ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΚΗΣ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΕΙΡΑ Ι, αρ. 3 ΙΔΡΥΜΑ ΣΥΜΦΩΝΙΚΗΣ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΞΥΠΝΗΜΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (Ludwig van Beethoven) Συμφωνία αρ. 6 σε Φα μείζονα, έργο:68 «Ποιμενική» Κυπριακό Παραδοσιακό Τραγούδι: Λούλλα μου Μαρούλλα μου Διασκευή: Άγι Ιωαννίδη Μουσική Διεύθυνση: Άγι Ιωαννίδη Σάββατο 14 Μαρτίου 2009 στις 17:00 1
Θέατρο Παλλάς, Πύλη Πάφου, Λευκωσία Τρίτη, 10 Μαρτίου 2009 Μαρκίδειο Θέατρο Πάφου 11.00 π.μ. 12.00 μ. Σχολεία: Γυμνάσια Γυμνάσιο Αγ. Θεοδώρου Νικολαΐδιο Γυμνάσιο Γυμνάσιο Απ. Παύλου Γυμνάσιο Γεροσκήπου Γυμνάσιο Έμπας Γυμνάσιο Παναγίας Θεοσκέπαστης Λύκεια Λύκειο Αρχ. Μακαρίου Γ Λύκειο Κύκκου Λύκειο Αγ. Νεοφύτου Λύκειο Έμπας Λύκειο Γεροσκήπου Δημοτικό Θέατρο Λάρνακας 11.00 π.μ. 12.00 μ. Σχολεία: Γυμνάσια Γυμνάσιο Δροσιάς Ευρυβιάδιο Γυμνάσιο Γυμνάσιο Φανερωμένης Γυμνάσιο Λιβαδιών Γυμνάσιο Αραδίππου Διανέλλειο Γυμνάσιο Γυμνάσιο Βεργίνας Γυμνάσιο Κιτίου Λύκεια Λύκειο Αραδίππου Λύκειο Λιβαδιών Λύκειο Βεργίνας Λύκειο Αρχ. Μακαρίου Γ Λύκειο Αγ. Γεωργίου Παγκύπριο Λύκειο Παρασκευή, 13 Μαρτίου 2009 Δημοτικό Θέατρο Στροβόλου 11.00 π.μ. 12.00 μ. Σχολεία: Γυμνάσιο Αγλαντζιάς Γυμνάσιο Παλουριώτισσας Γυμνάσιο Μακεδονίτισσας Γυμνάσιο Έγκωμης Γυμνάσιο Πλατύ Γυμνάσιο Αγ. Βασιλείου Γυμνάσιο Κωνσταντινουπόλεως Γυμνάσιο Διανέλλου και Θεοδότου Γυμνάσιο Αρχαγγέλου Γυμνάσιο Αγ. Στυλιανού Γυμνάσιο Λατσιών Γυμνάσιο Ακρόπολης Γυμνάσιο Αγ. Δομετίου Γυμνάσιο Σταυρού Γυμνάσιο Αγ. Στυλιανού Επιμέλεια - Οργάνωση: Άντρη Χατζηγεωργίου-Λυμπουρή Επιθεωρήτρια Μουσικής Μέσης Εκπαίδευσης 2
Εκπαιδευτικά Προγράμματα Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού εφαρμόζονται από τον Οκτώβριο 1999 με πρωτοβουλία της τότε ΕΜΕ Μουσικής κ. Μάρως Σκορδή, μέσα στο πλαίσιο των προσπαθειών του Υπουργείου για καλλιέργεια της αισθητικής αγωγής στους μαθητές. Με την εφαρμογή των Προγραμμάτων αυτών επιδιώκεται ειδικότερα η ανάπτυξη της μουσικότητας, δημιουργικότητας και κριτικής σκέψης στους νέους, καθώς και η παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους, έτσι ώστε να αναπτύξουν τις μουσικές τους δεξιότητες. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Ι. Σε συνεργασία με τη Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου και τη Συμφωνική Ορχήστρα Νέων Κύπρου. (α) Εκπαιδευτικές Συναυλίες σε αίθουσες συναυλιών. (β) Οικογενειακές Συναυλίες (Σάββατο απόγευμα, για μαθητές όλων των ηλικιών και γονείς). (γ) Μουσική για Όλους (Σάββατο απόγευμα, για μαθητές όλων των ηλικιών και γονείς). (δ) Επισκέψεις εκτελεστών της ορχήστρας στο σχολείο (στην τάξη, στο μάθημα της Μουσικής). (ε) Πολυθεματικά Προγράμματα, τύπου Πρότζεκτ. Στην περίπτωση αυτή, η Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου συνεργάζεται με έναν Κύπριο συνθέτη και ένα ολόκληρο σχολείο. Δίδεται σημασία στον αυτοσχεδιασμό και την ανάπτυξη της δημιουργικότητας καθώς και ευκαιρίες για τη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων μαθημάτων. ΙΙ. Πολυθεματικά Μεγάλα Προγράμματα τύπου Πρότζεκτ: Τα προγράμματα αυτά διοργανώνονται σε συνεργασία με Κύπριους συνθέτες, εκτελεστές ή άλλους καλλιτέχνες, για μεγάλες ομάδες παιδιών από διάφορα σχολεία ή για ένα ολόκληρο σχολείο, στο οποίο συνεργάζονται και καθηγητές άλλων μαθημάτων. Στο τέλος γίνεται μια παρουσίαση για το κοινό. Η διάρκειά τους μπορεί να είναι από 3 μέρες μέχρι 5 ή 6 μήνες. Οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να εργαστούν δημιουργικά, μαζί με υψηλού επιπέδου καλλιτέχνες και να παρουσιάσουν, μαζί τους, την εργασία τους. ΙΙΙ. Καλλιτέχνες στα Σχολεία: Στο Εκπαιδευτικό αυτό πρόγραμμα, διάφοροι καλλιτέχνες (εκτελεστές μουσικών οργάνων κλασικών και λαϊκών) επισκέπτονται τα παιδιά στο σχολείο για μικρές συναυλίες με επεξηγήσεις ή μπαίνουν στην τάξη, στο μάθημα της Μουσικής. Στο μάθημα, παρουσιάζουν τα διάφορα μουσικά όργανα, εκτελούν μουσική μόνοι τους και μαζί με τα παιδιά και σε πολλές περιπτώσεις ενθαρρύνουν τα παιδιά να αυτοσχεδιάσουν, σε ομάδες, τη δική τους μουσική. ΙV. Συνεργασία με διάφορους πολιτιστικούς φορείς: Οργάνωση εκπαιδευτικών συναυλιών, σεμιναρίων και επισκέψεων Κυπρίων και ξένων καλλιτεχνών σε σχολεία. 3
Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου H Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου ιδρύθηκε το 1987, έπειτα από απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ως Κρατική Ορχήστρα Κύπρου. Από την ίδρυσή της μέχρι το Δεκέμβριο του 2006 η Ορχήστρα λειτουργούσε υπό τη διεύθυνση των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του ΥΠΠ. Από τον Ιανουάριο 2007 τη διεύθυνσή της ανέλαβε το Ίδρυμα Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου, το οποίο ιδρύθηκε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου. H Σ.Ο.Κ. στοχεύει σε ένα υψηλό επαγγελματικό επίπεδο μουσικής εκτέλεσης, ενώ από το 2007 έχει επεκτείνει το ρόλο και τις δραστηριότητές της, αναπτύσσοντας εκπαιδευτικά προγράμματα και σχέσεις με όλες τις βαθμίδες της μουσικής εκπαίδευσης στην Κύπρο, προωθώντας ειδικά προγράμματα που απευθύνονται στην ευρύτερη κοινωνία, συμμετέχοντας σε προγράμματα πολιτιστικών ανταλλαγών, κ.α. Με είκοσι περίπου σειρές συναυλιών ετησίως, η Σ.Ο.Κ. συνεργάζεται με διακεκριμένους ξένους και Κύπριους σολίστ, μαέστρους, ορχήστρες, καθώς και με πολιτιστικούς, κοινωνικούς και κρατικούς φορείς. Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της λαμβάνει μέρος σε Διεθνή Φεστιβάλ, παραγωγές όπερας, επίσημες εκδηλώσεις του κράτους, παρουσιάζει έργα Κυπρίων συνθετών σε πρώτη εκτέλεση, ενώ από το 1999 διοργανώνει τα «Εκπαιδευτικά Προγραμμάτα», σε συνεργασία με τη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση. Έχει πραγματοποιήσει περιοδείες σε Ελλάδα (Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής Πάτμου 2005, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 2006, Πάτρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006, Θέατρο Ηρώδη του Αττικού, 2008), Γερμανία, Δανία, Βουλγαρία, Γαλλία, Μάλτα (Σύνοδος Αρχηγών Κρατών της Κοινοπολιτείας 2005) και Ηνωμένο Βασίλειο. Πρώτος Μαέστρος και Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Ορχήστρας διετέλεσε ο Άγις Ιωαννίδης, τον οποίο διαδέχθηκε ο Roland Melia και ο Maciej Zoltowski. Από τον Οκτώβριο του 2005 μέχρι και τον Αύγουστο του 2008 τη θέση κατείχε ο Σπύρος Πίσυνος. 4
ΑΓΙΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Ο Άγις Ιωαννίδης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Νέων από τον Ιανουάριο του 2005, διαθέτει πάνω από τριάντα χρόνια πείρα στο διεθνή χώρο. Έχει διευθύνει ευρύ φάσμα μουσικής και έχει αποσπάσει εξαιρετικές κριτικές. Στα Φεστιβάλ "Κύπρια 2004" και "Κύπρια 2006" διακρίθηκε ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής και μαέστρος της παραγωγής της όπερας 'Caterina Cornaro' κ ι α των συναυλών ι "Mozart και Shostakovich - Γενέθλιο Αφιέρωμα" αντιστοίχως. Για μια δεκαετία ήταν μόνιμος μαέστρος σε όπερες της Γερμανίας, διετέλεσε Διευθυντής της Vaasa City Orchestra στη Φινλανδία, υπήρξε ο πρώτος Καλλιτεχνικός Διευθυντής των Κρατικών Ορχηστρών Κύπρου. Ασχολείται με τη σύνθεση και έργα του έχουν παρουσιαστεί στην Αίγυπτο, Αυστρία, Γαλλία (Διεθνές Φεστιβάλ Pablo Casals), Γερμανία και Φινλανδία. Ιδιαίτερη επιτυχία σημείωσε τον Ιανουάριο του 2006 στη Βιένη η παγκόσμια πρώτη εκτέλεση του "Τρίο για βιολί, βιολοντσέλλο και πιάνο", παραγγελία της Εταιρείας Φίλων Μουσικής της Βιένης. Από το 2002 είναι αντιπρόεδρος του Κέντρου Κυπρίων Συνθετών. Ο Μπετόβεν ενώ συνθέτει Στο διαμέρισμά του στη Βιέννη, στα τελευταία χρόνια της ζωής του. 5
Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (Ludwig van Beethoven) (Γερμανός, Βόννη 1770 - Βιέννη 1827) Η οικογένειά του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν καταγόταν από την Αμβέρσα. Ο παππούς του ήταν διευθυντής ορχήστρας στη Βόννη και ο πατέρας του ήταν τενόρος. Ο πατέρας του, ένας χαρακτήρας επιπόλαιος και μέθυσος, οραματιζόταν για το γιο του, μια σταδιοδρομία παιδιού-θαύματος, βλέποντας σ αυτόν ένα άλλο Μότσαρτ. Πολλές φορές με βάναυσο τρόπο, τον ξυπνούσε τη νύχτα για να μελετήσει πιάνο. Στα 1784, σε ηλικία 14 χρονών, ο Μπετόβεν ανέλαβε τη θέση του οργανίστα στην Αυλή του Εκλέκτορα της Βόννης. Το 1878, επισκέφθηκε τη Βιέννη και έπαιξε πιάνο για τον Μότσαρτ ο οποίος εντυπωσιάστηκε από τις αυτοσχεδιαστικές ικανότητες του Μπετόβεν. Στη Βιέννη, ο Μπετόβεν εγκαταστάθηκε το 1782, ένα χρόνο μετά από το θάνατο του Μότσαρτ. Εκεί άρχισε να παίρνει μαθήματα από τον Χάϋτεν, τον Άλμπρεχτμπέργκερ και τον Σαλιέρι. Η φήμη του ως πιανίστας του εξασφάλισε πολλούς ευκατάστατους μαθητές. Πολλοί από τους πλούσιους θαυμαστές του, του ζητούσαν να τους αφιερώσει έργα του και τον πλήρωναν καλά γι αυτό. Έτσι η μουσική δωματίου του περιλαμβάνει έργα αφιερωμένα σε πρίγκιπες, κόμισες, βαρόνους, κ.ά. Γύρω στα 1801 ο Μπετόβεν άρχισε να χάνει την ακοή του. Γράφει σε ένα φίλο του: «Ο Μπετόβεν σου ζει μια δυστυχισμένη ζωή. Τσακώνεται με τη φύση και το Δημιουργό της. Μάθε ότι η ανώτερη δύναμή μου, η ακοή μου, έχει υποστεί σοβαρή επιδείνωση. Ο Πλούταρχος μου δίδαξε την αρετή της καρτερίας, κι αν μπορέσω θα αντισταθώ στη μοίρα μου». Είναι μια φοβερή κακοτυχία, ειδικά για ένα μουσικό. Ο Μπετόβεν προσπαθεί να κρύψει από τους άλλους την αρρώστια που τον βασανίζει. 6
Αισθάνεται μειωμένος, ταπεινωμένος. Ντρέπεται για τη βλάβη που έχει υποστεί. Αλλά πάνω από όλα βασανίζεται από τη συναίσθηση ότι χάνει την επαφή με τον κόσμο των ήχων, τον κόσμο του. Θα καταφύγει σε κάθε δυνατή θεραπεία προκειμένου να εμποδίσει την κώφωση. Αλλά η πρωτόγονη ιατρική της εποχής δεν είχε παρά να συστήσει κομπρέσες, παγωμένα λουτρά ή λουτρά στο χλιαρό νερό του Δούναβη και αργότερα χρήση όλο και πιο μεγάλων ακουστικών κόρνων. Στη σχέση του με τους άλλους, θα μείνει μπλοκαρισμένος από αυτή την φοβερή αναπηρία. Δεν έχει πια τη δυνατότητα μιας άμεσης συνομιλίας. Αυτός που μιλά, θα πρέπει να γράφει σε ένα τετράδιο αυτό που λεει, ή ρωτά. Γεννιούνται έτσι τα τετράδια συζήτησης, που μας προσφέρουν ένα άνοιγμα στον εσωτερικό κόσμο του Μπετόβεν. Το καλοκαίρι του 1802, στο Heiligenstadt, έγραψε τη «Διαθήκη» του: «.Ω άνθρωποι που με νομίζετε γεμάτο μίσος, τρελό και μισάνθρωπο, τι άδικοι που γίνεστε μαζί μου! Δεν ξέρετε το μυστικό που με κάνει να φέρομαι έτσι. Η καρδιά μου από τον καιρό που ήμουνα μικρό παιδί ήταν γεμάτη με το γλυκό αίσθημα της καλοσύνης». Μέσα σ αυτό το γράμμα υπάρχει όλος ο Μπετόβεν: Ένα τεράστιο δυναμικό αγάπης. Υπάρχει η σκληρή και κουρασμένη μοναξιά. Υπάρχει η κατακτημένη ευτυχία μέσα από την αρετή, η πίστη στις αυθεντικές αξίες, η επιδίωξη να γίνει η τέχνη του ένα μήνυμα για την ανθρωπότητα. Η αναπηρία του αυτή που στο τέλος της ζωής του ήταν ολοκληρωτική, σφράγισε με ένα τραγικό τρόπο τη ζωή του. Καμιά από τις αγάπες του δεν είχε ευτυχισμένο τέλος. Τους τελευταίους μήνες του 1827 ο Μπετόβεν είχε πάει στο αγρόκτημα του αδελφού του Γιόχαν. Επέστρεψε στη Βιέννη το Δεκέμβριο και έκανε την απερισκεψία να ταξιδεύσει με την ανοιχτή άμαξα του γαλατά. Έπαθε πνευμονία. Τα χρονικά της εποχής, κάνουν λόγο για υδρωπικία ή πλευρίτιδα. Εγχειρίζεται για να του αφαιρεθεί νερό, αλλά η κατάσταση της υγείας του αντί να καλυτερεύσει, χειροτέρευσε. Πέθανε στις 26 Μαρτίου 1827 κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας. Αφού τον μετάλαβε ο ιερέας, ο Μπετόβεν, γύρισε και είπε στους φίλους του που τον παράστεκαν: «Χειροκροτήστε φίλοι, η κωμωδία τέλειωσε». Λόγια που φανερώνουν όλη την πίκρα που γέμιζε την ψυχή του. Μετά από τον ήχο μιας βροντής, άνοιξε τα μάτια του και για να εκφράσει την αντίθεσή του στη μοίρα, ύψωσε τη δεξιά γροθιά. Όταν ξανάπεσε το χέρι του στο στρώμα, είχε πεθάνει. 7
Συμφωνία αρ. 6 σε Φα μείζονα, έργο:68 «Ποιμενική» Αφιερωμένη στον πρίγκιπα Φραγκίσκο Ιωσήφ φον Λόμπκοβιτς και στον κόμητα Ανδρέα Ραζουμόφσκι, προστάτες του Μπετόβεν. Πρώτη εκτέλεση: 22 Δεκεμβρίου 1808 σε ακαδημαϊκή συναυλία του Μπετόβεν στο Theater an der Wiener, υπό τη διεύθυνση του συνθέτη. Διάρκεια: 40 λεπτά. Η Έκτη Συμφωνία του Μπετόβεν ονομάζεται «Ποιμενική» λόγω του βουκολικού χαρακτήρα που έχει. Η έμπνευση του συνθέτη είναι τα αισθήματα που ξυπνά η φύση στον άνθρωπο και όχι η περιγραφή του τοπίου. Ο κύριος χαρακτήρας στο έργο αυτό του Μπετόβεν είναι ο άνθρωπος, ο βοσκός, ο γεωργός, και τα αισθήματά του, ο φόβος η χαρά, ο θαυμασμός, η γιορτή κ.ά. Με την «Ποιμενική» Συμφωνία ο μεγάλος συνθέτης καθιερώνει την περιγραφική μουσική. Ο ακροατής πρέπει να φανταστεί τις σκηνές. Πρέπει να νοιώσει το κελάρυσμα του ρυακιού, το κελάδημα των πουλιών, τη θύελλα κ.τ.λ. Αν και τα διάφορα μέρη της συμφωνίας είναι εφοδιασμένα με τίτλους, στην κορυφή της παρτιτούρας ο Μπετόβεν έγραψε: «περισσότερο έκφραση συναισθημάτων παρά ζωγραφική». Μ αυτό ήθελε να τονίσει ότι η συμφωνία δεν έχει περιγραφικό χαρακτήρα και ότι δεν είναι μίμηση της φύσης, αλλά αυθόρμητη και υποκειμενική. Τα μέρη: 1η Κίνηση: Χαρούμενα συναισθήματα στην εξοχή. 2η Κίνηση: Σκηνή κοντά στο ρυάκι 3η Κίνηση: Χορός των χωρικών. 4η Κίνηση: Η Καταιγίδα 5η Κίνηση: Ευγνώμονα συναισθήματα μετά την καταιγίδα 8
Ενορχήστρωση 2 φλάουτα, πίκολο (στην τέταρτη κίνηση μόνο), 2 όμποε, 2 κλαρίνα, 2 μπάσουν, 2 κόρνα, 2 τρομπέτες (στις τρεις τελευταίες κινήσεις μόνο), 2 τρομπόνια, 2 μεγάλα τύμπανα της ορχήστρας (στην τέταρτη κίνηση μόνο), έγχορδα. Ο Μπετόβεν έζησε πολύ στη εξοχή. Την «Ποιμενική» Συμφωνία την έγραψε το 1807-1898 σε ηλικία 37 χρονών όταν η κώφωσή του προχωρούσε με πολύ γρήγορο ρυθμό. Δεν μπορούσε να ακούσει τις φωνές των πουλιών, το θρόισμα των φύλλων, το ψιθύρισμα του ανέμου στα δέντρα, τις δυνάμεις της φύσης. Ένοιωθε όμως έντονα μέσα του τη φωνή του ανέμου, το τραγούδι που λένε τα σύννεφα, τις μελωδίες που συγκλονίζουν ουρανό και γη. Τραγουδά στη μουσική του τις δυνάμεις της φύσης αλλά και τις απλές χαρές των χωρικών. «Με ρωτάς από πού παίρνω τις ιδέες μου,» είπε κάποτε ο Μπετόβεν σε ένα φίλο του. «Δεν μπορώ να σου πω ακριβώς.. Οτιδήποτε θα μπορούσε να εμπνεύσει ένα ποιητή. έξω στον καθαρό αέρα, στα δάση, ενώ περπατώ αργά τη νύχτα, ή νωρίς το πρωί Τις αρπάζω στα χέρια μου, τις μεταφράζω σε ήχους που τριγυρίζουν έντονα γύρω μου μέχρι να τους γράψω σαν νότες στο χαρτί..» Η «Ποιμενική» Συμφωνία φαίνεται να είναι μια γέφυρα μεταξύ του Κλασικισμού (18ου αιώνα) και του Ρομαντισμού (19ου αιώνα). 1. Έχει πέντε κινήσεις αντί τις συνηθισμένες τέσσερις. Καινοτομίες: 2. Η κάθε κίνηση έχει τίτλο και περιγράφει κάτι. 3. Οι τρεις τελευταίες κινήσεις είναι ενωμένες μεταξύ τους. 9
Πρώτη κίνηση: Allegro ma non troppo, Χαρούμενα συναισθήματα στην εξοχή, σε φα μείζονα. Σε μορφή Allegro σονάτα που παραδοσιακά γράφονταν η πρώτη κίνηση της συμφωνίας στην εποχή εκείνη. Α Μέρος: Έκθεση Χωρίς εισαγωγή, το κυρίως θέμα, χαρούμενο ως να είναι λαϊκό τραγούδι που υμνεί την άνοιξη, παρουσιάζεται από τα έγχορδα, άνετο και απλό, πάνω σε ένα χαλί από πέμπτες που δίνουν την εντύπωση της πίπιζας (μπορντούν) που παίζουν οι βιόλες και τα τσέλα. Το θέμα αναπτύσσεται μέσα από πολλές επαναλήψεις. Όταν όμως το όμποε παρουσιάζει το θέμα ακούγεται ένα χορευτικό μοτίβο δύο μέτρων στα έγχορδα. Πολλές επαναλήψεις του θεματικού αυτού μοτίβου αναπαριστούν το σκίρτημα της καρδιάς. για να παρουσιαστεί τελικά, θριαμβευτικά το α θέμα από όλη την ορχήστρα σε ένα λαμπερό κρεσέντο (την τεχνική αυτή ο Μπετόβεν θα την επαναλάβει πολλές φορές στο έργο αυτό). Μια μετάβαση επιτυγχάνεται με τα τρίηχα, από τα κλαρινέτα και τα φαγκότα, που εναλλάσσονται με τη μελωδική γραμμή που θυμίζει το α θέμα. Το β θέμα, ακόμα πιο ήρεμο αντλείται από το πρώτο θέμα και αποτελείται από αρπίσματα σε κατιούσα κίνηση. Χτίζεται ένας διάλογος ψηλής φωνής και μπάσου που μετά αντιστρέφεται. Μέσα από επαναλήψεις αναπτύσσεται ο ήχος με φυσικότητα. 10
Η μελωδία είναι παιχνιδιάρικη και δροσερή και πάλι λαϊκότροπη, που χτίζει σταδιακά ένα crescendo το οποίο με τη σειρά του μας οδηγεί στο γ θέμα. Το γ θέμα αποτελείται από μια χορευτική φιγούρα και πάλι στα έγχορδα. Η ομορφιά της εξοχής περιγράφεται με επιτυχία από τον Μπετόβεν που χρωματίζει το τελάρο του με λαϊκότροπες χορευτικές μελωδίες. Απλές σε ρυθμό και αρμονία διάφανη και απλή όπως το γαλάζιο του ουρανού. Β Μέρος: Ανάπτυξη Με τη χρήση υλικού από το πρώτο μέρος ο Μπετόβεν χρησιμοποιεί την τεχνική της επεξεργασίας του μοτίβου που ήξερε πολύ καλά για να συνθέσει το μέρος αυτό. Το μοτίβο παίζουν τα βιολιά με μια ανιούσα πρόοδο. Οδηγεί μέσα από επαναλήψεις στη δημιουργία του θέματος της ανάπτυξης. Η αρμονική επεξεργασία είναι ιδιοφυής και ιδιαίτερα το τέλος του μέρους αυτού όπου ο συνθέτης επαναφέρει αυτούσιο το α θέμα της έκθεσης επιφέρει την μέγιστη ανακούφιση στον ακροατή. Γ Μέρος: Επανέκθεση Η επανέκθεση αρχίζει με το α θέμα στην πλήρη του μορφή από όλη την ορχήστρα. Ακολουθεί η δεύτερη μελωδία και πάλι από ολόκληρη την ορχήστρα. Το μοτίβο με τα αρπίσματα σε κατιούσα εμφανίζεται ξανά για να μας θυμίσει την επιμονή του συνθέτη στο θεματικό υλικό που χρησιμοποιεί σε ολόκληρο το μέρος. Προτού ο συνθέτης παρουσιάσει τη coda ακούμε ακόμα μια φορά ολόκληρο το θέμα από όλη την ορχήστρα. Οι επαναλήψεις του θέματος (4) μας οδηγούν στις τελικές συγχορδίες με τις οποίες ο συνθέτης τελειώνει πανηγυρικά την πρώτη κίνηση. 11
Δεύτερη κίνηση: Andante molto mosso. Σκηνή κοντά στο ρυάκι Θεωρείται ως μια από τις ομορφότερες και γαλήνιες συνθέσεις του Μπετόβεν. Το μέτρο του κομματιού είναι σε 12 όγδοα και είναι γραμμένο στη Σι ύφεση μείζονα, την υποδεσπόζουσα της κύριας κλίμακας του έργου. Όπως και η πρώτη κίνηση είναι γραμμένη σε μορφή σονάτας. Στην αρχή, τα έγχορδα παίζουν ένα μοτίβο το οποίο μιμείται τρεχούμενο νερό. Τα βιολοντσέλα χωρίζονται σε 2 τμήματα, όπου στο ένα τμήμα 2 εκτελεστές παίζουν τις νότες του τρεχούμενου νερού χρησιμοποιώντας σουρντίνα. Τα υπόλοιπα τσέλα παίζουν κυρίως νότες pizzicato μαζί με τα κοντραμπάσα. Την εντύπωση του νερού που τρέχει ενδυναμώνει το θέμα σε δεκαταέκτα που ακούγεται κατά τη διάρκεια όλης της κίνησης. Προς το τέλος της κίνησης, στην coda η οποία ξεκινά (μέτρο 124) υπάρχει μια cadenza για 3 ξύλινα πνευστά που μιμούνται κελαηδίσματα πουλιών (μέτρο 130). Ο Μπετόβεν έδωσε συγκεκριμένα ονόματα πουλιών στην παρτιτούρα: το αηδόνι είναι το φλάουτο, το ορτύκι το όμποε και ο κούκος το κλαρίνο. 12
Τρίτη κίνηση: Γιορτή των Χωρικών Σκέρτσο. Σ αυτή την κίνηση παρουσιάζεται ένας λαϊκός παραδοσιακός χορός και γλέντι στην εξοχή. Είναι γραμμένη στη Φα μείζονα, την κύρια κλίμακα της συμφωνίας. Η μορφή του κομματιού είναι μια διαφοροποιημένη εκδοχή της συνηθισμένης μορφής των σκέρτσο, δηλαδή: Σκέρτσο Τρίο Σκέρτσο Τρίο 2/4 τμήμα σύντομο Σκέρτσο Με άλλα λόγια, το Τρίο εμφανίζεται δυο φορές αντί μόνο μια, και κάθε φορά που παρουσιάζεται διακόπτεται από ένα θορυβώδες κομμάτι των 2/4 (ένα παρόμοιο ξέσπασμα υπάρχει και στην σονάτα του Μπετόβεν Hammerklavier για πιάνο. Η κίνηση αρχίζει με δύο αντίθετα Χορευτικά Μοτίβα: Τρίο. Ξεκινά με μια μελωδία στο όμποε και στο φαγκότο, που ακολούθως διακόπτεται από το κλαρίνο και το κόρνο. Το όμποε μπαίνει στο δεύτερο χρόνο του μέτρου. Ακούεται μια χορευτική μελωδία. Οι χωρικοί χορεύουν κτυπώντας ρυθμικά τα πόδια τους. Ακούονται οι τρομπέτες για πρώτη φορά στο έργο. Σκέρτσο. Η επανάληψη του Σκέρτσο διακόπτεται ξαφνικά. Ακούονται απειλητικοί ψίθυροι στα βιολιά. Πέφτουν οι πρώτες σταγόνες της βροχής. Απότομα ξεσπά η καταιγίδα. 13
Τέταρτη κίνηση: Allegro, Η Καταιγίδα, στη φα ελάσσονα. Με τρομακτική μανία έρχεται η καταιγίδα στο πιο μεγαλόπρεπο κομμάτι του μουσικού συμβολισμού. Μια μακρινή βροντή ακούεται στα βιολοντσέλα και στα κοντραμπάσα. Οι πρώτες σταγόνες της βροχής ακούονται στα βιολιά: Οι αστραπές και οι βροντές μεταφέρονται ζωντανά, όλες με τα συνηθισμένα μέσα της ορχήστρας. Τα 2 τρομπόνια και το πίκολο με τους διαπεραστικούς τους ήχους μιμούνται τον μανιασμένο άνεμο. Ιδιαίτερα πετυχημένο είναι το σφύριγμα του αέρα (φλάουτα - πίκολο) και τα ζιγκ-ζαγκ της αστραπής (στα έγχορδα). Τέλος, με απομακρυσμένα ψιθυρίσματα και εκλάμψεις, η ορμητική αλλά σύντομη καταιγίδα σιγά-σιγά σταματά. Η κίνηση, με ένα πετυχημένο καλό κτύπημα στο τέλος, μεταβάλλεται σε μια ατμόσφαιρα γαλήνης. Τα επαναλαμβανόμενα τρέμολα στα έγχορδα που χρησιμοποιεί ο Μπετόβεν, υποδέχονται την καταιγίδα σαν μίμοι. Πέφτουν οι τελευταίες σταγόνες της βροχής. Οι ουρανοί καθαρίζουν, ο ήλιος λάμπει και το φλάουτο εκτελεί μια κλίμακα που οδηγεί στον ύμνο του βοσκού. Τα ζώα που έχουν βγει από τις φωλιές τους, οι άνθρωποι και γενικά όλα τα πλάσματα της φύσης, ευχαριστούν το Δημιουργό με ένα ύμνο. Πέμπτη κίνηση: Allegretto, Ευτυχισμένα και ευγνώμονα συναισθήματα μετά την καταιγίδα. Το φινάλε είναι γραμμένο στην κλίμακα Φα μείζονα σε μορφή ροντό- σονάτας. Μετά τα πρώτα 8 μέτρα, με το κάλεσμα του κλαρίνου και του κόρνου, εισάγεται το κύριο θέμα (ένα θέμα ειρήνης) Όπως σε πολλά κλασσικά φινάλε, αυτή η κίνηση τονίζει ένα συμμετρικό θέμα οκτώ μέτρων και σε αυτή την περίπτωση αντιπροσωπεύει το ευχαριστήριο τραγούδι του βοσκού. Το όλο κλίμα είναι αναμφίβολα χαρούμενο. Η coda ξεκινά ήσυχα και σταδιακά κλιμακώνεται σε ένα εκστατικό μεσουράνημα με ολόκληρη την ορχήστρα, με τα πρώτα βιολιά να παίζουν πολύ γρήγορα τρίηχα στην ψηλότερη έκτασή τους. Ακολουθεί ένα πέρασμα που θυμίζει προσευχή, με την ένδειξη από το συνθέτη ως «pianissimo, sotto voce». Το έργο τελειώνει με δύο εμφατικές συγχορδίες. 14
ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Να χρησιμοποιήσετε μουσικά όργανα και φωνές για να δημιουργήσετε στις ομάδες σας ένα έργο που να περιγράφει: (α) Μια καταιγίδα στη θάλασσα. Προσπαθήστε να περιγράψετε τον άνεμο που σφυρίζει με μανία, τα τεράστια κύματα που κτυπούν αφρίζοντας στη στεριά, τις κραυγές των θαλασσινών πουλιών, τον μουντό γκρίζο ουρανό, τη βροχή που πέφτει με δύναμη παντού... (β) Μια καταιγίδα στο δάσος. Ο ήλιος κρύβεται πίσω από μαύρα απειλητικά σύννεφα. Αρχίζουν να πέφτουν οι πρώτες σταγόνες της βροχής. Ξαφνικά, ξεσπά η καταιγίδα με ορμή. Τα δέντρα λυγίζουν κάτω από το μανιασμένο άνεμο που σφυρίζει διαπεραστικά. Πουλιά και ζώα τρομαγμένα τρέχουν να κρυφτούν. Αποκορύφωμα. Σιγά-σιγά, η βροχή σταματά και ο ήλιος λάμπει ξανά σ ένα καθαρό ουρανό. 2. Να ζωγραφίσετε μια καταιγίδα όπως τη φαντάζεσθε. 3. Να προσθέσετε δική σας μελωδία στον πιο κάτω ρυθμό (βασισμένο στο ρυθμό του θέματος του χορού των χωρικών στο Σκέρτσο της 3 ης κίνησης του έργου). 4. Να προσθέσετε δικούς σας στίχους στον «ύμνο του βοσκού προς το Δημιουργό» (θέμα της 4 ης κίνησης του έργου). "Monte Saint-Victoire" Paul Cezanne 1902-04 15
ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ Οριζόντια 1. Μιμείται το διαπεραστικό ήχο του ανέμου... 2. Η πρώτη μελωδία του Σκέρτσο ακούεται με «κοφτές» νότες... 3. Ο Μπετόβεν πέθανε στη... 4. Ο Μπετόβεν γεννήθηκε στη... Κάθετα 1. Η τέταρτη κίνηση της 6 ης Συμφωνίας του Μπετόβεν είναι μια... 2. Η αρρώστια αυτή βασάνιζε το Μπετόβεν... 3. Έτσι ονομάζεται η 6 η Συμφωνία του Μπετόβεν... 4. Ο Μπετόβεν έγραψε... συμφωνίες. George Lambert: Βουκολικό τοπίο, βοσκοί με τα κοπάδια τους Ευχαριστώ τους συνεργάτες που εργάστηκαν για την έκδοση αυτή. Εργασίες, 3 η και 4 η κίνηση: Μάρω Σκορδή, 2 η και 3 η κίνηση: Ευαγγελία Παναγή, 5 η κίνηση:ευγενία Σολομωνίδου, Μαίρη Σιόκουρου. 16
17
Σκίτσο του Μπετόβεν που περπατά στους δρόμους της Βιέννης, ατημέλητος. 18