ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Χριστίνα Μπάνου (cbanou@ionio.gr) & Μάριος Πούλος (mpoulos@ionio.gr) Α εξάμηνο, Ακαδ. έτος 2015-2016 5 Ο ΜΑΘΗΜΑ
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 10-2
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons
Είδη βιβλιοθηκών Εθνική Βιβλιοθήκη Ακαδημαϊκή Σχολική Δημόσια (Λαϊκή, Δημοτική) Ειδικές βιβλιοθήκες (επικεντρώνονται σε μια θεματική περιοχή) Συμβατικές και ψηφιακές ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες. Οι αλλαγές λόγω των νέων τεχνολογιών της πληροφόρησης
Εθνική βιβλιοθήκη: ρόλος και αποστολή Εθνική βιβλιογραφία (Κατά Νόμον Κατάθεση) Θησαυροφυλάκιο γνώσης, οργανισμός μνήμης Συγκέντρωση, αποθήκευση, διατήρηση, διαχείριση, οργάνωση, ανάδειξη, διάθεση, προβολή, αξιοποίηση της εκδοτικής παραγωγής της χώρας. Free to all, open to all. Αναγνωστική πολιτική Εκδόσεις, εκθέσεις..βλ. Βιβλιογραφία
Βιβλιοθήκες στην Αναγέννηση (1) Η βιβλιοθήκη ως μέρος της «δημοκρατίας των γραμμάτων» (republic of letters) Ρόλος της Τυπογραφίας. Ποιες αλλαγές σηματοδότησε στη συγκρότηση, τον εμπλουτισμό και τη λειτουργία των βιβλιοθηκών; Ανάγνωση. Η μετάβαση από τη μεγαλόφωνη στη σιωπηλή ανάγνωση, και οι επιπτώσεις της στη συγκρότηση των προσωπικών συλλογών, καθώς και στη λειτουργία των βιβλιοθηκών Σταδιακή διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού Ρόλος του Ουμανισμού Η περίπτωση της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης. Ποιες αλλαγές σηματοδοτούνται; Αλλαγές στην Αρχιτεκτονική των βιβλιοθηκών Τέχνη και βιβλιοθήκες Εμπλουτισμός των συλλογών Αναβίωση της διπλοβιβλιοθήκης (ελληνικό και λατινικό τμήμα) Πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες Καταστροφές βιβλιοθηκών
Βιβλιοθήκες στην Αναγέννηση (2) Ηγεμονικές Μοναστικές Πανεπιστημιακές Λογίων Δημόσια Βιβλιοθήκη: Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, Βενετία
Oι βιβλιοθήκες στην Αναγέννηση. H Mαρκιανή Βιβλιοθήκη στη Βενετία (1) Δωρεά της βιβλιοθήκης του καρδιναλίου Βησσαρίωνα. 14/5/1468, έγγραφο της δωρεάς στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. 746 κώδικες (482 ελληνικοί, 264 λατινικοί). Το 1474 η συλλογή αριθμούσε 1.024 τόμους. Πετράρχης: ιδέα μιας δημόσιας βιβλιοθήκης. Οραματιζόταν να κληροδοτήσει την βιβλιοθήκη του, την κόρη του στη Βενετία. Η συλλογή του Βησσαρίωνα φυλασσόταν σε κιβώτια στο Palazzo Ducale. 1488, διορίζεται πρώτος βιβλιοφύλαξ ο Sabellico (Marco Antonio Coccio). 1506, θάνατος του Sabellico. Η πρόσβαση στη βιβλιοθήκη ήταν δύσκολη, η μελέτη επιτρεπόταν κατόπιν ειδικής αδείας, και ο δανεισμός σχεδόν απαγορευόταν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούσε να επιτραπεί ο δανεισμός ενός χειρογράφου, εφόσον ο χρήστης κατέβαλε το διπλάσιο της αξίας του. 1515, βιβλιοφύλαξ έως τον θάνατό του ο Andrea Navagero, συνεργάτης του Άλδου Μανούτιου στην έκδοση λατινικών κειμένων.
Oι βιβλιοθήκες στην Αναγέννηση. H Mαρκιανή Βιβλιοθήκη στη Βενετία (2) 1530, βιβλιοφύλαξ ο Pietro Bembo. Προσωρινή στέγαση της συλλογής σε χώρο πάνω από την εκκλησία του Αγίου Μάρκου Αρχιτέκτονας της βιβλιοθήκης: Jacopo Sansovino. Έτος περάτωσης και λειτουργίας του κτηρίου: 1559 Οι τυπογράφοι εκδότες της Βενετίας όφειλαν να καταθέτουν δύο αντίτυπα από κάθε νέα έκδοση στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη, τη βιβλιοθήκη της πόλης. Νόμος 1603. Διάσημη βιβλιοθήκη ήδη από την εποχή της περάτωσης του κτιρίου. Επισκέπτες και αναγνώστες. Ποιοι είχαν πρόσβαση στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη; Ποια ήταν η εξέλιξή της; Πως γινόταν ο εμπλουτισμός της συλλογής; Διοίκηση της βιβλιοθήκης Ποιες αλλαγές σηματοδοτεί η ίδρυση και η λειτουργία της; Ήταν η βιβλιοθήκη της πόλης και όχι πλέον του ηγεμόνα, του ευγενούς ή της μονής.
Οι βιβλιοθήκες στον Διαφωτισμό Άνοδος της αστικής τάξης Διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού. Ποσοστά εγγραμμάτων. Νέες κατηγορίες αναγνωστικού κοινού: γυναίκες και παιδιά Εκπαίδευση Αναγνωστικές εταιρείες Αναγνωστήρια
Βιβλιοθήκες στη Γαλλική Επανάσταση Βασιλική Βιβλιοθήκη. Εμπλουτισμός: υποχρεωτική κατάθεση αντιτύπου των νέων εκδόσεων (153 κ. ε.), από διπλωμάτες και ιεραπόστολους, ανταλλαγή των διπλών αντιτύπων με άλλες βιβλιοθήκες, δωρεές, αγορές. 1789: 200.000 έντυπα και 25.000 χειρόγραφα βιβλία Γαλλική Επανάσταση: Δημόσια Βιβλιοθήκη. Εμπλουτίστηκε και από συλλογές εκκλησιών και μονών, καθώς και αριστοκρατών, που εκτελέστηκαν ή φυλακίστηκαν Κατάσχεση συλλογών, καταστροφή αντιτύπων, πώληση βιβλίων σε ξένους ή βιβλιόφιλους Εθνική Βιβλιοθήκη
Δανειστικές βιβλιοθήκες Δανειστικές βιβλιοθήκες. Η άνθηση των ευρωπαϊκών δανειστικών βιβλιοθηκών άρχισε μετά το 1750. Στην Αγγλία πολλαπλασιάστηκε ο αριθμός τους και το 1801 ήταν «περισσότερες από χίλιες». Το 1761 ο βιβλιοπώλης Κουιλάν ίδρυσε στην οδό Κριστίν του Παρισιού την πρώτη γαλλική δανειστική βιβλιοθήκη Οι Γάλλοι «ενοικιαστές των βιβλίων» (louers de livres) αυξήθηκαν ανάμεσα στο 1770 και το 1790 πολύ γρήγορα. Μέλη ήταν φοιτητές και εργάτες, νέες και πιο ηλικιωμένες γυναίκες, ομάδες ακαδημαϊκής προέλευσης, κοινωνικά περιθωριοποιημένες, όπως ιδιωτικοί παιδαγωγοί, κατώτεροι στρατιωτικοί και συγγραφείς. Συχνά τα βιβλία τους ήταν φθαρμένα από την χρήση, ενώ αλλού αριθμούσαν μερικές δεκάδες και αλλού αρκετές χιλιάδες τόμων. Αυτόν τον πρώιμο τύπο δανειστικών βιβλιοθηκών συχνά τον διοικούσαν παλαιοπώλες, βιβλιοδέτες, βιβλιοπώλες κ.ά. Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι δανειστικές βιβλιοθήκες ξεπέρασαν σε αριθμό τους Αναγνωστικές Εταιρείες.
Αναγνωστικές εταιρείες Αναγνωστικές εταιρείες. Ήταν αυτοδιοικούμενοι οργανισμοί, με στόχο την περιήγηση των μελών τους στον κόσμο του βιβλίου. Έκφραση της αστικής τάξης. Μέλη. Δραστηριότητες, εκτός από τον δανεισμό των βιβλίων. Με έναν μέσο όρο εκατό μελών υπολογίζεται πως οι Αναγνωστικές Εταιρείες, ανάμεσα στο 1770 και το 1820, συγκέντρωσαν ένα κοινό από 50.000 περίπου μέλη. Επιστημονικά εγχειρίδια, ποιητικές συλλογές, ξενόγλωσσες εκδόσεις. Ομαδική συνδρομή στις εφημερίδες του 17ου αιώνα, αργότερα και στα περιοδικά Αναπλήρωση των κενών των λίγων και ανεπαρκών δημοσίων βιβλιοθηκών Παρόλο που στα καταστατικά των Αναγνωστικών Εταιρειών δεν γινόταν λόγος για ταξικές διακρίσεις, όλο και περισσότερο ήταν επιδιωκόμενη η κοινωνική ομοιογένεια, επειδή για την αποδοχή ενός νέου μέλους ήταν αναγκαία η πλειοψηφική απόφαση.
Βιβλιοθήκες για το ευρύ κοινό. Libraries for all. Free to all, Open to all 18ος - 19ος αι. Ιστορικές, πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες υπαγόρευσαν τις μεταβολές. Διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού. Ενεργός πόλος της βιβλιοθήκης στην κοινότητα Η βιβλιοθήκη στο επίκεντρο της πολιτισμικής, κοινωνικής ζωής Δανειστικές βιβλιοθήκες, αναγνωστικές εταιρείες Η.Π.Α. Benjamin Franklin. Βιβλιοθήκη με συνδρομή, 1730 1780: 51 «κοινωνικές βιβλιοθήκες» με συνδρομή στη Νέα Αγγλία 1850. Νόμος για τις Δημόσιες Βιβλιοθήκες. Public Libraries Act. Μ. Βρετανία. Δυνατότητα στους δήμους να ιδρύσουν βιβλιοθήκες και να τις συντηρήσουν με δημόσιο χρήμα. H.Π.Α. Δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης. Παραδείγματα
Δημόσιες Βιβλιοθήκες στη Μ. Βρετανία Μ. Βρετανία - δημόσιες βιβλιοθήκες. Η νομοθεσία του 1850 έδινε στα τοπικά συμβούλια το δικαίωμα να χρεώνουν μία πένα στους δημοτικούς φόρους για να χρηματοδοτούνται οι βιβλιοθήκες. 1908: 553 δημοτικές βιβλιοθήκες στη χώρα. Το 1902 το Leeds, με πληθυσμό 400.000, διέθετε μία εντυπωσιακή κεντρική βιβλιοθήκη και δεκατέσσερα παραρτήματα ολοήμερης λειτουργίας με αίθουσες δανεισμού και αναγνωστήρια. Αυτή η ραγδαία εξέλιξη των δημόσιων βιβλιοθηκών στη Βρετανία συνιστούσε προϊόν της μεγάλης αστικοποίησης και ενός βαθμού διοικητικής αποκέντρωσης μοναδικού σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Δημόσιες βιβλιοθήκες Ο Κάρολος Ντίκενς, εγκαινιάζοντας τη Βιβλιοθήκη του Manchester το 1852, έβλεπε τις βιβλιοθήκες ως μία εγγύηση κοινωνικής αρμονίας και περίμενε να ακούσει από τον εργαζόμενο «στη νευρώδη, ατόφια γλώσσα με την οποία ακούω συχνά αυτούς τους ανθρώπους να εκφράζουν τα εσώψυχά τους, πως γνωρίζει ότι τα βιβλία που βρίσκονται εδώ προς όφελός του θα τον εμψυχώσουν στον αγώνα και τον μόχθο της ζωής του, θα τονώσουν τον αυτοσεβασμό του, θα του διδάξουν ότι το κεφάλαιο και η εργασία δεν βρίσκονται σε κατάσταση σύγκρουσης, αλλά αλληλεξάρτησης και αλληλοστήριξης, θα του δώσουν τη δυνατότητα να απαλλαγεί από τις εσφαλμένες προκαταλήψεις και τις φαύλες παρερμηνείες, κατακτώντας την αλήθεια» C. Dickens, Speeches, επιμ. K. J. Fielding, Οξφόρδη, Clarendon Press, 1960, 152-154.] Ζητήματα εμπλουτισμού των βιβλιοθηκών. Οι μεταρρυθμιστές των βιβλιοθηκών, που προέρχονταν από την αστική τάξη, συνέχισαν να προτείνουν τους κλασικούς στους αναγνώστες της εργατικής τάξης.
Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες Διαφωτισμός: νέες συνθήκες. Αλλαγές στην αντίληψη για τις βιβλιοθήκες. Ανάγκες διδασκόντων και φοιτητών. Αύξηση του αριθμού των δημοσιευμάτων. Σήμερα και ανέκαθεν: Κέντρο της πανεπιστημιακής ζωής (έρευνα, ενημέρωση, μελέτη, συνάντηση, επικοινωνία, πληροφόρηση..) Παραδείγματα: Bologna, Harvard, Cambridge, Bodleian - Οξφόρδη
Συνεργατικά σχήματα υπηρεσιών πληροφόρησης Συνεργασίες και Δίκτυα βιβλιοθηκών Συνδρομές Εκδόσεις, συνεργασίες με εκδότες Παράδειγμα: ΗeaLink, Δίκτυο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών Hellenic Academic Libraries Link.
Προσκτήσεις στις βιβλιοθήκες Παρακολούθηση της εκδοτικής παραγωγής Εντοπισμός δημοσιευμάτων που ενδιαφέρουν τη βιβλιοθήκη Επιλογή υλικού προς απόκτηση Παραγγελία και προμήθεια του υλικού
Επιλογή του υλικού προς παραγγελία. Κριτήρια Αναγνωστικό κοινό (ανάγκες και προσδοκίες) Συλλογή της βιβλιοθήκης Ιστορία και φυσιογνωμία της βιβλιοθήκης (ενδεχομένως ο γνωστικός χώρος που καλύπτει η βιβλιοθήκη) Στόχοι και προτεραιότητες της βιβλιοθήκης Είδος υπηρεσιών που προσφέρει η βιβλιοθήκη Διαθέσιμοι πόροι Αναγνωστική πολιτική, τρέχοντα προγράμματα Εξοπλισμός
Εντοπισμός του υλικού Διαρκής ενημέρωση των επιστημόνων της πληροφόρησης Ρόλος του αναγνώστη - χρήστη
Τρόποι πρόσκτησης του υλικού Αγορά Δωρεά Ανταλλαγή υλικού Κατά νόμον κατάθεση για τις Εθνικές Βιβλιοθήκες
Παραλαβή του υλικού Έλεγχος της ακρίβειας και της πληρότητας της παραγγελίας Έλεγχος της κατάστασης του υλικού Ενημέρωση του αρχείου παραγγελιών Εξόφληση των τιμολογίων Αποστολή ευχαριστηρίων (σε δωρεές) ή γνωστοποιήσεων παραλαβής (σε ανταλλαγή υλικού) Καταγραφή του υλικού στο Βιβλίο Εισαγωγής της Βιβλιοθήκης (το τεκμήριο λαμβάνει τον Αριθμό Εισαγωγής) Σφράγιση του υλικού Λήψη απαραίτητων μέτρων προστασίας (βιβλιοδεσία όπου χρειάζεται)
Προετοιμασία του υλικού για χρήση από το κοινό Επικόλληση πινακίδων με τα στοιχεία ταξινόμησης και ταξιθέτησης (των επισημάτων) Τοποθέτηση αντικλεπτικής προστασίας (επικόλληση ειδικών μαγνητικών ταινιών δανεισμού) Προετοιμασία για δανεισμό (επικόλληση πινακίδων γραμμωτού κώδικα)