Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ:Ν. ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ, Φ. ΒΑΤΑΒΑΛΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ:Μ. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΗ, Κ. ΚΑΤΣΑΜΠΗ

Π Ο Λ Ε Ο Ο Μ Ι Α 1 - Ο Ο Σ Π Ε Ι Ρ Α Ι Ω Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ:Ν. ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ, Φ. ΒΑΤΑΒΑΛΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ:Μ. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΗ, Κ. ΚΑΤΣΑΜΠΗ ΈΞΑΜΗΝΟ 5 ο, 2006-07

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΚΗΦΙΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗ Ο ΟΣ ΑΘΗΝΑ ΠΕΝΤΕΛΗ ΥΜΗΤΤΟΣ Η Πειραιώς βρίσκεται στο κέντρο του Λεκανοπεδίου Αττικής, που περιβάλλεται από την Πάρνηθα, την Πεντέλη, τον Υµηττό και το Αιγάλεω όρος. Συνδέει τηναθήναµετονπειραιάκαιέχειµήκος8,5 χιλιοµέτρων. ΑΙΓΑΛΕΩ ΣΥΓΓΡΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΟΣΕΙ ΩΝΟΣ ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ ΚΗΦΙΣΟΣ ΙΕΡΑ Ο ΟΣ ΑΘΗΝΑ Π.ΡΑΛΛΗ ΤΑΥΡΟΣ. ΑΓ. ΙΩΑ. ΡΕΝΤΗ ΧΑΜΟΣΤΕΡΝΑΣ ΜΟΣΧΑΤΟ Αποτελεί κύριο οδικό άξονα, που φέρει τόσο τοπικές όσο και υπερτοπικές λειτουργίες, διαπερνώντας τους δήµους της Αθήνας, του Ταύρου,του Μοσχάτου,του Ρέντη και του Πειραιά. ΠΕΙΡΑΙΑ Σ ΠΟΣΕΙ ΩΝΟΣ ΣΥΓΓΡΟΥ

ΠΕΙΡΑΙΩΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η οδός Πειραιώς υπήρξε πάντα ένας σηµαντικός άξονας του Λεκανοπεδίου. Η ιστορία της ξεκινάει ήδη από την αρχαιότητα και συνεχίζεται, καθώς αποτέλεσε σηµαντικό µέρος του νέου σχεδίου των Αθηνών από τους Κλεάνθη και Schaubert και υπήρξε µεγάλο κοµµάτι της βιοµηχανικής ιστορίας. Ακόµη και σήµερα αποτελεί έναν από τους βασικούς οδικούς άξονες, καθώς ενώνει τους δύο πόλους Αθήνα-Πειραιά, έχοντας έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα λόγω της µεγάλης του ιστορίας και της τωρινής προσπάθειας αναβάθµισης, αλλά και εµπορικής του εκµετάλλευσης. Γενικά, η ανάπτυξη της Πειραιώς γίνεται γραµµικά, ακολουθώντας την ανάπτυξη των δύο πόλεων από τα άκρα της οδού στα 1850-1880 και στη συνέχεια προς το µέσο της από το 1930 και µετά. Εργοστάσιο Μετάξης 1855 Χηµική βιοµηχανία Τέλη 19ου αι Προσφυγικά Ρέντη-Ταύρος 1934-36 Ανάπλαση συγκροτήµατος Φωταερίου 80-2004 Ανακοίνωση προγράµµατος ανάπλασης Πειραιώς 95 88 κτίρια και 10 όψεις διατηρητέα 97 Τροποποίηση Γ.Π.Σ.(χρήσεις γης)των 5 δήµων ΦΕΚ 1063/ /16.11. 2004 1862 Εργοστάσιο φωταερίου Μικρασιατική καταστροφή 22 70-80 Αποβιοµηχάνιση 92 µετεγκατάσταση ΑΣΚΤ στα υφαντήρια Σκιαρίδη «Παραδοσιακό τµήµα πόλης». ΦΕΚ 510 /1996 Μουσείο Μπενάκη Γκάζι

ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ- Η ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΣΧΕ ΙΟ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Η σηµασία της οδού Πειραιώς ξεκινάει από την αρχαιότητα. Κατά τον 5 ο π.χ. αιώνα, οι Αθηναίοι οραµατιζόµενοι την ανάδειξή τους σε ναυτική δύναµη, καθώς και την εξασφάλιση της υπεροχής τους στη θάλασσα θέλησαν µε κάποιον τρόπο να επιτεύξουν τη σύνδεση του Άστεως µε το λιµάνι του Πειραιά. Η πραγµατοποίηση αυτής της επιθυµίας γίνεται διαµέσου της ανοικοδόµησης των Μακρών Τειχών, τα οποία συνδέουν αµυντικά τους δύο πόλους. Η οδός Πειραιώς σύµφωνα µε µελέτες βρισκόταν στο βόρειο σκέλος των Μακρών τειχών και τα ακολουθούσε µέχρι το σηµείο όπου στρέφονταν προς την Ιερά Οδό, η οποία κατέληγε στην Ελευσίνα και προς τον Κεραµεικό, ο οποίος αποτελούσε χώρο ταφής επιφανών ανδρών της εποχής και συνδεόταν µε το χώρο της Ακαδηµίας Πλάτωνος. ΚατάτηνπολιορκίατηςπόληςαπότοΡωµαίοστρατηγόΣύλλα, το 86 π.χ. γκρεµίζονται τα Μακρά Τείχη και δεν ξαναχτίζονται ποτέ Σταµεσαιωνικάχρόνιαερηµώνεται, ξεχάστηκε το όνοµα της και µετονοµάστηκε σε «Πόρτο Λεόνε». Άρα χάνει τη σηµασία της και κατ επέκτασιν και οι περιοχές µεταξύ Πειραιά και Αθήνας δέχονται ανάλογες επιπτώσεις. Μετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους ξαναγεννιέται η επιθυµία σύνδεσης του Πειραιά µε το κέντρο της Αθήνας, όπως επίσης και η ανάγκη σχεδιασµού της πόλης, δηλαδή η χωροθέτηση δηµόσιων λειτουργιών, διοικητικών κτιρίων και των ανακτόρων. Το έργο ανατίθεται στους Κλεάνθη και Schaubert, οι οποίοι αποσκοπούν µέσα από τα σχέδιά τους στην ανάδειξη της αρχαίας κληρονοµιάς. ΗΠειραιώςαποκτάσεαυτότοσχέδιοένασηµαντικόρόλο.Αποτελεί έναν από τους τρεις άξονες, οι οποίοι οργάνωναν την κεντρική σύνθεση της πόλης και ένωναν το κέντρο µε σηµαντικά µνηµεία. Συγκεκριµένα, η οδός Αθηνάς οδηγούσε στην Ακρόπολη, η οδός Σταδίου υπογράµµιζε το νοητό άξονα του Αρχαίου Σταδίου και η οδός Πειραιώς οδηγούσε στον Κεραµεικό και κατέληγε στη σηµερινή πλατεία Καραισκάκη. Στα µέσα της Πειραιώς και της Σταδίου υπήρχαν δύο κυκλικές πλατείες, η πλατεία Μουσών και η πλατεία Κέκροπος αντίστοιχα, οι οποίες ενώνονταν µεταξύ τους µε την οδό Ερµού. ΤαΜακράΤείχηπουσυνδέουντηνΑθήναµετολιµάνι Πηγή:Ι.Τραυλός, «Πολεοδοµική εξέλιξις των Αθηνών» ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ΚΛΕΑΝΘΗ-SCHAUBERT Πηγή:Κώστα Η.Μπίρη, «ΑΙ ΑΘΗΝΑΙ»

Η ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΣΧΕ ΙΟ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ-ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΚΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗΣ Ως η σύνδεση του κέντρου της πόλης µε το επίνειό της και των χειµερινών ανακτόρων της πλατείας Οµονοίας µε τα θερινά, που θα τοποθετούνταν στον Πειραιά, η οδός Πειραιώς είχε προοπτικές να γίνει ένας λαµπρός δρόµος. ΣύµφωναµετασχέδιαΚλεάνθη- Schaubert, θα τοποθετούνταν κατά µήκος της µέγαρα, βουλεβάρτα, πλατείες και ανάµεσά τους κρατικές λειτουργίες, όπως το Βουλευτήριο, το Χρηµατιστήριο, το Νοµισµατοκοπείο, η Αστυνοµία, το Ταχυδροµείο, ηοπλοθήκηκαιοκαθεδρικόςναός. ΤελικάτοέργοανατίθεταιστοLeo Von Klenze, ο οποίος αλλάζει τα σχέδια επηρεάζοντας τη µελλοντική ιστορία του άξονα. Ενώ µεν οι τρεις άξονες διατηρούνται, δρόµοι στενεύουν, πλατείες και βουλεβάρτα υποβιβάζονται ή και αναιρούνται. Το σχέδιο υποβαθµίζεται προβλέποντας έναν πιο µετριοπαθή χαρακτήρα για την Πειραιώς. Τελικά, η διάνοιξη της Πειραιώς, που εξυπηρετεί ιδιαίτερα τη διακίνηση του εµπορίου της Αθήνας εκείνη την εποχή, κρατάει δύο χρόνια και πραγµατοποιείται το 1836. Λόγω διαφωνιών µεταξύ Κλεάνθη και Klenze περί της ακριβούς χάραξης του άξονα,ο δρόµος αποκτά δύο σπασίµατα στα βόρεια όρια του Ταύρου και του Μοσχάτου. Έχει συνολικό µήκος 8 χιλιόµετρα και είναι λιθόστρωτος, ενώ το κόστος ανέρχεται στις 126.277 δραχµές. ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ΤΟΥ ΚLΕΝΖΕ Πηγή:Κώστα Η.Μπίρη, «ΑΙ ΑΘΗΝΑΙ» ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ,1837 ιατηρείται ακόµα ο αγροτικός χαρακτήρας του Ελαιώνα, κάτι που σταδιακά θα αλλάξει Πηγή: Γ. Κανετάκης, Ε. Μπενέκη, Γ.Σαρηγιάννης, «Άγιος Ιωάννης Ρέντης» Η οπτική φυγή διατηρείται µέχρι σήµερα Όµως, η ποιότητα του αστικού χώρου αλλάζει µε την εγκατάσταση του εργοστασίου Μετάξης το 1855 και του εργοστασίου Φωταερίου το 1862. επιπλέον οι ανασκαφές του Κεραµεικού και το όρυγµα του σιδηροδρόµου (Πετράλωνα- Θησείο)συντελούν στη µετατροπή της περιοχής σε εργατική συνοικία, Αυτό σε συνδυασµό µε το ότι το 1869 επίσης κατασκευάζονται οι πρώτες σιδηροδροµικές γραµµές Αθηνών- Πειραιά, οι οποίες το 1904 γίνονται ηλεκτροκίνητες, ενθαρρύνουν την εγκατάσταση βιοµηχανικών δραστηριοτήτων και δραστηριοτήτων µεταποίησης, δίνοντας την αρχή για την πλήρη εκβιοµηχάνιση του άξονα.

ΕΚΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗ Η Πειραιώς, λοιπόν, µετατρέπεται σε βασικό βιοµηχανικό άξονα λόγω της σύνδεσης µε το λιµάνι και του παράλληλου σιδηρόδροµου Πειραιώς- Αθηνών- Πελοποννήσου και Πειραιώς- Αθηνών- Λαρίσης που συντελεί στην µεταφορά των προϊόντων και οικοδοµικών υλικών προς την Αθήνα. Κατά την πρώτη περίοδο ανάπτυξη της βιοµηχανίας,1865-1875, λειτούργησαν κυρίως κεραµιδοποιεία στην περιοχή των Καµινίων αλλά αναπτύσσεται και η ρυπογόνα δραστηριότητα της βυρσοδεψίας στον Ρέντη. Στην συνέχεια κατά την περίοδο 1873-1883 δηµιουργείται ένας πυρήνας 4 αλευρόµυλων. Σηµαντικό σηµείο της ιστορίας της Πειραιώς αποτελεί στο τέλος του 19 ου αιώνα η ανάπτυξη της χηµικής βιοµηχανίας. Το 1899 ιδρύεται η «ΧΡΩΠΕΙ»και ακολουθείται από την ίδρυση και άλλων µονάδων µέχρι το µεσοπόλεµο που εµφανίζονται πιο σύγχρονες µονάδες. Έτσι ολοκληρώνεται η εικόνα υποβάθµισης της Πειραιώς. Ακόµα δηµιουργείται ένας πυρήνας εργοστασίων στα σύνορα Μοσχάτου-Ν.Φάληρο όπου εγκαθίστανται τα κλωστοϋφαντουργεία «ΓΑΒΡΙΗΛ» και τα «ΑΘΗΝΑΙΚΑ ΣΤΡΙΠΤΗΡΙΑ ΡΟΚΑ». Στο µεσοπόλεµο παίρνει την τελική της µορφή η Πειραιώς µε την εγκατάσταση εργοστασίων χηµικών και παραδοσιακών. ΤΟ ΙΚΤΥΟ ΣΙ ΗΡΟ ΡΟΜΩΝ,1890-1902 Πηγή: CD, µάθηµα Πολεοδοµία 1 Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α,1874 Ο σιδηρόδροµος αποτελεί την απαραίτητη σύνδεση της πρωτεύουσας µε το εµπορικό της λιµάνι που οδηγεί στην επιβεβαίωση του Πειραιά ως παραγωγικό και συγκοινωνιακό κέντρο και της Αθήνας ως τριτογενές και καταναλωτικό κέντρο. Πηγή: Γκύ Μπουρζέλ, Η ελληνική πόλη

ΗΕΠΙΡΡΟΗΤΟΥ 22 Πριν το 22 η Αθήνα και ο Πειραιάς ήταν δύο διαφορετικές αλλά αλληλοεξαρτώµενες πόλεις. Όµως η Μικρασιατική καταστροφή το 22 έφερε κύµατα προσφύγων διπλασιάζοντας τον πληθυσµό της πόλης. Την εποχή αυτή υπάρχει ήδη οξυµένο πρόβληµα κατοικίας που φυσικά επιδεινώνεται από την πληθώρα προσφύγων που έχουν άµεση ανάγκη στέγασης. Οι ανάγκες στέγασης ευνοούν την δηµιουργία προαστίων, ενισχύοντας την αστικοποίηση. Η ανάγκη, λοιπόν, να αποκατασταθούν τους οδηγεί σε ήδη υποβιβασµένες περιοχές όπως η περιοχή γύρω από τον βιοµηχανικό άξονα της Πειραιώς, µε αποτέλεσµα ανάµεσα από τους δύο πόλους να δηµιουργηθούν νέες οικιστικές ενότητες. Αυτήν την εποχή θεµελιώθηκε η σηµερινή πολεοδοµική εικόνα της πρωτεύουσας. Ενισχύεται η αστικοποίηση σε συνδυασµό µε την βιοµηχανία κατά µήκος της Πειραιώς 1912, χάρτης της πρωτεύουσας Πηγή: Ν.Μπελαβίλας, παρουσίαση πολεοδοµία 1 Ενώ, λοιπόν, οι πρόσφυγες εγκαθίστανται κοντά σε βιοµηχανικές περιοχές για να λυθεί το οικιστικό και βιοποριστικό τους πρόβληµα,ταυτόχρονα ενίσχυαν την βιοµηχανία. Οι προσφυγικοί συνοικισµοί στην πρωτεύουσα Πηγή: CD, µάθηµα πολεοδοµία 1 ηλαδή, Η ελληνική οικονοµία επωφελήθηκε ιδιαίτερα αφού οι πρόσφυγες αποτέλεσαν φτηνό και συχνά ειδικευµένο εργατικό δυναµικό, σηµειώνεται άρα σηµαντική αύξηση της παραγωγής και µεταβολή της δοµής της. Σηµαντικό είναι ότι για πρώτη φορά κατασκευάζονται στην Ελλάδα κατοικίες µαζικά και µε δηµόσια χρηµατοδότηση. Την οριστική στέγαση ανέλαβε η «Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων». Το πρόβληµα είναι όµως ότι υπήρξε οργανωµένη δόµηση αλλά όχι οργανωµένη υποδοµή Αυτή η οργανωµένη δόµηση επηρεάζει σηµαντικά την εικόνα της Πειραιώς. Οργανωµένο συγκρότηµα στον Ταύρο 2όροφες,3όροφες και 4όροφες: 36, 50, 60 7όροφες,8όροφες και 11όροφες: 1970 Προσφυγικές κατοικίες στη Σούδα Πηγή: αφιέρωµα «7 µέρες της Καθηµερινής», «Ο δρόµος µε τις φάµπρικες» Προσφυγικές κατοικίες 1934-1936 Πηγή: αφιέρωµα «7 µέρες της Καθηµερινής», «Ο δρόµος µε τις φάµπρικες»

ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗΣΡΕΝΤΗΣ-ΠΕΙΡΑΙΩΣ Επιµέρους ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράλληλη παρατήρηση της Πειραιώς σε σχέση µε την εξέλιξη µιας από τις σηµαντικές περιοχές που βρίσκονται στον άξονα. Η περιοχή του Αγ.Ιωάννη Ρέντη ήταν αρχικά µια περιοχή γραφική και εξοχική µε λαχανόκηπους και καλλιέργειες και βρισκόταν στο ευρύτερο δέλτα των ποταµών Κηφισού και Ιλισού. Ενώ σήµερα είναι µια περιοχή βασικά µε αποθήκες,βιοτεχνίες κλπ., µε έντονη οικιστική ανάπτυξη και υπόλοιπα περιβολιών. Η ανάπτυξη της περιοχής επηρεάστηκε σηµαντικά από την οδό Πειραιώς, τη δηµιουργία του σιδηροδρόµου, την εσωτερική µετανάστευση αλλά και από την καταστροφή του 22. Τα όρια της περιοχής σήµερα Πηγή: www.archntua.com Το 1830 είναι περιοχή εκτός πόλης και διατηρεί τον γεωργικό της χαρακτήρα Όµως στα τέλη του 19ου αι εγκλωβίζεται ανάµεσα σε δύο αντίθετα την ζώνη βιοµηχανίας Ρουφ-Πειραιώς και την αντίθετου χαρακτήρα ακτής. Το 1875 εµφανίζονται κάποιες βιοµηχανίες ενώ όµως δεν υπάρχει συνεκτικός αστικός ιστός αλλά διάσπαρτα κτίρια στα κτήµατα ή γύρω από το µελλοντικό Π.Κ. την εκκλησία του Αγ.Ιωάννη. ιοικητικά ανήκει η µισή στον Πειραιά και η άλλη µισή στην Αθήνα.

ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗΣΡΕΝΤΗΣ-ΠΕΙΡΑΙΩΣ Με βασιλικό διάταγµα (16/2/1925) ο Ρέντης γίνεται κοινότητα µε µία κυκλική πλατεία και µία τετράγωνη στον Άγιο Ιωάννη. Το 1935 γίνεται το πρώτο σχέδιο πόλης και το 1940 εγκρίθηκαν δύο βιοµηχανικές ζώνες Μετά το 22 υπάρχειέντονηεισροήπροσφύγωνκαιτηνδηµιουργία οικισµών το 34-39. Παρολ αυτά το 1940 παραµένει ανεπηρέαστος αρκετά από την εκβιοµηχάνιση αφού είναι ο τρίτος δήµος σε σε έκταση καλλιέργειας κηπευτικών. Κατά την 1η µεταπολεµική περίοδο εγκαταλείπονται οι ανθόκηποι και οι λαχανόκηποι λόγω εντονότερης αστικοποίησης-αγροτική έξοδος,αντιπαροχή- Παρόλο που το 64-73 ηξένηβιοµηχανίααναπτύσσεταικατάµήκοςτων εθνικών οδών ο Ρέντης δέχεται πιέσεις από τον Πειραιά και το Μοσχάτο για να δεχτεί χρήσεις αποθηκών και µεταφορών. Το 1ο εγκεκριµένο σχέδιο πόλης,1935 Πηγή:Γ. Κανετάκης, Ε. Μπενέκη, Γ.Σαρηγιάννης, «Άγιος Ιωάννης Ρέντης» Η πληθυσµός πια της περιοχής αυξάνεται ραγδαία, εγκαινιάζεται η λαχαναγορά το 1959, το γήπεδο του Ολυµπιακού το 1961 και το 62/63 ιδρύονται νέα εργοστάσια. Αυτά οδηγούν το 70/75 σε εξαφάνιση κάθε αγροτικού χαρακτήρα της περιοχής αν και το 1956 είχε γίνει µία προσπάθεια διασφάλισης του αγροτικού χαρακτήρα. Τελικά πρόκειται για µία περιοχή όπου απέκτησε ισχυρό βιοµηχανικό χαρακτήρα λόγω της κοµβικής της θέσης και των φυσικών της ιδιοτήτων αλλά και λόγω των πιέσεων που δέχτηκε. Η οικοδόµηση του έγινε από έξω προς τα µέσα µε πυρήνα την εκκλησία του Αγ. Ιωάννη λόγω των πιέσεων αυτών και της τοποθέτησης όλων των οχλουσών λειτουργιών στον Ελαιώνα.

ΓΚΑΖΙ - ΠΕΙΡΑΙΩΣ Το Γκάζι ως περιοχή ορίζεται από τις οδούς Πέτρου Ράλλη, Πειραιώς, Ιερά Οδός και από τη λεωφόρο Κωνσταντινουπόλεως. Η ιστορία του Γκαζοχωριού συνδέεται άµεσα µε το εργοστάσιο Φωταερίου που ιδρύθηκε το 1862 και εγκαταστάθηκε στο δυτικό του όριο. Γενικώς µπορεί να ειπωθεί ότι το επηρέασε σε όλα τα στάδια της εξέλιξης του. Τo εργοστάσιο οδήγησε στη συγκέντρωση των εργαζοµένων του στη γύρω περιοχή µετατρέποντάς την σε µια εργατική συνοικία τα χρόνια 1875-1880 ειδικότερα, φαινόµενο που ήδη παρατηρείται από το 1850 λόγω του εργοστασίου Μετάξης. Πηγή: www.archntua.com Έτσι στην περιοχή εγκαθίστανται διάφορες βιοµηχανίες, βιοτεχνίες και συµπληρωµατική κατοικία. Η εργατική αυτή γειτονιά είναι γεµάτη από παράγκες, πλήγεται συχνά από ασθένειες και έχει τη φήµη της κακής συνοικίας λόγω της υψηλής εγκληµατικότητας. Η µεταπολεµική περίοδος συνοδεύεται από µια βιοµηχανική συγκέντρωση σε αποκεντρωµένες περιοχές, όπως οι Εθνικοί Οδοί και το Θριάσιο Πεδίο, µε αποτέλεσµα οι περιοχές όπως ο Ελαιώνας και η Πειραιώς να συγκεντρώνουν πια τη µικροµεσαία βιοµηχανία και µεταποίηση. Το εργοστάσιο Φωταερίου αρχίζει να έχει µια φθίνουσα πορεία σταδιακά µετά την ανάπτυξη της ξένης βιοµηχανίας στις εθνικές οδούς µέχρι το κλείσιµο του το 84. Παράλληλα το 70-80 οι κάτοικοι αρχίζουν να εγκαταλείπουν την περιοχή αναζητώντας ένα καλύτερο επίπεδο ζωής και ύστερα από το κλείσιµο του εργοστάσιου εντείνεται η εγκατάλειψη. Στην θέση των εργατών έρχονται Μουσουλµάνοι της Θράκης αλλά και εξωτερικοί µετανάστες διατηρώντας τον οικιστικό χαρακτήρα της περιοχής. Η νέα τάση θέλει την ανάπτυξη της ψυχαγωγίας σε υποβαθµισµένες περιοχές. Η σηµερινή Τεχνόπολη, το νέο µουσείο Μπενάκη και άλλες λειτουργίες εστίασης και αναψυχής έχουν δώσει ένα νέο χαρακτήρα στο Γκάζι που όµως, λειτουργούν ανταγωνιστικά στη φτηνή κατοικία και στις µικροεπιχειρήσεις.

ΑΠΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Η τάση εγκατάστασης των ξένων βιοµηχανιών µε τις συνεργαζόµενες ελληνικές κατά µήκος των εθνικών οδών Πάτρα- Αθήνα- Θεσσαλονίκη- Καβάλα µετά τον 60 απέτρεπε την εγκατάσταση νέων µεγάλων µονάδων στην Πειραιώς. Όµως διατηρείται ο βιοµηχανικός χαρακτήρας στον άξονα. Μέχρι το 70 όπου γίνεται η ολοκληρωτική αποβιοµηχάνιση στην Πειραιώς, ο δρόµος χάνει την προηγούµενη σηµασία του και υποβαθµίζεται. Έτσι σταδιακά έχουµε χρήσεις όπως αποθήκες και συνεργεία αυτοκίνητων και όχι µεταποιητικές δραστηριότητες. Οι εγκαταστάσεις των εργοστασίων εγκαταλείπονται και τα κελύφη εκατέρωθεν του δρόµου σταδιακά απαξιώνονται.αποτέλεσµα είναι,σήµερα,εκατέρωθεν του δρόµου,να βλέπουµε ενδιαφέροντα δείγµατα αρχιτεκτονικής,αναπόσπαστο κοµµάτι της βιοµηχανικής ιστορίας µας να ερηµώνουν χωρίς χρήσεις και καµία φροντίδα. υστυχώς, παρόλο το ενδιαφέρον που παρουσιάζει ο δρόµος, εγκαταλείφθηκε και άρχισε η εµπορική του εκµετάλλευση λόγω της φτηνής γης. Σταδιακά αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον για την Πειραιώς και έτσι δροµολογούνται µια σειρά ενεργειών που επηρέασαν σηµαντικά την σηµερινή εικόνα του δρόµου. Η ανάπτυξη της βιοµηχανίας στις εθνικές οδούς Πηγή: Γ.Σαρηγιάννης, «ΑΘΗΝΑ 1830-2000» Οι διαφορετικές όψεις της Πειραιώς

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΟΜΟ Η Πειραιώς,δρόµος µήκους 8.5 km,αποτελεί ακόµα και σήµερα µία από τις τρεις βασικές συνδέσεις της Αθήνας µε το λιµάνι.οι άλλοι τρόποι µετάβασης είναι µέσω της Χαµοστέρνας και της Θησέως και µέσω της Συγγρού και της Ποσειδώνος. Στις µέρες µας η κίνηση στον άξονα αυτό έχει ελαφρυνθεί συγκριτικά µε παλαιότερα και είναι πιο οµαλή σε σχέση µε την Συγγρού, στην οποία ξεπενιέρται η φέρουσα ικανότητα της σε Ι.Χ. Επιπλέον, έχει σηµαντικό φάρδος στην αρχή της από τον Πειραιά, διευρύνεται επίσης στον κόµβο της Χαµοστέρνας ενώ στενεύει από την Πέτρου Ράλλη ως την Οµόνοια. Όµως η κυκλοφορία στον άξονα δεν είναι διαµπερής πάντα. Γίνονται κινήσεις προς το κεντρικό κοµµάτι µε τις βιοτεχνίες, αποθήκες κλπ αλλά και το βράδυ προς τα θέατρα, τα νυχτερινά κέντρα αλλά και τα τοπικά πολεοδοµικά κέντρα όπως του Ρέντη. Πριν την Πέτρου-Ράλλη Μετά τον Κηφισό Ακόµα παρατηρούµε ότι στα άκρα του άξονα έχουµε πιο συνεκτικό αστικό ιστό σε σχέση µε την χαλαρότητα που υπάρχει στο κέντρο µπροστά από το Μοσχάτο που δείχνει τον έντονο βιοµηχανικό χαρακτήρα που είχε η περιοχή. Ακόµα και σήµερα στο κέντρο συγκεντρώνονται τριτογενείς υπηρεσίες, αποθήκες και βιοτεχνίες ενώ ο συνολικός χαρακτήρας τουδρόµουδενείναιπιααυτός.

ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΤΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Σήµερα βλέπουµε καθαρά τον αντικρουόµενο χαρακτήρα που έχει αποκτήσει η Πειραιώς µετά από τις πολεοδοµικές παρεµβάσεις και την εξέλιξη της στον χρόνο. Υπάρχει πληθώρα λειτουργιών πολιτισµού στα πλαίσια µίας έντονης προσπάθειας αναβάθµισης της Πειραιώς και µετατροπής της σε έναν πυκνωτή πολιτιστικών γεγονότων. Κυρίως στο βορειότερο τµήµα του δρόµου µέχρι το Σaράφειο κολυµβητήριο αυτό είναι εµφανές.η Τεχνόπολις,οι χώροι του φεστιβάλ Αθηνών-Πειραιώς 260,Σχολείον-,το νέο µουσείο Μπενάκη, το ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού, διάφορα µικρά θέατρα ακόµα και κάποια δρώµενα που θα λάβουν χώρα στην Κορεάτικη Αγορά αποδεικνύουν αυτή τη τάση σχεδιασµού.. Μια άλλη υπερτοπική λειτουργία ιδιαίτερα ανεπτυγµένη επί του άξονα είναι το εµπόριο.το Factory Outlet,το Praktiker,το Metro κ.ά. αποτελούν σηµεία αναφοράς της Πειραιώς ως τεράστια MALL που προσελκύουν αγοραστές από όλες της περιοχές. ` Αυτό έρχεται σε αντίθεση µε τις άλλες χρήσεις που είναι ιδιαίτερα ανεπτυγµένες στο τµήµα µεταξύ της Ιεράς Οδού και της Χαµοστέρνας δηλαδή τα κέντρα νυχτερινής διασκέδασης που στεγάζονται συνήθως σε προϋπάρχοντα κελύφη που οι όψεις τους δέχονται ιδιαίτερη επεξεργασία για να µπορούν να τραβήξουν την προσοχή. Τέτοια είναι το Έναστρον, Κέντρο Αθηνών, Galea, Άνοδος και ο πολυχώρος Αθηνών Αρένα. Υπάρχουν δηλαδή αντίθετες λειτουργίες που ενοχλούν η µία την άλλη και προκαλούν έντονη κίνηση ανθρώπων προς αυτές. βιοµηχανία Ζώνη µε βιοτεχνία, αποθήκες, χονδρεµπόριο κλπ.

ΠΕΙΡΑΙΩΣ- ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μ.Α. ΟΡΟΦΩΝ Στο πολεοδοµικό κέντρο του Ταύρου υπάρχει έξαρση υψών. Στον Ελαιώνα διάχυτες λειτουργίες, κηλίδες κατοικίας. Κατάλοιπο από τις φυσικές του ιδιότητες, η αραιή δόµηση. Στην αρχή της Πειραιώς η δόµηση είναιυψηλήκαιπροςτονκεραµεικό ο αριθµός ορόφων αρχίζει να φθίνει. Κατοικίες, υψηλή δόµηση και στενοί δρόµοι. Βιοµηχανικάκτίριακαι εµπόριο σε παλιά βιοµηχανικά κελύφη. Κορυφογραµµή που ποικίλει. Πηγή: www.arch.ntua.com ιατηρούνται και χαµηλότερες µονοκατοικίες. ΑΤΟΜΑ/ΗΑ Χαµηλές πυκνότητες λόγω της διάχυτης κατοικίας Έξω από το εµπορικό κέντρο µεγάλη πυκνότητα,στο ιστορικό τρίγωνο δεν υπάρχει έντονη κατοικία. Μεγάλη πυκνότητα Μικρό τµήµα κατοικίας πάνω στον άξονα αλλά όχι διάσπαρτο. Πηγή: www.arch.ntua.com Έντονα οικιστικό κοµµάτι αλλά όχι τόσο πυκνό όσο τα Πετράλωνα

Η ΑΛΛΑΓΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στα πλαίσια του ιστορικού αλλά και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος του δρόµου διαµορφώνεται το ανάλογο θεσµικό πλαίσιο που στοχεύει στην ανάδειξη της Πειραιώς. Η σηµερινή της εικόνα οφείλετε ακριβώς σε αυτές τις ρυθµίσεις, στις δυνάµεις τις αγοράς αλλά και στους κατοίκους των γύρω περιοχών που αντιστέκονται σε κάποιες αλλαγές. Σηµασία έχει, όµως, το θεσµικό πλαίσιο υπό το οποίο διαµορφώνεται η Πειραιώς κάθε εποχή. Μέχρι πριν από το1984,το οποίο επέτρεψε την ανάπτυξη της βαριάς βιοµηχανίας Το πλαίσιο που ίσχυε µέχρι σήµερα, το οποίο επέτρεπε την ανάπτυξη πιο ήπιων µεταποιητικών δραστηριοτήτων αλλά και υπεραγορών Το Μάρτιο του 1995,άλλωστε,ανακοινώθηκε το πρόγραµµα ανάπλασης της οδού Πειραιώς που θα αναδείκνυε την ιστορία του δρόµου και των σηµαντικών της κτιρίων,όριζε κυκλοφοριακές ρυθµίσεις και 9 σηµειακές παρεµβάσεις αντιµετωπίζοντας τον άξονα πια ενιαία και όχι τµηµατικά από τους σχετιζόµενους δήµους. Με το ΦΕΚ 510 /1996 κηρύχθηκε ο άξονας και η ζώνη εκατέρωθεν αυτού «Παραδοσιακό τµήµα πόλης». Εµφανίζεται επίσης,έντονη τάση της εποχής, η επαναχρησιµοποίηση των κενών κελύφωντης Πειραιώς, στην οποία άλλωστε έχουν κηρυχθεί 88 κτίρια και 10 όψεις διατηρητέα το 1997 από το ΥΠΕΧΩ Ε, στα πλαίσια µιας προσπάθειας να αναβαθµιστεί ο σηµαντικός αυτός άξονας. ΙΣΧΥΟΝ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το 2004 (ΦΕΚ 1063/ /16.11.2004) τροποποιούνται τα Γ.Π.Σ. των δήµων από τους οποίους περνά η Πειραιώς, στο τµήµα του δρόµου που έχει κηρυχθεί παραδοσιακό. Σε γενικές γραµµές τροποποιούνται οι χρήσεις γης και δεν επιτρέπονται πια οι υπεραγορές και τα πολυκαταστήµατα ενώ η εγκατάσταση βιοµηχανιών αποθαρρύνεται εκτός από την περιοχή του Ελαιώνα. Γίνεται,λοιπόν, η προσπάθεια αλλαγής χαρακτήρα του άξονα ειδικά στο πρώτο τµήµα της Πειραιώς όπου οι λειτουργίες πολιτισµού είναι πιο έντονες αλλά και έχουν πραγµατοποιηθεί καθαρισµοί από τις γιγαντοαφίσες.

ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΕΙΣ ΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΚΕΛΥΦΗ Ενθαρρύνεται λοιπόν η επανάχρηση βιοµηχανικών κτιρίων σηµατοδοτώντας µια νέα εποχή για την Πειραιώς διαφορετική από το βιοµηχανικό και εργατικό παρελθόν της. Τα κενά αυτά κελύφη,άλλωστε, προσφέρονται για την εγκατάσταση νέων λειτουργιών. Η αρχή γίνεται µετά το κλείσιµο του εργοστασίου του Φωταερίου το 84 και την σταδιακή του µετατροπή µέχρι το 2004 στον σηµερινό πολυχώρο Τεχνόπολις. Αυτό σε συνδυασµό µε την πλατεία της Κορεάτικης Αγοράς και τις επεµβάσεις στο τοίχο του ΗΣΑΠ δίνουν µια άλλη πνοή στο σηµείο ακριβώς που είχε αρχίσει η περίοδος της εκβιοµηχάνισης. Η ΑΣΚΤ λόγω της ανάγκης µεταστέγασης της κάνει µια πρωτοποριακή κίνηση και µεταφέρεται σε 1 πρώην βιοµηχανικό κτίριο,τα υφαντήρια Σκιαρίδη, το 1992. Η πολιτιστική έξαρση εντείνεται µε την εγκατάσταση του πολιτιστικού κέντρου «Μελίνα Μερκούρη» στο Πιλοποιείο Πουλόπουλου, το Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού στη ΒΙΟΣΩΛ, το Σχολείον στο Σάνιτας, το φεστιβαλ Αθηνών στο Τσαούσογλου και το νέο µουσείο Μπενάκη. Η ΟΨΗ ΤΟΥ ΡΟΜΟΥ σήµερα επηρεάζεται σηµαντικά,ανάµεσα σε άλλες παραµέτρους, από την βιοµηχανική αρχιτεκτονική του 19 ου και 20 ου αιώνα. Μία αρχιτεκτονική που επηρεάζεται από τα διάφορα κινήµατα και δίνει εξαίρετα δείγµατα της µοντέρνας αρχιτεκτονικής. Ακόµα ιδιαίτερο στοιχείο του δρόµου αποτελούν οι παραδοσιακές καµινάδες που διατηρούνται από την εποχή που χρησιµοποιούνταν ατµολέβητες και πετρελαιοµηχανές. Έτσι µπορούν να διακριθούν διαφορετικές εποχές ανάλογα µε την εποχή κατασκευής : Από την αρχή της εκβιοµηχάνισης µέχρι τα τέλη του 19 ου αι. ήταν λιθόκτιστα π.χ. «ΗΒΗ» 1895-1915 έχουµε κατασκευές από τούβλο και λαµαρίνα από το 1915 διαδίδεται η χρήση οπλισµένου σκυροδέµατος µε µοντέρνο και φιονκτιοναλιστικό σχεδιασµό µε στενόµακρα ανοίγµατα κλπ. Π.χ. «ΙΟΝ», «ΠΑΥΛΙ ΗΣ».

ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΕΙΣ Από την άλλη πλευρά έχουµε επαναχρήσεις εµπορικού χαρακτήρα. Γενικά αυτά τα κτίσµατα και η γη στην Πειραιώς είναι περιζήτητα για τη δηµιουργία υπερτοπικών χώρων αναψυχής. Το stock ρούχων «Factory Outlet» στεγάστηκε στο πρώην υφαντουργίο Γαβριήλ σεβόµενο το προυπάρχον κτίσµα. Παρόλο που η Πειραιώς έχει αποκτήσει µια άλλη ταχύτητα, υπάρχουν βιοµηχανίες που αντιλήφθηκαν τη σηµασία που θα αποκτήσει ο δρόµος στο µέλλον και γι αυτό παρέµειναν και επεκτάθηκαν π.χ. «ΕΛΑΪΣ», «ΙΟΝ» Πηγή: Ν. Μπελαβιλας,παρουσίαση πολεοδοµία 1 Υπάρχουν λοιπόν νέες βιοµηχανίες που έχουν επενδύσει στην Πειραιώς όπως η SATO.

ΣΕΝΑΡΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ Μ.Μ.Μ. Η Πειραιώς είναι ένας δρόµος στον οποίο γίνονται προσπάθειες ανάπλασης, κάτι που γίνεται εµφανέςκαιαπότοισχύονθεσµικόπλαίσιοπουδίνειένανδιαφορετικόχαρακτήρα στον δρόµο σε σχέση µε τον βιοµηχανικό που είχε ή την φάση εγκατάλειψης που πέρασε ύστερα. Η Πειραιώς και η γύρω περιοχές ετοιµάζονται να περάσουν σε µια νέα εποχή αφού πραγµατοποιούνται σηµαντικά έργα σε σχέση µε τα µέσα µαζικής µεταφοράς σταθερής τροχιάς που θα αλλάξουν όλα τα σηµερινά δεδοµένα. Κατά συνέπεια οι περιοχές γύρω από τους σταθµούς θα αναβαθµιστούν και θα αναπτυχθούν πιθανώς νέα πολεοδοµικά κέντρα δίνοντας καινούρια πνοή στους δήµους. Ακόµα, είναι σηµαντική η διευκόλυνση των µετακινήσεων για τους κατοίκους περιοχών όπως το Ρέντη που είναι αποκοµµένες σε σχέση µε το κέντρο της Αθήνας και η σύνδεση γίνεται µόνο µε λεωφορεία. Αν και το όρυγµα που δηµιουργούν οι γραµµές είναι ένα θέµα που απασχολεί πολύ τις τοπικές κοινωνίες. Επιπλέον, είναι έντονη η προσπάθεια «εξευγενισµού» της οδού ειδικά από την Οµόνοια µέχρι Σαράφειο κολυµβητήριο όπου ενθαρρύνονται χρήσεις πολιτισµού και διασκέδασης. Πιθανώς η Πειραιώς να αποκτήσει ένα χαρακτήρα ανοιχτού µουσείου και πολιτιστικού πόλου αναψυχής µε τα 88 διατηρητέα να αποκτούν νέες ενδιαφέρουσες χρήσεις,τα εναποµείναντα εργοστάσια να αναµορφώνονται όπως η «ΕΛΑΪΣ», οι υπεραγορές να γίνονται πια στο εσωτερικό περιοχών και όχι πάνω στον άξονα και να συνεχιστούν οι προσπάθειες αποµάκρυνσης των γιγαντοαφισών. Επεκτάσεις των Μ.Μ.Μ. Πηγή: www.oasa.gr Από την άλλη πλευρά µπορεί να µην εξελιχθούν έτσι τα πράγµατα αφού η γη είναι ακόµα και υπάρχει ζήτηση στην κτηµαταγορά. Υπάρχουν δηλαδή επιθυµίες ανάπτυξης του δρόµου στη Κηφισίας αλλά και στην παραλιακή µε όλο και περισσότερα νυχτερινά κέντρα και MALL. Βέβαια το θεσµικό πλαίσιο προστατεύει τον δρόµο όµως οι πιέσεις υπάρχουν. Ακόµα υπάρχουν σχέδια για µια εκτεταµένη αναβάθµιση της περιοχής στα πλαίσια της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων. Οι παρεµβάσεις στην Πειραιώς,στην Ιερά οδό αλλά και στον Κεραµεικό,στο Θησείο και στο Γκάζι σε συνδυασµό µε την επέκταση του µετρό θα δώσουν άλλη πνοή στην περιοχή. Πηγή: www.tee.gr

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ακόµα και σήµερα µετά τις ανακοινώσεις για την ανάπλαση της Πειραιώς, συνεχίζουν να υπάρχουν πολλά προβλήµατα. Η εγκατάλειψη πολλών κτιρίων είναιεµφανήςόπωςκαιτακενά οικόπεδα που είναι γεµάτα µπάζα. Πολλά από τα κενά κελύφη των βιοµηχανιών παρόλο που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα και θα µπορούσαν να φιλοξενούν άλλες λειτουργίες αφήνονται να ρηµάξουν. Θα έπρεπε να µας προβληµατίζουν τα κτίρια χωρίς χρήση που υπάρχουν κυρίως κοντά στο σπάσιµο του δρόµου και στο στάδιο Καραισκάκη. Ιδιαίτερα σηµαντικό είναι το οικιστικό πρόβληµα που δηµιουργείται στην γενικότερη περιοχή. Ο οδικός άξονας του Κηφισού έχει προκαλέσει αλλαγές στην κτηµαταγορά αφού οι κάτοικοι επιθυµούν να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους που βρίσκονται κοντά σε τέτοια όχληση. Φυσικά, αυτό αλλάζει τα δεδοµένα περιοχών που είχαν καθιερωθεί ως περιοχές γενικής κατοικίας. Επιπλέον η συνολική προσπάθεια αναβάθµισης της Πειραιώς προκαλεί άλλα πιο σύνθετα προβλήµατα ειδικά σε περιοχές όπως το Γκάζι και το Μεταξουργείο οι οποίες ήταν παλαιότερα καθαρά εργατικές συνοικίες. Τώρα όµως αυτές οι περιοχές αναβαθµίζονται συνέχεια, ανοίγουν κέντρα διασκέδασης, θέατρα και χώροι εστίασης διώχνοντας εµµέσως τους κατοίκους αφού τα ενοίκια ανεβαίνουν.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ακόµα, η Πειραιώς γίνεται εχθρική ως προς τον πεζό αφού τα πεζοδρόµια είναι είτε κακοδιατηρηµένα είτε ανύπαρκτα είτε ακόµα υφίστανται, αλλά είναι κατειληµµένα από παρκαρισµένα αυτοκίνητα. Ειδικά σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν διαπλατύνσεις στα πεζοδρόµια, αυτές αµέσως χρησιµοποιούνται από Ι.Χ. Σηµαντικό είναι επίσης ότι οι σιδηρόδροµοι δηµιουργούν ένα έντονο όρυγµα και οριοθετούν αυστηρά τις περιοχές εµποδίζοντας την επικοινωνία τους και διαχωρίζοντας πλήρως τις χρήσεις γης. Κάτι που θα ενταθεί µε τον προαστιακό αν δεν υπογειοποιηθούν οι γραµµές. Σηµαντικό είναι επίσης ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία επιθυµεί ένα άλλο χαρακτήρα για την Πειραιώς στην οποία η αξία της γης είναι ακόµα χαµηλή ενώ προσεγγίζεται εύκολα δηµιουργώντας έτσι υπερτοπικούς πόλους αναψυχής.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Πρόβληµα αποτελεί και η χρήση των διαφηµιστικών πινακίδων που είναι µη ενταγµένες στο µέτωπο της οδού κρύβοντας όψεις ενδιαφέροντων κτιρίων και αποτελώντας ουσιαστικά οπτική ρύπανση. Έχουν γίνει προσπάθειες αποµάκρυνσης τους σε κάποια τµήµατα τηνεποχήτωνολυµπιακώναγώνων. Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΠΡΑΣΙΝΟΥ Το πράσινο από το οποίο µπορούν να ωφεληθούν οι κάτοικοι λείπει. Μόνο µέσα σε κάποιες γειτονιές υπάρχεικαιόχιιδιαίτεραέντονο. Αθλητικό η κέντρο νεότητας Γήπεδο πριν την Πέτρου Ράλλη Πλατεία κορεάτικης αγοράς Προσφυγικά Ταύρου Παράλληλα µε το τρένο, Μοσχάτο Ιλισός Προσφυγικά Ταύρου

ΙΡΑΙΩΣ- ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ

ΜΟΣΧΑΤΟ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ Το Μοσχάτο επεκτείνεται στο νότιο µέρος του Λεκανοπεδίου της Αττικής και ορίζεται από τον Κηφισό, τον Ιλισό, τη λεωφόρο Ποσειδώνος και µε ένα πιο ρευστό όριο κάτω από τη Λαχαναγορά. Η οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη του Μοσχάτου οφείλεται στην οδό Πειραιώς. Στις αρχές του 19 ου αιώνα δηµιουργήθηκαν παραπήγµατα κατά µήκος της Πειραιώς, τα οποία συνιστούν τον πυρήνα του πρώτου συνοικισµού του Μοσχάτου, τις λεγόµενες Παράγκες, που αναπτύχθηκαν στοβόρειοµέροςτου. Ήδη από το 1862 εµφανίζονται οικήµατα στο βορειοανατολικό Μοσχάτο, κοντά στο µελλοντικό σιδηροδροµικό σταθµό. Τελικά οι εργασίες για την κατασκευή του σιδηροδροµικού σταθµού ολοκληρώνονται το 1864 και το 1882 κατασκευάζεται η αποβάθρα της περιοχής, γεγονός σηµαντικό για την ανάπτυξη του τόπου. Από το 1897 λειτουργούν δύο βιοτεχνίες, αν και η περιοχή είναι κυρίως σκεπασµένη µε αµπελώνες και µικρές, σκόρπιες αγροικίες. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο πληθυσµός αρχίζει να αυξάνεται, γεγονός που εντείνεται µε τη Μικρασιατική καταστροφή του 22. Λόγω της έντονης πληθυσµιακής ανάπτυξης µε τη συρροή προσφύγων, το 1925 το Μοσχάτο αποσπάστηκε από το δήµο Αθηναίων και έγινε ιδιαίτερη κοινότητα. Η συνεχιζόµενη βιοµηχανική ανάπτυξη από εκείνα τα χρόνια, που οφειλόταν τόσο στην Πειραιώς, όσο και στις σιδηροδροµικές γραµµές, συνέβαλε στην αύξηση του πληθυσµού στη συνέχεια. Το 1943 µάλιστα, το Μοσχάτο προάγεται σε ιδιαίτερο δήµο. Μετά την απελευθέρωση, προκαλείται πληθυσµιακή έκρηξη, που αυξάνει τον αριθµό των κατοίκων κατά 43% και οδηγεί σε πρωτοφανή οικοδοµική δραστηριότητα. Κατά τη δεκαετία του 60 αρχίζουν να λειτουργούν οι πρώτες βιοµηχανίες βυρσοδεψίας, τροφίµων και ελαιουργίας, οι οποίες εκτείνονται κατά µήκος της οδού Πειραιώς. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα το εργατικό δυναµικό των βιοµηχανιών να αρχίζει να εγκαθίσταται γύρω από αυτές, γεγονός που συντελεί στην όλο και µεγαλύτερη αύξηση του πληθυσµού. Έτσι το τοπίο του Μοσχάτου γεµίζει µε βιοµηχανίες στο βόρειο µέρος του, κυρίως από τις σιδηροδροµικές γραµµές και πάνω όπως επίσης και µε εργατικές κατοικίες. Τη δεκαετία του 70 αρχίζει να παγιοποιείται η εικόνα του Μοσχάτου, το οποίο αποτελεί µια εργατική συνοικία µε πληθυσµό γύρω στους 25.000.