ηνπ ηδίνπ», πνπ δελ έρνπλ δηαζσζεί. 1. ΒΑΗΛΟΠΟΤΛΟΤ, Θαύκαηα ηεο Παλαγίαο, 111-118. «Μέγα πήιαην», 26. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 872-874. ΦΧΣΟΠΟΤΛΟ,«εκεηώζεηο πεξί Μεγάινπ πειαίνπ»,486. ΣΑΚΑΛΟ,«Ηεξά Πξνζθπλήκαηα». www.im-ka.gr. www.ecclesia.gr 2. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 84. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ»,75. 3. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 84-86. 13

ηνλ Καλόλα Παύινπ ηνπ Κνξηλζίνπ θηίηνξεο ηεο Μνλήο αλαθέξνληαη ν απηνθξάηνξαο Αλδξόληθνο, νη όζηνη θαη ε Αγία Δπθξνζύλε. Σν γεγνλόο επαλαιακβάλεη έλα έληππν Πξνζθπλεηάξην ηνπ 1765, πνπ αλαθέξεη ρξνλνινγία θηίζεσο ην 1285. Αξραηνινγηθά ηεθκήξηα γηα ηελ ρξνλνιόγεζε ηεο κνλήο ππάξρνπλ από ηελ βπδαληηλή πεξίνδν, ην καξκαξνζεηεκέλν δάπεδν ηνπ λανύ θαη έλα καξκάξηλν αλάγιπθν ζσξάθην ηέκπινπ, ηα νπνία ρξνλνινγνύληαη ζηα ηέιε ηνπ 13 νπ ή ζηηο αξρέο ηνπ 14 νπ αηώλα. 4 ην ρξπζόβνπιν ηνπ 1348 αλαθέξεηαη όηη ε κνλή πνπ ηηκάηαη ζην όλνκα ηεο Θενηόθνπ νλνκάδεηαη Μεγαινζπειαηώηηζζα. ε επηηύκβηα εηθόλα, πνπ ζσδόηαλ κέρξη ηελ ππξθαγηά ηνπ 1934 ηνπ Ησάλλε Παιαηνιόγνπ ηνπ Αζάλε ηνπνζεηεκέλε πηζαλώο ζηνλ εθεί ηάθν ηνπ, ε κνλή νλνκάδεηαη πειαηώηηζζα θαη ην ίδην απαληά ζε κηθξνγξαθία Φαιηεξίνπ ηνπ 14 νπ αηώλα. ην ίδην ρξπζόβνπιν ε κνλή ραξαθηεξίδεηαη «ζεβάζκηα» θαη όρη παηξηαξρηθή όπσο ζε κεηαγελέζηεξα ηνπ 1354 έγγξαθα. 5 Ζ ηεξή εηθόλα είλαη θνξεηή, θηηαγκέλε από θεξί θαη καζηίρα ζε ζαλίδα θαη ζεσξήζεθε έξγν ηνπ Δπαγγειηζηή Λνπθά, πνπ ζύκθσλα κε ηζηνξηθέο καξηπξίεο είρε δηακείλεη ζην ζπήιαην, όπνπ ζπλέγξαςε ην Δπαγγέιην. Σε ζύλδεζε ησλ νζίσλ κε ηνλ απόζηνιν καξηπξεί θαη ν θαζνξηζκόο ηνπ ενξηαζκνύ ησλ ζηηο 18 Οθησβξίνπ, εκέξα ηηκήο ηνπ Δπαγγειηζηή Λνπθά. Μάιηζηα, ζε πνιύ παιαηό ρεηξόγξαθν ηεο Μνλήο Όκπινπ, ζηελ Πάηξα, αλαθέξεηαη όηη ν Λνπθάο «δηεκόξθσζε θεξώ θαη ρξώκαζη ηελ Θενηόθνλ ελ σιέλαηο βαζηάδνπζαλ ηνλ Κύξηνλ, ήηηο ελ Μ. πειαίσ ηα λπλ δηαζώδεηαη». Αθόκα θαη ν πκεώλ ν Μεηαθξαζηήο ζηελ βηνγξαθία ηνπ Λνπθά αλαθέξεη όηη πξώηνο απηόο «θεξσ θαη ρξσκαζη βάςαο ελ εηθόλη ηηκαζζαη κέρξη θαη λπλ». Δπίζεο ν Ηεξώλπκνο γξάθεη ην 400 κ. Υ. ηε εμήο: «Σξίηνο Λνπθάο ν ηαηξόο, ην γέλνο κελ ύξνο, ηελ παηξίδα δε Αληηνρεύο, νύηηλνο ν έπαηλνο ελ ησ Δπαγγειίσ, όζηηο θαη απηόο καζεηήο ώλ ηνπ Απνζηόινπ Παύινπ, ελ ηνηο Αραΐαο θαη Βνησηίαο κέξεζη ην ηεύρνο ζπλέγξαςε» 6 Ζ εηθόλα ειαθξά παξακνξθσκέλε από ηηο θαηά θαηξνύο ππξθαγηέο ηεο Μνλήο, (ην 840 από Δηθνλνκάρνπο θαη μαλαρηίζηεθε ε Μνλή από ηνλ Αλδξόληθν Β Παιαηνιόγν, ην 1400, ην 1640 θαη αλαθαηλίζηεθε ην 1641 όπσο αλαθέξεη ε επηγξαθή ζηελ πόξηα ηνπ θαζνιηθνύ, ην 1934), απνηέιεζε αλέθαζελ ην θαηαθύγην θάζε πηζηνύ πνπ επηδεηά ηελ πξεζβεία Σεο. Μάιηζηα κε ηελ κεγάιε ππξθαγηά ηνπ 1934 ην παιιάδην ηεο Μνλήο δηαζώζεθε ράξε ζηνλ εξσηζκό ηνπ κνλαρνύ Καιιηόπηνπ. Μόλν ηόηε αθαηξέζεθαλ όιεο νη κεηαγελέζηεξεο κεηαιιηθέο επελδύζεηο θαη ηα ρξπζά ζηέκκαηα ηνπ Υξηζηνύ θαη ηεο Παλαγίαο, έξγν ηνπ 1790 από ηα Ησάλληλα θαη κειεηήζεθε από ηνλ Α. Ξπγγόπνπιν. 7 4. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ»,76-77. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 86. 5. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 86-87. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ»,76. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 876-878. 6. ΒΑΗΛΟΠΟΤΛΟΤ, Θαύκαηα ηεο Παλαγίαο, 111-118. «Μέγα πήιαην», 25. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 876-879. ΦΧΣΟΠΟΤΛΟ,«εκεηώζεηο πεξί Μεγάινπ πειαίνπ»,486. ΣΑΚΑΛΟ,«Ηεξά Πξνζθπλήκαηα». www.im-ka.gr. www.ecclesia.gr 7. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 874-875. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 87. ΚΟΚΚΗΝΖ, Σα Μνλαζηήξηα,104. ΣΑΚΑΛΟ,«Ηεξά Πξνζθπλήκαηα». ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ»,75. 14

Ζ κνξθή ηεο εηθόλαο παξνπζηάδεη παξαιιαγή ηνπ ηύπνπ ηεο Οδεγήηξηαο, θαζώο ν Ηεζνύο είλαη θεθιηκέλνο ζηελ αγθαιηά ηεο κεηέξαο ηνπ, ε νπνία γέξλεη ειαθξά ην θεθάιη ηεο πξνο απηόλ. Σν βάζνο ηεο παξάζηαζεο είλαη από ζέκαηα ηεο θύζεο θαη ζην επάλσ ηκήκα κέζα ζε δίζθνπο δσγξαθίδνληαη ζε πξνηνκή νη δύν αξράγγεινη. Ο Ξπγγόπνπινο ζεώξεζε όηη απνηειεί ην θεληξηθό ζέκα ηξηπηύρνπ ηνπ 13 νπ αηώλα θαηαζθεπαζκέλνπ πηζαλόο ζηελ Παιαηζηίλε. ην θάησ ηκήκα ηεο εηθόλαο ζώδεηαη βπδαληηλή επέλδπζε (ζήκεξα θαιπκκέλε από ηηο κεηαγελέζηεξεο) από αξγπξέο θαη επίρξπζεο εηθόλεο. Τπάξρεη ειαθξά έθηππν θπηηθό δηάθνζκν ζηνλ νπνίν παξεκβάιινληαη εηθνλίδηα κε παξαζηάζεηο. Υξνλνινγείηαη ζηα ηέιε ηνπ 13 νπ αηώλα θαη αλάγεηαη ζηελ πεξίνδν ηεο επηζθεπήο ηεο κνλήο επί Αλδξνλίθνπ Β. 8 Ζ ηεθκεξίσζε ηεο ηζηνξίαο ηεο εηθόλαο όπσο εμάιινπ θαη ηνπ βίνπ ησλ νζίσλ αξρίδεη από ηα ηέιε ηνπ 13 νπ ή ηηο αξρέο ηνπ 14 νπ αηώλα. Σελ ίδηα απηή πεξίνδν πάλσ από 70 εηθόλεο απνδίδνληαη ζην επαγγειηζηή Λνπθά. Μάιηζηα ε πνιύηηκε ιαηξεπηηθή εηθόλα ηνπ Μ. πειαίνπ ζπλαγσληδόηαλ ζε θήκε ηελ Οδεγήηξηα ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο. ηελ απζεληηθόηεηα ηεο ζπλεγνξνύλ θαη νη ηζηνξηθέο πεγέο, όπσο ν Γξεγόξηνο Ναδηαλδελόο, πνύ επηβεβαηώλνπλ ηελ παξνπζία ηνπ Λνπθά ζηελ Αραΐα θαη εηδηθόηεξα ζην Μ. πήιαην. 9 Σν κνλαζηήξη εθηόο από ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ σο κεγάιν πξνζθύλεκα ηεο Οξζνδνμίαο, έπαημε ζεκαληηθό ξόιν θαη ζηελ πεξίνδν ηεο Διιεληθήο Δπαλάζηαζεο. Ήηαλ άζπιν ησλ θησρώλ θαη ηαπηόρξνλα θηιόμελνο δέθηεο όισλ ησλ Διιήλσλ πνπ δηώθνληαλ από ηνπο Σνύξθνπο. Γηαηεξνύζε ππξηηηδαπνζήθε ώζηε όρη κόλν λα έρεη πιηθό γηα ηνλ αγώλα αιιά θαη όηαλ ζα ήηαλ απαξαίηεην λα γηλόηαλ νινθαύησκα. Μεηά ηελ ίδξπζε ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο πνιινί κνλαρνί κπήζεθαλ ζ απηήλ θαη ζύκθσλα κε ηελ πεξηγξαθή ηνπ Άγγινπ πεξηεγεηή Dodwell όηαλ επηζθέθηεθε ην Μ. πήιαην ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηώλα, πξηλ από ην μέζπαζκα ηεο επαλάζηαζεο νη κνλαρνί είραλ όπια. 10 Σέινο, κόιηο εμεξξάγε ε Δπαλάζηαζε ε Μνλή πξνζέθεξε όπια, πνιεκνθόδηα, ξνπρηζκό, ηξόθηκα θαη άθζνλν ρξήκα. Αθόκα θαη ηα αξγπξά ζθεύε ηεο πνύιεζε γηα λα βνεζήζεη ηνλ αγώλα. Δπηπιένλ πξόζθεξε θαη καρεηέο κνλαρνύο, νη νπνίνη έιαβαλ κέξνο ζηελ κάρε ηνπ Λεβηδίνπ ην 21, ηεο Αθξάηαο ην 23 θαη ζηελ κάρε θαηά ηνπ Ηκβξαήκ ζηηο 24 Ηνπλίνπ 1827 όηαλ απνπεηξάζεθε λα θαηαιάβεη ην Μ. πήιαην. Πνιινί κνλαρνί γηα ηηο πνιεκηθέο ηνπο ππεξεζίεο έιαβαλ κεηάιιηα θαη βαζκνύο θαη ε ηζηνξία ηεο Μνλήο αλαθέξεη ηνπο πεξηζζόηεξνπο από απηνύο. Έλαο από ηνπο θπξηόηεξνπο είλαη ν πεξίθεκνο ρηιίαξρνο Γεξάζηκνο Σνξνιόο όπνπ ζξηάκβεπζε θαη ζηελ Μνλή αιιά θαη αιινύ καδί κε ηνλ Θεόδσξν Κνινθνηξώλε. 11 8. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 87-88. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 876, 878-879. 9. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 86. ΒΑΗΛΟΠΟΤΛΟΤ, Θαύκαηα ηεο Παλαγίαο, 111-118. 10. ΠΑΝΑΓΟΠΟΤΛΟΤ, «Ζ Ηεξά Μνλή Μ. πειαίνπ»,13. «Μέγα πήιαην», 26-27. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 880. 11. ΠΑΝΑΓΟΠΟΤΛΟΤ, «Ζ Ηεξά Μνλή Μ. πειαίνπ»,13-14. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 880. ΜΑΜΧΝΖ, «Έλα κεηόρη ηνπ Μ. πειαίνπ ζηελ Αληηγόλε ησλ Πξηγθηπόλεζσλ», 252-253,258-259. 15

Σν γεγνλόο όκσο πνπ ζπλεηέιεζε λα γξάςεη ε Μνλή κία από ηηο ιακπξόηεξεο ζειίδεο ηεο ηζηνξίαο κε ηελ Διιεληθή Δπαλάζηαζε ήηαλ ε εξσηθή θαη ληθεθόξνο αληίζηαζε ηεο θαηά ηνπ Ηκβξαήκ όπσο αλάθεξα πξνεγνπκέλσο ζηηο 24 Ηνπλίνπ ην 27. Ο Ηκβξαήκ είρε απνπεηξαζεί άιιεο δύν θνξέο λα θαηαιάβεη ηελ Μνλή θαη γη απηό, ηελ ηειεπηαία απηή θνξά εγήζεθε απηόο ησλ θαιά νξγαλσκέλσλ κεγάισλ δπλάκεσλ ηνπ πνπ απνηεινύληαλ από 20.000 πνιεκηζηέο. Δλώ νη Έιιελεο αγσληζηέο κε γεληθό αξρεγό ηνλ Νηθόιαν Πεηκεδά έθζαλαλ κόλν ηνπο 600 θαη πξνο έθπιεμε ησλ Σνύξθσλ νη 100 ήηαλ νη κνλαρνί ελδεδπκέλνη κε θνπζηαλέιεο θαη θέζηα. Με ηελ ήηηα ηνπ ν παζάο ληξνπηάζηεθε πνιύ γηαηί ν εγνύκελνο Γακαζθελόο ηνλ είρε πξνεηδνπνηήζεη κε ηελ ππεξήθαλε απάληεζε ηνπ ζηελ επηζηνιή πνπ ηνπ είρε ζηείιεη: «δηά λα πξνζθπλήζσκελ είλαη αδύλαηνλ, αλ έιζεο εδώ λα καο πνιεκήζεο θαη καο ληθήζεο, δελ είλαη κεγάινλ θαθόλ, δηόηη ζα ληθήζεο παπάδεο αλ όκσο ληθεζήο ζα είλαη εληξνπή ζνπ» 12 Οη πξνο ην έζλνο όκσο ππεξεζίεο θαη ζπζίεο ηεο Μνλήο ζπλερίζζεθαλ θαη κεηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο παηξίδαο. Όπσο ζηελ Καηνρή πνπ πιήξσζε κεγάιν θόξν αίκαηνο. Ήηαλ 8 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1943 πνπ νη Γεξκαλνί έθζαζαλ ζην κνλαζηήξη. ύκθσλα κε ηνλ ζπγγξαθέα πύξν Μειά ζηηο 3 ην απόγεπκα ν Γηνηθεηήο έζηεηιε έλαλ αμησκαηηθό λα ζπγθεληξώζεη ηνπο κνλαρνύο θαη λα ηνπο αλεβάζεη ζε κία ζέζε πνπ ιέγεηαη Κηζζσηή. Πξνεγνπκέλσο νη κνλαρνί πεξηπνηήζεθαλ ηνπο Γεξκαλνύο όπσο δηδάζθεη ε ρξηζηηαληθή αγάπε. Μαδί κε ηνπο κνλαρνύο ζπγθεληξώζεθαλ θαη νη ιατθνί, πνπ έκελαλ ζην κνλαζηήξη θαζώο θαη 5 πξνζθπλεηέο. Όινη καδί 22 άηνκα. ηελ ηνπνζεζία Κηζζσηή ηα πνιπβόια ήηαλ ζηεκέλα θαη ν βνζθόο Άγγεινο Γηαλλόπνπινο θξπκκέλνο ζε κηα ζπειηά παξαθνινπζεί ηα γεγνλόηα θαη ηα δηεγείηαη: Ο Γεξκαλόο αμησκαηηθόο ηνπο πξνζηάδεη λα δεησθξαπγάζνπλ γηα ηνλ Υίηιεξ. Οη Έιιελεο παηξηώηεο αξλνύληαη Μεηά έβαιαλ ηνπο κνλαρνύο ζηελ γξακκή θαη ηνπο ζθόησζαλ κε ζηαπξσηά ππξά. Σελ ίδηα ζηηγκή ηνπο πηάζαλε από ηα πόδηα θαη ηνπο πέηαμαλ κηζνδώληαλνπο θάησ ζηα βάξαζξα ηνπ Βνπξατθνύ. 13 ηηο 14 Γεθεκβξίνπ νη Γεξκαλνί επηζηξέθνπλ ζην κνλαζηήξη. Απηή ηελ θνξά δελ ζα βξνπλ άιινπο λα ζθνηώζνπλ. Αλελόριεηνη ξίρλνληαη ζηα θειηά θαη ζηελ ιεειαζία. Ηεξά θεηκήιηα, άκθηα θαη άιια πξάγκαηα κεγάιεο αμίαο αξπάρηεθαλ θαη θπγαδεύηεθαλ. Σν Ζγνπκελνζπκβνύιην ηεο Μνλήο ζε κία έθζεζε ηνπ αλαθέξεη όηη εβδνκήληα θνξηία αμίαο πνιιώλ εθαηνκκπξίσλ αθαηξέζεθαλ από ην κνλαζηήξη. ην ηέινο νη Γεξκαλνί ηπιίγνπλ ζηηο θιόγεο ην κνλαζηήξη, αιιά γηα αθόκε κηα θνξά ε ζαπκαηνπξγή εηθόλα ηεο Μεγαινζπειαηώηηζζαο δηαζώζεθε από ηελ ππξθαγηά. 14 Μεηά ηελ αλνηθνδόκεζε ηεο Μνλήο, θαηά ην 1979 αλέιαβε ηελ εγνπκελία ν Αξρηκαλδξίηεο Νηθεθόξνο Θενδσξόπνπινο θαη ε Μνλή από «ηδηόξξπζκνο» έγηλε «θνηλόβην» ώζηε απεξίζπαζηνη νη κνλαρνί λα ππεξεηνύλ ηελ Παλαγία, ζηελ ππεξεζία ηεο νπνίαο έηαμαλ ηνπο εαπηνύο ηνπο. 15 12. ΠΑΝΑΓΟΠΟΤΛΟΤ, «Ζ Ηεξά Μνλή Μ. πειαίνπ», 21-23. «Μέγα πήιαην», 27. ΚΟΣΧΝΖ, «Δλέξγεηεο αληηκεησπίζεσο ηνπ Ηκπξαήκ», 231-234. www.im-ka.gr. ΣΑΚΑΛΟ,«Ηεξά Πξνζθπλήκαηα». 13. ΚΔΝΓΔΡΖ, Ζ ζπκβνιή ηνπ θιήξνπ ζηελ Αληίζηαζε,77-79. «Μέγα πήιαην», 27. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 84. 14. ΚΔΝΓΔΡΖ, Ζ ζπκβνιή ηνπ θιήξνπ ζηελ Αληίζηαζε,77-79. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 875. 15. www.im-ka.gr ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 879. 16

ήκεξα ε Μνλή πςώλεηαη νθηαώξνθε θαη θαζειώλεη θαη ηνλ πην αδηάθνξν επηζθέπηε. Πξηλ θηάζεη ν επηζθέπηεο ζην θαζνιηθό ηεο Μνλήο ζπλαληά ην παξεθθιήζην ησλ αγίσλ ιεηςάλσλ. ε αξγπξό θηβώηην κε αλάγιπθε δηαθόζκεζε θπιάζζνληαη νη θάξεο ησλ θηεηόξσλ ηεο Μνλήο Αγίνπ πκεώλ θαη Θενδώξνπ θαη ζην εζσηεξηθό ηνπ θαιύκκαηνο εηθνλίδνληαη ζε αλάγιπθν νη όζηνη πξνζθέξνληεο ζηελ Παλαγία ην νκνίσκα ηεο Μνλήο. 16 ε άιιεο ιεηςαλνζήθεο θπιάζζνληαη ε θάξα θαη ην δεμί ρέξη ηεο νζίαο Δπθξνζύλεο, ην ρέξη ηνπ Αγίνπ Θενδώξνπ ηνπ ηξαηειάηνπ, ην ρέξη ηνπ Αγίνπ Θενδώξνπ Σύξσλνο, η αξηζηεξό ρέξη ηνπ Αγίνπ Υαξαιάκπνπο ζε ζηάζε επινγίαο κε ζάξθα θαη νζηά πνπ ρξνλνινγείηαη ηνλ 2 ν αηώλα θ. α. Σν θαζνιηθό ζθακκέλν ζην βξάρν, αλαθαηαζθεπαζκέλν ύζηεξα από ππξθαγηά ην 1640, ζύκθσλα κε επηγξαθή πνπ ραξάρζεθε ζηελ πίζσ επηθάλεηα ηνπ καξκάξηλνπ βπδαληηλνύ ζσξαθίνπ, είλαη έλαο λαόο ζηαπξνεηδήο εγγεγξακκέλνο κε δύν λάξζεθεο. 17 Ο θύξηνο λαόο δηαηεξεί ηηο ηνηρνγξαθίεο ηνπ 1653 δηα ρεηξόο Μαλνπήι Αλδξώλνπ, ηεξέσο από ην Ναύπιην. Υαξαθηεξηζηηθή ιεπηνκέξεηα είλαη νη αλάγιπθνη θσηνζηέθαλνη ησλ αγίσλ πνπ θαιύπηνπλ ηε ρακειόηεξε δώλε. Ο άκβσλαο είλαη παιαηόηεξνο ελώ ζηνλ λάξζεθα νη ηνηρνγξαθίεο αλάγνληαη ζηηο αξρέο ηνπ 18 νπ αηώλα. Σν δάπεδν ηνπ θπξίσο λανύ θαιύπηεηαη από αμηόινγα βπδαληηλά καξκαξνζεηήκαηα, ηδηαίηεξα ιεπηνδνπιεκέλν κε πνιύρξσκα κάξκαξα, παξνπζηάδεη κεγάιε πνηθηιία δηαθνζκεηηθώλ ζεκάησλ. ην θέληξν κέζα ζε ζηαπξό εηθνλίδεηαη ν δηθέθαινο αεηόο, άκεζε παξαπνκπή ζηνπο Παιαηνιόγνπο. Σν μπιόγιππην ηέκπιν θαζώο θαη νη εηθόλεο ηνπ είλαη ηνπ Φώηε Εαραξίνπ θαη δεμηά ζε δηακνξθσκέλν πξνζθπλεηάξη βξίζθεηαη ε εηθόλα ηεο Παλαγίαο. 18 Ζ εηθόλα ηεο Μεγαινζπειαηώηηζζαο ζήκεξα θαιύπηεηαη από επάιιειεο αξγπξέο θαη ρξπζέο εμαξηήζεηο θαη ηάκαηα, από παρύ ζηξώκα αηζάιεο, από ηηο επαλεηιεκκέλεο ππξθαγηέο θαη η άζβεζηα θαληήιηα η αλαξηεκέλα κπξνζηά ηεο. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ε νξεηράιθηλε επέλδπζε ηεο ζύξαο εηζόδνπ, έξγν ηνπ 1805, κε πιήζνο παξαζηάζεσλ κεηαμύ ησλ νπνίσλ ηελ απεηθόληζε ηεο ηζηνξίαο ησλ αγίσλ θαη ηεο αλεύξεζεο ηεο εηθόλαο. 19 Βόξεηα ηνπ λανύ θαη ζε ρακειόηεξν επίπεδν είλαη ην θπξίσο ηκήκα ηνπ ζπειαίνπ θαη ην αγίαζκα. 16. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 75. «Μέγα πήιαην», 27. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 89. www.im-ka.gr 17. ΠΑΠΑΝΓΡΔΟΤ, Καιαβξπηηλή Δπεηεξίο, 101-102. «Μέγα πήιαην», 25. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 89-90. www.im-ka.gr 18. ΠΑΠΑΝΓΡΔΟΤ, Καιαβξπηηλή Δπεηεξίο, 101-102. ΚΟΚΚΗΝΖ, Σα Μνλαζηήξηα,104. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 75-76. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 89-90. «Δθθιεζηαζηηθή ηέρλε», 32-33. 19. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 90. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 875-876. 17

ην Μνπζείν ηεο Μνλήο ππάξρνπλ πνιιά άμηα ζαπκαζκνύ ηεξά θαη εζληθά θεηκήιηα. Σα πιένλ πνιύηηκα εθζέκαηα είλαη ηα βπδαληηλά ρεηξόγξαθα κε εμαηξεηηθήο ηέρλεο κηθξνγξαθίεο. Από ηα ρεηξόγξαθα 9 κόλν δηαζώζεθαλ από ηελ θσηηά ηνπ 1934 από έλα ζύλνιν 352 ειιεληθώλ ρεηξνγξάθσλ, θαηαγεγξακκέλσλ από ηνλ Ν. Βεή ην 1915. 20 Αμηόινγα είλαη νη κεηαβπδαληηλέο εηθόλεο, ηα ηεξά άκθηα, κεηαμύ ησλ νπνίσλ ρξπζνθέληεηνο επηηάθηνο ηνπ 1787, ην μπιόγιππην ηέκπιν ηνπ 17 νπ αηώλα επηαλεζηαθήο ηέρλεο, αλάγιπθνη ζηαπξνί ιηηαλείαο ή επινγίαο κε ηνλ παιαηόηεξν ζην 1600, ην σκνθόξην ηνπ Υξύζαλζνπ Ννηαξά, ζηγίιηα, εμαπηέξπγα θ. α. ηελ βηβιηνζήθε ηεο Μνλήο ζώδνληαη αθόκε δεθάδεο παιαηά έληππα. 21 Χο αμηνζέαηα ηεο Μνλήο νη κνλαρνί ζα ππνδείμνπλ ζηνλ επηζθέπηε ην «Σξύπην Ληζάξη», ε νπή όπνπ δηέξρεηαη ην θώο ηνπ ήιηνπ κόλν ζηηο δύν Ηζεκεξίεο ηνπ έηνπο, ηα κηθξά θαλόληα πνπ ζώδνληαη θαηάινηπα από ηα ρξόληα ηνπ Αγώλα θαη ηα νπνία είρε ζηείιεη ν Θεόδσξνο Κνινθνηξώλεο, ην ηεξάζηην βαξέιη «Αγγειήο» πνπ ρσξάεη 10.000 θηιά θξαζί θαη ζηελ απέλαληη θνξπθή ην 1821 γξακκέλν από ηελ ίδηα ηελ θύζε. 22 Μπνξνύλ αθόκα λα δείμνπλ ηελ βξαρώδε πεξηνρή Κηζζσηή από ηελ νπνία ηα γεξκαληθά ζηξαηεύκαηα γθξέκηζαλ ηνπ κνλαρνύο θαη ηνπο επηζθέπηεο θαη ην θξνύξην πνπ βξίζθεηαη ζηελ θνξπθή ηνπ βξάρνπ ηνπ Μ. πειαίνπ. 20. ΒΔΖ, «ειίδεο Ν. Βεή», 187-190. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ,«Μεγάινπ πειαίνπ», 875-879. 21. «ΚΟΚΚΗΝΖ, Σα Μνλαζηήξηα,104. Μέγα πήιαην», 27. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 90. www.im-ka.gr. ΒΔΖ, «ειίδεο Ν. Βεή», 187-190. 22. ΠΑΝΑΓΟΠΟΤΛΟΤ, «Ζ Ηεξά Μνλή Μ. πειαίνπ»,17. «Μέγα πήιαην», 27. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ», 90. www.im-ka.gr. 18

Ηεξά Μνλή Μεγάινπ πειαίνπ Ο ρώξνο εύξεζεο ηεο εηθόλαο ηνπ Δπαγγειηζηή Λνπθά, δίπια ζηελ δξνζεξή πεγή. 19

Παξεθθιήζη ησλ Αγίσλ Λεηςάλσλ. Οη θάξεο ησλ θηεηόξσλ ηεο Μνλήο Αγίνπ πκεώλ θαη Θενδώξνπ. 20

Οξεηράιθηλε Πύιε ηνπ Ηεξνύ, θηινηερλεκέλε ην 1805 από ηνλ Ζιία Βνπηδπλά Κεθαιιελέα. Ξπιόγιππην Σέκπιν Ηεξάο Μνλήο Μ. πειαίνπ. 21

Ηεξή Δηθόλα Παλαγίαο Μεγαινζπειαηώηηζζαο. Σνηρνγξαθία δηά ρεηξόο Δκκαλνπήι Αλδξώλνπ, 1653. 22

2. ΗΔΡΑ ΜΟΝΖ ΑΓΗΑ ΛΑΤΡΑ ΚΑΛΑΒΡΤΣΧΝ Ζ Μνλή ηεο Αγίαο Λαύξαο βξίζθεηαη 6 ρηιηόκεηξα δπηηθά ησλ Καιαβξύησλ θαη ε πξόζβαζε ηεο είλαη αξθεηά εύθνιε αθνύ ην νδηθό δίθηπν δελ δεκηνπξγεί θαλέλα εκπόδην. Ο αξρηθόο ππξήλαο ηεο, ην ιεγόκελν Παιαηνκνλάζηεξν απέρεη πεξίπνπ 300 κ. λνηηνδπηηθά από ηελ ζεκεξηλή Μνλή, ζε απόθξεκλε θαη κε ππθλή βιάζηεζε ηνπνζεζία θαη είλαη αθηεξσκέλν ζηελ Παλαγία. Ζ Ηεξά Μνλή ηδξύζεθε ην έηνο 961 κ. Υ. από έλα κνλαρό, νλόκαηη Δπγέλην, ν νπνίνο ήηαλ ζπλαζθεηήο ηνπ νζίνπ Αζαλαζίνπ ηνπ Αζσλίηε, ηδξπηή ηεο Μεγίζηεο Λαύξαο ηνπ Αγίνπ Όξνπο. 1 ύκθσλα κε ηελ παξάδνζε, ηελ νπνία θαηαγξάθεη ζε ρεηξόγξαθν θώδηθα ηνπ 1703 ν ηόηε εγνύκελνο Δπγέληνο, ν θηιέξεκνο Δπγέληνο απνρσξίζηεθε από ηνλ ζπλαζθεηή ηνπ Αζαλάζην θαη θαηήιζε ζηελ Πεινπόλλεζν όπνπ αλαδεηνύζε έλα ηόπν θαηάιιειν γηα ηελ ίδξπζε ηεο Μνλήο. Όηαλ επέιεμε ηελ ζέζε Παιαηνκνλάζηεξν άξρηζε λα αλνηθνδνκεί ηελ Μνλή. Αξθεηέο πιεξνθνξίεο γηα ην ηζηνξηθό ηεο Μνλήο καο δίλεη θαη ν θώδηθαο ηνπ 1797 ν νπνίνο αληηγξάθεη ηνλ θώδηθα ηνπ εγνπκέλνπ Δπγέληνπ ηνπ 1703. ρεηηθά κε ηα δηνηθεηηθά ε Αγία Λαύξα δελ έρεη θακία εμάξηεζε από ηελ Μεγίζηε Λαύξα ηνπ Αγίνπ Όξνπο, αλαπηύρζεθε απηόλνκα θαη παξέκεηλε αλεμάξηεηε. Μία από ηηο πεγέο πνπ ην καξηπξνύλ είλαη ην παηξηαξρηθό ζηγίιην ηνπ 1615 κ. Υ. πνπ δίλεη κε ιεπηνκέξεηεο ην θαζεζηώο αλεμαξηεζίαο ηεο Μνλήο. 2 ηελ ηδξπζείζα Μνλή άξρηζαλ λα ζπγθεληξώλνληαη κνλαρνί από όιε ηελ ρώξα θαη πνιύ γξήγνξα έθηαζαλ ηνπο 960, νη πεξηζζόηεξνη ησλ νπνίσλ, όπσο αλαθέξεη ην θηηηνξηθό, δνύζαλ ζε ζθήηεο θαη θαιύβεο καθξηά από ηελ Μνλή όπνπ επηδίδνληαλ ζηελ ρεηξνηερλία. Σα είδε πνπ θαηαζθεύαδαλ ηα έθεξλαλ ζηελ Μνλή κέζσ ηεο νπνίαο ηα πνπινύζαλ γηα δηθό ηνπο θέξδνο. Δθεί παξέκελαλ ην άββαην θαη ηελ Κπξηαθή ελώ ηηο άιιεο κέξεο έκελαλ ζηηο θαιύβεο ηνπο κε ιίγα ηξόθηκα επαξθή γηα νιόθιεξε ηελ εβδνκάδα. ήκεξα αλαηνιηθά θαη λόηηα ηνπ λανύ δηαθξίλνληαη αζθεηήξηα ιαμεπκέλα ζηνλ βξάρν. 3 Σν 1585 ην κνλαζηήξη ππξπνιήζεθε από ηνπο Σνύξθνπο θαη όζνη κνλαρνί δηαζώζεθαλ εγθαηαζηάζεθαλ ζην κεηόρη ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ ( Μπάζηα) θνληά ζηα Λεραηλά ηνπ λνκνύ Ζιείαο. Αλαθέξεηαη όηη ηελ πεξίνδν εθείλε θάηνηθνη από ην θνληηλό ρσξηό Πιέζηα, κεηέθεξαλ ζηελ Μνλή πξνο θύιαμε αληηθείκελα πξνεξρόκελα από αξπαγέο. Όηαλ νη Σνύξθνη δηαπίζησζαλ πώο απηά θπιάζζνληαλ ζηε Μνλή ηεο Λαύξαο, επέδξαζαλ κε πξσηνθαλή ζεξησδία θαηά ησλ κνλαρώλ. Σα θεηκήιηα πνπ δηαζώζεθαλ ήηαλ ειάρηζηα, αλάκεζα ηνπο ε θάξα ηνπ Αγίνπ Αιεμίνπ θαη κεξηθά ιείςαλα αγίσλ θαη απηά εληειώο ζπκπησκαηηθά δηόηη ηελ εκέξα ηνπ εκπξεζκνύ βξίζθνληαλ κε ηνπο κνλαρνύο Γνζίζεν θαη Θεώλα εθηόο ηεο Πεινπνλλήζνπ. 4 1. Αγία Λαύξα,14. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Καιάβξπηα», 91. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο», 126. ΔΤΑΓΓΔΛΑΣΟΤ, Αγία Λαύξα, 19. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Λαύξα, Αγία», 155-156. 2. Αγία Λαύξα,15. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,127., ΛΑΠΠΑ, Κώδηθα ηεο Μνλήο, ηδ - θο. ΠΑΠΑΝΓΡΔΟΤ, Καιαβξπηηλή Δπεηεξίο, 104. 3. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Καιάβξπηα», 91. Αγία Λαύξα,15. 4. Αγία Λαύξα,17-18. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Καιάβξπηα», 92. 23

Μεηά από δεθαπέληε ρξόληα εγθαηάιεηςεο, ην 1600, όπσο καξηπξεί ην θηηηνξηθό, ε Μνλή αλνηθνδνκήζεθε κε ππεξάλζξσπεο πξνζπάζεηεο από ηνλ Ησάλλε από ηα Καιάβξπηα ν νπνίνο πξηλ εγθαηαιείςεη ηα εγθόζκηα αζθνύζε ην επάγγεικα ηνπ ξάπηε. Δλ ησ κεηαμύ επέζηξεςαλ ζηελ Μνλή θαη νη δηαζσζέληαο κνλαρνί από ηελ κεγάιε θαηαζηξνθή αιιά θαη άιινη λένη νη νπνίνη ζπζπεηξώζεθαλ γύξσ από ηνλ Ησάλλε θαη ηνλ αλέδεημαλ εγνύκελν. Δθείλε ηελ επνρή, ζύκθσλα κε ηελ παξάδνζε ζπλέβε ην πεξηζηαηηθό ηεο αξπαγήο ελόο παηδηνύ ζηελ Βνξόζζαηλα από ιύθν, ν νπνίνο ην άθεζε αβιαβέο κπξνζηά ζηελ Μνλή. Ύζηεξα από απηό ην ζπγθινληζηηθό ζαύκα νη γνλείο ηνπ παηδηνύ πνύιεζαλ όια ηα ππάξρνληα ηνπο θαη έζεζαλ ηνπο εαπηνύο ηνπο ζηελ δηαθνλία ηεο Μνλήο. Σα ρξήκαηα πνπ πξνζέθεξαλ νη γνλείο δηέζεζε ν εγνύκελνο γηα ηελ δηαθόζκεζε ηνπ θαζνιηθνύ θαη έρεη κάιηζηα εηθνλνγξαθεζεί ην ζαύκα ηεο δηάζσζεο ηνπ παηδηνύ ζηνλ εξεηπσκέλν λάξζεθα ηνπ Παιαηνκνλάζηεξνπ πνπ δηαηεξείηαη ακπδξά κέρξη ζήκεξα. Σν ζαύκα θαη ην παξάδεηγκα ζπληέιεζαλ ζε ζεκαληηθόηαηεο αθηεξώζεηο. Πνιινί πηζηνί πξόζθεξαλ ζηελ Μνλή θηήκαηα, ρξήκαηα, δώα θαη όηη άιιν κπνξνύζαλ. Έηζη γξήγνξα ε Αγία Λαύξα απέθηεζε νηθνλνκηθή αλζεξόηεηα. 5 Όηαλ πέζαλε ν Ησάλλεο ηνλ δηαδέρζεθε ζηελ εγνπκελία ν ηεξνκόλαρνο Γελλάδηνο ν νπνίνο έβιεπε κε ζιίςε ηηο αληηθαλνληθέο επεκβάζεηο ζηα ηεο Μνλήο ηνπ Δπηζθόπνπ Κεξλίηζεο. ηελ πξνζπάζεηα λ απαιιαγεί απ απηέο, πήγε θαη δηακαξηπξήζεθε ζηνλ Οηθνπκεληθό Παηξηάξρε Σηκόζεν, επηθαινύκελνο ην γεγνλόο πσο ε Μνλή εδώ θαη πνιιά ρξόληα, πξηλ ηελ θαηαζηξνθή ηεο, ήηαλ ζηαπξνπεγηαθή. Ο Παηξηάξρεο εμέηαζε ηνπο παηξηαξρηθνύο θώδηθεο θαη βξήθε όηη αιεζεύαλε όζα ππνζηήξηδε ν εγνύκελνο. Απνηέιεζκα απηήο ηεο έξεπλαο ήηαλ ην έηνο 1615 κ. Υ. ν Οηθνπκεληθόο Παηξηάξρεο λα ζπληάμεη ζηγίιην πνπ αλαγλσξίδεη επηζήκσο ηελ Μνλή σο ηαπξνπεγηαθή θαη πιεξνθνξεί γηα ηα κεηόρηα πνπ ηεο αλήθνπλ. 6 Από ην Παιαηνκνλάζηεξν δηαηεξείηαη ζηελ ξίδα ηνπ βξάρνπ ην θαζνιηθό, ηα εξείπηα ηνπ λάξζεθα θαη ησλ ζπλερόκελσλ θειηώλ. Όκσο δελ είλαη δπλαηόλ από ηα εξείπηα πνπ δηαζώδνληαη λα ππνινγηζηεί ν όινο θηεξηαθόο όγθνο όζν θαη ε κνξθή πνπ είρε ε πξώηε Μνλή. Σν θαζνιηθό είλαη ζπειαηώδεο ζηαπξεπίζηεγν θηίζκα. Σν ηεξό βήκα θαη ηκήκα ηεο λόηηαο πιεπξάο ηνπ αλαπηύζζνληαη κέζα ζηνλ βξάρν. Ζ κνξθνινγία ηνπ εδάθνπο επηηξέπεη ηελ πξόζβαζε κόλν από ηελ βόξεηα πιεπξά, όπνπ ππήξρε ρακειόηεξνο θακαξνζθέπαζηνο λάξζεθαο, απ ηνλ νπνίν ζήκεξα δηαηεξνύληαη δύν βαζηά ηπθιά αςηδώκαηα ιαμεπκέλα ζηνλ βξάρν. 7 Ο λαόο έρεη ηνηρνγξαθίεο ηνπ 1645 ελώ ζηνλ ρώξν ηνπ ηεξνύ βήκαηνο δηαηεξήζεθαλ ηνηρνγξαθίεο παιαηνιόγεησλ ρξόλσλ (14 νο αηώλαο), νη νπνίεο αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο ρξνλνινγηθέο θάζεηο. Μία από απηέο είλαη ε παξάζηαζε ηεο έλζξνλεο Παλαγίαο Βξεθνθξαηνύζαο αλάκεζα ζε δύν αξραγγέινπο θαη θαηαιακβάλεη ην ηεηαξηνζθαίξην ηεο αςίδαο. 5. Αγία Λαύξα,18-19. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Καιάβξπηα», 92. 6. Αγία Λαύξα,18-19. 7. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Καιάβξπηα», 92. Αγία Λαύξα,14. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 78. 24

ην εκηθύιηλδξν εηθνλίδνληαη νη ζπιιεηηνπξγνύληεο ηεξάξρεο κπξνζηά ζηελ Αγία Σξάπεδα κε ηνλ Υξηζηό- Ακλό ζε ώξηκε ειηθία. Ζ πςειή πνηόηεηα ηεο δσγξαθηθήο ηελ πεξίνδν ησλ Παιαηνιόγσλ καο απνδεηθλύεη ηελ άγλσζηε από ηζηνξηθέο πεγέο αθκή ηεο Αγίαο Λαύξαο θαηά ηνλ 14 ν αηώλα. 8 Ο ππόινηπνο ρώξνο ηνπ ηεξνύ, ν θύξηνο λαόο θαη ν λάξζεθαο δηαθνζκνύληαη κε ιατθόηξνπεο ηνηρνγξαθίεο ηνπ 1645, έξγν ηνπ ηεξνκνλάρνπ Άλζηκνπ, ζύκθσλα κε ηελ επηγξαθή πνπ δηαηεξείηαη ζην βόξεην θιίηνο. Σελ εγθάξζηα θάκαξα θαιύπηεη ε παξάζηαζε «Πάζα Πλνή». ηνπο πιάγηνπο ηνίρνπο εηθνλίδνληαη ςειά ζθελέο από ηελ ζθελή ηνπ Υξηζηνύ θαη καξηύξηα αγίσλ κέζα ζε κηθξνύο πίλαθεο πνπ δηαρσξίδνληαη κε θόθθηλεο ηαηλίεο θαη ρακειά νιόζσκνη άγηνη. Σνλ λόηην ηνίρν ηνπ λάξζεθα ( ε ζεκεξηλή βόξεηα πξόζνςε ηνπ λανύ) θαηαιάκβαλε παξάζηαζε ηεο Γεπηέξαο Παξνπζίαο. ηνλ εξεηπσκέλν λάξζεθα ραξαγκέλε ππάξρεη ε επηγξαθή πνπ καο πιεξνθνξεί γηα ηελ επίζθεςε ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηάξρε Ηεξεκία Β. Οη ηνηρνγξαθίεο ηνπ θαζνιηθνύ εθπξνζσπνύλ ην ιατθό ηερλνηξνπηθό ξεύκα ηεο δσγξαθηθήο ηνπ 17 νπ αηώλα πνπ ηελ δηαθξίλεη ην απιντθό ζηνηρείν αληηθιαζηθνύ ραξαθηήξα όπσο δσεξά ρξώκαηα, επίπεδα ζώκαηα, δύζκνξθα πξόζσπα θαη ηζρπξά πεξηγξάκκαηα. 9 Πιένλ ζην Παιαηνκνλάζηεξν ηειείηαη Λεηηνπξγία δύν θνξέο ηνλ ρξόλν, θάζε Γεπηέξα ηνπ Πάζρα θαη ησλ Δηζνδίσλ ηεο Θενηόθνπ. ηελ θνξπθή ελόο ιόθνπ αλαηνιηθά ηεο θνηιάδαο ηνπ Βνπξατθνύ πςώλεηαη ε λέα Μνλή Αγίαο Λαύξαο ζε κηθξή απόζηαζε από ην Παιαηνκνλάζηεξν θαη γύξσ από ηνλ ζσδόκελν ηζηνξηθό λαό ηεο Δπαλάζηαζεο. Ο πεξηνξηζκέλνο ρώξνο ηεο Πξώηεο Μνλήο θαη ε απεηιή θαηνιίζζεζεο ησλ ππεξθείκελσλ βξάρσλ επέβαιαλ ηελ κεηαθνξά ηεο ζε θαηαιιειόηεξε ζέζε. Αλαθέξεηαη κάιηζηα όηη θάπνηε εμαηηίαο ηεο πηώζεσο ελόο βξάρνπ θαηαζηξάθεθαλ πνιιά θειηά θαη ηα άιια βξίζθνληαλ ζε επηθίλδπλε θαηάζηαζε. 10 Σελ πξσηνβνπιία απηή αλέιαβε ν δξαζηήξηνο κνλαρόο θαη κεηέπεηηα εγνύκελνο Δπγέληνο (1675-1712). Ξεθίλεζε κηα πεξηνδεία κεγάιεο θιίκαθαο πξνο αλαδήηεζε βνήζεηαο κε ηελ ζπλαίλεζε ηνπ εγνύκελνπ Παΐζηνπ θαη ησλ ππνινίπσλ παηέξσλ. Πήξε καδί ηνπ ηελ θάξα ηνπ Αγίνπ Αιεμίνπ θαη αξρηθά πεξηήιζε όιε ηελ Διιάδα θαη ζηελ ζπλέρεηα πεξηόδεπζε ζηηο Παξαδνπλάβηεο Ζγεκνλίεο νη νπνίεο εθείλε ηελ επνρή ήηαλ θέληξν νηθνλνκηθήο άλζεζεο. 8. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Σξείο επηγξαθαί», 307-308. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 78. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Καιάβξπηα», 94-95. 9. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Καιάβξπηα», 94-95. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 78. 10. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,128. Αγία Λαύξα,25-26. ΚΟΤΜΟΤΖ-ΜΟΤΣΕΑΛΖ, «Καιάβξπηα», 92. 25

Ο παηήξ Δπγέληνο έπεηζε ηνπο εγεκόλεο ηεο Μνιδνβιαρίαο γηα ηελ ζεκαζία ηεο κε θάζε ηξόπν ζπκπαξάζηαζε ηνπο θαη απηνί ηνπ πξόζθεξαλ αμηόινγε πιηθή βνήζεηα. Με άιιεο επηπιένλ ζεκαληηθέο πξνζθνξέο ν παηήξ επέζηξεςε ζηελ Μνλή ην 1675. Οη κνλαρνί ζαύκαζαλ ηελ γεκάηε απηνζπζία πξνζπάζεηα ηνπ θαη πηζηεύνληαο όηη επξόθεηην γηα κία θσηεηλή πξνζσπηθόηεηα ηνλ αλέδεημαλ Καζεγνύκελν ηεο Μνλήο. Χζηόζν ζηελ Μνλή είραλ ήδε δεκηνπξγεζεί ζπλζήθεο πιηθήο άλεζεο πνπ κε ηελ ζσζηή αμηνπνίεζε θαη κε ηα ρξήκαηα από ηηο πεξηνδείεο αγνξάζηεθαλ κεηόρηα, ρσξάθηα θαη άξρηζε ε αλέγεξζε ηεο λέαο Μνλήο ζηηο 19 Μαξηίνπ ην 1689. ύκθσλα κε ην θηηηνξηθό ην θόζηνο γηα ηελ αλνηθνδόκεζε έθηαζε ηα 11.000 γξόζηα. 11 Ζ αλέγεξζε ηεο Μνλήο ζηελ ζέζε ηνπ παιαηνύ θαζνιηθνύ, ην νπνίν ζήκεξα βξίζθεηαη εθηόο πεξηβόινπ ρξνλνινγείηαη ζηα 1689-1692. Δηθόλα ηεο Μνλήο εθείλεο ηεο πεξηόδνπ καο δίλεη ην ζρέδην ηνπ κνλαρνύ Barskij, ν νπνίνο ηελ επηζθέθηεθε ην 1745. 12 Ο λαόο ιηζόθηηζηνο, ηξίθνγρνο κε ηξνύιν, αγηνξείηηθνπ ξπζκνύ. Ο νθηάπιεπξνο ηξνύινο έρεη ηπθιά αςηδώκαηα, αλά δύν ζε θάζε πιεπξά.σν εζσηεξηθό ηνπ λανύ έρεη θαιήο ηέρλεο ηνηρνγξαθίεο ησλ αξρώλ ηνπ 18 νπ αηώλα, αιιά ήηαλ ζε άζρεκε θαηάζηαζε ιόγσ ησλ ππξθαγηώλ θαη ζπληεξήζεθαλ πξόζθαηα από ηελ Αξραηνινγηθή Τπεξεζία. Δπάλσ από ηελ ζύξα εηζόδνπ δηαηεξνύληαη απνζπάζκαηα ηεο θηηηνξηθήο επηγξαθήο. Σνλ λάξζεθα θαιύπηεη ε παξάζηαζε ηεο Γεπηέξαο Παξνπζίαζεο, θαη νη αξράγγεινη σο θύιαθεο πιαηζηώλνπλ ηελ είζνδν. ην ηεηαξηνζθαίξην ηεο αςίδαο ηνπ ηεξνύ εηθνλίδεηαη ε Παλαγία, ζηελ ρακειόηεξε δώλε νη ηεξάξρεο θαη ε Θ. Λεηηνπξγία θαη ζην κέησπν ηεο αςίδαο ν Δπαγγειηζκόο. ηνλ ηξνύιν ν Παληνθξάηνξαο πεξηβάιιεηαη από ηηο νπξάληεο δπλάκεηο θαη ζηελ δεύηεξε δώλε εηθνλίδνληαη νη πξνθήηεο. Σνλ αλαηνιηθό ζόιν θαιύπηνπλ ε Αλάιεςε θαη θ Πεληεθνζηή θαη ζηνλ δπηηθό ζόιν ηνπνζεηνύληαη ζθελέο από ηα Πάζε ηνπ Κπξίνπ. ηνπο πιάγηνπο ηνίρνπο ηνπ ηεξνύ παξηζηάλνληαη ζαύκαηα, νη ηξείο παίδεο ελ θακίλσ ζην λόηην αςίδσκα, ν Υξηζηόο θαη ε ακαξείηηο, ην όξακα ηνπ Πέηξνπ Αιεμαλδξείαο ζην βόξεην. ηνπο πιάγηνπο ηνίρνπο ηνπ λανύ ηελ ρακειόηεξε δώλε θαιύπηεη ζεηξά νιόζσκσλ δεόκελσλ αγίσλ, ςειόηεξα ππάξρεη δώλε κε ζηεζάξηα. ην ηεηαξηνζθαίξην ηεο βόξεηαο θόγρεο ηνπνζεηείηαη ε εηο Άδνπ Κάζνδνο, ζηελ αληίζηνηρε λόηηα ε Μεηακόξθσζε. ην βόξεην ηπθιό αςίδσκα ελδηαθέξνπζα παξάζηαζε απεηθνλίδεη ηνλ θηίηνξα εγνύκελν Δπγέλην λα πξνζθέξεη νκνίσκα ηνπ λανύ ζηε Θενηόθν. 13 Βόξεηα ηνπ παιαηνύ θαζνιηθνύ, κπξνζηά από ηελ είζνδν ηνπ ζεκεξηλνύ πεξηβόινπ, ππάξρεη ν ηζηνξηθόο πιάηαλνο, θάησ από ηνλ νπνίν ζύκθσλα κε ηελ παξάδνζε, ηελ 21 ε Μαξηίνπ ηνπ 1821 ν Παιαηώλ Παηξώλ Γεξκαλόο ύςσζε ην ιάβαξν ηνπ Αγώλα, θήξπμε ηελ Δπαλάζηαζε θαη όξθηζε ηνπο νπιαξρεγνύο ηεο Πεινπνλλήζνπ. 11. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,128. Αγία Λαύξα,26. 12. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,95. Αγία Λαύξα,27. 13. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,95. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Σξείο επηγξαθαί», 308-309. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 78-79. 26

Όκσο ζηηο αξρέο ηνπ 1715, όηαλ νη Σνύξθνη θαηέιπζαλ νξηζηηθά ηελ θπξηαξρία ησλ Δλεηώλ ζηελ Πεινπόλλεζν, επέβαιαλ ηελ δηθή ηνπο θπξηαξρία. Ο εγνύκελνο Καιιίληθνο ζέινληαο λα δείμεη ην κέγεζνο ηνπ θαθνύ αλαθέξεη :«δελ είλαη θαλόο ν λνπο λα ηαο ελζπκεζή θαη ε ρείξ λα ηνπο παξαδώζε εηο ηνλ ράξηελ». Δπί ησλ εκεξώλ ηνπ εγνπκέλνπ Σηκνζένπ ην 1735, άξρηζε θάπνηα βειηίσζε ηεο Μνλήο θαη ηόηε ν ηεξνκόλαρνο Νεόθπηνο, εθηόο από θάπνηα άιια θεηκήιηα, έθεξε από κεηόρη ησλ Παιαηώλ Παηξώλ ιάβαξν πςειήο ηέρλεο πνπ εηθόληδε ηελ Κνίκεζε ηεο Θενηόθνπ θεληεκέλε κε κάγγαλν. Δίλαη ην γλσζηό ζε όινπο ιάβαξν ηεο Δπαλάζηαζεο. Ο κεηέπεηηα εγνύκελνο Εαραξίαο επηδόζεθε ζηελ αλαζπγθξόηεζε ηεο Μνλήο θαη κε ηελ βνήζεηα ηνπ Κσλζηαληίλνπ Εαΐκε άξρηζε λα πξνζζέηεη θαη δεύηεξν όξνθν ζηελ Μνλή, ιόγσ αύμεζεο ησλ κνλαρώλ. ηηο 26 Γεθεκβξίνπ αλαιακβάλεη εγνύκελνο ν ηεξνκόλαρνο Θεόθιεηνο κε ην όλνκα Άλζηκνο θαη απμάλεη ηελ πεξηνπζία ηεο Μνλήο. Με ηελ ζπκπαξάζηαζε θαη πάιη ηνπ Κσλζηαληίλνπ Εαΐκε θαηάθεξε λα απνδεζκεύζεη ηα θηήκαηα πνπ είραλ θαηαπαηεζεί θαη λα δώζεη λέα άλζεζε ζηα νηθνλνκηθά πεγαίλνληαο δύν θνξέο Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν. 14 Με ηελ απνηπρία ηεο επαλαζηάζεσο ηνπ 1770 ( Οξισθηθά ) άξρηζε λέα θάζε δνθηκαζηώλ γηα ηελ Μνλή. Σν 1772 θαη 1773 δνθίκαζε ηελ πξσηνθαλή ζε αγξηόηεηα επηδξνκή ησλ Αιβαλώλ, νη νπνίνη είραλ πιεξνθνξίεο όηη ζηελ Μνλή ππήξραλ θξπκκέλνη ζεζαπξνί θαη κε θάζε ηξόπν δεηνύζαλ λα ηνπο απνθηήζνπλ. Γηα απηό ηνλ ιόγν ππέβαιαλ ηνπο κνλαρνύο ζε βαξηά βαζαληζηήξηα θαη ηνπο έθαλαλ Μάξηπξεο ηεο Πίζηεο θαη ηεο Παηξίδαο. 15 ηελ δηάξθεηα ησλ είθνζη πξώησλ εηώλ ηνπ 19 νπ αηώλα, ε Μνλή ζπγθέληξσζε ηηο δπλάκεηο ηεο θαη πξνεηνηκάζηεθε γηα ηελ κεγάιε εμόξκεζε ηνπ Γέλνπο. Δλ ησ κεηαμύ ην επαλαζηαηηθό θίλεκα ηεο απνηίλαμεο ηνπ Σνπξθηθνύ δπγνύ ήηαλ πηα νξγαλσκέλν θαη έηνηκν λα μεζπάζεη. Μεηά από πνιιέο ζπζθέςεηο ησλ πξόθξηησλ θαη ησλ αξρηεξέσλ ζηελ Αγία Λαύξα, ε απόθαζε είρε νξηζηηθά ιεθζεί όηη ν Αγώλαο άξρηδε. ηηο 18 Μαξηίνπ ηνπ 1821 ζπγθεληξώζεθαλ ζηελ Αγία Λαύξα θιεξηθνί θαη πξόθξηηνη θαη νξθίζηεθαλ ζην Ηεξό Λάβαξν θαη ακέζσο κεηέδσζαλ ην Μεγάιν Μήλπκα ηεο ελάξμεσο ηνπ Αγώλα. Γλσζηνπνίεζαλ ηελ απόθαζε θαη ν θαζέλαο πήγε ζηελ πεξηνρή ηνπ γηα λα γίλεη επηθεθαιήο ηνπ Αγώλα. ηηο 21 Μαξηίνπ 1821 ζπγθεληξώζεθαλ ζηελ Αγία Λαύξα νη αξρεγνί. Ήηαλ παξόληεο ν σηήξηνο Υαξαιάκπεο, ν Παλαγηώηεο Φσηήιαο, ν σηήξηνο Θενραξόπνπινο, ν Νηθόιανο νιηώηεο, ν Ησάλλεο Παπαδόπνπινο, ν Βαζίιεηνο θαη ν Νηθόιανο Πεηκεδάο θαζώο επίζεο θαη 600 πεξίπνπ έλνπινη αγσληζηέο. Αθνινύζεζε δνμνινγία κέζα ζε αηκόζθαηξα θαηαλπθηηθήο κπζηαγσγίαο. Μεηά ην ηέινο ηεο δνμνινγίαο ν Παιαηώλ Παηξώλ Γεξκαλόο επιόγεζε ην ιάβαξν θαη έδσζε ην ζύλζεκα ηνπ Αγώλα. Ξεθηλώληαο κε ην ιάβαξν ην νπνίν θξαηνύζε ν δηάθνλνο ηεο Μνλήο Γξεγόξηνο Νηόθνο θαη κε ην ηζηηξηθό θαλνλάθη θαηεπζύλζεθαλ πξνο ηα Καιάβξπηα αλαθσλώληαο νη νπιαξρεγνί θαη νη αγσληζηέο "Διεπζεξία ή Θάλαηνο". 16 14. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,128-130. Αγία Λαύξα, 27-30. ΠΑΠΑΝΓΡΔΟΤ, Καιαβξπηηλή Δπεηεξίο, 105-106. 15. Αγία Λαύξα,27. 30-32. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,130. ΣΑΚΑΛΟ,«Ηεξά Πξνζθπλήκαηα». 16. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,130-132. Αγία Λαύξα, 36-40. «Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,49. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Λαύξα, Αγία», 159-160. 27

Σα Καιάβξπηα πνιηνξθήζεθαλ θαη αλαγθάζηεθαλ λα παξαδνζνύλ, ελώ ε ηνύξθηθε θξνπξά αηρκαισηίζηεθε. Ήηαλ ε πξώηε ειιεληθή λίθε. Ζ ηζηνξηθή αιήζεηα απνδεηθλύεηαη από ηελ ηζηνξία ηεο Δπαλάζηαζεο πνπ έγξαςε ην 1834 ν γάιινο πεξηεγεηήο Πνπθεβίι. Πεξηγξάθεη ηελ ζηηγκή ηεο νξθσκνζίαο θαη ηνλ ιόγν ηνπ Γεξκαλνύ. 17 Ζ Αγία Λαύξα όκσο εθηόο από η νξκεηήξην πνιεκηθώλ ελεξγεηώλ είλαη θαη ην κεγάιν θέληξν αλεθνδηαζκνύ ησλ πξώησλ ειιεληθώλ δπλάκεσλ. Κάιπςε ηηο αλάγθεο ζε ηξόθηκα εθείλεο ηηο εκέξεο κε 100 θξηνύο, 200 πξόβαηα, 500 αγειάδεο θαη κεγάιεο πνζόηεηεο άξηνπ θαη νίλνπ. Όηαλ ε είδεζε ηεο Δπαλαζηάζεσο δηαδόζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε θξέκαζαλ ηνλ Παηξηάξρε Γξεγόξην θαη ζύκθσλα κε ηελ απόθαζε Δβαιαλ ζην ζηήζνο ηνπ επηγξαθή πνπ έιεγε «ήην Μσξαΐηεο θαη δελ επξόιαβε ηελ Δπαλάζηαζηλ, εηο ηελ επαξρίαλ Καιαβξύησλ». Παξάιιεια, όπσο αλαθέξνπλ ηα ηνπξθηθά αξρεία, εθείλεο ηηο κέξεο, ζηηο αξρέο ηνπ Απξίιε 1821, νη αληηπξόζσπνη ηεο Μνλήο Αγίαο Λαύξαο, νη νπνίνη δηέκελαλ ζην Φαλάξη, θιείζηεθαλ ζηελ θπιαθή. 18 Ζ επαλάζηαζε είρε κπεη ζ έλα δξόκν δίρσο επηζηξνθή. Οη Σνύξθνη όκσο έρνληαο παξακείλεη σο θαηαθηεηέο δελ ήηαλ εύθνινη αληίπαινη. Έλαο από απηνύο θαη ν Ηκπξαήκ πνπ ην βαζηθό ραξαθηεξηζηηθό ηνπ ήηαλ λα θαηαζηξέςεη όηη έβξηζθε κπξνζηά ηνπ. Έηζη έθαλε θαη κε ηελ Αγία Λαύξα. Πόζν κάιινλ ην γεγνλόο όηη ε επαλάζηαζε είρε μεθηλήζεη από εθεί θαη απνηεινύζε κηα επηπιένλ πξόθιεζε γηα απηόλ. ηηο αξρέο ηνπ Μαΐνπ ηνπ 1826, δίρσο λα ζπλαληήζεη αληίζηαζε ππξπόιεζε ην έλδνμν κνλαζηήξη. Γελ δηαζώζεθε παξά κόλν ην θαζνιηθό, ζην νπνίν είρε ιεηηνπξγήζεη ν Παιαηώλ Παηξώλ Γεξκαλόο. Υαξαγκέλε επηγξαθή πνπ ζώδεηαη ζην Παιαηνκνλάζηεξν αλαθέξεη όηη ζηηο 4 Μαΐνπ πέξαζε ν Ηκπξαήκ Παζάο από ηα Καιάβξπηα ιεειαηώληαο θαη αηρκαισηίδνληαο. «Έθαςε ηε Μνλή ηεο Αγίαο Λαύξαο ν Οκεξρκεηήο Σνύξθνο». Δλ ησ κεηαμύ νη κνλαρνί γλώξηδαλ ηηο πξνζέζεηο ηνπ Ηκπξαήκ θαη είραλ αλαρσξήζεη δηαζώδνληαο όιε ηελ θηλεηή πεξηνπζία ηεο Μνλήο. 19 Ζ αλνηθνδόκεζε ηνπ κνλαζηεξηνύ άξρηζε ην 1828 κε ηελ ίδξπζε λένπ Καζνιηθνύ ζην ηύπν ηεο βαζηιηθήο κε ηξνύιν αιιά ηζρπξόο ζεηζκόο ην 1844 ην κεηαβάιιεη ζε εξείπηα. Έηζη νη κνλαρνί αλαγθάδνληαη γηα ηηο ιαηξεπηηθέο ηνπο αλάγθεο λα ρξεζηκνπνηνύλ ηνλ ππξπνιεκέλν από ηνλ Ηκπξαήκ ηζηνξηθό Ναό. Ζ εθ λένπ αλέγεξζή ηνπ λένπ λανύ νινθιεξώζεθε ην 1851 θαη ην 1938 κε ηελ ζπλδξνκή ηεο ηόηε θπβέξλεζεο δόζεθε ρξεκαηηθή βνήζεηα ζηελ Μνλή θαη έηζη θηηδόηαλ ζηελ δπηηθή πιεπξά ηεο ην ηζηνξηθνζξεζθεπηηθό κνπζείν. 20 Ζ έθξεμε όκσο ηνπ πνιέκνπ ηνπ 1940 αλέζηεηιε ηελ νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ. ηηο 13 Γεθεκβξίνπ 1943 νη Γεξκαλνί ππξπόιεζαλ ηα Καιάβξπηα, ελώ νη άληξεο θάηνηθνη καδί κε ηνπο λεθξνύο ησλ γύξσ ρσξηώλ έθζαζαλ ηηο 1300 ςπρέο πνπ ππξπνιήζεθαλ από ηα γεξκαληθά πνιπβόια ζην "Υσξάθη ηνπ Καπή". 17. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,98. Αγία Λαύξα,39. 18. Αγία Λαύξα, 40. 19. Αγία Λαύξα, 43-45. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,132. 20. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,100. Αγία Λαύξα, 48-50. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,132-134. 28

ηηο 14 Γεθεκβξίνπ 1943 νη Γεξκαλνί έθζαζαλ ζηελ Αγία Λαύξα, ππξπόιεζαλ ηα θειηά, ηηο απνζήθεο θαη ζθόησζαλ ηνλ βαξηά άξξσζην ηεξνκόλαρν Δπζύκην Υξπζαλζαθόπνπιν, ηξείο άιινπο κνλαρνύο πνπ είραλ παξακείλεη θνληά ζηνλ αζζελή θαη ηνλ θύιαθα ηεο Μνλήο. Σνπο εθηέιεζαλ θάησ από ηνλ ηζηνξηθό πιάηαλν ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ 21. Οη άιινη κνλαρνί πξόιαβαλ λα θξπθηνύλ ζην δάζνο αθνύ πξώηα έθξπςαλ ην Λάβαξν ηνπ Έζλνπο θαη ηα ηεξά θεηκήιηα ζε κπζηηθέο θαη αζθαιείο ππόγεηεο θξύπηεο. Σα ζύκαηα όκσο ηεο Μνλήο ήηαλ ζπλνιηθά ελλέα γηαηί ζθνηώζεθαλ θαη άιινη ηξείο κνλαρνί ζηα Καιάβξπηα θαη άιινο έλαο ζηελ Μνλή Αγίνπ Αζαλαζίνπ ζην κεηόρη ηεο Αγίαο Λαύξαο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηνπ εκθύιηνπ ζπαξαγκνύ ε Μνλή ππέζηε θαη πάιη ζπκθνξέο. Λεειαηήζεθε δίλνληαο έλαλ απνινγηζκό αξπαγήο ηδηαίηεξα δηνγθσκέλν. Αξπάρζεθαλ βίαηα όηη ήηαλ δπλαηόλ, δώα, ηκαηηζκόο θαη ηξόθηκα. 21 Σα ζεκεξηλά θηίζκαηα είλαη επηζθεπέο ή αλαθαηαζθεπέο ησλ εηώλ 1947-1950 πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε κειέηε θαη επνπηεία ηνπ θαζεγεηή Αλαζηαζίνπ Οξιαλδνύ. Οη δηώξνθεο πηέξπγεο ησλ θειηώλ θαη ησλ θνηλόρξεζησλ ρώξσλ ζε ζπλερή δηάηαμε κε ειάρηζηα αλνίγκαηα πξνο ηα έμσ πεξηθιείνπλ ηνλ νξζνγώλην πεξίβνιν, ζην θέληξν ηνπ νπνίνπ πςώλεηαη ην θαζνιηθό. Οη δύν πηέξπγεο, αλαηνιηθή θαη λόηηα, ιόγσ ηεο δηαθνξάο ύςνπο δηακνξθώλνληαη ζε ηξία επίπεδα, ην ρακειό θαιύπηεηαη κε ζόινπο. Ο λαόο είλαη ζηαπξνεηδήο ηεηξαθίνληνο κε ηξνύιν θαη δπηηθά έρεη εμσλάξζεθα από ιαμεπηή πέηξα θηηζκέλν. ην εζσηεξηθό ηνπ ηέκπινπ είλαη λεόηεξν μπιόγιππην κε επηρξύζσζε. Τπάξρνπλ εηθόλεο ηνπ 17 νπ αηώλα ηνπνζεηεκέλεο ζε πξνζθπλεηάξηα ηνπ Αγίνπ Αλησλίνπ θαη ηνπ Πξνδξόκνπ, θαζώο θαη Παλαγία ε Λαπξηώηηζζα κε αξγπξή επέλδπζε. 22 Πξν εηώλ ε Μνλή βξέζεθε ζε δύζθνιε ζέζε από έιιεηςε έκςπρνπ δπλακηθνύ κνλαρώλ. Όκσο ζύληνκα άξρηζε κηα ειπηδνθόξα δσή κε ηνλ λέν θαη δξαζηήξην εγνύκελν ηεο π. Φηιάξεην Κσλζηαληαθόπνπιν. Γύξσ ηνπ ζπγθεληξώζεθε κηα νκάδα λέα κνλαρώλ πνπ έδσζαλ λέα πλνή ζηελ Μνλή. Σν Μνπζείν ηεο Αγίαο Λαύξαο είλαη πινύζην ζε Άγηα Λείςαλα θαη ηεξά Κεηκήιηα. Καη ζα ήηαλ πεξηζζόηεξν πινύζην, αλ δελ είραλ ζπκβεί ηόζεο πνιιέο ππξπνιήζεηο, δηαξπαγέο θαη ιεειαζίεο. ηηο ιεηςαλνζήθεο θπιάζζνληαη ε αγία θάξα ηνπ νζίνπ Αιεμίνπ ηνπ αλζξώπνπ ηνπ Θενύ πνπ είρε δσξίζεη ν απηνθξάηνξαο Μαλνπήι Παιαηνιόγνο ην 1398 θαη ε θάξα ηνπ νζίνπ Φηιάξεηνπ ηνπ Διεήκνλνο. Δπίζεο ππάξρνπλ ηξηαληαπέληε θπηία θαη ζήθεο πνπ πεξηέρνπλ ηεκάρηα ιεηςάλσλ αγίσλ όπσο ηνπ Αγίνπ Θενδώξνπ ηνπδίηνπ, ηεο Αγίαο Μαξίλεο, ηνπ Αγίνπ Παληειεήκνλνο, ηνπ Αγίνπ Αζαλαζίνπ, ηνπ Αγίνπ Υαξαιάκπνπο, ηεο αγίαο Παξαζθεπήο, ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ, ηεο Αγίαο Διέλεο, ηνπ Αγίνπ Αλδξένπ, ησλ Αγίσλ Αλαξγύξσλ θαη άιισλ. 21. Αγία Λαύξα, 51-53, 55. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,134. ΔΤΑΓΓΔΛΑΣΟΤ, Αγία Λαύξα, 94-101. 22. ΓΔΧΡΓΟΠΟΤΛΟΤ- ΒΔΡΡΑ, «Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,100-101. ΠΑΠΑΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟΤ,«Ζ Ηεξά Μνλή Αγίαο Λαύξαο»,134. «Σξείο επηγξαθαί», 308-312. ΓΡΗΣΟΠΟΤΛΟ, «Ζ Δθθιεζία ηεο Πεινπνλλήζνπ», 80. 29