Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Φαρμακευτικής Η ανωτερότητα του ελληνικού ελαιολάδου ως προς το υγειοπροστατευτικό του περιεχόμενο μέσα από στατιστικά στοιχεία μετρήσεων της περιόδου 2010-2016 Προκόπιος Mαγιάτης 28-11-2016
Ελαιόλαδο & υγεία: Αρχαία γνώση Ο Διοσκουρίδης και μετά από αυτόν όλοι οι αρχαίοι γιατροί συνιστούν ότι τα καλύτερα αποτελέσματα στην υγεία αλλά και τη μεγαλύτερη αντοχή στο χρόνο έχει το λάδι από άγουρες ελιές (και άρα δεν είναι όλα ίδια!) Πολλές αναφορές μιλούν για χρήση σε πονόδοντους ή κεφαλαλγίες Προφανείς ενδείξεις για αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική δράση Dioscorides
Τρόφιμο ή φάρμακο; Το ελαιόλαδο δεν είναι ένα απλό τρόφιμο ούτε μια απλή πηγή λιπιδίων Περιέχει μοναδικά μικροσυστατικά με ιδιόμορφη χημική δομή που εισέρχονται στο ανθρώπινο σώμα μέσω της καθημερινής διατροφής και έχουν επίδραση στην υγεία μας. Η μόνη γνωστή εδώδιμη πηγή αυτών των εξειδικευμένων χημικών συστατικών είναι ο καρπός της ελιάς και το ελαιόλαδο Το ελαιόλαδο βρίσκεται στο ενδιάμεσο μεταξύ τροφίμου και φαρμάκου-άριστο παράδειγμα Ιπποκρατικής ιατρικής
Ο ευρωπαϊκός κανονισμός 432/2012 ΞΕΧΩΡΙΖΕΙ ΤΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΠΟΣΑ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ Ένα ελαιόλαδο που μπορεί να παρέχει 5 mg υδροξυτυροσόλης και παραγώγων της (σύμπλεγμα ελευρωπαίνης και τυροσόλης) την ημέρα προσφέρει προστασία από την οξείδωση της LDL (Δηλαδή προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος). Η υδροξυτυροσόλη και η τυροσόλη βρίσκονται υπο ελεύθερη μορφή στο ελαιόλαδο σε ελάχιστο ποσοστό (<10 mg/kg) το οποίο αυξάνει καθώς το ελαιόλαδο γερνάει Η ελαιοκανθάλη, η ελαιασίνη και δευτερευόντως τα άγλυκα της ελευρωπαίνης και του λιγκστροσίδη είναι οι κυριότερες μορφές συζευγμένης υδροξυτυροσόλης και τυροσόλης (έως και >1000 mg/kg). H ερευνητική μας ομάδα έχει αναπτύξει μια αξιόπιστη μέθοδο που μετρά τις ουσίες του κανονισμού και παρέχει τα αναγκαία πιστοποιητικά για την υποστήριξη του ισχυρισμού υγείας
Τι μετράμε; Ελαιοκανθάλη (decarboxymethyl ligstroside aglycone) (leocanthal) Ελαιασίνη (leacein) Άγλυκο λιγκστροσίδη (αλδευδική μορφή) H 5' 6' 4' 7' 3' 8' 2' 1' 7 1 6 H H 5 11 4 9 8 H 3 CH 3 10 CH 3 12 Άγλυκο ελευρωπαίνης (αλδευδική μορφή) H H 6' 5' 4' 7' 3' 8' 2' 1' 7 1 6 H 5 H 11 4 9 8 3 H CH 3 10 CH 3 12
Ελαιοκορωνάλη Μπορέσαμε πρόσφατα να αποκαλύψουμε τη δομή νέων συστατικών που για πρώτη φορά ανευρίσκονται στο ελαιόλαδο και στη φύση γενικότερα Το ελαιόλαδο μετά από χιλιάδες χρόνια χρήσης από τον άνθρωπο και μετά από τουλάχιστον έναν αιώνα συγχρονης έρευνας εξακολουθεί να μας εκπλήσσει με τα μυστικά του Η εν δυνάμει δράση τους στην υγεία είναι άγνωστη ακόμα H H CH 3 CH3 Ελαιοκορωνάλη: πρώτη ανίχνευση σε λάδι κορωνέικης ποικιλίας H H CH 3 CH3 LIVAE, 2015, 122, 22-33 Ελαιομισσιονάλη H
Τα προβλήματα της χημικής ανάλυσης Η ακριβής χημική μέτρηση αυτών των ουσιών έχει πλέον τεράστια σημασία για την αξία του ελαιολάδου Οι ουσίες αυτές έχουν μεγάλες τεχνικές δυσκολίες στην ποσοτική χημική τους ανάλυση. Το πρόβλημα είναι γνωστό εδώ μερικά χρόνια καθώς έχει αποδειχθεί ότι οι ουσίες αυτές είναι ευαίσθητες στις συνήθεις συνθήκες των μετρήσεων με χρωματογραφία Το διεθνές συμβούλιο ελαιολάδου (IC) έχει ανακοινώσει ότι η υπάρχουσα μέθοδος του δεν είναι κατάλληλη Κανένας διεθνής οργανισμός δεν έχει υιοθετήσει ακόμα επίσημη μέθοδο μέτρησης.
Τεχνικές δυσκολίες artifacts ελαιοκανθάλη Ακολουθώντας τη γενική μέθοδο ανάλυσης πολυφαινολών του διεθνούς συμβουλίου ελαιολάδου αναλύσαμε με στην Ισπανία πρότυπη καθαρή ελαιοκανθάλη και φάνηκε ότι >80% μετατράπηκε σε artifacts (ακετάλες, ημιακετάλεςενυδατωμένες/μεθυλιωμένες μορφές) λόγω της αντίδρασης με τη μεθανόλη και το νερό που χρησιμοποιούνται στην εκχύλιση και τη χρωματογραφία
Προβλήματα Η μέθοδος HPLC-UV μετράει τις φαινόλες ως ισοδύναμα τυροσόλης. Λόγω της δημιουργίας artifacts δεν μπορεί να προσδιορίσει ένα προς ένα τα συστατικά αλλά ως σύνολο. Η μέθοδος FLIN επίσης μετράει ως σύνολο και επιπλέον μετράει και φαινολες που δεν εμπίπτουν στον κανονισμό. Εκφράζεται ως ισοδύναμα γαλλικού ή καφεϊκού οξέος
Η ελληνική απάντηση στο πρόβλημα Αναπτύξαμε μια χημική μέθοδο NMR για τον προσδιορισμό των ουσιών αυτών με στόχο να δούμε τις διαφορές μεταξύ των λαδιών και να τα ταξινομήσουμε με βάση την επίδραση τους στην υγεία. Η μέθοδος και τα αποτελέσματα έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά τα της American Chemical Society: E. Karkoula, A. Skantzari, E. Melliou and P. Magiatis, J Agric Food Chem. 2012, 60, 11696. E. Karkoula, A. Skantzari, E. Melliou and P. Magiatis, J. Agric. Food Chem. 2014, 62, 600. Με τη μέθοδο που έχουμε αναπτύξει μπορούμε να μετρήσουμε όλες τις ουσίες που αφορά ο κανονισμός σε λιγότερο από 15 minκαι να δώσουμε σε κάθε παραγωγό τα στοιχεία που χρειάζεται για να κάνει health claims στην ετικέτα του.
ΤΥΠΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΦΑΣΜΑΤΩΝ NMR 5a 11a,12a 3 4 6a 12b 11b 12a 14 12b 4 3 13 11a 11b 4 4 3 3 5a 6a
ι δείκτες D Έχουμε εισαγάγει στη διεθνή βιβλιογραφία μια σειρά από νέους δείκτες για το χαρακτηρισμό των έξτρα παρθένων ελαιολάδων D1= oleocanthal+oleacein D2=oleocanthal/oleacein D3= oleocanthal+oleacein+oleuropein aglycon+ligstroside aglycon D προς τιμή του UC Davis και των ανθρώπων που πίστεψαν στην ιδέα μας
Eλαιοκανθάλη NMR screening >3000 δείγματα από διάφορες ποικιλίες, περιοχές και συνθήκες συγκομιδής και ελαιοποίησης μεταξύ 2010-2016 Ακολουθώντας τα αρχαία κείμενα καταφέραμε να βρούμε ελληνικές ποικιλίες λαδιού με >2000 mg/kg ελαιοκανθάλη Δυο κουταλιές της σούπας μπορεί να περιέχουν από 0 εως και 60 mg ελαιοκανθάλης!! Οι τρεις μεγαλύτερες περιεκτικότητες στην Ελλάδα από το 2010 μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί 2 στη Λακωνία και 1 στην Κορινθία. Όλα στην περιφέρεια Πελοποννήσου
Μια ερώτηση κλειδί Ποια επίπεδα φαινολών θεωρούμε υψηλά, μέτρια ή χαμηλά; Στατιστικά που βρίσκονται τα επίπεδα φαινολών στα ελληνικά λάδια σε σχέση με ότι κυκλοφορεί στις διεθνείς αγορές; Η μέθοδος NMR εφαρμόστηκε σε >3000 δείγματα λαδιού από την Ελλάδα και την Καλιφόρνια για μια περίοδο επτά ετών και επίσης από Ισπανία, Ιταλία, Τυνησία, Κροατία, Κύπρο, Πορτογαλία.
Ταξινόμηση των έξτρα παρθένων ελαιολάδων με βάση το δείκτη D1 και D3 leocanthal+oleacin= D1 σχετίζεται με την ποικιλίας της ελιάς και την επεξεργασία στο ελαιοτριβείο E. Karkoula, A. Skantzari, E. Melliou and P. Magiatis, J. Agric. Food Chem. 2014, 62, 600.
1000 Ελληνικά δείγματα (2014 & 2015) ΝΑΙ ΝΑΙ
το 77% των δειγμάτων ελαιολάδου της Μεσσηνίας από 150 παραγωγούς εμφανίζει περιεκτικότητα φαινολικών ουσιών περισσότερο από 250mg/kg. Το 5% των δειγμάτων έχει περιεκτικότητα πάνω από 1000mg/kg
το 75% των δειγμάτων ελαιολάδου της Λακωνίας από 160 παραγωγούς εμφανίζει περιεκτικότητα φαινολικών ουσιών περισσότερο από 250 mg/kg. Το 5% των δειγμάτων έχει περιεκτικότητα πάνω από 1000mg/kg
Τα αποτελέσματα του αγουρελαίου Χαλκιδικής Ο μέσος όρος του δείκτη D3 για τις χρονιές 2012-2015 (495 mg/kg) ήταν ο υψηλότερος στην Ελλάδα. Η δειγματοληψία έγινε με ευθύνη της ΠΕ Χαλκιδικής της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Ο αριθμός των δειγμάτων που συμμετείχαν στην καταγραφή ήταν σημαντικός (>100) και αυτό αποτελεί πολύ ισχυρή ένδειξη. Το 90% των δειγμάτων είχαν >250 mg/kg και πληρούσαν τις προδιαγραφές του ισχυρισμού υγείας Ειδική περίπτωση: Το λάδι Γορτυνίας-Ολυμπίας από την Χωραϊτικη ή Νεμουτιάνα ή Ολύμπια ποικιλία (μ.ο 1700 mg/kg την περίοδο 2015-2016)
Τα αποτελέσματα της μελέτης σε εμπορικά δείγματα ελαιολάδου στο UC Davis live center Νοέμβριος- Δεκέμβριος 2013 Ελέγχθηκαν 110 εμπορικά δείγματα σουπερμάρκετ (Καλιφόρνια) σχεδόν από όλες τις ελαιοπαραγωγές χώρες 48/110 Καλιφόρνια 26/110 Iταλία 12/110 Mεσογειακά μίγματα 11/110 Ελλάδα 7/110 Ισπανία Μαρόκο, Αργεντινή, Χιλή, Γαλλία Το πιο ακριβό ήταν από την Τοσκάνη (120$/liter) και δεν είχε health claim. Μέσος όρος τιμής 15$/liter.
Σύγκριση με λάδια από την διεθνή αγορά της Καλιφόρνια Εύρος ουσιών στα λάδια supermarket παραγωγής 2012-2013 (110 μάρκες) leocanthal 0-402 mg/kg (Μ.Ο. 135) leacein 0-320 mg/kg (Μ.Ο. 105) D3= 10-941 mg/kg (Μ.Ο. 330) Ελαιοκανθάλη: 385 mg/κg Ελαιασίνη: 401 mg/kg Άγλυκο ελευρωπαϊνης(μονοαλδεϋδική μορφή):268 mg/kg Άγλυκο λιγκστροσίδη (μονοαλδεϋδική μορφή): 195 mg/kg Άγλυκο ελευρωπαϊνης(διαλδεϋδικές μορφές)*: 753 mg/kg Άγλυκο λιγκστροσίδη (διαλδεϋδικές μορφές)**:1074 mg/kg Tο καλύτερο εμφιαλωμένο 2015-2016 Σύνολο των συστατικών που αναλύθηκαν: 3076 mg/kg (Αρκαδία) Το δεύτερο καλύτερο τη χρονιά 2015-2016 (3025 mg/kg) ήταν από τη Λακωνία
1. Το ίδιο το IC αναγνωρίζει ότι η μέθοδος HPLC δεν είναι κατάλληλη. 2. Η δυο μέθοδοι μετρούν διαφορετικά πράγματα και σε διαφορετική μονάδα μέτρησης και είναι κρίμα αυτό να αποκρύπτεται και να δημιουργείται σύγχυση.
Τι γνωρίζουμε για άλλες χώρες από δείγματα που μας έχουν σταλεί για ανάλυση; Μελέτη σε Τυνησιακά λάδια (Univ of Sfax: max 1500 mg/kg) Μελέτη σε λάδια Κροατίας (Univ. of Split: max 1017 mg/kg) Μελέτη σε δείγματα κορυφαίων παραγωγών από Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και ΗΠΑ (max: 2200 mg/kg)
ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ Η διεθνής επιστημονική εταιρία ελαιοκανθάλης πραγματοποίησε διαγωνισμό για τη βράβευση του καλύτερου ελαιολάδου με την υψηλότερη περιεκτικότητα σε φαινόλες και ελαιοκανθάλη. Συμμετείχαν 540 δείγματα από Ελλάδα και εξωτερικό Τα βραβεία δόθηκαν στις 2 & 3 Ιουνίου 2016 στην Αρχαία Ολυμπία =>ΛΟΝΔΙΝΟ 2017 => ΜΑΛΑΓΑ 2017
Στην κατηγορία βράβευσης ολικών φαινολών ισχυρισμού υγείας ανάμεσα σε 540 συμμετοχές στην πρώτη δεκάδα υπήρχαν 6 ελληνικά, 3 ισπανικά και 1 ιταλικό λάδι. Τα τρία πρώτα βραβεία δόθηκαν σε έλληνες παραγωγούς. Και τα τρία ήταν από την Πελοπόννησο Η καλύτερη απόδειξη για το πλεονέκτημα των ελληνικών λαδιών
Κύρια ευρήματα 1. Υπάρχει μεγάλη διακύμανση της συγκέντρωσης ελαιοκανθάλης και ελαιασίνης ανάμεσα στα δείγματα που μελετήθηκαν, από μη ανιχνεύσιμη ως 2667 mg/kg και το άθροισμα τους (index D3) από 0 ως 3760 mg/kg. 2. Οι κυρίαρχες Ελληνικές ποικιλίες δίνουν λάδια που μπορούν να είναι πλούσια σε φαινόλες και η μεγάλη πλειοψηφία των δειγμάτων που αναλύουμε (75%) μπορεί να φέρει ισχυρισμό υγείας 3. Υπάρχει θετική συσχέτιση με την πρόωρη συγκομιδή. 4. Ακόμα και 18 μήνες μετά τη συγκομιδή ένα καλό λάδι διατηρεί υψηλή συγκέντρωση ελαιοκανθάλης και ελαιασίνης (ανάλογα με τις συνθήκες συντήρησης, πτώση 10-45%).
Το λάδι δεν είναι (ακόμα) ΦΑΡΜΑΚΟ με την αυστηρή επιστημονική έννοια του όρου Το λάδι είναι επίσημα αναγνωρισμένο υγειοπροστατευτικό τρόφιμο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις χημικής σύστασης. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις ανοίγει η αγορά του παράλληλου χώρου της υγείας
Καλή γεύση+προστασία της υγείας Δυο παράγοντες σύμμαχοι Ελαιόλαδα με βραβεία γεύσης και βραβεία περιεχομένου ως προς υγειοπροστατευτικό περιεχόμενο έχουν πολύ αυξημένη πιθανότητα πώλησης σε διεθνείς αγορές σε υψηλότερες τιμές Νέα τάση: Διαμόρφωση τιμής με βάση το φαινολικό περιεχόμενο.
ARISTIL Οκτώβριος 2016 -Σεπτέμβριος 2019 "Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου του ελαιολάδου μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής καινοτόμων μεθόδων παραγωγής και ελέγχου ποιότητας σχετικά με τις ευεργετικές για την υγεία ιδιότητες του"
Εταίροι του Προγράμματος Επικεφαλής Εταίρος LP. ΕΟΕΣ Εύξεινη Πόλη, Ελλάδα/ Αττική PP1. Euro Mediterranean Center for the Sustainable Development, Italy/Sicilia PP2. Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ελλάδα/ Aττική PP3. Larnaca-Famagusta District Development Agency, Cyprus PP4. Aristoleo - Cyprus PP5. University of Split- Croatia /Jadranska PP6. University of Cordoba- Spain/ Andalusia PP7. Free Municipal Consortium of Ragusa, Italy/ Sicilia PP8. Περιφέρεια Πελοποννήσου PP9. leocanthal Andalusian Society, Spain/ Andalusia PP10. Kostelenos George Nurseries, Greece/ Attica (Associate Partner) PP11. Puglia Region, Italy/ Puglia (Associate Partner) PP12. Institute for Andriatic Crops and Karst Reclamation, Croatia /Jadranska (Associate Partner) PP13. Association of live Growers Vela Luka, Croatia /Jadranska (Associate Partner) PP14. Carcabuey Health Ventures, Spain/Andalusia (Associate Partner) PP15. Panhellenic Union of live Mills, Greece (Associate Partner) PP16. American Farm School Post-Secondary Educational and Training Association, Greece/ Central Macedonia (Associate Partner)
Βασικοί στόχοι Χαρτογράφηση δειγμάτων από 3.000 παραγωγούς κάθε χρόνο σε ΕΛΛΑΔΑ-ΙΤΑΛΙΑ-ΙΣΠΑΝΙΑ-ΚΡΟΑΤΙΑ- ΚΥΠΡΟ Ανάπτυξη μίας πρότυπης διαδικασίας για την πιστοποίηση ελαιολάδου με "Ευεργετικές Ιδιότητες για την Υγεία Δημιουργία δύο κέντρων πιστοποίησης στην Ελλάδα και την Ισπανία που θα καλύπτουν τις ανάγκες όλης της Μεσογείου αναμένεται να λύσει το πρόβλημα του ελέγχου του ισχυρισμού υγείας και να προσφέρει μία ασφάλεια στον τελικό χρήστη σε σχέση με την ποιότητα του προϊόντος.
Ευχαριστίες Παναγιώτης Διαμαντάκος, Αιμιλία Ρηγάκου, Ηλιάννα Καλαμπόκη, Αγαπάκης Σωτήρης, Αννια Τσολάκου, Χρήστος Παπανικολάου Ευγενία Μουσούρη, Αγγελική Σκάντζαρη, Eυαγγελία Κάρκουλα Prof.Diomedes Logothetis (Virginia Commonwealth University) Dan Flynn (UC Davis olive center) Jerry Dallas (UC Davis NMR) Brian Killday (Bruker NMR) EC ZAKYNTHS AGRCERT (GREECE) ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΠΕΤΑΝ ΒΑΣΙΛΗ ΙΔΡΥΜΑ ΛΑΤΣΗ GAEA FDS Artemis Alliance Συνεταιρισμός Παλαιοπαναγιάς Λακωνίας Mανιατάκειο ίδρυμα ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ