Λιποδιαλυτές βιταμίνες και διατροφή Αντωνία Ματάλα Σεπτέμβριος 2016
Γνωρίσματα των λιποδιαλυτών βιταμινών Α, D, Ε, Κ Aπορρόφηση Μεταφορά Aρχικά στη λέμφο, στη συνέχεια στην κυκλοφορία αίματος Κάποιες απαιτούν πρωτεϊνες μεταφοράς Αποθήκευση Στα κύτταρα, συνδεδεμένες με λιπίδια Απέκκριση Όχι τόσο άμεση όσο με τις υδατοδιαλυτές Τοξικότητα Απαιτήσεις Πιθανότητα επίτευξης τοξικών επίπεδων στον οργανισμό όταν λαμβάνονται ως συμπληρώματα Η περιοδική πρόσληψη επαρκεί (εβδομαδίαια, ή ακόμα και μηνιαία, συχνότητα)
Βιταμίνη A Μορφές αυτούσιας βιταμίνης & β-καροτένιο
Αλληλομετατροπές των ενώσεων (vitamers) της βιταμίνης A Η μετατροπή της ρετινόλης σε ρετινάλη είναι αντιστρεπτή, ενώ της ρετινάλης σε ρετινοϊκό οξύ, όχι.
Βιολογικές λειτουργίες της βιταμίνης A Ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης και κυτταρικής διαφοροποίησης. Ενεργή μορφή: ρετινοϊκό οξύ Απαραίτητη για: καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος διατήρηση της ακεραιότητας βλενογόνων και επιθηλίων επιμήκυνση οστών κατά την ανάπτυξη Συμμετoχή στη λειτουργία της όρασης Η ρετιναλδεϋδη: προσθετική ομάδα των πρωτεϊνών της οψίνης στον αμφιβληστροειδή
Βιταμίνη Α και ακεραιότητα βλενωδών μεμβρανών
Η ξηροφθαλμία είναι ένα σπό τα σύμπτωματα της έλλειψης βιταμίνης Α
Κερατινοποίηση στο δερμα λόγω έλλειψης βιταμίνης Α
Ο ρόλος της βιταμίνης A στην όραση Ι
Ο ρόλος της βιταμίνης A στην όραση ΙΙ
Πλούσιες πηγές βιταμίνης A Εστέρες ρετινόλης: αποκλειστικά σε ζωικά τρόφιμα Συκώτι, βούτυρο, άλλα γαλακτοκομικά πλούσια σε λίπος, αυγά Καροτενοειδή (μορφές προβιταμίνης Α): φρούτα και λαχανικά με βαθύ πράσινο ή πορτοκαλί χρώμα (σπανάκι, σέσκουλα και άλλα χόρτα, βερίκοκο, πεπόνι, γιαμ, καρότο, πιπεριές, μάνγκο, κ.α., αλλά όχι στα εσπεριδοειδή) Η απορρόφηση απαιτεί την παρουσία μικρής ποσότητα λίπους στον πεπτικό σωλήνα
Διαιτητικές πηγές καροτενοειδών Τα καροτενοειδή δίνουν χρώμα στα τρόφιμα
Απαιτήσεις και συνιστώμενες πρόσληψεις Μέση απαίτηση ενηλίκων: 6,7 RE /Kg σωματικού βάρους RDA ενηλίκων γυναικών: 700 RE RDA ενηλίκων ανδρών: 900 RE (RDA = Recomended Dietary Allowance, Συνιστώμενη Διαιτητική Παροχή) RE= retinol equivalents = 1μg ρετινόλης (6 μg β-καροτενίου = 1μg ρετινόλης)
Αποθήκευση βιταμίνης Α στον οργανισμό H ρετινόλη αποθηκεύεται σε σημαντικό βαθμό στο ήπαρ, με αποτέλεσμα: 1. αυξημένο κίνδυνο τοξικότητας όταν η πρόσληψη είναι υπερβάλλουσα (7,5-9,0 mg ημερησίως) 2. καθυστέρηση εμφάνισης συμπτωμάτων έλλειψης σε ανεπαρκείς προσλήψεις
Έλλειψη και τοξικότητα βιταμίνης Α Επίσης, κατά την ελλειψη, επιρρέπεια σε λοιμώξεις Παρατεταμένη πρόσληψη >7,5-9,0 mg ρετινόλης ημερησίως προκαλεί συμπτώματα τοξικότητας
Πώς συσχέτιζονται τα επιπέδα πρόσληψης με τη διατροφική κατάσταση Η πραγματικότητα αποδίδεται από την 3 η καμπύλη
Βιταμίνη D Ονοματολογία μεταβολιτών 1,25-διυδρόξυ βιταμίνη D καλσιτριόλη, η ενεργή μορφή στους ιστούς Στους ζωικούς ιστούς: βιταμίνη D 3 χοληκαλσιφερόλη, μη ενεργή μορφή (πρόδρομη ένωση είναι η χοληστερόλη) Σε ζύμες, μανιτάρια (και εμπλουτισμένα τρόφιμα): βιταμίνη D 2 (εργοκαλσιφερόλη)
Ενδογενής σύνθεση βιταμίνης D και σχηματισμός της ενεργής μορφής της (1,25-διυδρόξυβιταμίνη D 3 ή καλσιτριόλη)
Λειτουργίες της βιταμίνης D Ρύθμιση της ομοιοστασίας του ασβεστίου στον οργανισμό Διατηρούνται τα επιθυμητά επίπεδα ασβεστίου στο πλάσμα, μέσω της τριπλής δράσης της καλσιτριόλης: 1. ενεργοποίηση της επαναπορρόφησης Ca στους νεφρούς 2. αύξηση της εντερικής απορρόφησης Ca 3. Κινητοποίηση του Ca των οστών AΙ ενηλίκων: ca. 10 μg/ημ.; (Ηλικιωμένων>70 ετών: 15 μg/ημ.) Καλές πηγές βιταμίνης D Λίπος ψαριών, αυγά, βούτυρο, συκώτι
Εκδήλωση της έλλειψης βιταμίνης D στα παιδιά: ραχίτιδα (χαρακτηριστική παραμόρφωση των ποδιών) Στους ενήλικες, οστεομαλακία Και στις δύο νόσους παρατηρείται μειωμένη απόθεση Ca στα οστά Συχνότερη αιτία: μειωμένη έκθεση στον ήλιο
Βιταμίνη Ε τοκοφερόλες και τοκοτριενόλες Η βιταμίνη Ε περιλαμβάνει μια ομάδα οκτώ λιποδιαλυτών ενώσεων: την α-,β-,γ-,δ- τοκοφερόλη και την α-,β-,γ-,δ- τοκοτριενόλη, οι οποίες διαφέρουν στη βιοδιαθεσιμότητα και την δραστικότητα α-τοκοφερόλη
Βιολογικός ρόλος: Παρεμποδίζει την οξείδωση των PUFA συμβάλλoντας στην σταθερότητα των κυτταρικών μεμβρανών αντιοξειδωτικές ιδιότητες αριθμού ελευθέρων ριζών ανοσοποιητικής απόκρισης η α-τοκοφερόλη επιδεικνύει την ισχυρότερη δράση. Παρεμποδίζει και την οξείδωση της χοληστερόλης στα σωματίδια των LDL λιποπρωτεϊνών H βιταμίνη Ε δεν διέρχεται τον πλακουντιακό φραγμό σε αξιόλογο βαθμό - πρόωρα νεογνά
Σχηματική απεικόνιση της θεωρίας για το ρόλο του οξειδωτικού στρες στην αιτιολογία της νόσου
Συνιστώμενη πρόσληψη και πηγές βιταμίνης Ε Η απαίτηση είναι συνάρτηση της πρόσληψης PUFA: 0,4 mg a-τοκοφερόλης / g διαιτητικών PUFA RDA ενηλίκων γυναικών και ανδρών: 16 mg α-τοκοφερόλης Πηγές: Σπορέλαια και φυτικά λίπη, ξηροί και άλλοι ελαιούχοι καρποί, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, οστρακόδερμα, πολλά από τα ψάρια
Έλλειψη βιταμίνης Ε - Ευάλωτες ομάδες Σε βρέφη, παρατηρείται αιμόλυση (διάρρηξη των κυτταρικής μεμβράνης των αιμοσφαιρίων) Σε ασθενείς με βαριά δυσαπορρόφηση ή ηπατική νόσο, καταστροφή νευρώνων και μυϊκή αδυναμία
Βιταμίνη Κ Φυλλοκινόνη, μενακινόνες, μεναδιόνη Βιολογικές λειτουργίες: απαραίτητη για την πήξη του αίματος Έλλειψη: δεν έχει παρατηρηθεί AΙ ενηλίκων: ca. 100 μg / ημ. Πηγές: Φυλλοκινόνη (βιτ. Κ 1 ): σε όλα τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά Μενακινόνες (βιτ. Κ 2 ): συντίθενται από τα βακτήρια του πεπτικού Μεναδιόνη (βιτ. Κ 3 ): η συνθετική μορφή τη βιταμίνης
Η διεργασία της πήξης του αιματός
Αξιόλογες διαιτητικές πηγές της βιταμίνης K