Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Διδάσκων: Φάμπιο Αντωνίου Στοιχεία Επικοινωνίας: email: fantoniou@cc.uoi.gr Τηλ:2651005954 Προσωπική Ιστοσελίδα: fantoniou.wordpress.com Γραφείο: Κτίριο Βιβλιοθήκης, 1 ος όροφος. Ώρες Γραφείου: Πέμπτη 19.00-20.00, Παρασκευή 19.00-20.00
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κεφάλαιο 1ο
Το πρόβλημα με σταθερά όρια «..Η Βρετανία χρειάστηκε πάνω από τους μισούς φυσικούς πόρους του πλανήτη για να φτάσει στο σημερινό επίπεδο ευημερίας, πόσους πλανήτες θα χρειαστεί μια χώρα σαν την Ινδία;» Mahatma Gandhi Όταν ρωτήθηκε εάν μετά την ανεξαρτησία της η Ινδία θα φτάσει το επίπεδο ευημερίας της Αγγλίας και των Φυσικών Πόρων 3
Το πρόβλημα με σταθερά όρια Στις Η.Π.Α. χρειάζovται 12.2 εκτάρια για τηv κάλυψη τωv βασικώv αvαγκώv τoυ μέσoυ κατoίκoυ, στηv Ολλαvδία 8 και στηv Ivδία 1. Τo oικoλoγικό απoτύπωμα της Ολλαvδίας καλύπτει 15 φoρές τηv έκταση της χώρας εvώ τo αvτίστoιχo της Ivδίας ξεπερvά κατά 35% μόvov τηv έκταση της χώρας. Θα χρειαζόταv τρεις πλαvήτες όπως η Γη για vα καλυφθoύv oι αvάγκες τoυ τωριvoύ πληθυσμoύ της Γης σε Βoρειoαμερικάvικα επίπεδα. Donella Meadows, Our Footprints Are Treading Too Much Earth@ Charleston (S.C.) Gazzette, April 1,1996 και των Φυσικών Πόρων 4
Το πρόβλημα με σταθερά όρια Η οικονομική δραστηριότητα (παραγωγική και κατανάλωση) δημιουργεί αναπόφευκτα περιβαλλοντικά προβλήματα, το μέγεθος των οποίων αυξάνει με την μεγέθυνση της οικονομικής δραστηριότητας και των Φυσικών Πόρων 5
Παραγωγικές λειτουργίες Το πρόβλημα Στην γενική του μορφή το περιβαλλοντικό πρόβλημα μπορεί να θωρηθεί ως πρόβλημα του πεπερασμένου οικοσυστήματος Ηλιακή Ενέργεια? Μεγενθυνόμενο Οικονομικό Υποσύστημα Διάγραμμα ΙΙΙ.1.a. Το πεπερασμένο παγκόσμιο οικοσύστημα σχετικά με το οικονομικό υποσύστημα (Goodland R., H. E. Daly, S. El Serafy, 1992 Population, Technology, and Lifestyle, Island Press: Washington, DC.) και των Φυσικών Πόρων 6 Ενέργεια Φυσ. Πόροι Καταναλωμένη Ενέργεια Ενέργεια Φυσ. Πόροι Λειτουργίες απόσυρσης
Ρύπανση και απόβλητα Διαθέσιμη ενέργεια και ύλη Το πρόβλημα Τελικά προϊόντα Κατά την παραγωγή τελικών προϊόντων, ένα ικανό μέρος της ενέργειας και ύλης που χρησιμοποιείται είναι αδύνατον να ανακυκλωθεί πλήρως Επίσης κατά την παραγωγική διαδικασία υπάρχει σημαντική σπατάλη ενέργειας και ύλης Χαμηλή εντροπία Επιχειρήσεις Αγαθά και υπηρεσίες Κατανάλωση Μισθοί, κέρδη,. Συντελεστές παραγωγής Νοικοκυριά Υποβαθμισμένη και καταναλωμένη ενέργεια και ύλη Υψηλή εντροπία Το διάγραμμα κυκλικής ροής και των Φυσικών Πόρων 7
Τα σημαντικότερα προβλήματα Τα σημαντικότερα ορατά προβλήματα: υπερβoλική χρήση της συvoλικής βιoμάζας από τov άvθρωπo αλλαγή τωv καιρικώv συvθηκώv καταστρoφή τoυ στρώματoς τoυ όζovτoς υπoβάθμιση της πoιότητας τωv εδαφώv εξαφάvιση μoρφώv ζωής και των Φυσικών Πόρων 8
Βιώσιμη ανάπτυξη «..Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που καλύπτει τις σημερινές ανάγκες χωρίς να μειώνει την ικανότητα των επόμενων γενιών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες..» (Brundtland Report, 1987, p.43) και των Φυσικών Πόρων 9
Θεωρητικά υποδείγματα Στο μάθημα αυτό θα εξετάσουμε τη σχέση μεταξύ οικονομικής δραστηριότητας και περιβάλλοντος με τη χρήση υποδειγμάτων Αφαιρετικές περιγραφές της πραγματικότητας που μας δίνουν την δυνατότητα να εξετάσουμε συγκεκριμένα προβλήματα σε βάθος και των Φυσικών Πόρων 10
Γενικά υποδείγματα: Το απαισιόδοξο σενάριο Στο απαισιόδοξο άκρο έχουμε τη μελέτη «Τα όρια της Οικονομικής Μεγέθυνσης» Χρήση της τεχνικής της δυναμικής συστημάτων χρήση κλειστών κυκλωμάτων ανατροφοδότησης (feedback loops) Κλειστά συστήματα που περιγράφουν τις επιπτώσεις μιας ενέργειας στις περιβάλλουσες συνθήκες που οδηγούν σε νέες ενέργειες, κλπ, κλπ Στην παρακάτω διεύθυνση μπορείτε να βρείτε παραδείγματα feedback loops που αφορούν το φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών http://www.ecobridge.org/content/g_fbk.htm και των Φυσικών Πόρων 11
Γενικά υποδείγματα: Το απαισιόδοξο σενάριο Παραδείγματα feedback loops που αφορούν το φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών Το θετικό πρόσημο (+) δείχνει ότι μια αύξηση στο ένα κουτί επιφέρει μια αύξηση και στο επόμενο κουτί, ενώ το αρνητικό πρόσημο (-) σημαίνει ότι μια αύξηση στο ένα οδηγεί σε μείωση στο άλλο κουτί. Για να βρούμε τη συνολική επίπτωση αθροίζουμε τα πρόσημα. Όπου έχουμε μόνο (+) έχουμε θετική ανατροφοδότηση, ζυγός αριθμός (-) σημαίνει θετική ανατροφοδότηση, ενώ μονός αριθμός (-) σημαίνει αρνητική ανατροφοδότηση. Δυνατότητα επιφανειακής αντανακλαστικότητας Μετακίνηση της δασικής γραμμής προς τους πόλους Συχνότητα φυσικών πυρκαγιών Εκπομπές CO 2 Φαινόμενο του Θερμοκηπίου και Κλιματικές Αλλαγές Παραγωγή μεθανίου από εκτάσεις με μεγάλη περιεκτικότητα οργανικού υλικού Εκπομπές σκόνης που αυξάνουν την αντανακλαστικότητα Έκλυση μεθανίου από την υγροποίηση παγωμένων υδάτων Υποβάθμιση της ποιότητας εδαφών και απερημοποίηση Πηγή: "Terrestrial Ecosystem Feedbacks to Global Climate Change" by D. A. Lashof, B. J. DeAngelo, J. Harte and S. R. Saleska, Annual Review of Energy and the Environment, 1997 edition, volume 22. και των Φυσικών Πόρων 12
Γενικά υποδείγματα: Το απαισιόδοξο σενάριο Τα συμπεράσματα 1. Με δεδομένες τις συνθήκες, σε λιγότερο από 100 χρόνια οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται και το σύστημα καταρρέει (δες σελ. 13) 2. Και αν δεν εξαντληθούν οι πόροι η κατάρρευση θα προέλθει είτε από υπερβολική μόλυνση είτε από υπερπληθυσμό 3. Η μεγέθυνση δεν μπορεί να συνεχιστεί. Είτε θα περιοριστεί εθελούσια, είτε θα οδηγηθούμε σε κατάρρευση του συστήματος και των Φυσικών Πόρων 13
Γενικά υποδείγματα: Το απαισιόδοξο σενάριο BEYOND THE LIMITS, Meadows, et al.; Chelsea Green Publishing Company, 1992. ISBN 0-930031-62-8. και των Φυσικών Πόρων 14
Γενικά υποδείγματα: Το απαισιόδοξο σενάριο Βασικές υποθέσεις Εκθετικές αυξήσεις των μεταβλητών Σταθερά όρια των φυσικών πόρων Χρήση κλειστών κυκλωμάτων ανατροφοδότησης και των Φυσικών Πόρων 15
Γενικά υποδείγματα: Το αισιόδοξο σενάριο Στον αντίποδα βρίσκεται η δουλειά του Herman Kahn «Τα επόμενα 200 χρόνια: Ένα σενάριο για την Αμερική και τον Κόσμο» Η αισιοδοξία της εργασίας αυτής βασίζεται στην τεχνολογική πρόοδο η οποία μπορεί να διευρύνει τα φυσικά όρια,μέχρι του σημείου να μην υπάρχουν και των Φυσικών Πόρων 16
Γενικά υποδείγματα: Το αισιόδοξο σενάριο Τα συμπεράσματα Ο πληθυσμός θα συνεχίσει να αυξάνεται στα επόμενα 200 χρόνια με μειούμενο ρυθμό αύξησης, αλλά αυξανόμενο κατά κεφαλήν εισόδημα Η συνέχιση της οικονομικής μεγέθυνσης θα ωφελήσει πολύ τους φτωχότερους λαούς μέσα από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και των Φυσικών Πόρων 17
Γενικά υποδείγματα: Το αισιόδοξο σενάριο Βασικές υποθέσεις Η εργασία του Kahn δεν βασίζεται σε ποσοτικά, μαθηματικά υποδείγματα, αλλά σε ποιοτική ανάλυση διαφόρων ιδεών και σεναρίων με έμφαση στην επίδραση νέων τεχνολογιών Γενικά, η εργασία του Kahn πρεσβεύει ότι τα σταθερά όρια που αντιμετωπίζουμε σήμερα θα ξεπεραστούν με νέες τεχνολογίες και επομένως, παρά τις εκθετικές αυξήσεις το σύστημα δεν θα καταρρεύσει όπως προβλέπει το απαισιόδοξο σενάριο και των Φυσικών Πόρων 18
Γενικά υποδείγματα: Το αισιόδοξο σενάριο Μία άλλη πολύ γνωστή εργασία με αισιόδοξα συμπεράσματα είναι αυτή του Julian Simon, The Ultimate Resource 1981 και σε 2η έκδοση το 1996 Το σύνολο της εργασίας στην 2η έκδοσή της μπορεί να βρεθεί στην διεύθυνση: http://www.juliansimon.com/writings/ultimate_resource/ Η ανθρώπινη φαντασία και επινοητικότητα θα οδηγήσει στο να ξεπεράσουμε τα όρια και των Φυσικών Πόρων 19
Συμπερασματικά ερωτήματα Ποιο από τα δύο τόσο ακραία σενάρια είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα; Υπάρχουν σταθερά όρια; Ποια είναι, αν υπάρχουν; Πως ακριβώς λειτουργούν τα κλειστά κυκλώματα ανατροφοδότησης; Ποιος ο ρόλος των οικονομικών και πολιτικών θεσμών; Ποιος ο βαθμός ``````````και πώς αντιμετωπίζεται; Μπορούμε να επιτύχουμε παγκόσμια συνεργασία για την βιώσιμη ανάπτυξη; και των Φυσικών Πόρων 20
Σύνοψη Στο πρώτο μέρος του μαθήματος, συνοψίσαμε τα σημαντικότερα προβλήματα που αφορούν στην βιώσιμη ανάπτυξη Κατόπιν εξετάσαμε τα δύο ακραία υποδείγματα τα οποία καταλήγουν είτε σε απαισιόδοξες είτε αισιόδοξες προβλέψεις για το μέλλον Το αισιόδοξο σενάριο να βασίζεται στην ανθρώπινη επινοητικότητα η οποία μέσα από νέες τεχνολογίες θα υπερβεί τα σημερινά όρια και των Φυσικών Πόρων 21
Σύνοψη Με αδιαμφισβήτητο δεδομένο την συνεχιζόμενη επιδείνωση διαφόρων περιβαλλοντικών προβλημάτων, όπως για παράδειγμα την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας* δεν μπορούμε να επαναπαυόμαστε σε γενικές αναφορές στην ανθρώπινη επινοητικότητα, αλλά θα πρέπει να παρθούν μέτρα τόσο για την έλλογη χρήση των υπαρχόντων πόρων όσο και για την τεχνολογική εξέλιξη, στα πλαίσια των υπαρχόντων πολιτικών και οικονομικών θεσμών είτε, όταν αυτοί δεν επαρκούν να επιδιωχθεί η διεύρυνση και μετεξέλιξή τους * Δες την τρίτη και τελευταία έκθεση του Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) http://www.ipcc.ch/ και των Φυσικών Πόρων 22
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τέλος 1ου Κεφαλαίου