«Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Ν.Ο.Π.Ε. Τμήμα Νομικής Τομέας Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών Καρέλη Μ. Παρασκευή Α.Ε.Μ. : 600685 Έτος Εισαγωγής: 2011 Διεύθυνση Κατοικίας : Αγγ. Σικελιανού 2, Α. Πόλη Θεσσαλονίκης, ΤΚ:54634 Τηλέφωνα Επικοινωνίας : 2310219538, 6976978038 e-mail: karelipar@hotmail.com Διπλωματική εργασία στα πλαίσια του μαθήματος του Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου με θέμα: «Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Συμεωνίδου Καστανίδου Ελισάβετ, Καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου στο Τμήμα Νομικής της Σχολής Ν.Ο.Π.Ε. του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη, 2014

Καρέλη Μ. Παρασκευή Π.Μ.Σ. ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Α.Π.Θ. «Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» Η Πνευματική Ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Σύμφωνα με τον Νόμο 2121/1993 για την Πνευματική Ιδιοκτησία και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, που έχει κυρωθεί με τον Νόμο 100/1975, απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, η αποθήκευσή του σε βάση δεδομένων, η αναμετάδοσή του σε ηλεκτρονική ή οποιαδήποτε άλλη μορφή και η φωτοανατύπωσή του με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη ή του δημιουργού. σύμφωνα μάλιστα με το άρθρο 60 του Αστικού Κώδικα, Οποιος προσβάλλεται παράνομα στο αποκλειστικό δικαίωμά του επάνω στα προϊόντα της διάνοιάς του έχει δικαίωμα να απαιτήσει κατά τους όρους του νόμου, να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Αξίωση αποζημίωσης σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν αποκλείεται. 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα εργασία µε θέμα «Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος του Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου. Συνιστά το επιστέγασμα των προσπαθειών και των διετών σπουδών μου στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τομέα Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών του Τμήματος Νομικής του Α.Π.Θ.. Κατά τη διάρκεια αυτών των σπουδών οι γνώσεις που αποκτήσαμε από τους δασκάλους μας βοήθησαν στην εξέλιξη μας τόσο ως επιστημόνων όσο και ως ανθρώπων και μελών της κοινωνίας μας. Οι συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια των μαθημάτων και των παραδόσεων είχαν ως κύριο θέμα τους το αντικείμενο των σπουδών μας αλλά ταυτόχρονα συνέβαλαν στην εν γένει ανάπτυξη του διαλόγου και της κριτικής σκέψης από την πλευρά μας. Στο σημείο αυτό αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τις ειλικρινείς και θερμές ευχαριστίες µου σε όσους συνέβαλαν στην ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας. Και πρώτα απ όλα, στην επιβλέπουσα καθηγήτριά µου κυρία Συμεωνίδου Καστανίδου Ελισάβετ για τη συνεχή καθοδήγηση, την αμέριστη υποστήριξη, τις ουσιώδεις συμβουλές, καθώς και την αδιάκοπη συμπαράσταση και ενθάρρυνση που µου παρείχε σε όλο αυτό το διάστημα. Θα ήθελα όμως να ευχαριστήσω θερμά όλους τους διδάσκοντες καθηγητές οι οποίοι μας εφοδίασαν με όλες τις απαραίτητες γνώσεις και αρετές σε αυτά τα δύο χρόνια του μεταπτυχιακού προγράμματος αλλά και σε προπτυχιακό επίπεδο, καθώς είχα την τύχη, την τιμή και την χαρά να φοιτήσω και προπτυχιακά στο Τμήμα Νομικής του Α.Π.Θ., και αποκόμισα τις καλύτερες εμπειρίες. Επιπροσθέτως, ευχαριστώ ιδιαίτερα στους καθηγητές της επιτροπής που δέχτηκαν να παραβρεθούν στην εξέταση της διπλωματικής µου εργασίας. Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω όλους εκείνους που µε έμαθαν να προσπαθώ και να «προσπερνώ» και με βοήθησαν να θέσω τις προτεραιότητές μου ώστε να μπορέσω να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις των σπουδών μου, και όχι μόνο, ήτοι τους γονείς μου, την οικογένεια µου, τους φίλους µου, τους συναδέλφους µου. Αυτούς, που µε την καθημερινή τους 3

συμπαράσταση, την υπομονή τους και την θετική τους σκέψη, συνέβαλαν στην εκπλήρωση του στόχου µου. Σε αυτούς λοιπόν αφιερώνεται η εργασία αυτή. Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος 2014 Καρέλη Παρασκευή 4

ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ECPAT: End Child Prostitution and Trafficking in Children EUROPOL: European Police INTERPOL: International Police ΑΕΙ: Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα ΑΚ: Αστικός Κώδικας ΑΠ: Άρειος Πάγος Βλ: Βλέπε ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση επ: επόμενα ΕΣΔΑ: Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Η/Υ: Ηλεκτρονικός Υπολογιστής ΗΠΑ: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ΚΠΔ: Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ΜΜΕ: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ΜΟΔ: Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Ν: Νόμος ο.π.: όπως παραπάνω ΟΗΕ: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΠΔ: Προεδρικό Διάταγμα ΠΚ: Ποινικός Κώδικας Σ: Σύνταγμα σελ.: σελίδα ΣΚ: Σωφρονιστικός Κώδικας 5

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ... 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 9 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 11 1.1. Η έννοια της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης... 12 1.2. Ορισμός της έννοιας των ανηλίκων... 13 1.3. Ιστορική προσέγγιση του φαινομένου της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης ανηλίκων... 15 1.4. Η Νομοθεσία που προστατεύει από την τέλεση εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας ανηλίκων... 16 2. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ... 19 2.1. Τα εγκλήματα του 19 ου κεφαλαίου του Ποινικού Κώδικα... 23 2.2. Το έννομο αγαθό στα εγκλήματα του 19 ου κεφαλαίου του Ποινικού Κώδικα... 24 2.3. Το Συνταγματικό πλαίσιο προστασίας των εννόμων αγαθών στις περιπτώσεις των σεξουαλικών εγκλημάτων κατά ανηλίκων... 29 2.4. Η Υπερεθνική κίνηση αντιμετώπισης των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας ανηλίκων... 33 2.5. Η τυποποίηση των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας ανηλίκων... 37 2.5.1. Εγκλήματα που τυποποιούνται το πρώτον ως προσβολές της γενετήσιας ελευθερίας ανηλίκων... 37 2.5.1.1. Αποπλάνηση παιδιών, άρθρο 339 και 340ΠΚ... 37 2.5.1.2. Κατάχρηση ανηλίκων σε ασέλγεια, άρθρο 342ΠΚ... 43 2.5.1.3. Πορνογραφία ανηλίκων, άρθρο 348ΑΠΚ... 51 2.5.1.4. Προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους, άρθρο 348ΒΠΚ... 73 2.5.1.5. Μαστροπεία ανηλίκων, άρθρο 349 1 και 2ΠΚ... 82 2.5.1.6. Ασέλγεια με ανήλικο έναντι αμοιβής, άρθρο 351ΑΠΚ... 89 2.5.1.7. Προστασία της ιδιωτικής ζωής του ανήλικου θύματος, άρθρο 352ΒΠΚ 95 7

2.5.2. Εγκλήματα που αποτελούν προσβολή της γενετήσιας ελευθερίας εν γένει αλλά το ανήλικο θύμα συνιστά επιβαρυντική περίσταση... 98 2.6. Επιμέρους ζητήματα... 99 2.6.1. Η ασέλγεια ως βασική έννοια των σεξουαλικών εγκλημάτων κατά ανηλίκων... 100 2.6.2. Ορισμένες αναφορές στους δράστες και στα θύματα των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας των ανηλίκων... 102 2.6.3. Το όριο ηλικίας του ανήλικου θύματος... 106 2.6.4. Δια παραλείψεως τέλεση των σεξουαλικών εγκλημάτων κατά ανηλίκων... 110 2.6.5. Απόπειρα τέλεσης των εν λόγω εγκλημάτων... 111 2.6.6. Συμμετοχή στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας των ανηλίκων... 112 2.6.7. Ζητήματα συρροής στα σεξουαλικά εγκλήματα κατά ανηλίκων... 113 2.6.8. Ζητήματα παραγραφής... 122 2.6.9. Διεθνής δικαιοδοσία στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ανηλίκων... 123 2.6.10. Βασικά δικονομικά ζητήματα... 124 2.6.11. Στατιστικά δεδομένα και στοιχεία... 126 2.7. Οι συνέπειες της σεξουαλικής εκμετάλλευσης κακοποίησης των ανηλίκων (ψυχολογικες, βιολογικες σωματικες, τασεις παραβατικότητας μετατροπή του θύματος σε θύτη)... 128 2.8. Αρωγή προς τα ανήλικα θύματα σεξουαλικών πράξεων... 135 3. ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 139 3.1. Συμπεράσματα... 140 3.2. Κριτικές παρατηρήσεις... 141 3.3. Προτάσεις... 144 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 147 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ... 169 8

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Οι ανήλικοι συχνά καθίστανται θύματα διαφόρων εγκληματικών πράξεων, είτε από συνομηλίκους τους είτε από ενήλικες. Στις εγκληματικές αυτές πράξεις ανήκουν κατά πλειοψηφία οι περιπτώσεις των λεγόμενων «σεξουαλικών» ή «γενετήσιων» εγκλημάτων, όπως είναι η αποπλάνηση ανηλίκου, η πορνογραφία ανηλίκου, η προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους, και άλλες περιπτώσεις διακινδύνευσης ή βλάβης του αγαθού της ανήλικης γενετήσιας ή σεξουαλικής ελευθερίας, κάτι που στις μέρες μας έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις και φαίνεται να έχει αυξητική τάση. Το φαινόμενο αυτό επιχειρεί να αντιμετωπίσει η Εθνική και η Διεθνής Νομοθεσία, μέσα από μία σειρά κειμένων. Ο Έλληνας Ποινικός Νομοθέτης καθιερώνει εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, όπως τα ονομάζει, στο 19 ο κεφάλαιο του Ποινικού μας Κώδικα. Την τυποποίηση των εγκλημάτων αυτών που επιλέγει λοιπόν να κάνει ο Έλληνας Νομοθέτης θα προσπαθήσουμε να μελετήσουμε με την παρούσα εργασία. Θα αναφέρουμε τα ζητήματα που ανακύπτουν από την εξέταση των εν λόγω εγκλημάτων, όπως για παράδειγμα το προστατευόμενο έννομο αγαθό, γύρω από το οποίο έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Τέλος, θα μελετήσουμε τα περαιτέρω ζητήματα που αφορούν τη σχέση των θεσμών και των διατάξεων του Γενικού Ποινικού Δικαίου με τις διατάξεις του 19 ου κεφαλαίου του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα, και κυρίως τις περιπτώσεις συρροής μεταξύ εγκλημάτων που τυποποιούν περιπτώσεις που θίγουν τη γενετήσια ελευθερία ανηλίκων με άλλα εγκλήματα τα οποία τυποποιούν το αντίστοιχο έγκλημα για όλα τα θύματα, ανεξαρτήτως ηλικίας. 9

10

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική και εφηβική ηλικία θεωρείται τόσο από τους ειδικούς επί του θέματος επιστήμονες όσο και από τον κάθε απλό άνθρωπο ως μία περίοδος αγνότητας, κατά την οποία οι κάθε είδους σεξουαλικές επαφές, ιδίως με ενηλίκους, είναι «απαγορευμένες». Το παιδί θα πρέπει ομαλά και ελεύθερα να αναπτύξει την προσωπικότητά του, τον χαρακτήρα του και την σεξουαλικότητά του με τρόπο που να μην τον καταπιέζει, ούτε να τον κατευθύνει προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Η άποψη αυτή σχετίζεται με το χαρακτήρα και την ιδιαιτερότητα των ανηλίκων, οι οποίοι είναι ευάλωτοι στις σεξουαλικές προτιμήσεις και διαθέσεις του καθενός και κατά την παιδική και κατά την εφηβική ηλικία. Στην παιδική ηλικία οι ανήλικοι δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν τη φύση και τη σημασία των σεξουαλικών πράξεων. Η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία εμφανίζονται οι περισσότερες και σημαντικότερες αλλαγές στο σώμα, στον ψυχισμό και στην συμπεριφορά του ανηλίκου, ο οποίος πολλές φορές αιφνιδιάζεται και δεν του είναι εύκολο να ανταποκριθεί σε αυτές. Κατά συνέπεια, τις περισσότερες φορές δεν έχει πλήρη αντίληψη των γενετήσιων πράξεων και έτσι δεν μπορεί να διακρίνει τις προτάσεις που του γίνονται είτε άμεσα είτε έμμεσα προς τέλεση γενετήσιων πράξεων από ορισμένους ενήλικες. Ως εκ τούτου, συχνά είναι τα φαινόμενα κατά τα οποία κάποιος ανήλικος παρασύρεται ή στη χειρότερη των περιπτώσεων εξαναγκάζεται να προχωρήσει στην τέλεση σεξουαλικών πράξεων με σκοπό την ικανοποίηση των γενετήσιων ορμών των παραπάνω ενηλίκων. Πολύ συχνό φαινόμενο είναι να παρακολουθεί κανείς περιστατικά τα οποία βγαίνουν στη δημοσιότητα και αφορούν την τέλεση αξιόποινων σεξουαλικών πράξεων εις βάρος ανηλίκων. Ο τρόπος με τον οποίο μάλιστα παρουσιάζονται αυτά από τα Μ.Μ.Ε. τονίζει ιδιαίτερα την έννοια της ηθικής απαξίας των περιπτώσεων αυτών με αποτέλεσμα να προκαλείται το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και να δημιουργείται ένα κλίμα ηθικολογίας, το οποίο με τη σειρά του τείνει σε μία τάση αυστηροποίησης της τιμώρησης των 11

εγκλημάτων τα οποία στρέφονται κατά της γενετήσιας ελευθερίας των ανηλίκων. Σήμερα, που το Διαδίκτυο είναι προσβάσιμο από οποιονδήποτε, ανεξαρτήτως ηλικίας, και λόγω της ταχύτητας και της ανωνυμίας που παρέχεται μέσω αυτού, τα πράγματα έχουν ίσως γίνει πιο επικίνδυνα και οι διαστάσεις του φαινομένου έχουν αλλάξει. Η μετάδοση των στοιχείων των ανηλίκων αλλά και η διακίνηση σχετικού υλικού είναι δυνατόν να γίνει από και προς οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Γι αυτό είναι συχνή η εμφάνιση διεθνών κυκλωμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων, στα οποία μπορεί να συμμετέχουν διάφορα άτομα, ακόμα και υπεράνω κάθε υποψίας. 1.1. Η έννοια της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης Κατά την Αμερικάνικη Ψυχολογική Ένωση, γενετήσια κακοποίηση του παιδιού είναι η γενετήσια δραστηριότητα που αναπτύσσεται ανάμεσα σε ένα μικρότερης ηλικίας και σε ένα μεγαλύτερης ηλικίας πρόσωπο, με τρόπο που η κυρίαρχη θέση του μεγαλύτερου στην ηλικία προσώπου να χρησιμοποιείται ώστε ο νεότερος ανήλικος να εξαναγκαστεί να τελέσει σεξουαλικές πράξεις ή να πέσει θύμα οποιασδήποτε σεξουαλικής εκμετάλλευσης. 1 Στην ουσία δηλαδή, όταν μιλάμε για γενετήσια κακοποίηση των παιδιών αναφερόμαστε σε περιπτώσεις της αποκαλούμενης «παιδοφιλίας», δηλαδή σε οποιασδήποτε μορφής σεξουαλική δραστηριότητα ενός ενηλίκου με έναν ανήλικο, ο οποίος λόγω της ηλικίας του και της ανάπτυξης ή ωρίμανσης του δεν είναι σε θέση να παρέχει τη συναίνεση ή τη συγκατάθεσή του για τέτοιες πράξεις. Η «παιδοφιλία» συνιστούσε πάντοτε μία μορφή ιδιαίτερης σεξουαλικής προτίμησης και διαχρονικά οι παιδόφιλοι προσπαθούσαν με οποιονδήποτε τρόπο να πλησιάσουν τους ανηλίκους με απώτερο σκοπό την σεξουαλική τους εκμετάλλευση. Οι τρόποι αυτοί ήταν διαφορετικοί, ανάλογα με τον χρόνο ή τις κοινωνικές περιστάσεις κατά της οποίες λάμβαναν χώρα. 1 Βλ. Εθνική Σχολή Δικαστών, Ποινικό Δίκαιο Σήμερα, Μέσο Προστασίας ή Μέτρο Ελευθερίας;, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2010, σελ.181 επ. 12

Η «παιδοφιλία» λοιπόν στην ουσία περιλαμβάνει την εκδήλωση σεξουαλικού ενδιαφέροντος από ενηλίκους σε ανηλίκους και την επιδίωξη ή ακόμα και την επίτευξη σεξουαλικών σχέσεων μεταξύ τους. Αυτή η σεξουαλικότητα μεταξύ ενηλίκων και ανηλίκων συνιστά μία συμπεριφορά που αποδοκιμάζεται τόσο από την κοινωνία όσο και από το Δίκαιο και χαρακτηρίζεται ακόμα και ως εγκληματική. Από ψυχιατρικής απόψεως, η «παιδοφιλία» θεωρείται μία διαστροφή της γενετήσιας λειτουργίας ή αλλιώς μία διαταραχή της σεξουαλικής προτίμησης. 2 Στον κατάλογο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης δίνεται ένας ορισμός της «παιδοφιλίας», με βάση τον οποίο ως τέτοια χαρακτηρίζεται η επαναλαμβανόμενη και επίμονη σεξουαλική τάση, φαντασίωση ή συμπεριφορά, που περιλαμβάνει σεξουαλική δραστηριότητα με παιδιά ως 13 ετών, εφόσον προκαλείται δυσφορία ή διαταραχή στην κοινωνική, εργασιακή ή άλλη σημαντική περιοχή της λειτουργικότητας του ατόμου και επιπλέον το άτομο είναι τουλάχιστον 16 ετών και κατά 5 χρόνια μεγαλύτερο από το παιδί. 3 Ωστόσο, κάθε ερωτική εμπειρία ενός ανηλίκου δεν είναι εκ προοιμίου βέβαιο πως συνιστά και κακοποίηση, τραυματική εμπειρία ή εκμετάλλευση. Αυτό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως είναι το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο, οι προσωπικές και συγκεκριμένες ιδιότητες του κάθε ανηλίκου, τα εμπλεκόμενα στην ερωτική εμπειρία μέρη, η ανάπτυξη και η προσωπικότητα του ανηλίκου και άλλοι. Αλλά σε κάθε περίπτωση, μπορούμε πάντα να μιλάμε για κακοποίηση όταν ασκείται οποιουδήποτε είδους βία. 1.2. Ορισμός της έννοιας των ανηλίκων Η έναρξη και η λήξη της ανηλικότητας αλλά συγχρόνως και ο καθορισμός της συμπεριφοράς του ανηλίκου θύματος αποτελούν κομβικό σημείο για την μεταχείριση των ανηλίκων από την πλευρά των οργάνων επίσημου κοινωνικού ελέγχου και ταυτόχρονα αποτελούν μία από τις ιδιότητες με βάση τις οποίες διακρίνουμε τις κατηγορίες των θυμάτων και 2 Βλ. Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, Άρθρα 336-353 ΠΚ, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2011, σελ.216 επ. 3 Βλ. Γιωτάκος Ο., Σεξουαλική Επιθετικότητα και Παραφιλίες, Αιτιολογία Εκτίμηση Αντιμετώπιση, Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2004, σελ.37 επ. 13

διαμορφώνουμε τους τρόπους μελέτης τους ή πραγματοποιούμε διάφορες στατιστικές έρευνες. Η ηλικία προκαθορίζει την αντίδραση του ανηλίκου στην εγκληματικότητα που υφίσταται, την αντίδραση της πολιτείας προς αυτήν αλλά κάποιες φορές και τα πλαίσια μέσα στα οποία θα κινηθεί ο Δικαστής κατά την απονομή δικαιοσύνης σε περιπτώσεις τέλεσης εγκλημάτων με θύματα ανηλίκους. Η ηλικία του θύματος διαφόρων εγκληματικών πράξεων, λόγω της οποίας είτε ο ανήλικος ανάγεται στο υλικό αντικείμενο του εγκλήματος, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην αποπλάνηση ανηλίκων ή στην κατάχρηση ανηλίκων σε ασέλγεια, είτε επιτείνεται το αξιόποινο της πράξης, όπως στην προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας ανηλίκου, καθορίζεται κάθε φορά ειδικά, ανάλογα με το είδος του εγκλήματος που διαπράττεται σε βάρος του ανηλίκου. Έτσι, κατά πλειοψηφία, η όσο μικρότερη είναι η ηλικία του θύματος τόσο αυστηρότερη είναι και η τιμώρηση του εγκλήματος. Στις περισσότερες περιπτώσεις καθορίζεται το ανώτατο όριο του θύματος ειδικά στην κάθε διάταξη. Στις διατάξεις όμως που δεν υπάρχει προσδιορισμός ανώτατου ορίου, το τέλος της ανηλικότητας προσδιορίζεται με βάση τους ισχύοντες κανόνες του Αστικού Κώδικα περί ορίων ηλικίας, κατά τους οποίους ανήλικος είναι όποιος δεν έχει συμπληρώσει το 18 ο έτος της ηλικίας του (άρθρο 127ΑΚ). Αναφορικά δε με τα κατώτατα όρια, γίνεται δεκτό πως ανήλικο θεωρείται το άτομο από τη γέννησή του και έπειτα. Βέβαια, ανάλογα με τη φύση του εγκλήματος, τις περιστάσεις και τα διδάγματα της λογικής, της κοινής πείρας και της επιστήμης, προσδιορίζεται και η ηλικία των θυμάτων. Για παράδειγμα, θύμα κακοποίησης μπορεί να είναι και το βρέφος και ο έφηβος, ενώ θύμα προσφοράς άσεμνων έργων τέχνης ή επιστήμης κατά τους όρους του άρθρου 30 του Νόμου 5060/1931 μπορεί να είναι ο ανήλικος από το σημείο κ μετά κατά το οποίο είναι σε θέση να διακρίνει ένα αντικείμενο και να προσηλώσει την προσοχή του σε αυτό ή να ξεφυλλίσει ένα έντυπο. 4 Η Ποινική ανηλικότητα από την άλλη, καθορίζεται από τους κανόνες του «Ποινικού Δικαίου Ανηλίκων». Διαφέρει από χώρα σε χώρα και δεν υφίσταται ενιαία ρύθμιση ως προς τα όρια ηλικίας των ανηλίκων, που 4 Βλ. Σπινέλλη Κ., Ελληνικό Δίκαιο Ανηλίκων Δραστών και Θυμάτων, Ένας κλάδος υπό διαμόρφωση, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή, 1992, σελ.160 επ. 14

κατηγορούνται για αξιόποινες πράξεις ούτε σε διεθνές, ούτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα όρια του ποινικά ανεύθυνου και του ποινικά υπεύθυνου ανηλίκου ποικίλουν. Στο σύγχρονο Ελληνικό Κράτος ο Ποινικός Κώδικας καθορίζει αυτά τα όρια. 5 Έτσι, σήμερα ανήλικοι δράστες για το Ποινικό μας Σύστημα θεωρούνται τα άτομα μεταξύ 8 και 18 ετών, ενώ οι νέοι μεταξύ 18 και 21 ετών θεωρούνται νεαροί ενήλικες. 1.3. Ιστορική προσέγγιση του φαινομένου της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης ανηλίκων Παρά την απαξία που υπάρχει σήμερα για τα φαινόμενα της γενετήσιας εκμετάλλευσης των ανηλίκων και για την «παιδοφιλία», δεν ίσχυε το ίδιο από την αρχή της εμφάνισής τους. Στην Αρχαία Ελλάδα συγκεκριμένα, η «παιδοφιλία» και η παιδεραστική σχέση αποτελούσε μέρος της διαπαιδαγώγησης του ανηλίκου και της διαδικασίας κοινωνικοποίησης και εκπαίδευσής του. Η διαδικασία αυτή αναφερόταν μόνο στη σχέση ενός ενήλικου άνδρα με έναν ανήλικο έφηβο του ίδιου φύλου και είχε πάντα διδακτικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι ο ενήλικος δίδασκε στον ανήλικο πρότυπα συμπεριφοράς και αξίες για τη ζωή. Διαφορετικά, τόσο όταν έλειπε το διδακτικό στοιχείο όσο και όταν η σχέση αυτή αναπτυσσόταν μεταξύ ενήλικου άνδρα και ανήλικης κοπέλας, η «παιδοφιλία» αυτή αποτελούσε αδίκημα, είτε βλαπτική πορνεία και παρά φύσιν ασέλγεια για τα ανήλικα αγόρια είτε αδίκημα κατά της προστασίας της παρθενίας της ελεύθερης κόρης μέχρι το γάμο. 6 Τα πράγματα άλλαξαν κατά την περίοδο του Βυζαντίου. Η «παιδεραστία» κατέστη αδίκημα, με αυστηρές μάλιστα ποινές. Οι άνδρες δράστες λοιπόν τιμωρούνταν ως «αρρενοφθόροι» και απειλούμενες ποινές ήταν ακόμα και ο θάνατος ή ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων. Ο 5 Βλ. Καφασάρη Α., Βλάσσης Ν., Γερούκαλης Δ., Πραβατικότητα ανηλίκων. Μια μελέτη περίπτωσης για την Κω, σε http://www.encephalos.gr/full/44-4-07g.htm, τελευταία πρόσβαση 12/12/11 6 Βλ. Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, ο.π., σελ.217 15

ανήλικος - θύμα της πράξης του ενήλικου δράστη δεν ευθυνόταν ποινικά και δεν τιμωρούνταν, αλλά στερούνταν την ικανότητα να γίνει ιερέας. 7 Σταδιακά λοιπόν, εντάθηκε η προστασία της γενετήσιας ελευθερίας και της εν γένει ερωτικής ζωής των ανηλίκων, η οποία συνδέθηκε με την αθωότητα και την αγνότητα της παιδικής ηλικίας. Οι σεξουαλικές πράξεις κατά ανηλίκων χαρακτηρίζονται από μία ιδιαίτερη ηθικοκοινωνική απαξία και οι δράστες σχετικών εγκλημάτων γίνονται δέκτες αυστηρότατης κριτικής, χλευασμού ή ακόμα και επιθέσεων τόσο από την κοινή γνώμη και πιθανώς και τον Νομοθέτη με την αυστηρή τιμώρηση που επιφυλάσσεται όσο και από την κοινωνία της φυλακής, όπου οι συγκρατούμενοί τους συχνά στρέφονται εναντίον τους ή στην καλύτερη περίπτωση τους απομονώνουν. 8 1.4. Η Νομοθεσία που προστατεύει από την τέλεση εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας ανηλίκων Οι διάφορες περιπτώσεις εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας των ανηλίκων τυποποιούνται σε μια σειρά από διατάξεις του Ποινικού μας Κώδικα οι οποίες αφορούν το βιασμό, την αποπλάνηση, την κατάχρηση σε ασέλγεια, τη μαστροπεία, την πορνογραφία, την αιμομιξία, τη σωματεμπορία, την ασέλγεια έναντι αμοιβής και άλλα. Ορισμένα από τα εγκλήματα αυτά είναι ιδιαίτερα λόγω των θυμάτων τους, με την έννοια ότι τυποποιούνται μόνο όταν και εξαιτίας του ότι στρέφονται κατά ανηλίκων, και άλλα αφορούν οποιοδήποτε θύμα αλλά όταν αυτά είναι ανήλικα έχουμε επιβαρυντικές περιστάσεις. Για κάποια από τα σεξουαλικά αυτά εγκλήματα κατά ανηλίκων, αν όχι για το σύνολό τους, προβλέπονται βαρύτατες ποινές, αφού τα περισσότερα από αυτά συνιστούν κακουργήματα. Οι παραπάνω διατάξεις τοποθετούνται στο 19 ο κεφάλαιο του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα με τίτλο «εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής». Σημαντικότατο Νομοθέτημα το οποίο αφορά τα εν λόγω εγκλήματα είναι ο Νόμος 1419/1984, με τον οποίο άλλαξε ο τίτλος του κεφαλαίου και πήρε τη 7 Βλ. Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, ο.π., σελ.217 8 Βλ. Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, ο.π., σελ.218 επ. 16

σημερινή του μορφή. Ένα άλλο σημαντικό νομοθέτημα, το οποίο προσάρμοσε τη Νομοθεσία μας στα διεθνή πρότυπα, είναι ο Νόμος 3727/2008. Ο Νόμος αυτός κύρωσε την Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης, η οποία υπογράφηκε στις 25/10/2007. Με τη σύμβαση αυτή η ποινική καταστολή της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης των ανηλίκων στα ηλεκτρονικά μέσα και τον ψηφιακό κόσμο ετέθη σε νέα πλαίσια. Στο προοίμιο της Σύμβασης αναφέρεται πως τα υπογράφοντα αυτή μέλη διαπιστώνουν «ότι η γενετήσια εκμετάλλευση των παιδιών και ιδιαίτερα η παιδική πορνογραφία και πορνεία, και όλες οι μορφές γενετήσιας κακοποίησης των παιδιών, συμπεριλαμβανόμενων και των πράξεων που διαπράττονται στο εξωτερικό, θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία και τη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών» και «ότι η γενετήσια εκμετάλλευση και κακοποίηση των παιδιών έχουν αυξηθεί σε ανησυχητικές διαστάσεις, σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, ιδιαίτερα εξαιτίας της αυξανόμενης χρήσης, από τα παιδιά και από τους δράστες της τεχνολογίας της πληροφόρησης και επικοινωνίας, και ότι η παρεμπόδιση και η καταπολέμηση της γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης των παιδιών απαιτεί διεθνή συνεργασία». 9 Με βάση τα παραπάνω, θεωρήθηκε σημαντικό να αποτυπωθεί σε ένα διεθνές δεσμευτικό κείμενο το αναπτυσσόμενο διεθνές φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης των ανηλίκων από ενήλικες με τους οποίους έρχονται αρχικά σε επαφή μέσω του ψηφιακού κόσμου και η αντίστοιχη υποχρέωση των κρατών να λάβουν μέτρα για την προστασία αυτών των ανηλίκων. Την υποχρέωσή της αυτή εκπλήρωσε η Ελλάδα με τον Νόμο 3727/2008. 10 Αξίζει να αναφέρουμε πως στον Ποινικό μας Κώδικα δεν υπάρχει αυτοτελές κεφάλαιο στο οποίο να προστατεύονται οι ανήλικοι και η ανηλικότητα αλλά αυτή προστατεύεται αποσπασματικά κυρίως μέσω του κεφαλαίου περί προστασίας της γενετήσιας ελευθερίας ή κάποιες άλλες διατάξεις όπως του άρθρου 312ΠΚ για τη σωματική βλάβη ανηλίκου, αυτή του άρθρου 323ΑΠΚ για τη στρατολόγηση ανηλίκων για ένοπλες συγκρούσεις, 9 Βλ. http://www.dsanet.gr/epikairothta/nomothesia/n3727_08.htm, τελευταία πρόσβαση 14/05/2013 10 Βλ. Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, ο.π., σελ.313 επ. 17

αυτή του άρθρου 324ΠΚ για την αρπαγή ανηλίκου, αυτή των άρθρων 328 και 329ΠΚ για την εκούσια απαγωγή ανηλίκου, αυτή του άρθρου 360ΠΚ για την παραμέληση της εποπτείας ανηλίκου, αυτή του άρθρου 403ΠΚ για την παραπλάνηση σε χρέη και αυτή του άρθρου 409 για την εξώθηση σε επαιτεία. Σε όλες τις αναφερόμενες αυτές περιπτώσεις η ανηλικότητα προστατεύεται παράλληλα και επ ευκαιρία της προσβολής του άλλου κύριου εννόμου αγαθού που προστατεύεται με την κάθε διάταξη. Θα ήταν ίσως σκόπιμη και αναγκαία η καθιέρωση ενός κεφαλαίου το οποίο να αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στην ανηλικότητα ως έννομο αγαθό και να την προστατεύει αυτοτελώς. Γιατί γίνεται δεκτό πως η ανηλικότητα είναι ένα ξεχωριστό μέγεθος που αξιώνει ιδιαίτερη προστασία, ανεξάρτητα από την προστασία άλλων προσωποπαγών εννόμων αγαθών. 11 11 Βλ. Μανωλεδάκης Ι., Το Έννομο Αγαθό ως Βασική Έννοια του Ποινικού Δικαίου, Εκδ. Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη, 1998, σελ. 281 επ. 18

2. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ Βασικός παράγοντας του εγκλήματος είναι το θύμα αυτού. Ως θύμα μπορούμε να δεχθούμε κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που υφίσταται άμεσα ή έμμεσα τις συνέπειες μίας εγκληματικής πράξης. 12 Αναφορικά με το νομικό πρόσωπο ως θύμα εγκληματικών πράξεων, ίσως θα ήταν ορθότερο να χαρακτηρίζεται ως «παθών», αφού γενικότερα η έννοια του θύματος είναι συνυφασμένη και με την ψυχολογική επιρροή της τέλεσης ενός εγκλήματος και έχει πιο προσωποπαγή χαρακτήρα. Ανάμεσα στα φυσικά πρόσωπα που είναι δυνατόν να καταστούν θύματα εγκλημάτων ανήκουν και οι ανήλικοι. Τα εγκλήματα εις βάρος των ανηλίκων είναι δυνατόν να έχουν ως δράστες είτε ενήλικες, το οποίο είναι και το πιο σύνηθες, είτε άλλους ανηλίκους. Στο σημείο αυτό όμως πρέπει να κάνουμε μία σημαντική διευκρίνιση. Όταν αναφερόμαστε σε ανηλίκους οι οποίοι διέπραξαν αξιόποινη πράξη, ορθότερο θα ήταν χρησιμοποιούμε τους όρους «παραβάτης» του νόμου, αντί του όρου «εγκληματίας» και «παραβατικότητα ανηλίκων» αντί του όρου «εγκληματικότητα». Και αυτό για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι ο «τεχνικός» λόγος, με την έννοια ότι για να αναφερθούμε σε έγκλημα και εγκληματικότητα θα πρέπει η τελεσθείσα πράξη να πληροί όλα τα στοιχεία του εγκλήματος. Θα πρέπει δηλαδή να είναι μια αξιόποινη πράξη η οποία να καταλογίζεται στον δράστη. Στην περίπτωση των ανηλίκων, εφαρμόζεται το βιολογικό κριτήριο αποκλεισμού του καταλογισμού τους λόγω ηλικίας. Έτσι, δεν έχουμε ολοκληρωμένο έγκλημα και δεν μπορούμε να μιλάμε για εγκληματικότητα των ανηλίκων. Ο δεύτερος είναι ο πιο «κοινωνικός» λόγος, και αναφέρεται στην αποφυγή του στιγματισμού του ανηλίκου. Με άλλα λόγια, αναφερόμενοι στις πράξεις των ανηλίκων θα πρέπει να μιλάμε για παραβατικότητα και όχι για εγκληματικότητα έτσι ώστε να μην συνδέονται αυτοί με τους ενήλικες εγκληματίες και να αποφεύγεται η χρήση ορολογίας η οποία θα ήταν δυνατόν να οδηγήσει σε στιγματισμό των ανηλίκων παραβατών όπως συμβαίνει με τον όρο «εγκληματίας». 12 Βλ. Ανδριανάκης Ε., Θυματολογία, Αθήνα, 1972, σελ.41 επ. 19

Ακόμη, για να κάνουμε χρήση του όρου «παραβατικότητα» θα πρέπει να υφίσταται η τέλεση μίας αξιόποινης πράξης από τον ανήλικο. Αντίθετα, αν ο ανήλικος παρουσιάζει μία παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, η οποία δε συμβαδίζει με τους κοινώς παραδεδεγμένους κανόνες συμπεριφοράς και τα ήθη της κοινωνίας, ή αν το περιβάλλον στο οποίο ζει μπορεί να τον ωθήσει στην παραβατικότητα, χωρίς ωστόσο να έχει διαπράξει κάποιο αδίκημα, τότε γίνεται λόγος για «προπαραβατικό» ανήλικο. Οι δύο παραπάνω μορφές συμπεριφοράς από την πλευρά του ανηλίκου, αυτή της παραβατικής και αυτή της παρεκκλίνουσας, υπάγονται στην ευρύτερη έννοια της προβληματικής συμπεριφοράς. 13 Όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια γινόμαστε αποδέκτες δια μέσου Μ.Μ.Ε., εφημερίδων και περιοδικών, τραγικών γεγονότων, τα οποία αναφέρονται σε νεαρά άτομα, παιδιά και εφήβους. Πολλές φορές πρωταγωνιστές των τραγωδιών είναι ανήλικοι-θύτες, ενώ άλλοτε αυτά τα θλιβερά γεγονότα στρέφονται εναντίον των ανηλίκων, οπότε μιλάμε για παιδιά ή εφήβους θύματα εγκληματικών πράξεων. 14 Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ενώ η τέλεση σοβαρών άδικων πράξεων από τους ανηλίκους και εις βάρος αυτών δεν είναι τόσο συνηθισμένο φαινόμενο, και υπερτερούν οι πιο ελαφρές πράξεις, οι σοβαρές είναι που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε., και σε συνδυασμό με την κακή χρήση των εγκληματολογικών στατιστικών στοιχείων, η εικόνα που παρουσιάζεται για την ανήλικη παραβατικότητα και θυματοποίηση δεν ανταποκρίνεται πάντα στην πραγματικότητα. 15 Η εγκληματικότητα εις βάρος των ανηλίκων λοιπόν αποτελεί σήμερα, και όχι μόνο, έναν από τους κλάδους του δικαίου και της εγκληματολογίας που απασχολεί ιδιαίτερα την κοινωνία και επιβάλλει τη μελέτη, την αναζήτηση και την κατανόηση των αιτιών που οδηγούν στη συμπεριφορά αυτή αλλά και των τρόπων με τους οποίους αυτή θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί. Γιατί οι επιπτώσεις που έχει η θυματοποίηση τον ανηλίκων, ανάλογα και με τη φύση του εγκλήματος, μπορεί κάποιες φορές να είναι «καταστροφικές». 13 Βλ. Κουράκης Ν., Δίκαιο Παραβατικών Ανηλίκων, Στο μεταίχμιο Ποινικού Δικαίου και Εγκληματολογίας, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2004, σελ.6 επ. 14 Βλ. Καφασάρη Α., Βλάσσης Ν., Γερούκαλης Δ., Πραβατικότητα ανηλίκων. Μια μελέτη περίπτωσης για την Κω, σε http://www.encephalos.gr/full/44-4-07g.htm, τελευταία πρόσβαση 12/12/11 15 Βλ. Πιτσελά Α., Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2004, σελ.36 20

Κοινή διαπίστωση αποτελεί το γεγονός πως ο ανήλικος δεν αποτελεί μικρογραφία του ενηλίκου. Είναι μία ιδιόρρυθμη ύπαρξη που διαφέρει από τον ενήλικο ποσοτικά και ποιοτικά ώστε οι αντιδράσεις του στα περιβαλλοντολογικά ερεθίσματα να είναι διαφορετικές και να έχει ανάγκη από ιδιαίτερη μεταχείριση, τόσο από το νομοθέτη όσο και από το δικαστήριο. 16 Οι ανήλικοι αποτελούν κατηγορία πληθυσμού με ιδιαιτερότητες, τόσο ως προς την ψυχοσύνθεση και την ταυτότητά τους, όσο και ως προς τη νομική ικανότητά τους σε σχέση με τους ενήλικες. Αυτές οι ιδιαιτερότητες άλλοτε προσλαμβάνονται ως «φυσιολογικές» και άλλοτε ως «μη φυσιολογικές». 17 Η ανηλικότητα λοιπόν αναγνωρίζεται ως ένα ιδιαίτερο στάδιο της ανθρώπινης ζωής με δυνατότητες εξέλιξης αλλά και ιδιαιτέρως προβληματικό. 18 Η ανηλικότητα είναι η σπουδαιότερη φάση στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Στα πλαίσια των διατάξεων του Συντάγματος η παιδική ηλικία, τελεί υπό την προστασία του Κράτους, το οποίο λαμβάνει μέτρα, ειδικά για την προστασία της νεότητας (άρθρο 21 1,3 του Συντάγματος). Για το λόγο αυτό, το γεγονός πως ο ανήλικος είναι μια προσωπικότητα «εν τω γίγνεσθαι» δίνει τη δυνατότητα στα οποιαδήποτε μέτρα τα οποία στοχεύουν στη σωστή κοινωνικοποίησή του να έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα απ ότι στην περίπτωση των ενηλίκων. 19 Για τους παραπάνω λόγους, είναι επιβεβλημένη η ειδική ενασχόληση και μελέτη της εγκληματικότητας εις βάρος των ανηλίκων και του ποινικού δικαίου που στοχεύει στην αντιμετώπισή της. Και αυτό γιατί πέρα από τους κοινούς κανόνες που ισχύουν για τη μελέτη της εγκληματικότητας και των κανόνων δικαίου γενικά για όλες τις ομάδες πληθυσμού, λόγω της ιδιαιτερότητας της ανήλικης ζωής πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και κάποιοι πιο συγκεκριμένοι. 16 Βλ. Βασιλάκη Μ., Ο Νόμος 3189/2003 για την παραβατικότητα των ανηλίκων και οι δυνατότητες βελτίωσής του, σε Σπινέλλη Κ.Δ. (Επιμέλεια έκδοσης), Στηρίζοντας τον ανήλικο παραβάτη, Ημερίδα της 17 ης Μαΐου 2006, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2007, σελ.33 17 Βλ. Σκότης Σ., Η φαινομενολογία της νεανικής παραβατικότητας και η συνδρομή της Αστυνομίας στην πρόληψή της, σε http://www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t30/t30_02.htm, τελευταία πρόσβαση 12/12/11 18 Βλ. Πιτσελά Α., Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, ο. π., σελ.32 επ. 19 Βλ. Φαρσεδάκης Ι., Παραβατικότητα & Κοινωνικός Έλεγχος των Ανηλίκων, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2005, σελ.11 επ. 21

Βασικό νομοθετικό κείμενο για την προστασία των ανήλικων θυμάτων αποτελεί η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η ΣΔΠ υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989. Έως σήμερα έχει επικυρωθεί από 193 χώρες, ενώ δεν την έχουν επικυρώσει δύο. Η Ελλάδα την επικύρωσε στις 2 Δεκεμβρίου του 1992. 20 Η ΣΔΠ αποτελεί μία προσπάθεια να παύσουν οι ανήλικοι να αποτελούν την πλειοψηφία των θυμάτων λόγω παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προάγει την αντίληψη πως κάθε ανήλικος είναι φορέας θεμελιωδών αλλά και πρόσθετων ιδιαίτερων δικαιωμάτων από τη στιγμή της γέννησής του. Ωστόσο, στη ΣΔΠ εντοπίζονται και κάποια αρνητικά σημεία τα οποία επικεντρώνονται στο γεγονός ότι επειδή απευθύνεται σε ευρύ φάσμα κρατών, τυγχάνει μεν κοινής αποδοχής αλλά δεν έχει πάντα το επιθυμητό αποτέλεσμα, και στο γεγονός ότι στην πλειοψηφία τους οι διατάξεις του ομοιάζουν με ευχολόγιο, αφού ο μηχανισμός ελέγχου εφαρμογής της που εγκαθιδρύεται με την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι αδύναμος. Παρά τα προβλήματά της όμως, η ΣΔΠ συνιστά ένα βασικό εργαλείο για την προστασία των δικαιωμάτων των ανηλίκων. 21 Ωστόσο, η όλη νομοθεσία που αφορά τους ανηλίκους, είτε στο επίπεδο των δραστών είτε στο επίπεδο των θυμάτων, θα έπρεπε να έχει δική της αυτονομία και αυτοτέλεια, τόσο για λόγους αποφυγής του στιγματισμού των ηλικιών αυτών από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο άλλα και για να μη γίνεται σύγχυση ή παραλληλισμός με τα μέτρα και τις μεθόδους που εφαρμόζονται στις περιπτώσεις των ενηλίκων σε αντίστοιχα θέματα. 22 Η αντιμετώπιση των περιπτώσεων τέλεσης σεξουαλικών εγκλημάτων εις βάρος των ανηλίκων συνιστά έναν από τους βασικότερους τομείς ενασχόλησης στη γενικότερη προσπάθεια προστασίας των ανηλίκων από την τέλεση αξιόποινων πράξεων εν γένει εις βάρος τους. Ο Έλληνας Νομοθέτης προς το σκοπό αυτό θεσπίζει Ειδικούς Ποινικούς Νόμους και διατάξεις στον Ποινικό Κώδικα όπου τυποποιούνται «σεξουαλικά εγκλήματα» εις βάρος 20 Βλ. http://www.unicef.gr/reports/symb.php, τελευταία πρόσβαση 10/04/2013 21 Βλ. Σπινέλλη Κ., Ελληνικό Δίκαιο Ανηλίκων Δραστών και Θυμάτων, Ένας κλάδος υπό διαμόρφωση, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή, 1992, σελ.233 επ. 22 Βλ. Χάιδου Α., Το θεωρητικό και θεσμικό πλαίσιο του κοινωνικού ελέγχου των ανηλίκων, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1989, σελ.31 22

ανήλικων θυμάτων. Στον Ποινικό μας Κώδικα αυτά τα «σεξουαλικά εγκλήματα» εις βάρος των ανηλίκων τυποποιούνται στο 19 ο κεφάλαιο αυτού. 2.1. Τα εγκλήματα του 19 ου κεφαλαίου του Ποινικού Κώδικα Το 19 ο κεφάλαιο του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα έχει τον τίτλο «Εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής». Στην αρχική του μορφή το κεφάλαιο αυτό είχε τον τίτλο «Περί εγκλημάτων κατά των ηθών» και περιλάμβανε εγκλήματα όπως ο βιασμός, ο εξαναγκασμός και η κατάχρηση σε ασέλγεια, η σωματεμπορία, η απατηλή επίτευξη συνουσίας, η ασέλγεια με κατάχρηση εξουσίας, η αποπλάνηση παιδιών, η κατάχρηση ανηλίκων σε ασέλγεια, η παρά φύση ασέλγεια ενηλίκου με ανήλικο, η αιμομιξία, η ασέλγεια μεταξύ συγγενών, η παρά φύση ασέλγεια με κατάχρηση σχέσης εξάρτησης, η διευκόλυνση αλλότριας ακολασίας και η πρόκληση σκανδάλου με άσεμνες πράξεις. 23 Επικρατούσα έννοια ήταν τα ήθη, και μάλιστα η ηθική τάξη στο χώρο της γενετήσιας ζωής. Αυτή η ηθική τάξη όμως συνιστά μία γενική και αφηρημένη έννοια. Έτσι, ο Έλληνας Νομοθέτης με τον Νόμο 1419/1984 έδωσε στο 19 ο κεφάλαιο του Ποινικού μας Κώδικα τον σημερινό του τίτλο, αντιλαμβανόμενος πως τα σεξουαλικά εγκλήματα στρέφονται όχι κατά της κοινωνικής ηθικής αλλά κατά της γενετήσιας ελευθερίας, η οποία αποτελεί προέκταση της αξίας του ανθρώπου, κατά την Εισηγητική Έκθεση του παραπάνω Νόμου. 24 Σήμερα, στο 19 ο κεφάλαιο του Ποινικού μας Κώδικα συναντάμε τον βιασμό, την προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, την κατάχρηση σε ασέλγεια, την αποπλάνηση παιδιών, την απατηλή επίτευξη συνουσίας, την κατάχρηση ανηλίκων σε ασέλγεια, την ασέλγεια με κατάχρηση εξουσίας, την αιμομιξία, την ασέλγεια μεταξύ συγγενών, την ασέλγεια παρά φύση, τη διευκόλυνση της ακολασίας άλλων, την πορνογραφία ανηλίκων, την 23 Βλ. Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, ο.π., σελ.23 επ. 24 Βλ. Συμεωνίδου Καστανίδου Ε., Εγκλήματα κατά Προσωπικών Αγαθών, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2006, σελ.173 επ. 23

προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους, τη μαστροπεία, την εκμετάλλευση πόρνης, τη σωματεμπορία, την ασέλγεια με ανήλικο έναντι αμοιβής και τέλος την πρόκληση σκανδάλου με ακόλαστες πράξεις. Μέσα από όλα τα παραπάνω εγκλήματα ο Νομοθέτης επιδιώκει να προστατεύσει τόσο την γενετήσια ελευθερία των ατόμων ως φορέων αυτού του εννόμου αγαθού όσο και τους ανηλίκους ειδικότερα. Κάποια από αυτά τα εγκλήματα αναφέρονται σε πράξεις που ποινικοποιούνται επειδή στρέφονται αποκλειστικά και μόνο κατά ανηλίκων, ενώ αντίστοιχα όταν στρέφονται κατά ενηλίκων δεν συνιστούν αξιόποινες πράξεις, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με το έγκλημα της αποπλάνησης ή της πορνογραφίας ανηλίκων. Από την άλλη πλευρά, ο Νομοθέτης για να προστατεύσει περισσότερο τους ανηλίκους θεσπίζει διακεκριμένες μορφές ή επιβαρυντικές περιστάσεις κοινών εγκλημάτων που έχουν αυξημένη απαξία σε σχέση με τις περιπτώσεις που τα ίδια εγκλήματα έχουν ως θύματα ενήλικες, όπως ισχύει για παράδειγμα με τη μαστροπεία ή την πρόκληση σκανδάλου με ακόλαστες πράξεις όταν στρέφονται κατά ανηλίκου. 25 2.2. Το έννομο αγαθό στα εγκλήματα του 19 ου κεφαλαίου του Ποινικού Κώδικα Όπως προκύπτει από τα εγκλήματα που περιλαμβάνονται στο 19 ο κεφάλαιο, σε γενικές γραμμές βλέπουμε να τυποποιούνται πράξεις που σχετίζονται με την σεξουαλική εν γένει δραστηριότητα και διάφορες εκφάνσεις της και συνιστούν σεξουαλικά εγκλήματα. Ο Νομοθέτης δηλαδή επιλέγει να ελέγξει και να προστατεύσει ποινικά μία διαδικασία και μία δραστηριότητα της φύσης του ανθρώπου. Στα πλαίσια αυτά, και λόγω της φύσης και των βασικών αρχών του Ποινικού Δικαίου, οδηγούμαστε στην ανάγκη διαπίστωσης του εννόμου αγαθού που θέλει να προστατεύσει ο Νομοθέτης. Γιατί για να μπορέσει μία πράξη να τιμωρηθεί ως αξιόποινη θα πρέπει να προσβάλει συγκεκριμένα αγαθά, για τα οποία υπάρχει ένα κοινωνικό συμφέρον να διατηρηθούν και να προστατευθούν. Ο Μανωλεδάκης, 25 Βλ. Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, ο.π., σελ.219 επ. 24

καθιερώνοντας την έννοια του εννόμου αγαθού ως ουσιώδους και δικαιολογητικής των ποινικών κυρώσεων, προσδίδει ένα φυσικό ή κοινωνικό προορισμό στα εν λόγω στοιχεία μέσα στο χώρο που δημιουργεί συμφέρον για τη διατήρησή τους. 26 Με άλλα λόγια, το έννομο αγαθό είναι είτε ένα υπαρκτό και απτό αγαθό είτε οι φυσικές ή κοινωνικές ιδιότητές του που προστατεύεται λόγω του κοινωνικού προορισμού του. 27 Αυτό το έννομο αγαθό πρέπει να αναζητήσει κανείς και στα παραπάνω εγκλήματα. Από τον τίτλο του κεφαλαίου, ο οποίος είναι «Εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής», δίνεται από τον ίδιο τον Νομοθέτη η πρόθεσή του να προστατεύσει γενικότερα την γενετήσια ελευθερία και να αποτρέψει την οικονομική εκμετάλλευση αυτής. Ο όρος «γενετήσια» θεωρείται πως συνιστά την ελληνική λέξη που υποκαθιστά τον όρο «σεξουαλική» 28. Ήδη από τον 19 ο αιώνα είχε αρχίσει να θεωρείται ότι ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται ο κάθε άνθρωπος στη σεξουαλική του ζωή και οι επιλογές του στον τομέα αυτόν αποτελούν συστατικό στοιχείο της προσωπικότητας του. Θεωρώντας κανείς πως η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου αναγνωρίζεται ως αξία και η ελεύθερη ανάπτυξή της ως δικαίωμα προστατευόμενο από το ίδιο το Σύνταγμα, όπως θα αναλυθεί σε αμέσως επόμενο σημείο, καταλήγει συνακόλουθα στο συμπέρασμα πως θα πρέπει να προστατεύεται συνακόλουθα και η ελευθερία σχετικά με την ερωτική δραστηριότητα και τη σεξουαλική ζωή. 29 Η γενετήσια ελευθερία, δηλαδή η δυνατότητα του ατόμου να επιλέγει τον χρόνο, τα πρόσωπα και γενικά τις συνθήκες κάτω από τις οποίες θα προβεί ελεύθερα σε σεξουαλικές πράξεις, συνδέεται άρρηκτα και με τον γενετήσιο αυτοπροσδιορισμό και τις συνειδητές επιλογές του ατόμου. Ανάλογα με την ιδιότητα των θυμάτων των σχετικών αξιόποινων πράξεων, μπορούμε να διακρίνουμε και περαιτέρω έννομα αγαθά. Για παράδειγμα, στα 26 Βλ. Καϊάφα Γκμπάντι Μ., Το έννομο αγαθό, σε Ποινικό Δίκαιο, Επιτομή Γενικού Μέρους, Άρθρα 1-49 ΠΚ, Εκδόσεις Ποινικού Δικαίου, Διεύθυνση σειράς: Μανωλεδάκης Ι., Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2005, σελ.151 επ. 27 Βλ. Μανωλεδάκης Ι., Μελέτες για Εμβάθυνση στο Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο (1978-2005), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2005, σελ.337 28 Βλ. Δοκουμετζίδης Γ., Προβλήματα Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 1997, σελ.110 29 Βλ. Δοκουμετζίδης Γ., Προβλήματα Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ο.π., σελ.109 25

εγκλήματα όπου εμπλέκονται και οικογενειακοί δεσμοί, όπως η αιμομιξία, διαταράσσονται και οι οικογενειακές σχέσεις. Αναφορικά με τις διατάξεις που σχετίζονται με την γενετήσια εκμετάλλευση των ανηλίκων, θεωρείται πως πέρα από τη γενετήσια ελευθερία προστατεύεται και η ίδια η ανηλικότητα και η ψυχική υγεία των ανηλίκων, στις ειδικότερες εκφάνσεις της ερωτικής τους ζωής, ως η ελεύθερη και αδιατάρακτη σεξουαλική τους ανάπτυξη. 30 Πριν την τροποποίηση με τον Νόμο 1419/1984, στις περιπτώσεις των ανηλίκων και ιδίως της αποπλάνησης ανηλίκων, ως προστατευόμενο έννομο αγαθό στη νομολογία γινόταν δεκτό «η προστασία της νεότητας από τη διαφθορά και η απειρία του παιδιού έναντι στις γενετήσιες προσβολές» 31. Στη θεωρία είχε υποστηριχθεί πως η τιμώρηση του εγκλήματος της αποπλάνησης ανηλίκων προστατεύει κατά απόλυτο τρόπο τους ανηλίκους κάτω των 15 χρόνων από τις όποιες γενετήσιες προσβολές με τις οποίες είναι δυνατόν να κινδυνεύει ο ψυχικός και συναισθηματικός κόσμος του ανηλίκου και να βλάπτεται η ηθική και σωματική του υγεία. 32 Με την αλλαγή όμως του τίτλου του κεφαλαίου με τον Νόμο 1419/1984 το έννομο αγαθό προσδιορίστηκε σε νέα βάση. Έτσι σήμερα, η κρατούσα άποψη δέχεται ως έννομο αγαθό την ανηλικότητα, η οποία περιλαμβάνει την ιδιαίτερη ψυχοσωματική ανάπτυξη του ανηλίκου στο επίπεδο της ερωτικής και σεξουαλικής του ζωής. Ο Νομοθέτης φαίνεται να θεωρεί πως ο ανήλικος πρέπει να βιώσει την παιδική του ηλικία χωρίς προσωπικές εμπειρίες ασελγών πράξεων γιατί δεν μπορεί λόγω της ηλικίας του να έχει την απαιτούμενη βούληση για να προχωρήσει στην πραγματοποίησή τους αλλά και γιατί και αν η βούληση αυτή υπήρχε, η τέλεση των εν λόγω πράξεων πιθανώς να επηρέαζε τον ψυχισμό του ανηλίκου και τη μελλοντική του στάση απέναντι στις πράξεις αυτές. 33 Η ελεύθερη και αδιατάρακτη σεξουαλική ανάπτυξη των ανηλίκων μπορεί να θεωρηθεί ως σεξουαλική αυτοδιάθεση, η οποία με τη σειρά της 30 Βλ. Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, ο.π., σελ.29 επ. και 228 επ. 31 Βλ. ΑΠ 621/1980, ΑΠ 704/1981, ΑΠ 73/1981, ΑΠ 753/1979, ΑΠ 1051/1976, ΑΠ 550/1972, δημοσιευμένες σε ΝΟΜΟΣ, τελευταία πρόσβαση 28/05/2013 32 Βλ Κονταξής Α., Ποινικός Κώδικας, Συνδυασμός Θεωρίας και Πράξης, τόμος β, έκδοση Γ, Αθήνα, 2000, σελ.2805 επ., Χαραλαμπάκης Α., Γιαννίδης Ι., Ποινικός Κώδικας και Νομολογία, Εκδόσεις Π.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα, 2009, σελ.1455 επ., και Μαργαρίτης Μ., Ποινικός Κώδικας, ερμηνεία-εφαρμογή, 2 η έκδοση, Εκδόσεις Π.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα, 2009, σελ. 924 επ. 33 Βλ. Συμεωνίδου Καστανίδου Ε., Εγκλήματα κατά Προσωπικών Αγαθών, ο.π., σελ.196 επ. 26

είναι μια πτυχή της προσωπικής ελευθερίας. Το έννομο αγαθό της προσωπικής ελευθερίας είναι η φυσική ιδιότητα και δυνατότητα του κάθε ατόμου να κινείται ελεύθερα και με δική του πρωτοβουλία στον εξωτερικό χώρο, να αυτοπροσδιορίζεται και να διαθέτει ελεύθερα τον εαυτό του. 34 Στην προσωπική ελευθερία περιλαμβάνεται η ενεργητική και η παθητική εκδοχή της, ως θετική εκδήλωση και ως υποχρέωση των άλλων να τη σέβονται αντίστοιχα. Η ενεργητική εκδοχή της προσωπικής ελευθερίας υλοποιείται ως δικαίωμα που εκδηλώνεται θετικά από τον φορέα της στον εξωτερικό κόσμο. Κατά την παθητική εκδοχή της από την άλλη, η ελευθερία πρέπει να ιδωθεί ως ιδιότητα που αναγνωρίζεται από του άλλους. 35 Οι πράξεις αποπλάνησης των ανηλίκων προσβάλλουν αυτήν την ελευθερία, καθώς το άτομο στερείται της δυνατότητας να διαθέτει τον εαυτό του όπως επιθυμεί και να αυτοπροσδιορίζεται. Εν γένει, η ανηλικότητα νοείται ως μία φυσική ιδιότητα κάθε ατόμου στα πρώτα στάδια της ζωής κατά τα οποία αναπτύσσεται διανοητικά κα σωματικά μέχρι το σημείο της ολοκλήρωσής του. Αποτελεί ένα αυτοτελές και ξεχωριστό έννομο αγαθό, αφού το ανήλικο παιδί λειτουργεί και αντιμετωπίζεται ως μία ιδιαίτερη κοινωνική μονάδα με τη δική της αξία. 36 Είναι σαφές πάντως πως σε επιμέρους διατάξεις του 19 ου κεφαλαίου του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα μπορούμε να εντοπίσουμε διαφορετικά και διακριτά έννομα αγαθά ως προστατευόμενα. Για παράδειγμα, στα άρθρα 336, 338, 341, 343, 347 1α, 348 2, 349 3 και 351ΠΚ προστατεύεται η γενετήσια ελευθερία ως ειδικότερη έκφραση της προσωπικής ελευθερίας του ατόμου, με την έννοια ότι ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέγει συνειδητά με ποιον και πότε θα τελέσει γενετήσιες πράξεις και δεν πρέπει να μετατρέπεται σε «σκεύος» ηδονής προς ικανοποίηση των γενετήσιων αναγκών, με οικονομικό αντάλλαγμα πολλές φορές. Στα άρθρα 337 και 353 2ΠΚ προστατεύεται η γενετήσια αξιοπρέπεια ως ειδικότερη έκφραση της τιμής, η οποία όπως προκύπτει και από το άρθρο 361ΠΚ προσβάλλεται όχι μόνο με έργο αλλά και με λόγο ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Στα άρθρα 353 1, 34 Βλ. Μανωλεδάκης Ι., Το Έννομο Αγαθό ως Βασική Έννοια του Ποινικού Δικαίου, ο.π., σελ.206 επ. και 263 επ. 35 Βλ. Μανωλεδάκης Ι., Το Έννομο Αγαθό ως Βασική Έννοια του Ποινικού Δικαίου, ο.π., σελ.263 επ. 36 Βλ. Μανωλεδάκης Ι., Η παιδική ηλικία, Νοομικό Βήμα, 1984, σελ.1111 επ. 27

348 3 και 348ΑΠΚ τυποποιείται μία συμπεριφορά που γίνεται αντιληπτή ως μορφή διακινδύνευσης της δημόσιας τάξης, με την έννοια ότι συνιστούν δημόσια πρόκληση για την τέλεση εγκλήματος. Στα άρθρα 339, 342, 347 1βπερ.α, 349 1 και 1 και 351ΑΠΚ προστατεύεται η ανηλικότητα ως έννομο αγαθό που περιλαμβάνει την ιδιαίτερη ψυχοσωματική ανάπτυξη του ανηλίκου, με την έννοια που αναλύθηκε αμέσως παραπάνω. 37 Στα άρθρα 345 και 346ΠΚ προστατεύεται η οικογένεια με την έννοια της καθαρότητας των σχέσεων που συνδέουν τα μέλη της. Τέλος, στα άρθρα 347 1βπερ.β και 2, 348 1, 349 3 και 350 φαίνεται να τυποποιούνται εγκλήματα που δεν θίγουν κάποιο συγκεκριμένο έννομο αγαθό αλλά τιμωρούνται ως συμπεριφορές που συνιστούν οικονομική εκμετάλλευση της γενετήσιας ζωής. 38 Σε γενικές γραμμές όμως, η έννοια της ανηλικότητας και της παιδικής ηλικίας, αν και δεν τυποποιείται αυτοτελώς ως έννομο αγαθό, είναι πολύ σημαντική και δημιουργεί μία σειρά εγκλημάτων όπως, εν προκειμένω, η προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους, η πορνογραφία ανηλίκων, η αποπλάνηση παιδιών και άλλα. Πέραν τούτου όμως, και η αντιμετώπιση των ανηλίκων ως δραστών γίνεται με ιδιαίτερο τρόπο στα άρθρα 121επ.ΠΚ. 39 Εκεί, είναι το μόνο σημείο στο οποίο συναντάμε ιδιαίτερες διατάξεις για τους ανηλίκους και ξεχωριστό κεφάλαιο (το όγδοο κεφάλαιο με τον τίτλο «Ειδικές διατάξεις για ανηλίκους»), αλλά οι ιδιαίτερες αυτές διατάξεις αναφέρονται στους ανήλικους δράστες και όχι στα ανήλικα θύματα εγκληματικών πράξεων. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ειπωθεί πως η γενετήσια ελευθερία ως αγαθό με την ανωτέρω περιγραφείσα έννοια και περιεχόμενο υφίσταται όλους τους περιορισμούς που υφίστανται τα έννομα αγαθά αλλά και τα εν γένει ανθρώπινα δικαιώματα που προστατεύονται από τις διεθνείς συμβάσεις. Οι κυριότεροι από αυτούς τους περιορισμούς είναι η ελευθερία του άλλου και η 37 Βλ. Μαργαρίτης Μ., Ποινικός Κώδικας, ερμηνεία-εφαρμογή, ο.π., σελ.932, Γάφος Η., Ποινικόν Δίκαιον, Ειδικόν Μέρος, τ.ε, 1965, σελ.39, Ανδρέου Φ., Ποινικός Κώδικας, Κατ άρθρον Ερμηνεία Νομολογία Βιβλιογραφία, 2005, σελ.1357, Συμεωνίδου Καστανίδου Ε., Εγκλήματα κατά Προσωπικών Αγαθών, ο.π., σελ.208, (ΑΠ 1274/2011, ΑΠ 710/2006 - ΠΛογ 2006,578 επ.), ΑΠ1111/2005 (ΠΛογ 2005, 972), Παρασκευόπουλος Ν., Φυτράκης Ε., Αξιόποινες Σεξουαλικές Πράξεις, ο.π., σελ..252 38 Βλ. Συμεωνίδου Καστανίδου Ε., Εγκλήματα κατά Προσωπικών Αγαθών, ο.π., σελ.174 επ. 39 Βλ. Μανωλεδάκης Ι., Μελέτες για Εμβάθυνση στο Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο (1978-2005), ο.π., σελ.336 επ. 28

προστασία της ηθικής, οι οποίοι αποτυπώνονται και συνταγματικά, όπως θα αναφερθεί σε επόμενο σημείο. Όπως γενικότερα ισχύει, η ελευθερία του καθενός σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία των άλλων. Κάθε ελευθερία μπορεί να ασκηθεί έως το όριο που διαμορφώνεται από την ελευθερία του άλλου. Αναφορικά με την γενετήσια ελευθερία, η ελευθερία του άλλου δεν είναι μόνο όριο αλλά και προϋπόθεση της ελευθερίας του καθενός. Η άσκησή της απαιτεί τη συμμετοχή και τη συναίνεση ενός άλλου προσώπου. Άρα η σεξουαλική ελευθερία του καθενός δε μπορεί να ασκηθεί παρά μόνο με τη συναίνεση του άλλου. Η ηθική αποτελεί έναν από τους θεμιτούς λόγους επέμβασης στην ιδιωτική ζωή κατά το άρθρο 8 2 της ΕΣΔΑ αλλά και κατά το άρθρο 5 1 του Συντάγματός μας. 2.3. Το Συνταγματικό πλαίσιο προστασίας των εννόμων αγαθών στις περιπτώσεις των σεξουαλικών εγκλημάτων κατά ανηλίκων Τα θεωρούμενα ως προστατευόμενα έννομα αγαθά στις περιπτώσεις των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας των ανηλίκων, όπως αναλύθηκαν αμέσως παραπάνω, είναι κατά βάση η ανηλικότητα ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των παιδιών και η γενετήσια ελευθερία των ανηλίκων, με την ειδικότερη έκφραση της σεξουαλικής αυτοδιάθεσης και της ακώλυτης και αδιατάρακτης σεξουαλικής ανάπτυξής τους. Ως βασική και θεμελιώδης αρχή λαμβάνεται υπόψη και η έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Όλες αυτές οι έννοιες βρίσκουν έρεισμα και στο Σύνταγμα της Ελλάδας. Από την πλευρά του Δημοσίου και Συνταγματικού Δικαίου, η γενετήσια ελευθερία η οποία προστατεύεται στο 19 ο κεφάλαιο του Ποινικού μας Κώδικα, ως εν γένει το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να απολαμβάνει όπως αυτός θέλει την ηδονή που του προσφέρει το σώμα του, η οποία εν στενή εννοία, όπως θεωρείται στην περίπτωση αυτή, προέρχεται κυρίως από τις ερωτογόνες περιοχές του σώματος και είναι φύσει συστατικό στοιχείο του έρωτα και της 29

ερωτικής ή σεξουαλικής επαφής, πρέπει να ασκείται στα πλαίσια που ορίζει το Σύνταγμα στο άρθρο 5 1, όπως συμβαίνει και με κάθε άλλο δικαίωμα. 40 Η γενετήσια ή αλλιώς η σεξουαλική ελευθερία μπορεί να διακριθεί περαιτέρω στα εξής επιμέρους δικαιώματα: 1. Το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να αναπτύσσει σεξουαλική δραστηριότητα μόνο εφόσον το επιθυμεί. 2. Το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να αναπτύσσει σεξουαλική δραστηριότητα μόνο καθόσον το επιθυμεί. 3. Το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να έρχεται σε σεξουαλική επαφή με όποιον και με όσους επιθυμεί. 4. Το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να αναπτύσσει σεξουαλική δραστηριότητα όποτε επιθυμεί. 5. Το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να αναπτύσσει σεξουαλική δραστηριότητα όπως επιθυμεί. 6. Το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να τυποποεί (νομικά) την υπάρχουσα σχέση του α) εφόσον β) καθόσον γ) με όποιον δ) όποτε και ε) όπως επιθυμεί. Σε κάθε περίπτωση η άσκηση των παραπάνω επιμέρους δικαιωμάτων τελεί υπό την σαφή και αυτονόητη προϋπόθεση της συναίνεσης. 41 Πιο συγκεκριμένα, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια καθιερώνεται στο μη αναθεωρήσιμο άρθρο 2 42 του Συντάγματος ως βασική και θεμελιώδης αρχή. Η αξία του ανθρώπου είναι ο απαραβίαστος εκείνος πυρήνας της προσωπικότητας του ανθρώπου ως φυσικού υποκειμένου δικαίου που διακρίνει τον άνθρωπο αφενός από τα άλογα όντα και αφετέρου από τα αντικείμενα του δικαίου. 43 Το γεγονός αυτό δεν σημαίνει πως υπάρχει υποχρέωση να τυποποιηθεί ως έγκλημα η παραβίασή της, αλλά ο Ποινικός Νομοθέτης είναι 40 Βλ. Άρθρο 5 1Σ: «Καθένας έχει το δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.». 41 Βλ. Δοκουμετζίδης Γ., Προβλήματα Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ο.π., σελ.113 επ. 42 Βλ. Άρθρο 2 1Σ: «O σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας.». 43 Βλ. Δαγτόγλου Π.Δ., Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τόμος Β, έκδοση 2 η, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα - Κομοτηνή, 2005, σελ. 1325 30