Εφηβεία και Εξαρτήσεις Τρόποι αντιμετώπισης και παρέμβασης Όπως όλοι γνωρίζουμε η εφηβεία είναι η περίοδος μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Γίνονται γρήγορες αλλαγές στο σώμα και στο συναισθηματικό κόσμο των παιδιών που προκαλούν αναταραχές. Οι ίδιοι βρίσκονται σε συνεχή σύγκρουση με τον εαυτό τους. Στην εφηβεία, νόμοι, αξίες και παραδοσιακές έννοιες αμφισβητούνται. Είναι πραγματικότητα, ότι οι άνθρωποι μεγαλώνοντας αγωνίζονται για την ανεξαρτησία τους. Θέλουν να αποφασίζουν μόνοι τους για τον εαυτό τους, πράγμα που συνιστά δείγμα υγιούς πνευματικής κατάστασης. Η ανεξαρτησία και η αυτονομία των εφήβων, όμως, δομείται από την προοδευτική μάθηση των ορίων και την υπευθυνότητα που τους δίνουν οι γονείς τους. Πολλές φορές όμως, την ανεξαρτησία προσπαθούν να την κερδίσουν μέσα από διάφορα μέσα εξάρτησης, όπως για παράδειγμα ναρκωτικά, τζόγο, κάπνισμα, αλκοόλ αλλά και πιο σύγχρονες μορφές εξάρτησης, όπως τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και το διαδίκτυο. Οι έφηβοι νομίζουν ότι έχουν τις δυνάμεις και τις δυνατότητες να ελέγξουν τους πειρασμούς αυτούς, αλλά τελικά εγκλωβίζονται σ αυτούς αφού αναδεικνύονται πανίσχυροι και καταστροφικοί. Δυστυχώς, όλα τα μέσα εξάρτησης έχουν αρνητικές επιπτώσεις, τόσο στη σωματική όσο και στη ψυχική υγεία των εφήβων. Παραθέτοντας πιο κάτω τις συνέπειες των ουσιών εξάρτησης θα ήθελα να αρχίσω από την πιο διαδεδομένη ουσία εξάρτησης, που είναι τα ναρκωτικά. Κάθε χρόνο πολλά παιδιά θυσιάζονται στο βωμό των ουσιών, αφού κάποια το αρχίζουν με τη ψευδαίσθηση ότι θα καταφέρουν να
λύσουν τα προβλήματα που τους απασχολούν. Παράλληλα, τα ναρκωτικά επηρεάζουν τη διάνοια, με αποτέλεσμα να θολώνουν τη μνήμη και να προκαλούν κενά σημεία. Ταυτόχρονα, καταστρέφουν τη δημιουργικότητα, την ανάπτυξη, την εξέλιξη και την ανθρώπινη επικοινωνία με συνέπεια να διαταράσσονται οι οικογενειακές σχέσεις. Μερικοί λόγοι για τους οποίους οι νέοι επιλέγουν τα ναρκωτικά είναι: για να μοιάσουν στους υπόλοιπους, για να ξεφύγουν από τα προβλήματα της καθημερινότητας και να χαλαρώσουν, επειδή βαριούνταν, επειδή τους έκαναν να μοιάζουν πιο ώριμοι και τέλος για να κάνουν την επανάστασή τους ή για να πειραματιστούν. Άλλη ουσία εξάρτησης είναι το αλκοόλ, το οποίο είναι εύκολο να βρει και να προμηθευτεί κάποιος, αφού και η νομοθεσία δεν τηρείται τις πλείστες φορές. Αυτό που ξεγελά στην προκειμένη περίπτωση είναι η αποδεχτή κοινωνική του θέση, αφού σε κάθε σπίτι η προσφορά του αλκοόλ είναι δείγμα καλής φιλοξενίας. Όμως, παρόλο το «αθώο» περίβλημά του, έχει παρόμοιες αν όχι και χειρότερες επιπτώσεις στους χρήστες του από άλλες ουσίες εξάρτησης. Το αλκοόλ καταστέλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα και εξασθενεί την ικανότητα κρίσης. Η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε κώμα ή ακόμη και να αποβεί μοιραία για το άτομο. Πολλά άτομα μετά την κατανάλωση αλκοόλ γίνονται βίαια, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε διαμάχες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και στο περιβάλλον τους. Στους έφηβους παρατηρείται μειωμένη απόδοση στο σχολείο, αϋπνίες και περιορισμός των κοινωνικών επαφών. Μια τρίτη κατηγορία εξάρτησης είναι ο τζόγος, ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχει μια ραγδαία ανάπτυξη στην κυπριακή κοινωνία με τα ανεξέλεγκτα πρακτορεία στοιχημάτων που ανοίγουν καθημερινά σαν μανιτάρια σε κάθε γειτονιά. Σε πολλές περιπτώσεις ο τζόγος
μπορεί να θεωρηθεί ως μια κοινωνική δραστηριότητα από την οποία το άτομο αντλεί ικανοποίηση και ευχαρίστηση. Σε μερικές περιπτώσεις όμως το άτομο εξαρτάται από τον τζόγο και αυτό επηρεάζει αρχικά έμμεσα και αργότερα άμεσα, τον ίδιο και την οικογένειά του. Συνήθως τα άτομα που στρέφονται στον τζόγο προσπαθούν να καλύψουν δυσάρεστα συναισθήματα, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος. Παράλληλα δεν μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του στο σχολείο, στη δουλειά ή στο σπίτι. Σύγχρονη μορφή εξάρτησης στις μέρες μας φαίνεται να είναι η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου. Σύμφωνα με αποτελέσματα έρευνας που διεξήγαγε το ΕΠΙΨΥ στην Αθήνα το 2010, παρατηρήθηκε ότι η υπερβολική χρήση τους συνδέεται στους έφηβους με συμπτώματα διαταραχής συναισθήματος, διαγωγής, ελλειμματικής προσοχής καθώς και άλλων ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων. Οι τρόποι αντιμετώπισης και πρόληψης από τις εξαρτήσεις στη σύγχρονη κοινωνία μας μπορούν να συμβάλουν στην υγιή ανάπτυξη των εφήβων και στη δημιουργία μελλοντικών καλών και αγαθών πολιτών. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ευημερία της κοινωνίας μας και την διασφάλιση ενός σίγουρου μέλλοντος για τις επόμενες γενεές. Όμως, για να φθάσουμε μέχρι εκεί, θα πρέπει στο παρόν στάδιο να φροντίσουμε όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, δηλαδή τα σχολεία, οι σύνδεσμοι γονέων, η πολιτεία, η εκκλησία, τα διάφορα κοινωνικά ιδρύματα, να δημιουργήσουν χώρους όπου θα μπορούν οι έφηβοι να δραστηριοποιούνται περνώντας δημιουργικά το χρόνο τους. Αυτά όλα τα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας προβλημάτισαν τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Ταμασού και Ορεινής κ. Ησαΐα, αφού ως Πρόεδρος του ΚΕΝΘΕΑ γνωρίζει από πρώτο χέρι τις συνέπειες τους. Έτσι οδηγήθηκε, μετά τη διεξαγωγή μιας κοινωνικής
έρευνας στη μητροπολιτική του περιφέρεια, στη δημιουργία ενός κοινωνικού Ιδρύματος με την ονομασία: «Κεντρική Υπηρεσία Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ταμασού» (ΚΥΚΑΤ). Στο έργο του ιδρύματος μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται ο σχεδιασμός και η λειτουργία προγραμμάτων πρόληψης και αντιμετώπισης κοινοτικών κοινωνικών αναγκών. Ταυτόχρονα, λειτουργεί κοινωνική υπηρεσία με αρμοδιότητες τη συμβουλευτική οικογενειών, την εξειδικευμένη κοινωνική βοήθεια σε ευπαθείς ομάδες και ιδιαίτερα παιδιών, εφήβων και ηλικιωμένων. Ως πρώτη προσπάθεια προσέγγισης του θέματος των εξαρτήσεων των εφήβων, ακολουθήσαμε μια νέα σύγχρονη μέθοδο δημιουργώντας ένα χώρο, όπου θα παρέχει στους έφηβους τα εφόδια για μια υγιή ανάπτυξη και εξέλιξη. Αρχίζοντας πιλοτικά το έργο αυτό από την Κλήρου, με στόχο μας την ανάπτυξή του και σε άλλα χωριά της Μητροπολιτικής μας Περιφέρειας, δημιουργήσαμε ένα Στέκι Νεολαίας όπου εκεί, εκτός από το ψυχαγωγικό κομμάτι, προσφέρεται στους έφηβους πληροφόρηση για διάφορα θέματα και συναισθηματική εκπαίδευση. Ο χώρος έχει εξοπλιστεί με πράγματα που προσελκύουν τους έφηβους, όπως: μπιλιάρδο, επιτραπέζιο τέννις (πινκ πονκ), διάφορα επιτραπέζια παιχνίδια, τηλεόραση και DVD, σύνδεση στο διαδίκτυο, βιβλιοθήκη και ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ταυτόχρονα, εξειδικευμένοι επιστήμονες με ειδικότητες τη ψυχολογία, την κοινωνική εργασία, την κοινωνιολογία και τη θεολογία, αναπτύσσουν επί εβδομαδιαίας βάσης θέματα που αφορούν τους έφηβους και τη ψυχολογία τους, ενώ τους παρέχουν γνώσεις σε διάφορα θέματα. Παράλληλα, προσπαθούμε να δραστηριοποιήσουμε τους εφήβους με εθελοντική δράση σε διάφορες εκδηλώσεις ή προγράμματα που σχεδιάζουμε και υλοποιούμε στην κοινότητά τους.
Μεγάλη επιτυχία σημείωσε το Καλοκαιρινό Εργαστήρι Ψυχαγωγίας για παιδιά δημοτικού, που λειτουργήσαμε πέρσι το καλοκαίρι, όπου τριάντα και πλέον έφηβοι πρόσφεραν εθελοντική εργασία, καθώς και το Παζαράκι Αγάπης που σκοπό είχε τη συγκέντρωση χρημάτων για τη λειτουργία του Στεκιού Νεολαίας. Όλη η προσπάθειά μας αποσκοπεί στη δημιουργία υγιών χώρων απασχόλησης, όπου οι έφηβοι θα μπορούν στον ελεύθερό τους χρόνο ασφαλισμένα να συνομιλούν με τους συνομήλικούς τους και ταυτόχρονα να αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους. Αυτό θα τους οδηγήσει στη ομαλή ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο αποφεύγοντας τη χρήση εξαρτήσεων και κατ επέκταση παραβατικών συμπεριφορών. Παρ όλα αυτά, η πιο σίγουρη και σοβαρή πρόληψη γίνεται εντός του πλαισίου της οικογένειας. Οι γονείς θα πρέπει να εκπαιδευτούν στα Οικογενειακά Συμβούλια, στον τρόπο δηλαδή του πώς θα συνομιλούν με τα παιδιά τους. Τέτοια προγράμματα ευτυχώς στις μέρες μας παρέχονται από διάφορους φορείς με μικρό κόστος. Μέσα από αυτά τα προγράμματα, οι γονείς θα αναπτύξουν εφόδια για μια καλύτερη και υγιή επικοινωνία με τα παιδιά τους. Αυτά τα εφόδια είναι: η αμοιβαία εμπιστοσύνη, ο σεβασμός, η κατανόηση, ο διάλογος, η συνεργασία γονιού και παιδιού στην αντιμετώπιση προβλημάτων, καθώς και η μετάδοση του μηνύματος ότι ουδείς αλάνθαστος στις επιλογές του. Όλα αυτά θα έχουν ως τελική κατάληξη την αλληλοστήριξη και την αποδοχή, τόσο των γονιών όσο και των εφήβων για την επίτευξη κοινών στόχων. Μύρια Λαζάρου Κοινωνική Λειτουργός ΚΥΚΑΤ