Π.3.2.1 Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη Νεοελληνική Γλώσσα Β Δημοτικού Τίτλος: «Ο μπερντές του Καραγκιόζη» ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΑΛΑΜΠΙΡΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Θεσσαλονίκη 2012
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.3.2.1. Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνοι υπο-ομάδας εργασίας γλώσσας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση: Κώστας Ντίνας & Σωφρόνης Χατζησαββίδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: http://www.greeklanguage.gr Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 22
Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Ο μπερντές του Καραγκιόζη Δημιουργός Σεναρίου Κωνσταντίνος Ταλαμπίρης Διδακτικό Αντικείμενο Νεοελληνική Γλώσσα Τάξη Β Δημοτικού Χρονολογία Νοέμβριος 2012 Διδακτική/θεματική ενότητα Το σενάριο συνδέεται με το βιβλίο «Γλώσσα Β Δημοτικού», Ταξίδι στον κόσμο της γλώσσας και συγκεκριμένα με την ενότητα 9 με τίτλο Που λες είδα, όπου τα παιδιά έρχονται σε επαφή και καλλιεργούν το κειμενικό είδος της περιγραφής. Διαθεματικό Ναι Εμπλεκόμενα Γνωστικά Αντικείμενα Φιλολογικής Ζώνης Ιστορία Άλλα γνωστικά αντικείμενα Εικαστικά Μουσική Φυσική Αγωγή Πληροφορική Σελίδα 3 από 22
Ημιτυπικές και άτυπες διαδικασίες εκπαίδευσης Θεατρική Αγωγή Πολιτιστικά Προγράμματα Χρονική Διάρκεια 18 διδακτικές ώρες με διακοπές (περίπου δύο διδακτικές ώρες για κάθε δραστηριότητα) Χώρος Εντός του σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής Εικονικός χώρος: ιστοσελίδα που αφορά τον Καραγκιόζη και τους υπόλοιπους πρωταγωνιστές του Θεάτρου Σκιών. Ο δικτυακός τόπος είναι: http://karagiozis.webnode.com/ Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή. Για την εφαρμογή του σεναρίου απαιτείται μια στοιχειώδης εξοικείωση των μαθητών με το μέσο. Οι περισσότερες δραστηριότητες απαιτούν μια ευχέρεια στη χρήση του ποντικιού, ενώ επίσης απαιτείται από τα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα να πληκτρολογήσουν κείμενο. Το πιο απαιτητικό σημείο του σεναρίου είναι η συνεργατική συγγραφή και η διόρθωση του κειμένου μιας ομάδας από άλλη. Στο σημείο αυτό τα παιδιά πρέπει να έχουν την ωριμότητα και τη γνώση να παρέμβουν εποικοδομητικά στο κείμενο της άλλης ομάδας χωρίς να το καταστρέψουν. Απ την άλλη πλευρά ο/η εκπαιδευτικός που θα το εφαρμόσει χρειάζεται να έχει βασικές γνώσεις στη χρήση του κειμενογράφου και του διαδικτύου, έτσι ώστε να επιλύει γρήγορα τα προβλήματα που θα προκύπτουν και να παρέχει αμέσως τη βοήθεια στους μαθητές και τις μαθήτριες που τη χρειάζονται. Η σημαντικότερη δεξιότητα που πρέπει να επιδείξει ο εκπαιδευτικός είναι η δυνατότητα συντονισμού και οργάνωσης της τάξης με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνει Σελίδα 4 από 22
όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη η χρήση του μέσου και των συνεργατικών εργαλείων γραφής. Τέλος για τη σωστή εφαρμογή του σεναρίου απαιτείται ένα εργαστήριο Πληροφορικής με αριθμό ηλεκτρονικών υπολογιστών που να είναι ανάλογος με το 1/3 των μαθητών της τάξης, ώστε να δημιουργηθούν ομάδες των τριών με τεσσάρων ατόμων. Οι Η/Υ του εργαστηρίου πρέπει να έχουν γρήγορη σύνδεση στο διαδίκτυο και να έχουν εγκατεστημένο έναν φυλλομετρητή. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο είναι πρόταση διδασκαλίας. Το σενάριο στηρίζεται --- Το σενάριο αντλεί Το σενάριο είναι πρωτότυπο στη σύλληψη. Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το παρόν σενάριο συνδέεται με την ενότητα 9 με τίτλο Που λες είδα του Β τεύχους του σχολικού εγχειριδίου «Γλώσσα Β Δημοτικού», όπου καλλιεργείται το κειμενικό είδος της περιγραφής. Το σενάριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να συμπληρωθούν οι δραστηριότητες του βιβλίου, μπορεί όμως και να χρησιμοποιηθεί ανεξάρτητα από το βιβλίο ως ενότητα αυτόνομων δραστηριοτήτων. Οι μαθητές και οι μαθήτριες μέσα από τις παραστάσεις του Θεάτρου Σκιών και τη γνωριμία με τις φιγούρες του εξασκούνται στη γραπτή περιγραφή προσώπων και στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων τους, ενώ παράλληλα εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους. Σελίδα 5 από 22
Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Τα περιγραφικά κείμενα συγκροτούν μια μεγάλη κατηγορία κειμένων που όμως δεν είναι ιδιαίτερα ομοιογενής, διότι αναφέρονται σε διαφορετικής φύσης παραστάσεις από τον φυσικό και κοινωνικό κόσμο. Αναλυτικότερα, άλλα από τα περιγραφικά κείμενα είναι στατικής φύσης και οργανώνονται γύρω από τον άξονα χωρικής συσχέτισης, ενώ άλλα είναι δυναμικής φύσης και οργανώνονται γύρω από τον άξονα χρονικής συσχέτισης, όπως τα αφηγηματικά, και δευτερευόντως γύρω από τον χωρικό άξονα συσχέτισης. Ακόμη, τα περιγραφικά κείμενα διαφοροποιούνται και ως προς τη θέση που παίρνει ο συγγραφέας στην ανάπτυξη του θέματος. Ο συγγραφέας δεν επιχειρεί φωτογραφική απεικόνιση της πραγματικότητας, αλλά παρουσιάζει ένα είδος σχολιασμού της πραγματικότητας από τη δική του οπτική (Ματσαγγούρας, 2001: 377). Τα πρόσωπα με τα οποία ασχολείται το παρόν σενάριο δεν είναι τόσο «στατικά» όπως τα υπόλοιπα είδη της απεικονιστικής περιγραφής, αλλά παρουσιάζουν δράση και βούληση, που είναι αφηγηματικά στοιχεία κι έτσι θεωρείται ότι η περιγραφή τους αποτελεί τον συνδετικό κρίκο της απεικονιστικής με την αφηγηματική περιγραφή. Γι αυτό θεωρείται πιο εύκολη από τα υπόλοιπα είδη απεικονιστικής περιγραφής. Επιπλέον, οι μαθητές και οι μαθήτριες συνδέονται με άμεσες σχέσεις με τα πρόσωπα που καλούνται να περιγράψουν. Κυρίαρχα στοιχεία στην περιγραφή προσώπων είναι η εξωτερική εικόνα, που προκύπτει από τη σωματική διάπλαση και τις κινήσεις του ατόμου, και η εσωτερική υπόσταση που αναφέρεται στις νοηματικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, στάσεις και αξίες του (Ματσαγγούρας 2001: 404). Στο παρόν σενάριο θα γίνει προσπάθεια να αξιοποιηθούν οι Τ.Π.Ε. στην εκπαιδευτική διαδικασία με τη μετάβαση από τον δασκαλοκεντρικό χαρακτήρα της διάλεξης στο μαθητοκεντρικό μοντέλο της μάθησης, μέσα από ομαδοσυνεργατικές Σελίδα 6 από 22
δραστηριότητες, αλληλεπίδραση των μαθητών με τις πηγές και αυτενέργεια των μαθητών στην πορεία του μαθήματος (Σολωμονίδου 2006: 38). Οι Τ.Π.Ε. θα βοηθήσουν στην επεξεργασία των κειμένων που θα παραχθούν, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο. Παράλληλα θα επιτρέψει στους μαθητές να κατανοήσουν τι μπορούν να πετύχουν με τη γλώσσα και πώς μπορούν να το πετύχουν, ενώ παράλληλα θα κατανοήσουν πώς λειτουργεί η γλώσσα για να υπάρξει επικοινωνιακό αποτέλεσμα (Χαραλαμπόπουλος & Χατζησαββίδης 1997:82). Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Ειδικότερα επιχειρείται οι μαθητές/τριες να αποκτήσουν γνώσεις για τον κόσμο, τη γλώσσα και να καλλιεργήσουν γραμματισμούς. Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα και στάσεις ζωής Να γνωρίσουν το Θέατρο Σκιών, τις φιγούρες του και τις ιδιαιτερότητές του. Να αντιληφθούν τον ρόλο του Θεάτρου Σκιών στη διασκέδαση των Ελλήνων, αλλά και στην πολιτιστική ζωή της χώρας μας. Να γνωρίσουν και να αντιληφθούν τους διάφορους τύπους χαρακτήρων που μπορεί να συναντήσουν στη ζωή τους. Να αντιμετωπίζουν τον κόσμο με χιούμορ και αισιοδοξία. Γνώσεις για τη γλώσσα Να κατανοήσουν ότι η παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου αποτελεί μια διαδικασία συνεργατική και δημιουργική, ώστε να είναι σε θέση να επανασχεδιάζουν, να σχολιάζουν και να αξιολογούν τον παραγόμενο λόγο τους. Να καλλιεργήσουν τον προφορικό τους λόγο (απαντητική ικανότητα, αναδιήγηση και διατύπωση γνώμης). Να διευρύνουν τις αρχικές γνώσεις σχετικά με τις λειτουργίες του γραπτού λόγου. Σελίδα 7 από 22
Να αναγνωρίζουν τους διαφορετικούς σκοπούς της ανάγνωσης (αναζήτηση πληροφορίας, επίλυση προβλήματος, απόλαυση και ψυχαγωγία). Να αναγνωρίζουν ένα μονοτροπικό από ένα πολυτροπικό κείμενο. Να καλλιεργούν διαφορετικές αναγνωστικές στρατηγικές ανάλογα με το αν το κείμενο είναι συνεχές, μη συνεχές (χάρτης, γράφημα, σχεδιάγραμμα) ή υπερκείμενο. Να διευρύνουν το λεξιλόγιό τους. Να επιλέγουν τα γλωσσικά ή οπτικά στοιχεία που θα χρησιμοποιήσουν σε ένα πολυτροπικό κείμενο, να χρησιμοποιούν χρηστικά βοηθήματα (λεξικά, γραμματικές, συντακτικά), για να επαληθεύσουν τις επιλογές τους. Να περιγράφουν γραπτά ένα πρόσωπο (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011: 51-69). Γραμματισμοί Να εξοικειωθούν με το περιβάλλον μιας ιστοσελίδας. Να μπορούν να απαντούν σε ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο. Να εξοικειωθούν με τη χρήση του κειμενογράφου. Να μπορούν να χρησιμοποιούν τα εργαλεία του Web 2.0 για να παράγουν συνεργατικά ένα κείμενο. Να αποκτήσουν τη δεξιότητα σχετικά με τη χρήση του εκτυπωτή. Να αποκτήσουν τη δυνατότητα αναζήτησης μιας λέξης στο ηλεκτρονικό λεξικό (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011: 51-69). Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Το θέατρο σκιών συγκινεί και ενθουσιάζει ακόμη και σήμερα τους μικρούς μαθητές και μαθήτριες. Τα παιδιά έχουν παρακολουθήσει ήδη παραστάσεις του και γνωρίζουν τους βασικούς του ήρωες. Το πλήθος των διαφορετικών χαρακτήρων που παρουσιάζονται στο Θέατρο Σκιών με τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους δίνει Σελίδα 8 από 22
μια ευκαιρία να γνωρίσουν οι μικροί μαθητές πιο αναλυτικά τους πρωταγωνιστές αυτούς και να εξασκηθούν παράλληλα στη συγγραφή και επεξεργασία περιγραφικών κειμένων, ενώ μπορούν να εμπλουτίσουν επίσης και το λεξιλόγιό τους. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Η περιγραφή προσώπων και η χρήση κατάλληλων φράσεων και λέξεων που βοηθούν στη συγγραφή τέτοιων κειμένων περιλαμβάνεται στους στόχους του σχολικού εγχειριδίου της Β Δημοτικού και συγκεκριμένα στην ενότητα 9 με τίτλο «Που λες είδα» (Γαβρηιλίδου κ. συν. 2007: 7). Πέρα όμως από τη στοχοθεσία του βιβλίου, το σενάριο ξεφεύγει από τις προτεινόμενες δραστηριότητες και παρουσιάζει ένα σύνολο δραστηριοτήτων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανεξάρτητα από την πρόταση του βιβλίου. Αξιοποίηση των ΤΠΕ Το σενάριο βασίζεται σε ένα μαθησιακό περιβάλλον (site) που κάνει χρήση των Τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών, για να βοηθήσει τους μικρούς μαθητές να κατανοούν κι όχι να απομνημονεύουν αλλά και να προάγουν την ανταλλαγή ιδεών. Το περιβάλλον δεν αντικαθιστά τον εκπαιδευτικό, αλλά αποτελεί το μέσο για την καλλιέργεια της νοημοσύνης του μαθητή με τη συνεργασία του εκπαιδευτικού. Πιο συγκεκριμένα το μαθησιακό περιβάλλον: - Προσφέρει καταστάσεις που προάγουν τη μάθηση μέσω ενεργούς συμμετοχής. - Προωθεί τη συνεργατική επίλυση προβλημάτων. - Παρέχει εργαλεία που ευνοούν την ανταλλαγή ιδεών και απόψεων και υποστηρίζουν την αλληλεπίδραση. - Υποστηρίζει και ενισχύει τη δημιουργία και τη λειτουργία κοινοτήτων μάθησης και κοινοτήτων πρακτικής. Σελίδα 9 από 22
- Ενισχύει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τη χρήση εργαλείων και οργάνων, δεδομένου ότι η γνώση βρίσκεται στις δράσεις των ατόμων και των ομάδων - Προσφέρει τη δυνατότητα πολλαπλών τρόπων διαμεσολάβησης και αλληλεπίδρασης μέσω ποικίλων εργαλείων και τεχνουργημάτων που παίζουν τον ρόλο πολιτιστικών πηγών για πληροφορίες και γνώσεις (Κόμης, 2002: 105). Τέλος, δίνεται στον μαθητή η αίσθηση του ελέγχου των διεργασιών από τον ίδιο μέσα από δραστηριότητες σχεδιασμού, αναπαράστασης και αναστοχασμού (Μικρόπουλος, 2006: 142). Κείμενα Το σενάριο χρησιμοποιεί επικουρικά το κείμενο: Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι, Ανθολόγιο Α - Β Δημοτικού (σ. 132) και το τραγούδι: «Σαν τον Καραγκιόζη», από τον δίσκο Δέκα χρόνια κομμάτια, στίχοι-μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος, 1975. Διδακτική πορεία/ στάδια/φάσεις Η διδακτική πορεία ολοκληρώνεται σε έξι δραστηριότητες οι οποίες αποτυπώνονται αναλυτικά στη συνέχεια. 1η Δραστηριότητα Κατά την πρώτη δραστηριότητα οι δεκαπέντε μαθητές και μαθήτριες του τμήματος χωρίζονται σε πέντε ομάδες των τριών ατόμων και λαμβάνουν τις θέσεις τους στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του εργαστηρίου. Στη συνέχεια, γίνεται από τον εκπαιδευτικό γνωριμία με το ηλεκτρονικό περιβάλλον (site) στον διαδικτυακό τόπο: http://karagiozis.webnode.com/ όπου θα εργαστούν οι μαθητές και οι μαθήτριες. Γίνεται η παρουσίασή του από τον εκπαιδευτικό στον διαδραστικό πίνακα, ενώ οι Σελίδα 10 από 22
μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να περιεργαστούν το περιβάλλον και τις δυνατότητές του. Στη συνέχεια ο/η εκπαιδευτικός, για να δημιουργήσει ένα ευχάριστο κλίμα στην τάξη, μπορεί να βάλει στα παιδιά να ακούσουν το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου «Σαν τον Καραγκιόζη» που υπάρχει στην αρχική σελίδα της ιστοσελίδας. Τα παιδιά εκφράζονται προφορικά για τον Καραγκιόζη και τους άλλους ήρωες του Θεάτρου Σκιών. Εξηγούν αν τους αρέσει το Θέατρο Σκιών και για ποιον λόγο. Αναφέρουν παράλληλα τις προτιμήσεις τους σχετικά με τους ήρωες που προτιμούν και αιτιολογούν τις απόψεις τους. Στη συνέχεια ο/η εκπαιδευτικός παρουσιάζει τη σελίδα «Παραστάσεις» και συγκεκριμένα την υποσελίδα με τίτλο «Δείτε παραστάσεις Καραγκιόζη». Αφού οι μαθητές και οι μαθήτριες επιλέξουν με πλειοψηφία την παράσταση που θα παρακολουθήσουν, γίνεται η προβολή, η οποία μπορεί να διαρκέσει από σαράντα πέντε λεπτά έως μία ώρα περίπου. Στο τέλος γίνεται συζήτηση για τα σημεία που άρεσαν περισσότερο στα παιδιά, καθώς και για τους ήρωες που παρουσιάστηκαν. Η 1 η δραστηριότητα μπορεί να διαρκέσει ένα διδακτικό δίωρο. Σελίδα 11 από 22
Αξιολόγηση των μαθητών και της δραστηριότητας: η αξιολόγηση της δραστηριότητας μπορεί να γίνει με βάση το ενδιαφέρον που θα επιδείξουν οι μαθητές και οι μαθήτριες σχετικά με το είδος της παράστασης και τους ήρωές της, έτσι ώστε να υπάρχει ένα κίνητρο για τη συνέχιση των δραστηριοτήτων. 2η Δραστηριότητα Κατά τη δεύτερη δραστηριότητα γίνεται προσπάθεια για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου. Οι μαθητές και οι μαθήτριες, χωρισμένοι σε ομάδες, ανοίγουν τη σελίδα με τίτλο «Λεξιλόγιο» και συγκεκριμένα το αρχείο του κειμενογράφου: «Καραγκιόζης Λεξιλόγιο». Το αρχείο αυτό περιέχει μια σειρά από λέξεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να χαρακτηρίσουν τους ήρωες του Θεάτρου Σκιών. Οι μαθητές και οι μαθήτριες με τη δυνατότητα που τους δίνουν οι επιλογές της αποκοπής και της επικόλλησης, επιλέγουν τις λέξεις που επιθυμούν και τις τοποθετούν ανάλογα με την κρίση τους στη στήλη όπου απεικονίζεται η φιγούρα που θεωρούν ότι ταιριάζει περισσότερο. Αν δε γνωρίζουν μια λέξη μπορούν να ανατρέξουν απευθείας στο ηλεκτρονικό Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη χρησιμοποιώντας τον υπερσύνδεσμο που υπάρχει ήδη πάνω στο Φύλλο Εργασίας και να αναζητήσουν τη σημασία της λέξης που επιθυμούν επικολλώντας την απευθείας στο πλαίσιο αναζήτησης του λεξικού. Όταν η εργασία ολοκληρωθεί, οι ομάδες μπορούν να παρουσιάσουν τα αποτελέσματά τους στην ολομέλεια, να αιτιολογήσουν τις επιλογές τους και να επεξηγήσουν τις άγνωστες λέξεις που βρήκαν με τη βοήθεια του λεξικού. Στη δραστηριότητα αυτή δεν είναι προκαθορισμένο σε πιο πλαίσιο θα μπει η κάθε λέξη. Οι μαθητές μπορούν να βάλουν αν θέλουν μια λέξη σε δύο χαρακτήρες, αρκεί να γνωρίζουν τη σημασία της και να μπορούν να αιτιολογούν την επιλογή τους. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να διαρκέσει ένα διδακτικό δίωρο. Εναλλακτικά, αν παρουσιαστεί πρόβλημα στην ικανότητα των μαθητών να χειρίζονται τη λειτουργία της αποκοπής και επικόλλησης ή υπάρχουν λίγοι Η/Υ και Σελίδα 12 από 22
δεν επαρκούν για όλους, μπορεί το φύλλο του κειμενογράφου να εκτυπωθεί και να χρησιμοποιηθεί σαν φύλλο εργασίας. Επίσης, αν ένας εκπαιδευτικός θεωρεί ότι οι λέξεις που παρουσιάζονται είναι δύσκολες ή πολλές, μπορεί να τις αλλάξει ή να αναιρέσει κάποιες και να τις προσαρμόσει στο επίπεδο της τάξης του. Αξιολόγηση μαθητών: οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει σε πρώτο επίπεδο να γίνουν ικανοί να μπορούν να αποκτήσουν τη δεξιότητα να εφαρμόζουν τη λειτουργία της αποκοπής και επικόλλησης σε ένα κείμενο που είναι στον κειμενογράφο. Σε δεύτερο επίπεδο τα παιδιά θα πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιούν υπερσύνδεσμο και αφού μεταβούν στο περιβάλλον του ηλεκτρονικού λεξικού, να επικολλούν τη λέξη και να πληροφορούνται για τη σημασία της. Αξιολόγηση της δραστηριότητας: η δραστηριότητα θεωρείται ότι έχει πετύχει τους στόχους της ανάλογα με το ποσοστό των λέξεων που οι μαθητές και οι μαθήτριες καταφέρουν να βάλουν στις στήλες, ενώ παράλληλα γνωρίζουν τη σημασία τους και μπορούν να αιτιολογήσουν την επιλογή τους. 3η Δραστηριότητα Στην τρίτη δραστηριότητα γίνεται προσπάθεια για την κατανόηση του μηχανισμού της παραγωγής και της σύνθεσης λέξεων. Οι μαθητές και οι μαθήτριες, χωρισμένοι σε ομάδες, ανοίγουν τη σελίδα με τίτλο «Λεξιλόγιο» και συγκεκριμένα το αρχείο του λογιστικού φύλλου «Παράγω Λέξεις». Το αρχείο αποτελείται από τρία φύλλα με τα οποία μπορούν να παραχθούν σύνθετες λέξεις. Στο πρώτο φύλλο το πρώτο συνθετικό είναι το επίθετο «κοντός», στο δεύτερο φύλλο το πρώτο συνθετικό είναι η πρόθεση «κατά», ενώ στο τρίτο φύλλο το δεύτερο συνθετικό είναι το ουσιαστικό «σώμα». Τα φύλλα αυτά είναι χωρισμένα σε τέσσερις στήλες. Στην πρώτη στήλη εμφανίζεται το πρώτο συνθετικό, στη δεύτερη το δεύτερο και στην τρίτη σχηματίζεται αυτόματα η λέξη που προέρχεται από τη σύνθεση των δύο. Τα μέλη των ομάδων χρησιμοποιώντας την εντολή «fill down» στην τρίτη στήλη σχηματίζουν τις Σελίδα 13 από 22
λέξεις που προκύπτουν. Επειδή όμως αυτές οι λέξεις δεν είναι πάντα σωστές, οι ομάδες συζητούν και διορθώνουν τα λάθη γράφοντας τη σωστή λέξη στην τέταρτη στήλη. Στην τέταρτη στήλη επιβεβαιώνουν τη σωστή σύνθεση της λέξης πατώντας τον υπερσύνδεσμο με τίτλο επιβεβαίωση που υπάρχει στην πέμπτη στήλη. Ο υπερσύνδεσμος οδηγεί στο περιβάλλον του Ηλεκτρονικού Λεξικού του ιδρύματος Τριανταφυλλίδη όπου οι μαθητές και οι μαθήτριες, χρησιμοποιώντας τη λειτουργία «αντιγραφής και της επικόλλησης μπορούν να εισαγάγουν τη λέξη στο πλαίσιο αναζήτησης και να ελέγξουν την ορθότητα των επιλογών τους. Στο τέλος της δραστηριότητας μπορούν να εκτυπώσουν την εργασία τους και να παρουσιάσουν τα αποτελέσματά τους στην ολομέλεια της τάξης. Αξιολόγηση μαθητών: οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει σε πρώτο επίπεδο να γίνουν ικανοί να μπορούν να αποκτήσουν τη δεξιότητα να εφαρμόζουν την εντολή του «fill down menu» σε ένα λογιστικό φύλλο. Σε δεύτερο επίπεδο τα παιδιά θα πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιούν υπερσύνδεσμο και αφού μεταβούν στο περιβάλλον του Ηλεκτρονικού λεξικού να επικολλούν τη λέξη, να ελέγχουν την ορθότητά της και να πληροφορούνται για τη σημασία της. Αξιολόγηση της δραστηριότητας: η δραστηριότητα αξιολογείται θετικά αν αναπτυχθούν ικανοποιητικά οι δεξιότητες των μαθητών στο να χρησιμοποιούν την εντολή «fill down» του λογιστικού φύλλου, να μπορούν να χρησιμοποιούν τους υπερσυνδέσμους για να μεταβούν σε περιβάλλοντα στο διαδίκτυο και τέλος να αντιληφθούν τον μηχανισμό της παραγωγής λέξεων μέσω της σύνθεσης. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να διαρκέσει ένα διδακτικό δίωρο. 4η Δραστηριότητα Η τέταρτη δραστηριότητα είναι η σημαντικότερη του σεναρίου γιατί κατά τη διάρκειά της θα γίνει η παραγωγή γραπτού λόγου με αντικείμενο επεξεργασίας την περιγραφή των ηρώων του Θεάτρου Σκιών. Για την επίτευξη του στόχου αυτού θα χρησιμοποιηθούν δύο εργαλεία του Web 2.0. Το πρώτο είναι το ερωτηματολόγιο που Σελίδα 14 από 22
μας δίνει τη δυνατότητα να κατασκευάσουμε στην επιλογή forms των Google Docs. Το δεύτερο εργαλείο είναι εφαρμογή http://titanpad.com/ που μας δίνει τη δυνατότητα να γράφουμε συνεργατικά κείμενα. Και οι δύο εφαρμογές είναι ενσωματωμένες στην ιστοσελίδα και μάλιστα για κάθε φιγούρα που παρουσιάζεται. Σελίδα 15 από 22
Η εφαρμογή του ερωτηματολογίου χρησιμοποιείται ως τεχνική καθοδήγησης στο προσυγγραφικό στάδιο για την παραγωγή ιδεών. Συνδυάζει μάλιστα την Τεχνική των Εικόνων (Ματσαγγούρας 2001: 216) όπως φαίνεται από τη φιγούρα που βρίσκεται αριστερά της ιστοσελίδας, καθώς και την Τεχνική της Δημιουργικής Αποτίμησης Μοτίβων όπου εξηγείται στους μαθητές και στις μαθήτριες με τη μέθοδο της «πατητούρας» να αξιοποιήσουν το υπόδειγμά τους ως πατρόν για να δώσουν μία δική τους περιγραφή (Ματσαγγούρας 2001: 220). Στο κυρίως συγγραφικό στάδιο οι μαθητές και οι μαθήτριες προσπαθούν να συνθέσουν την περιγραφή χρησιμοποιώντας αυτούσιες ή ελαφρώς τροποποιημένες τις προτάσεις που προκύπτουν από το ερωτηματολόγιο και με τη βοήθεια του λεξιλογίου που κατασκεύασαν τη 2 η δραστηριότητα. Η συγγραφή γίνεται στο πλαίσιο που μας δίνει η εφαρμογή titanpad. Κάθε ομάδα ασχολείται με διαφορετική φιγούρα του Θεάτρου Σκιών. Όταν όλες οι ομάδες τελειώσουν με την πληκτρολόγηση των κειμένων τους, επισκέπτονται τα κείμενα των άλλων ομάδων και προβαίνουν σε διορθώσεις και βελτιώσεις. Η εφαρμογή έχει τη δυνατότητα να μαρκάρει με Σελίδα 16 από 22
διαφορετικό χρώμα τις παρεμβάσεις της κάθε ομάδας, έτσι ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθηση των αλλαγών από τον/την εκπαιδευτικό. Στο τέλος, τα κείμενα προβάλλονται στον βιντεοπροβολέα. Κάθε ομάδα παρουσιάζει το κείμενό της, ενώ συζητούνται και τεκμηριώνονται και οι παρεμβάσεις των άλλων ομάδων. Τα κείμενα βελτιώνονται και τελειοποιούνται κατά τη διαδικασία αυτή, ενώ στο τέλος μπορούν να εκτυπωθούν και να μοιραστούν στα παιδιά. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να διαρκέσει γύρω στα τέσσερα διδακτικά δίωρα, ή και παραπάνω, ανάλογα με τις φιγούρες που θα επιλέξει να επεξεργαστεί ο/η εκπαιδευτικός. Αξιολόγηση μαθητών: για θεωρηθεί ότι τα παιδιά πέτυχαν τον στόχο τους, θα πρέπει οι μαθητές και οι μαθήτριες να δείξουν συνεργασία, να επιλέξουν τον ήρωα που θα περιγράψουν, να τον βρουν στο περιβάλλον του site, αφού περιηγηθούν σ αυτό, και να χρησιμοποιήσουν την εφαρμογή του site για να επιτύχουν το καλύτερο αποτέλεσμα. Σε επόμενο στάδιο θα αξιολογηθεί το επίπεδο συνεργασίας, καθώς και ο αριθμός και η ποιότητα των αλλαγών που έγιναν για να παραχθεί το τελικό κείμενο. Αξιολόγηση δραστηριότητας: η επιτυχία της δραστηριότητας θα κριθεί από το επίπεδο συνεργασίας των μαθητών και μαθητριών, από την ποικιλία και την ποιότητα των παραγόμενων κειμένων και από την κατανόηση από τους μαθητές του τρόπου περιγραφής ενός προσώπου. 5η Δραστηριότητα Στη δραστηριότητα αυτή επιχειρείται να καλλιεργηθεί ο κατευθυντικός λόγος με τη συγγραφή οδηγιών για την κατασκευή της φιγούρας του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη. Οι μαθητές επισκέπτονται το σημείο της ιστοσελίδας που τους υποδεικνύει να κάνουν τις κατασκευές και καλούνται να συμπληρώσουν το πλαίσιο διαλόγου με τις κατάλληλες οδηγίες, έτσι ώστε οι συμμαθητές τους να μπορέσουν να κατασκευάσουν τη φιγούρα. Σελίδα 17 από 22
Στο τέλος, οι φιγούρες εκτυπώνονται και κατασκευάζονται από τους μαθητές. και τις μαθήτριες. Αξιολόγηση μαθητών: \οι μαθητές θα αξιολογηθούν θετικά από τη δυνατότητα να εκτυπώσουν τη φιγούρα και να την κατασκευάσουν. Στη συνέχεια θα αξιολογηθούν από τη δυνατότητά τους να περιγράψουν την ως άνω δραστηριότητα στο ειδικό σημείο του site και να την κάνουν εμφανή στο κοινό. Αξιολόγηση δραστηριότητας: η επιτυχία της δραστηριότητας θα κριθεί από το επίπεδο συνεργασίας των μαθητών και μαθητριών, την κατασκευή της φιγούρας, την κατάλληλη χρήση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος και τη σωστή χρήση του κατευθυντικού λόγου. Η δραστηριότητα μπορεί να διαρκέσει δύο διδακτικά δίωρα. 6η Δραστηριότητα Για την ολοκλήρωση του σεναρίου οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να μετασχηματίσουν μια ιστορία του Καραγκιόζη σε διάλογο σύμφωνα με το πρότυπο Σελίδα 18 από 22
του κειμένου του ανθολογίου Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι. Τα παιδιά διαβάζουν το κείμενο από το ανθολόγιο και στη συνέχεια σχολιάζουν τα χρησιμοποιούμενα παραγλωσσικά στοιχεία (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011: 55). Στη συνέχεια μεταβαίνουν στη σελίδα με τίτλο «Γράψτε τη δική σας παράσταση», όπου και πάλι συνεργατικά με τη βοήθεια της εφαρμογής http://titanpad.com/ συντάσσουν τους δικούς τους διαλόγους. Οι διάλογοι αυτοί ελέγχονται από τις άλλες ομάδες, διορθώνονται και βελτιώνονται και παρουσιάζονται στην ολομέλεια, όπου και γίνεται η αιτιολόγηση των επιλογών και η τελική επεξεργασία των κειμένων. Τα κείμενα αυτά μπορούν να εκτυπωθούν και να παιχτούν στην τάξη. Αξιολόγηση των μαθητών Η δραστηριότητα αυτή απαιτεί από τους μαθητές και τις μαθήτριες υψηλό πνεύμα συνεργασίας, σχετική άνεση στον χειρισμό των εργαλείων μάθησης, φαντασία, δημιουργικότητα και κριτικό πνεύμα. Αξιολόγηση της δραστηριότητας: η δραστηριότητα μπορεί να αξιολογηθεί θετικά αν το παραγόμενο κείμενο παρουσιάζει αρτιότητα και χιούμορ, ώστε να μπορεί να παιχτεί στην τάξη. Θα αξιολογηθεί επίσης η δυνατότητα των παιδιών να συνεργαστούν και να χρησιμοποιήσουν δημιουργικά το εργαλείο συνεργατικής γραφής διορθώνοντας κι όχι καταστρέφοντας τα κείμενα των συμμαθητών τους. Η δραστηριότητα μπορεί να διαρκέσει δύο διδακτικά δίωρα. ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βρίσκονται στην ιστοσελίδα του σεναρίου http://karagiozis.webnode.com/ Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Το θέμα του Καραγκιόζη μπορεί να επεκταθεί πολυποίκιλα και διαθεματικά σε μια μικρή τάξη όπως η Β Δημοτικού, αλλά και σε μεγαλύτερες. Το σενάριο μπορεί να εμπλουτιστεί και με άλλες δραστηριότητες όπως η δημιουργία και η επίλυση σταυρολέξων και άλλων ασκήσεων, με διερεύνηση της γεωγραφικής εξάπλωσης του Σελίδα 19 από 22
Θεάτρου Σκιών, των γλωσσικών ιδιωμάτων που εμφανίζονται σ αυτό, καθώς και με τη διερεύνηση του κοινωνικοοικονομικού πλαισίου μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε το θέατρο Σκιών και το οποίο αποτυπώνεται στους χαρακτήρες που το απαρτίζουν. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Οι δραστηριότητες που αναφέρονται παραπάνω εμπλουτίζουν το μάθημα με στοιχεία τα οποία περιέχονται σε πόρους που προέρχονται από τις ΤΠΕ, ενώ σε αρκετά σημεία ξεφεύγουν από τη λογική και τη σειρά που έχει το σχολικό εγχειρίδιο. Ο αριθμός των δραστηριοτήτων είναι μεγάλος σε σχέση με τον διαθέσιμο διδακτικό χρόνο. Γι αυτό ο/η διδάσκων/σα επιλέγει όποια (ή όποιες) δραστηριότητα θεωρεί περισσότερο χρήσιμη για τους/τις μαθητές/τριες της τάξης. Το σενάριο κατασκευάστηκε για να διδαχθεί το κειμενικό είδος της περιγραφής. Οι δραστηριότητες 5 και 6 που σχετίζονται με την παραγωγή των κειμενικών ειδών του κατευθυντικού λόγου και του διαλόγου, μπορούν να παραληφθούν. Ο/Η κάθε εκπαιδευτικός που θα εφαρμόσει το σενάριο, μπορεί να χρησιμοποιήσει όποια από τις παραστάσεις που είναι ενσωματωμένες στο site επιθυμεί, καθώς και να επεξεργαστεί όποια φιγούρα από αυτές που παρουσιάζονται εξυπηρετεί τους σκοπούς του/της. Καλό θα είναι οι μαθητές να εργάζονται σε ομάδες χρησιμοποιώντας εργαστήριο υπολογιστών ενώ με τη βοήθεια του βιντεοπροβολέα να γίνονται μόνο οι παρουσιάσεις και να δίνονται οι διευκρινίσεις από τον εκπαιδευτικό. Το site http://karagiozis.webnode.com/ μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτούσιο από όποιον εκπαιδευτικό το επιθυμεί. Η σειρά που προτείνονται οι δραστηριότητες δεν είναι δεσμευτική για τον εκπαιδευτικό. Σελίδα 20 από 22
Η 6 η δραστηριότητα θεωρείται η πιο δύσκολη και προτείνεται να εφαρμοστεί σε μεγαλύτερη τάξη ή προς το τέλος της χρονιάς που τα παιδιά είναι πιο ώριμα και στη χρήση των εργαλείων, αλλά και ως προς την ικανότητα να συνεργάζονται. Για τη συγγραφή των κειμένων αν δεν είναι δυνατή η χρήση του μεγαλείου titanpad που προτείνεται, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα απλός κειμενογράφος. Όλα τα φύλλα εργασίας είναι ενσωματωμένα στο site. Θ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γαβριηλίδου, Ζ., Σφυρόερα, Μ., Μπεζέ, Λ. 2009. Γλώσσα Β Δημοτικού: Ταξίδι στον κόσμο της Γλώσσας, τεύχος Β. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Ηλιοπούλου, Μ. 1994. Γράφω σωστά τις σκέψεις μου για τη Β Δημοτικού. Αθήνα: Πατάκης Κόμης, Β.Ι. 2004. Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Αθήνα Ματσαγγούρας, Η. 2001. Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη Μικρόπουλος, Τ.Α. 2006. Ο Υπολογιστής ως γνωστικό Εργαλείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Π.Ι. 2011. Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας & της Λογοτεχνίας στο Δημοτικό Σχολείο. Αθήνα Σολωμονίδου, Χ. 2006. Νέες τάσεις στην εκπαιδευτική τεχνολογία Εποικοδομητισμός και σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης. Αθήνα: Μεταίχμιο Τσιλημένη, Τ., Γραίκος, Ν., Καίσαρης, Λ. Καπλάνογλου, Μ. 2006. Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Α & Β Δημοτικού: Το Δελφίνι. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Σελίδα 21 από 22
Χαραλαμπόπουλος, Α. & Χατζηασαββίδης, Σ. 1997. Η διδασκαλία της Λειτουργικής χρήσης της Γλώσσας: Θεωρία και Πρακτική Εφαρμογή. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κώδικας Σελίδα 22 από 22