ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 31

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΓΕΝΙΚΟ - ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Α. Τι πρέπει να προσέξω για να γράψω την περίληψη: Να αποδώσω το νοηματικό κέντρο του κειμένου, δηλαδή το θέμα του και τη θέση του συγγραφέα. Να ενσωματώσω στην περίληψη μόνο τις ουσιώδεις πληροφορίες του αρχικού κειμένου. Να είμαι αντικειμενικός, δηλαδή να μην ενσωματώσω στην περίληψη προσωπικά μου σχόλια. Να εφαρμόσω ενιαία μέθοδο πύκνωσης ως προς το συγγραφέα, δηλαδή να επιλέξω εξ αρχής αν θα κάνω αναφορά στο συγγραφέα ή αν θα γράψω χωρίς καμία αναφορά στο συγγραφέα. [Όποια από τις δύο μεθόδους επιλέξω πρέπει να την εφαρμόσω με συνέπεια. Αν επιλέξω να μην αναφερθώ σε συγγραφέα, τότε θα πυκνώσω το αρχικό κείμενο σαν να είμαι εγώ ο συγγραφέας του και το ξαναγράφω με λιγότερες λέξεις. Σ αυτή την περίπτωση, στην αρχή της περίληψης δεν θα υπάρχει το θέμα και η θέση]. Να εφαρμόσω ενιαία μέθοδο πύκνωσης ως προς το αξιοποιούμενο υλικό του κειμένου, δηλαδή να γράψω είτε Συνοπτική Περίληψη που βασίζεται μόνο στους πλαγιότιτλους των παραγράφων του αρχικού κειμένου ή Εκτενή Περίληψη που βασίζεται στους πλαγιότιτλους και τις σημαντικότερες λεπτομέρειες των παραγράφων του αρχικού κειμένου. [Όποια από τις δύο μεθόδους επιλέξω πρέπει να την εφαρμόσω με συνέπεια. Συνήθως, καλούμαι να γράψω περιλήψεις που βασίζονται στους πλαγιότιτλους και τις σημαντικότερες λεπτομέρειες του αρχικού κειμένου]. Να αναδιατυπώσω με δικά μου λόγια τις ιδέες του κειμένου. Να γράψω προσέχοντας τα ορθογραφικά λάθη και χρησιμοποιώντας σωστά τα σημεία στίξης. Να χρησιμοποιήσω αριθμό λέξεων που να μην ξεπερνά κατά 20 λέξεις (περισσότερες ή λιγότερες) τον αριθμό που μου ζητήθηκε. Να υπάρχει σωστή αναλογία ανάμεσα στις ιδέες του κειμένου και στην απόδοσή τους στην περίληψη, δηλαδή να μην υποβαθμίζω ιδέες που είναι σημαντικές στο αρχικό κείμενο ή να τονίζω ιδέες που είναι επουσιώδεις. Να προσέξω τη συνεκτικότητα, δηλαδή να μην υπάρχουν νοηματικά χάσματα και να μην εξαναγκάζεται ο αναγνώστης να προσφύγει στο αρχικό κείμενο για να κατανοήσει το νόημα της περίληψης. Να προσέξω τη συνοχή, δηλαδή να είναι ορθά συνδεδεμένες οι προτάσεις μου. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 31

Η αξιολόγηση της περίληψης κειμένου (25 μονάδες) Η περίληψη δεν είναι ξεχωριστό γραμματειακό είδος, αλλά ένας τρόπος συνοπτικής απόδοσης προϋπάρχοντος κειμένου δια την οποίας επιδιώκεται: Α) Η κατανόηση του κειμένου. Β) Η πληροφόρηση των άλλων με λιτό και σαφή τρόπο για το περιεχόμενο του κειμένου. Γ) Η διάκριση του αναγκαίου από το περιττό τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη γλώσσα του κειμένου. Δ) Η δόμηση ενός νέου κειμένου με συνοχή και συνεκτικότητα. Άρα η αξιολόγηση της περίληψης στις εξετάσεις του Ενιαίου Λυκείου είναι σκόπιμο να συνεξετάσει τρεις παραμέτρους: Α) το περιεχόμενο της περίληψης Β) τη γλώσσα και το ύφος Γ) τη δομή του περιληπτικού κειμένου 1. Το περιεχόμενο της περίληψης (0-12 μονάδες) Θετικά στοιχεία θεωρούνται: Η σύλληψη του νοηματικού κέντρου του κειμένου. Η επιλογή των σημαντικών ιδεών-πληροφοριών του κειμένου. Η πληρότητα κατανόησης του κειμένου. Αδυναμίες στο περιεχόμενο θεωρούνται: Αδυναμία κατανόησης ή απόκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου. Επιλογή δευτερευουσών ιδεών-πληροφοριών σε βάρος των κύριων-σημαντικών. Η ατελής (μερική) κατανόηση του κειμένου. 2. Η γλώσσα και το ύφος της περίληψης (έκφραση) (0-8 μονάδες) Θετικά στοιχεία θεωρούνται: Η χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου (πληροφοριακό ύφος) Η ικανότητα πύκνωσης του κειμένου μέσα από διάφορες τεχνικές (γενίκευση, αναδιατύπωση κτλ.) Η ορθή χρήση της γλώσσας στο επίπεδο της ορθογραφίας, της στίξης, της σύνταξης και του λεξιλογίου. Αδυναμίες στη γλώσσα και το ύφος θεωρούνται: Η αξιολόγηση με την άσκηση άμεσης ή έμμεσης κριτικής-σχολιασμού στις ιδέεςπληροφορίες του κειμένου. Η αυτούσια-στείρα μεταφορά λέξεων και φράσεων του αρχικού κειμένου στην περίληψη. Οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Νεοελληνικής Γραμματικής και του Συντακτικού της νέας ελληνικές στην ορθογραφία, στη στίξη, στη σύνταξη και το λεξιλόγιο (επαναλήψεις, ασάφειες, έλλειψη ακριβολογίας κτλ.) ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 32

3. Η δομή του περιληπτικού κειμένου (0-5 μονάδες) Θετικά στοιχεία θεωρούνται: Η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δομής του αρχικού κειμένου και η παρουσίαση με λογική ακολουθία των βασικών ιδεών. Η σύνταξη ενός κειμένου με ομαλή ροή και συνοχή. Η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων. Αδυναμίες στη δομή θεωρούνται: Η τυποποιημένη μεταφορά της πορείας του αρχικού κειμένου που οδηγεί σε μακροσκελή περίληψη. Η άτακτη παράθεση των ιδεών-πληροφοριών του κειμένου. Η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας μεταξύ των μερών-προτάσεων της περίληψης. 4. Γενική θεώρηση. Η προσπάθεια για αξιολόγηση της περίληψης με την αναλυτική μέθοδο και την πρόσθεση των επιμέρους βαθμών δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται μια συνολική θεώρηση του γραπτού πριν την τελική βαθμολογία. Άλλωστε περιεχόμενο, μορφή (έκφραση) και δομή ουσιαστικά δεν διαχωρίζονται. Στη συνολκή θεώρηση της περίληψης θα συνεκτιμηθούν για την τελική βαθμολογία όλα τα κριτήρια από την πρωτοτυπία στη συγκρότηση και το ύφος έως την εικόνα του γραπτού. (καθαρογραμμένο κείμενο, ευανάγνωστη γραφή) Συμπληρωματικές διευκρινίσεις 1.Η έκταση της περίληψης εξαρτάται από το είδος, το μέγεθος και τη δομή του δοθέντος κειμένου. Γι αυτό καθορίζεται κάθε φορά η ποσότητα της περίληψης σε λέξεις (π.χ. 90-120 λέξεις) ώστε να υπάρχει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί το κείμενο της περίληψης. Αυτό δε σημαίνει την αυστηρή καταμέτρηση των λέξεων από το βαθμολογητή αλλά την αξιολόγηση της ικανότητας του μαθητή να πυκνώσει-περιορίσει το κείμενό του σε συγκεκριμένα πλαίσια. (Ως υπέρβαση αυτών των ορίων θεωρείται η γραφή μιας περίληψης με είκοσι (20) περίπου λέξεις περισσότερες). Ακόμα η περίληψη μπορεί να γραφεί ως μια ενιαία παράγραφος ή να χωριστεί σε παραγράφους ανάλογα με το μέγεθος και το είδος του κειμένου. 2. Η περίληψη στα πλαίσια της Έκθεσης-Έκφρασης γράφεται για συγκεκριμένο σκοπό και έχει πάντα αποδέκτη. Γι αυτό είναι καλό να αποφεύγεται η τυποποιημένη εκφώνηση «Να γράψετε την περίληψη του κειμένου» και να υιοθετούνται πιο αναλυτικές διατυπώσεις ενταγμένες σε επικοινωνιακό πλαίσιο σύμφωνα με τις Οδηγίες Διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων 1998, σελ.246 (Παράδειγμα: Σε κυριακάτική εφημερίδα δημοσιεύτηκε το παραπάνω άρθρο. Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενό του γράφοντας μια περίληψη 100 λέξεων). 3. Η περίληψη στα πλαίσια του μαθήματος της Έκθεσης-Έκφρασης έχει πληροφοριακό χαρακτήρα οπότε η εισαγωγή της είναι προτιμότερο να ξεκινά με αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείμενο, όπως προτείνεται στο βιβλίο Έκθεση-Έκφραση Β Λυκείου σελ.235-236. Μια εισαγωγή κατευθείαν από τις ιδέες-πληροφορίες του κειμένου είναι και αυτή αποδεκτή με τη λογική ότι ο μαθητής ταυτίζεται με το συγγραφέα του κειμένου ο οποίος επιχειρεί να πυκνώσει το κείμενό του. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 33

ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 34

ΞΑΝΑΘΥΜΑΜΑΙ ΟΣΑ ΕΜΑΘΑ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΩΣ ΓΡΑΦΩ ΜΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ; ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ Για να γράψω μια σωστή περίληψη ΠΡΕΠΕΙ ΣΤΑΔΙΟ 1 ο 1. Να διαβάσω καλά και να καταλάβω το κείμενο που πρέπει να πυκνώσω. 2. Να υπογραμμίσω τις σημαντικές φράσεις ή λέξεις (δηλαδή τις λέξεις-κλειδιά). 3. Να φτιάξω τους πλαγιότιτλους κάθε παραγράφου. Είναι πολύ απλό! Πρέπει να «πυκνώσω» ένα κείμενο, δηλαδή να το ξαναγράψω με δικά μου λόγια κρατώντας μόνο τα σημαντικά σημεία που περιέχει. Επομένως, η περίληψή μου θα είναι ένα νέο κείμενο που θα έχει το ίδιο περιεχόμενο με το αρχικό κείμενο, αλλά θα είναι μικρότερο. ΣΤΑΔΙΟ 2 ο 1. Να γράψω στην αρχή της περίληψής μου μια φράση που να παρουσιάζει το θέμα του κειμένου. 2. Να ακολουθήσω τη σειρά του κειμένου. 3. Να συνδέσω τους πλαγιότιτλους με συνδετικές λέξεις. 4. Να αναφέρω το συγγραφέα. Για να γράψω μια σωστή περίληψη ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ 1. Να αντιγράφω το κείμενο (φυσικά και μπορώ να χρησιμοποιήσω λέξεις του κειμένου) 2. Να γράφω τα παραδείγματα, αν υπάρχουν 3. Να αλλάζω τη σειρά του κειμένου. 4. Να προσθέτω δικές μου απόψεις / σχόλια ή πληροφορίες. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 35

1 ο ΣΤΑΔΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟ Παίζοντας ομαδικά Είναι εύκολο να παίζει κανείς ομαδικά; Είναι εύκολο να παραμερίζει προσωπικές φιλοδοξίες, να συνεργάζεται και να συνεννοείται με «μυστικούς» κώδικες με την υπόλοιπη ομάδα; Αναμφισβήτητα, το ομαδικό παιχνίδι είναι απαιτητικό προϋποθέτει πνεύμα συνεργασίας, όπου δεν υπάρχουν περιθώρια για αυτοπροβολή και εγωιστική συμπεριφορά. Απαιτεί γρήγορο συντονισμό των κινήσεων και αστραπιαία συνεννόηση μεταξύ των παικτών. Χρειάζεται ομόνοια και αλληλοσεβασμό. Διαφορετικά η ομάδα είναι ανοργάνωτη και ασυντόνιστη, δημιουργούνται προστριβές και το φυσικό επακόλουθο είναι η ήττα Ειδικά για τα παιδιά, το ομαδικό παιχνίδι είναι ένα μοναδικό μάθημα συνεργασίας. Αναπτύσσει την ομαδικότητα και περιορίζει τον ατομισμό. Καλλιεργεί τη γρήγορη σκέψη και το σεβασμό απέναντι στο συμπαίκτη. Συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, καθώς αυτό εντάσσεται σε μία ομάδα και μαθαίνει να πειθαρχεί με τους κανόνες της. Οι παίκτες μοιράζονται συναισθήματα και αλληλοϋποστηρίζονται. Μπορεί το ομαδικό παιχνίδι να είναι απαιτητικό δεν είναι όμως και μοναδικά συναρπαστικό; 1. Διαβάζω προσεκτικά το κείμενο, το κατανοώ και υπογραμμίζω τις σημαντικές φράσεις ή λέξεις σε κάθε παράγραφο 2. Αφού υπογραμμίσω φράσεις ή λέξεις που κατά τη γνώμη μου είναι σημαντικές γράφω τους πλαγιότιτλους κάθε παραγράφου με βάση όσα υπογράμμισα ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ Οι προϋποθέσεις του ομαδικού παιχνιδιού / Η συνεργασία, ο συντονισμός, η ομόνοια και ο αλληλοσεβασμός ως προϋποθέσεις του ομαδικού παιχνιδιού. Τι προσφέρει το ομαδικό παιχνίδι στο παιδί Το ομαδικό παιχνίδι είναι απαιτητικό και συναρπαστικό Τι παρατηρώ στους πλαγιότιτλους κάθε παραγράφου; 1. Είναι σύντομοι. 2. Για την πρώτη παράγραφο προτείνονται δύο πλαγιότιτλοι ο δεύτερος πλαγιότιτλος είναι μεγάλος και περιλαμβάνει σημαντικές λεπτομέρειες της παραγράφου. Πρόκειται για α ν α λ υ τ ι κ ό πλαγιότιτλο: η παράγραφος έχει πολλές πληροφορίες που είναι σημαντικές για την περίληψη, οπότε εμπλουτίζω με αυτές τον πλαγιότιτλό μου. 3. Βασίζονται σε όσα υπογράμμισα. 4. Δεν αντιγράφουν το κείμενο. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 36

2 ο ΣΤΑΔΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ 3. Συνδέω τους πλαγιότιτλους (υπότιτλους) μεταξύ τους με συνδετικές λέξεις. 4. Συνήθως κάνω αναφορά στο συγγραφέα. ΠΩΣ ΚΑΝΩ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ; ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ; Οι συνδετικές λέξεις είναι 2. σύνδεσμοι Με φράσεις όπως: Ο συγγραφέας... λέει ότι... υποστηρίζει ότι... επισημαίνει ότι... ισχυρίζεται ότι... διαπιστώνει ότι... Προσθήκη Αντίθεση Συμπέρασμα 1. φράσεις/εκφράσεις που δηλώνουν επίσης, ακόμα, επιπλέον, επιπρόσθετα, πρώτον... δεύτερον αντίθετα, όμως, ωστόσο, εντούτοις, παρ όλ αυτά, αφενός... αφετέρου, από τη μια... από την άλλη, μεν... δε επομένως, συμπερασματικά, λοιπόν, άρα ή φράσεις όπως: Σύμφωνα με το συγγραφέα... Κατά την άποψη του συγγραφέα... Στο τέλος μπορώ να γράψω: Ο συγγραφέας κλείνει το κείμενό του υποστηρίζοντας ότι... Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι... ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 37

5. Ξεκινάω την περίληψή μου με αναφορά στο θέμα του κειμένου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο συγκεκριμένο κείμενο, ο συγγραφέας αναφέρεται στις προϋποθέσεις και στο ρόλο του ομαδικού παιχνιδιού. Αρχικά, επισημαίνει ότι το ομαδικό παιχνίδι προϋποθέτει πνεύμα συνεργασίας, συντονισμό κινήσεων, ομόνοια και σεβασμό μεταξύ των παικτών. Στη συνέχεια, τονίζει ότι τα παιδιά μέσα από το ομαδικό παιχνίδι διδάσκονται τη ομαδικότητα, μαθαίνουν τη γρήγορη σκέψη, αναπτύσσουν το σεβασμό προς το συμπαίκτη, κοινωνικοποιούνται και μοιράζονται συναισθήματα Ο συγγραφέας κλείνει το κείμενό του συμπεραίνοντας πως το ομαδικό παιχνίδι είναι ταυτόχρονα απαιτητικό και συναρπαστικό. Να υπογραμμίσεις τις φράσεις με τις οποίες γίνεται η αναφορά στον συγγραφέα. Να βάλεις σε κύκλο τις συνδετικές λέξεις/ φράσεις και να σημειώσεις τι εκφράζουν Να εντοπίσεις την εισαγωγική φράση της περίληψης Τι παρατηρώ; 1. Η περίληψή μου είναι μία παράγραφος (ενώ το αρχικό κείμενο είχε πολλές παραγράφους) 2. Το νέο κείμενο είναι πολύ μικρότερο από το αρχικό. 3. Γράφω μόνο τα σημαντικά στοιχεία του κειμένου και παραλείπω τα λιγότερο σημαντικά. 4. Αναφέρω τον συγγραφέα. 5. Ξεκινάω με μία φράση που αναφέρεται στο θέμα του κειμένου. 6. Χρησιμοποιώ συνδετικές λέξεις. 7. Δεν αντιγράφω το κείμενο. 8. Δεν αλλάζω το νόημα του κειμένου. 9. Δεν προσθέτω κανένα δικό μου στοιχείο (άποψη, πληροφορία) ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 38

Να παρουσιάσεις προφορικά στην τάξη σου την περίληψη του παρακάτω κειμένου. Αφού πρόκειται για παρουσίαση της περίληψης στην τάξη, μην ξεχάσεις να απευθυνθείς στο ακροατήριό σου. Πριν συντάξεις την περίληψή σου να υπογραμμίσεις τις λέξεις κλειδιά και να γράψεις τους πλαγιότιτλους κάθε παραγράφου. Ένα ταξίδι στο χρόνο ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ Είναι αλήθεια πως οι μαθητές δεν ενθουσιάζονται ιδιαίτερα όταν στα πλαίσια των σχολικών εξορμήσεων επισκέπτονται ένα μουσείο. Κι όμως Η επίσκεψη σε ένα μουσείο είναι ένα ταξίδι στο χρόνο. Είναι μια γνωριμία με το παρελθόν του λαού μας. Είναι μία συμπυκνωμένη μορφή της ιστορίας. Είναι η αποτύπωση και το ζωντάνεμα του παρελθόντος μας. Είναι σημαντικό η επίσκεψη σε ένα μουσείο να προετοιμάζεται καταλλήλως, ώστε να είναι εποικοδομητική, ενδιαφέρουσα και ευχάριστη. Σημαντικός είναι ο προϊδεασμός των μαθητών σχετικά με το μουσείο που θα επισκεφτούν και τα εκθέματά του. Η ξενάγηση, επίσης, καλό είναι να είναι οργανωμένη, σύντομη και περιεκτική. Αν συνοδεύεται από ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι, με έξυπνες ερωτήσεις που ελκύουν το ενδιαφέρον του μαθητή και μετατρέπουν την παθητική παρακολούθηση της ξενάγησης σε ένα ερευνητικό παιχνίδι, τότε η επίσκεψη σε ένα μουσείο αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον. ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 39