ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟ 1. Βασική οριοθέτηση του προβλήματος Ι. Το «κοινοτικό δικονομικό ζήτημα»: Εθνική δικονομική αυτονομία ή κοινοτική δικονομική αρμοδιότητα;... 1 ΙΙ. Το δικονομικό δίκαιο... 3 1. Διάκριση από τους κανόνες περί κυρώσεων... 3 2. Σύνδεση με τη δικαιοδοτική λειτουργία... 7 ΙΙΙ. Η κοινοτική επιρροή... 9 IV. Η συνταγματική θεμελίωση... 10 1. Το «αρχιμήδειο σημείο» της κατανομής αρμοδιοτήτων... 10 2. Τα δύο συνταγματικά επίπεδα... 15 2. Το «αζιμούθιο» της μελέτης Ι. Μεθοδολογικές συντεταγμένες... 20 1. Κανονιστική θεώρηση... 20 2. Κριτική εξωτερική σκοπιά... 21 3. Ήπιος θετικισμός... 23 4. Θεωρητικές διασταυρώσεις και αδιαίρετη προσέγγιση... 24 ΙΙ. Σχέδιο πορείας... 26 ΜΕΡΟΣ Β Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 3. Οι βασικές γραμμές της δικονομικής νομολογίας του ΔΕΚ Ι. Η ιδιαίτερη σημασία της νομολογίας του ΔΕΚ... 27 ΙΙ. Το στίγμα της δικονομικής αυτονομίας... 29 ΙΙΙ. Τα δύο κρίσιμα ερωτήματα... 31 1. Διατύπωση των ερωτημάτων... 31

XVI Περιεχόμενα 2. Διευκρινίσεις ως προς τη διαμόρφωση των ερωτημάτων... 32 3. Η ανάγκη συμπλεκτικής διερεύνησης των ερωτημάτων... 33 IV. Οι απαντήσεις στα ερωτήματα... 34 1. Η εφαρμογή των εθνικών δικονομικών κανόνων... 34 2. Κοινοτικοί περιορισμοί στην εφαρμογή των εθνικών δικονομικών κανόνων... 34 α. Οι αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας... 35 β. Συγκριτική αξιολόγηση των δύο αρχών... 36 γ. Η αλληλοσυμπλήρωση των δύο αρχών... 40 4. Μια αμφίσημη ανάγνωση της δικονομικής νομολογίας του ΔΕΚ Ι. Ερμηνεία υπέρ της εθνικής δικονομικής αυτονομίας... 43 1. Η αναγωγή της έλλειψης κοινοτικών δικονομικών ρυθμίσεων στο πρωτογενές δίκαιο... 43 2. Οι περιορισμοί της εφαρμογής των εθνικών δικονομικών κανόνων ως εξαιρέσεις της δικονομικής αυτονομίας των κρατών μελών... 45 α. Η αρχή της ισοδυναμίας ως επιβεβαίωση του δικονομικού κατακερματισμού... 45 β. Η αρχή της αποτελεσματικότητας ως μέσο εξισορρόπησης της εθνικής δικονομικής αυτονομίας και των κοινοτικών αρμοδιοτήτων... 48 αα. Η «αναγκαία απορρόφηση» μη κοινοτικής ύλης... 48 ββ. Η αρχή της αποτελεσματικότητας ως μηχανισμός «αναγκαίας απορρόφησης» δικονομικής ύλης... 52 ΙΙ. Διάγνωση της κοινοτικής δικονομικής αρμοδιότητας... 55 1. Η δυνατότητα μιας διαφορετικής ερμηνείας... 55 2. Η έλλειψη παράγωγου κοινοτικού δικαίου ως λόγος εφαρμογής των εθνικών δικονομικών κανόνων... 56 α. Η προσωρινή έλλειψη κοινοτικών κανόνων... 56 β. Η σύνδεση της έλλειψης με το «παρόν στάδιο εξέλιξης του κοινοτικού δικαίου»... 59 αα. Δύο ερμηνευτικές εκδοχές: Έλλειμμα του πρωτογενούς ή του παράγωγου δικαίου;... 59 ββ. Η «λυπηρά» έλλειψη παραγώγου δικαίου... 60 (a) Ως de lege ferenda κρίση... 60 (b) Ως έναυσμα άμεσης κανονιστικής ενεργοποίησης της Συνθήκης... 63

Περιεχόμενα XVII γγ. Οι συνέπειες του εντοπισμού της «αναγκαίας σιωπηρής παραπομπής» στο επίπεδο του παράγωγου δικαίου... 67 3. Οι αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας ως κανονιστικές εκφάνσεις πρωτογενών επιταγών του κοινοτικού δικαίου.. 69 α. Οι δύο αρχές ως κανονιστικοί παράγοντες οριοθέτησης της συμπληρωματικής εφαρμογής των εθνικών δικονομικών διατάξεων... 69 β. Η αναγωγή των «περιορισμών» εφαρμογής των εθνικών δικονομικών κανόνων σε γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου... 71 γ. Νομολογιακά παραδείγματα που δεν μπορούν να υπαχθούν στη λογική της «αναγκαίας απορρόφησης»... 73 αα. Η απόφαση Factortame... 74 ββ Η απόφαση Francovich... 76 ΙΙΙ. Μια πρώτη εκτίμηση της νομολογίας... 80 5. Η έκταση της κοινοτικής δικονομικής επιρροής Ι. Η κατηγοριοποίηση της νομολογίας... 82 1. Η διαμόρφωση «νομολογιακών» κανόνων... 82 2. Οι συγκριτικές δυσχέρειες της κατηγοριοποίησης των δικονομικών ζητημάτων... 83 ΙΙ. Τα νομολογιακά παραδείγματα της κοινοτικής δικονομικής επιρροής... 84 1. Δικαιοδοσία και αρμοδιότητα... 84 2. Ιεραρχική οργάνωση... 94 3. Εισαγωγή και συλλογή του νοητικού υλικού της δίκης... 98 α. Σύστημα συζητήσεως/ανακρίσεως... 99 β. Σύστημα συγκεντρώσεως... 123 4. Προθεσμίες... 127 5. Απόδειξη... 137 6 Προσωρινή δικαστική προστασία... 148 7. Δικαστικά έξοδα... 157 ΙΙΙ. Αξιολόγηση: Η ευρύτητα της κοινοτικής επιρροής και η ανάγκη θεωρητικής εμβάθυνσης... 160

XVIII Περιεχόμενα ΜΕΡΟΣ Γ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 6. Επιχειρήματα υπέρ της δικονομικής αυτονομίας των κρατών μελών Ι. Οι δύο βασικές γραμμές «εθνικής άμυνας» κατά των προβαλλόμενων κοινοτικών αρμοδιοτήτων... 163 ΙΙ. Το δικονομικό δίκαιο ως ανεκχώρητο πεδίο της κυριαρχίας των κρατών μελών... 165 1. Η «δοτή» κοινοτική αρμοδιότητα... 165 2 Τρεις λόγοι ανεκχώρητου εθνικών αρμοδιοτήτων προς την Κοινότητα... 167 3. Το απόλυτο ανεκχώρητο αρμοδιοτήτων σε πεδία δημοκρατικής οργάνωσης της κυριαρχίας... 169 4. Το δικαιοδοτικό πεδίο ως εγγενής χώρος συνταγματικής οργάνωσης της κυριαρχίας... 174 α. Οι οργανικοί κανόνες της δικαστικής λειτουργίας... 174 β. Οι διαδικαστικοί κανόνες της δικαστικής λειτουργίας... 177 5. Η εθνική δικονομική αυτονομία ως απόρροια της αδυναμίας υ- περσυνταγματικής οργάνωσης της κυριαρχίας... 179 ΙΙΙ. Η έλλειψη ρητής κοινοτικής αρμοδιότητας στις Συνθήκες... 184 1. Η ακαταλληλότητα των αποσπασματικών δικονομικών διατάξεων των Συνθηκών... 185 α. Η Σύμβαση των Βρυξελλών (άρθρο 293 ΣΕΚ)... 185 β. Η δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις (άρθρο 65 ΣΕΚ)... 187 γ. Η εκτελεστότητα των αποφάσεων του Συμβουλίου και της Ε- πιτροπής (άρθρο 256 ΣΕΚ)... 188 2. Η αδυναμία του άρθρου 308 ΣΕΚ... 189 α. Η αθροιστική προσέγγιση των κοινοτικών αρμοδιοτήτων... 189 β. Η συστηματική προσέγγιση των κοινοτικών αρμοδιοτήτων... 192 γ. Η θεωρία των συναγόμενων εξουσιών (implied powers)... 194 3. Μια σύνοψη της ατελέσφορης αναζήτησης νομικών βάσεων της κοινοτικής δικονομικής αρμοδιότητας... 195 IV. Αξιολόγηση: Τα ανοικτά θεωρητικά ζητήματα και οι υπερχειλείς εκδηλώσεις των ανελαστικών επιχειρημάτων υπέρ της εθνικής δικονομικής αυτονομίας... 196

Περιεχόμενα XIX 1. Δύο βασικές επιφυλάξεις προς περαιτέρω διερεύνηση... 196 2. Κριτική της υπερχείλισης και της ανελαστικότητας του ανεκχώρητου... 197 α. Οι υπερχειλείς εκδηλώσεις του επιχειρήματος... 198 αα. Η δικονομική αυτονομία ως έκφανση της θεσμικής και διαδικαστικής αυτονομίας των κρατών μελών... 198 ββ. Η προβληματική υπερχείλιση της αυτονομίας στο πεδίο του διοικητικού δικαίου... 200 β. Οι παραδεδεγμένες εξαιρέσεις ενός ανελαστικού επιχειρήματος.. 203 7. Γενική θεμελίωση της κοινοτικής δικονομικής αρμοδιότητας Ι. Η γενική θεμελίωση της κοινοτικής επιρροής στη θεωρία περί κυριαρχίας και η έσωθεν υπέρβαση του ανεκχώρητου... 206 ΙΙ. Ο δυναμικός χαρακτήρας της θεωρίας περί κυριαρχίας: από την πολιτική στην κανονιστική θεώρησή της... 207 ΙΙΙ. Η «γεωμετρική» προσέγγιση της κυριαρχίας... 209 IV. Οι «κύκλοι» της κυριαρχίας... 211 V. Οι τρεις φάσεις της κυριαρχίας... 212 1. Η κυριαρχία του προσωπικού υποκειμένου... 212 2. Η κυριαρχία του Συντάγματος... 216 3. Η κυριαρχία του Ύπατου Κανόνα... 224 VI. Τα θεμελιώδη δικαιώματα ως γέφυρα της πλήρους μετάβασης στην κανονιστική θεώρηση της κυριαρχίας... 233 8. Ειδική θεμελίωση της κοινοτικής δικονομικής αρμοδιότητας Δοκιμές Ι. Εισαγωγική προδιάθεση... 236 ΙΙ. Θεμελίωση σε πολλαπλές παρακολουθηματικές βάσεις... 237 1. Οι συνέπειες της πολλαπλότητας και της παρακολουθηματικότητας στο περιεχόμενο των δικονομικών ρυθμίσεων... 237 2. Αποτίμηση της θεμελίωσης... 240 ΙΙΙ. Θεμελίωση στις ενιαίες βάσεις της εσωτερικής αγοράς... 244 1. Η κοινή αγορά και η εσωτερική αγορά ως βασικοί σκοποί της Κοινότητας... 244 2. Η σημασία άρθρων 94 και 95 ΣΕΚ ως ενιαίων βάσεων των κοινοτικών εξουσιών... 246

XX Περιεχόμενα 3. Το ενοποιητικό πρότυπο της εσωτερικής αγοράς... 249 α. Λόγοι αναζήτησης του ενοποιητικού προτύπου... 249 β. Οι κρίσιμες παράμετροι της νομολογίας του ΔΕΚ... 250 4. Η υπαγωγή της εσωτερικής αγοράς στα ενοποιητικά πρότυπα του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου... 253 α. Η σημασία της ενοποίησης του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου... 253 β. Τα τρία πρότυπα... 258 αα. Το πρότυπο της αμοιβαιότητας... 258 ββ. Το πρότυπο της ισοδυναμίας... 261 γγ. Το πρότυπο της ομοιομορφίας... 262 γ. Εκτίμηση του ενοποιητικού προτύπου της εσωτερικής αγοράς... 264 αα. Μια ορολογική διευκρίνιση... 264 ββ. Γενικός συσχετισμός με τα τρία πρότυπα... 265 (a) Η ισοδυναμία ως κοινός παρονομαστής... 265 (b) Ισοδύναμη αμοιβαιότητα... 266 (c) Ισοδύναμη ομοιομορφία... 266 γγ. Η ισοδύναμη ομοιομορφία ως minimum του ενοποιητικού προτύπου της εσωτερικής αγοράς... 267 5. Η υπαγωγή του δικονομικού πεδίου στο ενοποιητικό πρότυπο της εσωτερικής αγοράς... 271 α. Το ενοποιητικό πρότυπο της Σύμβασης των Βρυξελλών... 271 αα. Υπαγωγή στο πρότυπο της αμοιβαιότητας... 272 ββ. Η αποτελεσματικότητα του προτύπου... 274 β. Η υπαγωγή του δικονομικού πεδίου στο πρότυπο της «ισοδύναμης ομοιομορφίας»... 277 αα. Δικονομικοί κανόνες και λειτουργία της αγοράς... 277 ββ. Η οικονομική διάσταση της δίκης... 278 γγ. Η οικονομία της δίκης ως παράμετρος εθνικών δικονομικών διαφοροποιήσεων... 281 δδ. Η ανάγκη επέκτασης της ισοδύναμης ομοιομορφίας στο δικονομικό πεδίο... 284 (a) Το πρότυπο της ισοδυναμίας: αποκλεισμός των εσωτερικών διαφοροποιήσεων... 285 (b) Το πρότυπο της ομοιομορφίας: άρση των διακοινοτικών διαφοροποιήσεων... 286 IV. Θεμελίωση στην ενιαία βάση της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις... 290

Περιεχόμενα XXI 1. Η κοινοτικοποίηση της δικαστικής συνεργασίας στο πλαίσιο της εγκαθίδρυσης ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης... 290 2. Η διασταύρωση της εσωτερικής αγοράς με έναν χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης... 292 3. Η ενοποιητική συμβολή του παράγωγου δικαίου της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις... 295 α. Κοινοτικά μέτρα διεθνούς δικονομικού δικαίου (άρθρο 65 στ. α ΣΕΚ)... 296 αα. Ο Κανονισμός 1346/2000... 296 ββ. Ο Κανονισμός 1393/2007... 298 γγ. Ο Κανονισμός 44/2001... 300 δδ. Ο Κανονισμός 1206/2001... 303 εε. Ο Κανονισμός 2201/2003... 304 β. Κοινοτικά μέτρα συμβατότητας των εθνικών κανόνων πολιτικής δικονομίας (άρθρο 65 στ. γ ΣΕΚ)... 308 αα. Η Oδηγία 2002/8... 308 ββ. Ο Κανονισμός 805/2004... 313 γγ. Ο Κανονισμός 1896/2006... 318 δδ. Ο Κανονισμός 861/2007... 320 V. Αξιολόγηση: Οι ιάνειες όψεις των ενιαίων βάσεων της εσωτερικής αγοράς και της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις... 321 1. Πλεονεκτήματα... 322 α. Η διεύρυνση του δικονομικού πεδίου... 322 β. Η συνοχή των δικονομικών κανόνων... 323 γ. Η σχετική αυτοτέλεια του δικονομικού δικαίου... 324 2. Μειονεκτήματα... 326 α. Η λανθάνουσα υποτέλεια του δικονομικού δικαίου... 326 β. Η ανεπαρκής κάλυψη του πεδίου των κοινοτικών διαφορών... 328 3. Τα αναγκαία στοιχεία της ενδεδειγμένης θεμελίωσης... 332 9. Ειδική θεμελίωση της κοινοτικής δικονομικής αρμοδιότητας Η ενδεδειγμένη λύση Ι. Θεμελίωση σε γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου: Εισαγωγική προδιάθεση... 334 ΙΙ. Η ερμηνευτική λειτουργία των αρχών στο πλαίσιο της δικαιοδοσίας.. 335 ΙΙΙ. Οι αρχές ως βάσεις της νομοθετικής δραστηριότητας (;)... 338

XXII Περιεχόμενα 1. Η σημασία του ερωτήματος εν όψει της κοινοτικής ιδιαιτερότητας... 338 2. Η κανονιστική εξειδίκευση των αρχών... 340 3. Η αναγκαιότητα υπερεθνικής εξειδίκευσης των κοινοτικών αρχών... 341 4. Οι αρχές ως αντικείμενο ρύθμισης στο συνταγματικό κράτος δικαίου... 343 α. Οι αρχές ως μέσα... 343 αα. Αρχές, δικαιώματα και πολιτικές... 343 ββ. Σκοποί και αρμοδιότητες του κράτους... 345 γγ. Αρχές και κρατικοί σκοποί: μια προσωρινή θεώρηση... 347 β. Οι αρχές ως σκοποί. Ειδικά τα θεμελιώδη δικαιώματα... 348 αα. Η μετάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων από μέσα σε σκοπούς... 349 (a) Τα θεμελιώδη δικαιώματα ως περιορισμοί της κρατικής δράσης... 349 (b) Τα θεμελιώδη δικαιώματα ως κρατικοί σκοποί... 350 (c) Οι αξίες ως γέφυρα της μετάστασης... 351 ββ. Η εγγυητική διάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων... 352 (a) Κύριες και παραπληρωματικές εγγυήσεις... 352 (b) Διάκριση από την απλή εξαντικειμενίκευση των θεμελιωδών δικαιωμάτων... 353 (c) Διαβάθμιση της εγγυητικής έντασης... 354 (i) Αντικειμενικές εγγυήσεις... 354 (ii) Υποκειμενικές εγγυήσεις... 355 (d) Η εγγυητική ένταση στο σύγχρονο συνταγματικό κράτος... 355 (i) Οι αντικρουόμενες απόψεις και η σχετικότητα των απαντήσεων... 355 (ii) Το κριτήριο της εγγυητικής έντασης... 357 (α ) Η θεωρία του συμφέροντος Κριτική θεώρηση... 357 (β ) Η αξιακή θεώρηση Ιδία θέση... 359 γγ. Η θεμελίωση ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων του κράτους στην εγγυητική διάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων... 362 IV. Ειδικά το θεμελιώδες δικονομικό δικαίωμα ως βάση ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων... 363 1. Status positivus... 363

Περιεχόμενα XXIII α. Διαδικαστικό δικαίωμα... 363 β. Εγγυητική ένταση... 365 2. Status negativus... 367 3. Το εγγυητικό αντικείμενο του θεμελιώδους δικονομικού δικαιώματος: ένα πρόβλημα σχέσεων ουσιαστικού και δικονομικού δικαίου... 369 α. Η προβληματική αναφορά στην προστασία των ουσιαστικών δικαιωμάτων... 369 β. Η σχέση του δικονομικού με το ουσιαστικό δίκαιο: από την αφομοίωση στη σχετική αυτοτέλεια... 370 γ. Ο σκοπός της δίκης... 375 αα. Από την προστασία των δικαιωμάτων στην πραγμάτωση του εξ αντικειμένου δικαίου... 375 ββ. Προβληματικές πτυχές της οριοθέτησης του σκοπού της δίκης... 376 γγ. Το πρόβλημα υπό τρεις διαφορετικές κανονιστικές οπτικές της δικονομικής διαδικασίας... 377 (a) Γενική έννοια της διαδικασίας και διάκριση από το α- ποτέλεσμα και από τον σκοπό της... 378 (b) Οι τρεις οπτικές... 379 (i) Η δίκη ως διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης... 379 (ii) Η δίκη ως διαδικασία άσκησης του δικαιώματος δικαστικής προστασίας... 379 (iii) Η δίκη ως διαδικασία εγγυητική του θεμελιώδους δικονομικού δικαιώματος... 380 δ. Η ανάγκη συνταγματικού καθορισμού του εγγυητικού αντικειμένου του θεμελιώδους δικονομικού δικαιώματος... 383 4. Συνταγματική θεμελίωση του σκοπού της δίκης... 384 α. Το πρόβλημα της αυτοαναφορικότητας και η «πραγμάτωση» της έννομης τάξης ως συνταγματικό έρεισμα της θεμελίωσης... 384 β. Η έννοια της «πραγμάτωσης»... 387 αα. Η «πραγμάτωση» ως ουσιώδες στοιχείο του δικαίου... 388 ββ. «Πραγμάτωση» και κανονιστική ισχύς του δικαίου... 388 γγ. Νομικός θετικισμός και «πραγμάτωση» του δικαίου... 390 δδ. «Πραγμάτωση» και εξειδίκευση του δικαίου... 393 εε. Η τελεολογική εξειδίκευση και το τέλος της ιστορίας (ή: τα όρια του ιδεαλισμού)... 394

XXIV Περιεχόμενα γ. Προς μια νέα οριοθέτηση του σκοπού της δίκης: από την «πραγμάτωση» στη βεβαιότητα του δικαίου... 395 αα. Κανονιστική ισχύς και βεβαιότητα του δικαίου... 395 ββ. Βεβαιότητα και ορθότητα του δικαίου... 398 γγ. Η βεβαιότητα ως θεμελιώδης αρχή... 402 (a) Βεβαιότητα και δημοκρατία... 403 (b) Βεβαιότητα και ιδιωτική αυτονομία... 404 δδ. Η βεβαιότητα ως θεμελιώδες δικαίωμα... 406 (a) Η βεβαιότητα ως συνταγματική προϋπόθεση της αυτοδέσμευσης των πολιτών... 406 (b) Κανονιστική βεβαιότητα και δικαιώματα... 408 εε. Η δικαιοδοσία ως εγγύηση της βεβαιότητας... 409 (a) Έννομες αμφισβητήσεις και θεσμική αποκατάσταση της βεβαιότητας... 409 (b) Η πραγμάτωση της βεβαιότητας ως σκοπός της δίκης... 412 (c) Το δικαίωμα θεσμικής βεβαιότητας... 414 (i) Σύνδεση με τον σκοπό της δίκης... 414 (ii) Θεσμική βεβαιότητα και δεσμευτικότητα της δικαιοδοσίας... 415 (α )Μια ωφελιμιστική θεώρηση... 415 (β )Η διαδικαστική δικαιοσύνη ως μέθοδος θεσμικής βεβαιότητας... 416 (iii)οι διαδικαστικές εγγυήσεις της θεσμικής βεβαιότητας... 417 (α )Μια Rawlsιανή αποτύπωση των εγγυήσεων... 417 (β )Προβολή στη δογματική ανάλυση του θεμελιώδους δικονομικού δικαιώματος... 420 5. Σύνοψη του επιχειρήματος: Το θεμελιώδες δικονομικό δικαίωμα ως βάση ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων του κράτους... 423 V. Τα θεμελιώδη δικαιώματα ως πεδίο κοινοτικής αρμοδιότητας (;)... 424 1. Η αναζήτηση νομικών βάσεων της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων... 424 2. Η ρητή κατοχύρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο άρθρο 6 ΣΕΕ... 426 α. Η κεντρική σημασία της διάταξης για την κοινοτική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων... 426 β. Τα ανοικτά ερμηνευτικά ζητήματα... 429

Περιεχόμενα XXV γ. Γραμματική ερμηνεία... 430 δ. Συστηματική ερμηνεία... 431 αα. Γενικές εγγυήσεις του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων... 431 (a) Θεσμικές κυρώσεις για σοβαρές παραβιάσεις από τα κράτη μέλη (άρθρο 7 ΣΕΕ)... 431 (b) Προϋποθέσεις προσχώρησης νέων κρατών μελών (άρθρο 49 ΣΕΕ)... 432 (c) Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (άρθρο 11 1 ΣΕΕ)... 433 (d) Εξάπλωση του δικαστικού ελέγχου στο σύνολο των ε- νωσιακών πράξεων (άρθρο 46 στ. δ ΣΕΕ)... 433 ββ. Ειδικές βάσεις κοινοτικών εξουσιών στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων... 434 (a) Καταπολέμηση των διακρίσεων (άρθρο 13 ΣΕΚ)... 435 (b) Συνεργασία για την ανάπτυξη (άρθρο 177 2 ΣΕΚ)... 438 γγ. Αδυναμία συστηματικής συναγωγής μιας κοινοτικής αρμοδιότητας... 440 ε. Τελεολογική ερμηνεία... 440 αα. Τα θεμέλια της Ένωσης,...... 440 ββ.... μια θεμελιώδης αντίρρηση...... 441 γγ.... και μια αναγκαία διευκρίνιση.... 444 στ. Ο συγκεφαλαιωτικός και μεθοδολογικός κανόνας του άρθρου 6 ΣΕΕ... 445 3. Τρεις μεταθετικές προσεγγίσεις... 447 α. Τα θεμελιώδη δικαιώματα ως «υποθήκη»... 447 β. Τα θεμελιώδη δικαιώματα ως «κοσμοπολιτικό» δίκαιο... 448 γ. Τα θεμελιώδη δικαιώματα ως σκοπός μιας παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς... 451 4. Η σιβυλλική θέση του ΔΕΚ... 453 5. Η αναγκαιότητα μιας επιχειρηματολογικής «πολυτέλειας»... 457 VI. Το θεμελιώδες δικονομικό πρόταγμα ως βάση της κοινοτικής αρμοδιότητας... 459 1. Το θεμελιώδες δικονομικό δικαίωμα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής κοινότητας δικαίου... 459 α. Μια προσαρμογή της αρχής salus reipublicae suprema lex... 459 β. Η θεσμική βεβαιότητα ως εγγενής κοινοτικός σκοπός... 460

XXVI Περιεχόμενα 2. Το θεμελιώδες δικονομικό δικαίωμα ως έκφανση της άμεσης ι- σχύος του κοινοτικού δικαίου... 462 3. Το άρθρο 17 2 ΣΕΚ ως γραπτή κατοχύρωση της άμεσης ισχύος του κοινοτικού δικαίου... 471 α. Η σημασία της ρητής επίρρωσης της εγγενούς κοινοτικής δικονομικής αρμοδιότητας... 471 β. Η γενική κατοχύρωση δικαστικά επικλήσιμων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων... 472 γ. Το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής της διάταξης... 474 αα. Η προβληματική στενή ερμηνεία... 474 ββ. Η ευρεία συστηματική ερμηνεία... 475 (a) Το «δικαίωμα στα δικαιώματα»... 475 (b) Η αρχή της ισότητας... 477 δ. Το αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής της διάταξης... 479 αα. Περιορισμός στην επίλυση κοινοτικών διαφορών... 479 ββ. Η υπέρβαση του περιορισμού... 479 (a) Η ισοδύναμη ομοιομορφία υπό το άρθρο 18 ΣΕΚ... 479 (b) Η συνδυαστική εφαρμογή των άρθρων 17 2 και 18 ΣΕΚ... 481 4. Η σταδιακή αξιοποίηση των ενδεδειγμένων βάσεων... 481 ΜΕΡΟΣ Δ ΜΙΑ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ 10. Οι νομολογιακές διακυμάνσεις της συνταγματικής θεμελίωσης της κοινοτικής επιρροής στο δικονομικό δίκαιο Ι. Συστηματική διάρθρωση και λειτουργία της ανασύνθεσης... 485 ΙΙ. Περιοδολόγηση των νομολογιακών διακυμάνσεων... 486 1. 1971-1976: Η περίοδος της νεφελώδους επιρροής... 486 2. 1976-1980: Η περίοδος της ουσιαστικογενούς αναζήτησης και των πρώτων αναφορών στην άμεση ισχύ... 491 3. 1980-1985: Η περίοδος των αναστολών... 503 4. 1986-1995: Η περίοδος της αυτοτελούς θεμελίωσης στο πρωτογενές δίκαιο... 512 5. 1995 ~ : Η περίοδος της κανονιστικής πλήρωσης του δικονομικού θεμελίου... 526

Περιεχόμενα XXVII α. Η αξιολογική εμβάθυνση της ενοποιητικής επιρροής του κοινοτικού δικαίου... 526 β. Η αφομοιωτική διεύρυνση του πρωτογενούς δικονομικού πλαισίου... 545 ΜΕΡΟΣ Ε ΣΥΝΟΨΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 553