Η ΑΧΚ έχει ως αντικείμενο τη μελέτη των σχέσεων των οικονομικών δεδομένων που αναφέρονται στις λογιστικές καταστάσεις σε μια δεδομένη χρονική στιγμή καθώς και των τάσεων που διαμορφώνονται διαχρονικά. Η ΑΧΚ περιλαμβάνει τρια διαφορετικά στάδια. Στο πρώτο στάδιο πραγματοποιείται η επιλογή και ο υπολογισμός συγκεκριμένων σχέσεων μεταξύ των περιεχόμενων στις λογιστικές καταστάσεις στοιχείων ανάλογα με την επιδιωκόμενη απόφαση.
Το δεύτερο στάδιο συνίσταται στην κατάταξη των δεδομένων έτσι ώστε να είναι δυνατός ο υπολογισμός των σημαντικών σχέσεων. Τέλος, το τρίτο στάδιο περιλαμβάνει την αξιολόγηση, μελέτη και ερμηνεία των παραπάνω σχέσεων.
Τα προαναφερθέντα στάδια αναλύσεως μπορούν να ομαδοποιηθούν σε 2 κύριες κατηγορίες: Στις συγκρίσεις και μετρήσεις με βάση τα οικονομικά στοιχεία των λογιστικών καταστάσεων δυο ή περισσότερων χρήσεων Στις συγκρίσεις και μετρήσεις με βάση τα οικονομικά στοιχεία των λογιστικών καταστάσεων μιας χρήσεως
Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται συγκριτικές καταστάσεις, αριθμοδείκτες, η τάση των οικονομικών στοιχείων και των αριθμοδεικτών διαχρονικά καθώς και αναλύσεις των μεταβολών της οικονομικής κατάστασης της επιχείρησης. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τον προσδιορισμό των σχέσεων των στοιχείων ενός ισολογισμού και της κατάστασης αποτελεσμάτων χρήσεως.
Για την εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων είναι απαραίτητη η διενέργεια και των δυο προαναφερθέντων κατηγοριών ανάλυσης. Γενικά, οι αναλύσεις κάθε είδους περιλαμβάνουν συγκρίσεις μεταξύ των πραγματικών δεδομένων με το τι θα έπρεπε να συμβαίνει λαμβάνοντας υπόψη κάποιο αντιπροσωπευτικό ή πρότυπο μέγεθος (benchmark). Πρότυπο μέγεθος είναι αυτό που θα έπρεπε να υπάρχει με τις δεδομένες συνθήκες κατά την στιγμή της ανάλυσης. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η σύγκριση των εξαγόμενων αποτελεσμάτων με τα αντίστοιχα του κλάδου ή τους μέσους όρους του κλάδου στον οποίο ανήκει η επιχείρηση.
Οι κυριότερες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων που θα μας απασχολήσουν είναι οι εξής: Διαστρωματική ή κάθετη μέθοδος αναλύσεως Συγκριτική ή διαχρονική μέθοδος αναλύσεως Μέθοδος ανάλυσης των χρονολογικών σειρών με δείκτες τάσεως Εξειδικευμένες μέθοδοι οι οποίες περιλαμβάνουν την ανάλυση των μεταβολών της οικονομικής θέσης μιας επιχείρησης, την ανάλυση του νεκρού σημείου κλπ.
Η διαστρωματική ή κάθετη ανάλυση περιλαμβάνει: την κατάρτιση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων κοινού μεγέθους και τον υπολογισμό των διαφόρων αριθμοδεικτών
Η ανάγκη έκφρασης των απόλυτων μεγεθών σε ποσοστιαία κλίμακα προέκυψε από τις εξής δυσκολίες: δυσκολία ανάλυσης των οικονομικών στοιχείων των ισολογισμών και των ΚΑΧ τα οποία εμφανίζονται συνήθως μόνο σε απόλυτα μεγέθη δυσκολία παρακολούθησης των μεταβολών των επιμέρους στοιχείων από έτος σε έτος σε σχέση με τα συνολικά μεγέθη των λογιστικών καταστάσεων. οι παραπάνω δυσκολίες εντείνονται όταν πρόκειται για επιχειρήσεις διαφορετικού μεγέθους
Συντάσσονται οι λογιστικές καταστάσεις σε ποσοστά επί τοις εκατό του συνόλου των μεγεθών τους. Με άλλα λόγια, χρειαζόταν μια κοινή βάση σύγκρισης μεταξύ των επιμέρους στοιχείων των λογιστικών καταστάσεων. Οι καταστάσεις κοινού μεγέθους μπορεί να αφορούν μια επιχείρηση σε διαφορετικές χρονικές περιόδους ή δυο ή περισσότερες επιχειρήσεις στην ίδια χρονική περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, κάθε στοιχείο του ισολογισμού διαιρείται με το σύνολο του ενεργητικού ή παθητικού ενώ κάθε στοιχείο της ΚΑΧ διαιρείται με το σύνολο των καθαρών πωλήσεων.
Κάποιες φορές είναι χρήσιμο να υπολογίσουμε το ποσοστό συμμετοχής κάθε στοιχείου χωριστά στο σύνολο κάποιας κατηγορίας π.χ. ποσοστό αποθεμάτων στο σύνολο του κυκλοφορούντος ενεργητικού κλπ. Η χρήση των ποσοστιαίων μεγεθών είναι χρήσιμη καθώς δείχνει την σχετική σπουδαιότητα κάθε στοιχείου αναφορικά με το σύνολο των στοιχείων. Έτσι, για παράδειγμα, μπορούμε να εντοπίσουμε την σχετική σπουδαιότητα των κυκλοφοριακών ή μη κυκλοφοριακών στοιχείων του ενεργητικού, το σχετικό ύψος χρηματοδότησης από βραχυχρόνιους ή μακροχρόνιους πιστωτές κλπ.
Στην περίπτωση του ισολογισμού η κάθετη ανάλυση εστιάζεται κυρίως σε δυο σημεία: α) Στο ποιες είναι οι πηγές προέλευσης των κεφαλαίων μιας επιχείρησης ή αλλιώς πως κατανέμονται τα κεφάλαιά της μεταξύ των ιδίων κεφαλαίων καθώς και των βραχυχρόνιων και μακροχρόνιων υποχρεώσεων της β) Στην κατανομή των κεφαλαίων της επιχείρησης μεταξύ των επιμέρους περιουσιακών της στοιχείων (κυκλοφορούν, πάγιο, διαθέσιμο).
Όταν εκφράζουμε κάθε στοιχείο της ΚΑΧ επί % ως προς το σύνολο των πωλήσεων εκφράζουμε την σχετική σπουδαιότητα κάθε στοιχείου. Με άλλα λόγια, αποκαλύπτεται τι ποσοστό των πωλήσεων καλύπτουν τα διάφορα είδη εξόδων. Ο υπολογισμός των ποσοστών για μια σειρά ετών παρέχει ενδείξεις για την πορεία και τη σπουδαιότητα κάθε στοιχείου σε σχέση με το σύνολο.
Τα ποσοστά που προκύπτουν από το είδος αυτό της ανάλυσης είναι μια μικρογραφία των αρχικών απόλυτων μεγεθών. Καταφέρνουμε με αυτό τον τρόπο ταχύτερη και λεπτομερέστερη αντίληψη της πραγματικής σπουδαιότητας κάθε στοιχείου. Η μελέτη της κατάστασης κοινού μεγέθους μιας επιχείρησης σε σύγκριση με εκείνη μιας ανταγωνιστικής ή του κλάδου αποκαλύπτει πιθανές αδυναμίες ή πλεονεκτήματα της επιχείρησης.
Μια τέτοια ανάλυση μπορεί να αποκαλύψει εάν η επιχείρηση έχει τοποθετήσει υψηλό ποσοστό των κεφαλαίων της σε αποθέματα ή απαιτήσεις ή εάν τα κυκλοφοριακά της στοιχεία είναι ανεπαρκή ή τα πάγια είναι υψηλότερα του μ.ο. του κλάδου κλπ. Επιπλέον, μπορεί να μας δείξει ότι ένα μεγάλο ή μικρό ποσοστό των κεφαλαίων προέρχεται από τρίτους οπότε αμέσως δημιουργείται πίεση στην επιχείρηση και υπάρχει ανασφάλεια στους πιστωτές της.
Οι καταστάσεις κοινού μεγέθους των στοιχείων της ΚΑΧ παρέχουν ενδείξεις για το ποσοστό των πωλήσεων που έχει απορροφηθεί από κάθε είδος εξόδου και τι ποσοστό παραμένει ως κέρδος. Ωστόσο, χρειάζεται προσοχή στην σύγκριση καθώς η αξιολόγηση με την συγκεκριμένη μέθοδο οδηγεί σε αξιόπιστα αποτέλεσματα όταν η επιχείρηση συγκρίνεται με ομοειδή επιχείρηση ή με τον κλάδο στον οποίο ανήκει.
Βασιλείου, Δ., Ηρειώτης, Ν., 2008, Χρηματοοικονομική Διοίκηση, Εκδόσεις Rosili Γκίκας, Δ.,2002, Η ανάλυση και οι χρήσεις των λογιστικών καταστάσεων, Εκδόσεις Μπένου Γκλεζάκος, Μ.,2008, Αξιολόγηση Επιχειρήσεων, Ιδιωτική Έκδοση Λαζαρίδης, Θ., Κοντέος, Γ.,Σαριαννίδης, Ν., 2013,Σύγχρονη Χρηματοοικοομική Ανάλυση, Ιδιωτική Έκδοση Μπατσινίλας, Ε. Πατατούκας, Κ., 2012, Σύγχρονη Ανάλυση & Διερεύνηση των Οικονομικών Καταστάσεων, Εκδόσεις Σταμούλης Νιάρχος, Ν., 2004, Χρηματοοικονομική Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων, Εκδόσεις Σταμούλης Ξανθάκης, Ε., Αλεξάκης,Χ., 2007, Χρηματοοικονομική Ανάλυση Επιχειρήσεων, Εκδόσεις Σταμούλης