Συμβατική και ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιέργειας μήλου. Μια συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση.

Συμβατική και ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιέργειας μήλου. Μια συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση. Οξούζη Ε. 1, Μέλφου Κ. 2 και Ε. Παπαναγιώτου 3 1 Εργαστήριο Γεωργικής Οικονομικής Έρευνας, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ., (email: oxouzi@gmail.com) 2 Τμήμα Εμπορίας και Ποιοτικού Ελέγχου Αγροτικών Προϊόντων, Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας, Παράρτημα Φλώρινας, ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας (e-mail: kmelfou@teikoz.gr) 3 Εργαστήριο Γεωργικής Οικονομικής Έρευνας, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ., (email: papanag@agro.auth.gr) Περίληψη Στόχος της εργασίας είναι η συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση εκμεταλλεύσεων καλλιέργειας μήλου, υπό συμβατική και ολοκληρωμένη διαχείριση και η ανάλυση της οικονομικότητας και βιωσιμότητάς τους. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων θεωρήθηκε αναγκαία η σύγκριση των τεχνικοοικονομικών δεδομένων και των οικονομικών αποτελεσμάτων, μεταξύ των μέσων εκμεταλλεύσεων υπό ολοκληρωμένη και συμβατική διαχείριση, ενώ ο έλεγχος της οικονομικής βιωσιμότητας επετεύχθη, συγκρίνοντας το ελάχιστο βιοτικό επίπεδο της μέσης γεωργικής οικογένειας με το μέσο γεωργικό οικογενειακό εισόδημα που επιτυγχάνεται, τόσο με τη συμβατική όσο και με την ολοκληρωμένη καλλιέργεια μήλου. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στην Δυτική Μακεδονία κατά το χρονικό διάστημα 2010 2011 με τη βοήθεια δύο διαφορετικών ερωτηματολογίων, ένα για κάθε περίπτωση μηλοπαραγωγών (συμβατικοί και ολοκληρωμένοι καλλιεργητές) τα οποία συμπληρώθηκαν με προσωπικές συνεντεύξεις. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι εκμεταλλεύσεις υπό ολοκληρωμένη διαχείριση επιτυγχάνουν μειωμένες δαπάνες παραγωγή αλλά και χαμηλότερη ακαθάριστη πρόσοδος σε σχέση με τη συμβατική καλλιέργεια, με αποτέλεσμα όλα τα επί μέρους οικονομικά αποτελέσματα των εκμεταλλεύσεων υπό ολοκληρωμένη διαχείριση (πλην της καθαράς προσόδου) να υπολείπονται των αντίστοιχων συμβατικών. Λέξεις κλειδιά: μήλα, τεχνικοοικονομική ανάλυση, οικονομικότητα, βιωσιμότητα

Εισαγωγή Στην εποχή μας, το ενδιαφέρον για το περιβάλλον και η ανάγκη ορθολογικής χρήσης των φυσικών πόρων αναδεικνύονται σε βασικά κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα για ολόκληρο τον κόσμο (Οξούζη, 2008). Η ανησυχία για την αρνητική περιβαλλοντική επίδραση των σύγχρονων γεωργικών πρακτικών και η αυξανόμενη χρήση των μη ανανεώσιμων πόρων οδήγησε σε διάφορες πρωτοβουλίες, τόσο από κυβερνητικούς όσο και από μη κυβερνητικούς οργανισμούς, έτσι ώστε να προωθηθεί η υιοθέτηση περισσότερων αειφορικών γεωργικών τεχνολογιών (De Souza et al., 1999). Οι ανάγκες πλέον της σύγχρονης γεωργίας απαιτούν οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις να υιοθετήσουν πρακτικές οι οποίες σέβονται τον παραγωγό, τον καταναλωτή αλλά και το περιβάλλον (Ντούσικου, 2009). Επιπλέον, οι καταναλωτές, πέρα από τα συνηθισμένα χαρακτηριστικά ποιότητας των προϊόντων, επιζητούν την προσθήκη νέων, όπως είναι η υγιεινή και ασφάλεια των τροφίμων, καθώς και ο σεβασμός προς το περιβάλλον. Μια εναλλακτική μορφή γεωργίας που μπορεί να αντικαταστήσει τη συμβατική γεωργία είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιεργειών (Parra-Lopez et al., 2007). Η ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιεργειών δίνει τη δυνατότητα στους παραγωγούς να ακολουθήσουν μία μέση οδό, αναφορικά με τον τρόπο καλλιέργειας, μεταξύ συμβατικής και βιολογικής γεωργίας προστατεύοντας τόσο το περιβάλλον όσο και το εισόδημα τους (Elliot and Mumford, 2002). Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό για τον Βιολογικό Έλεγχο των επιζήμιων εχθρών και ζιζανίων (IOBC, 2010) η ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιεργειών ορίζεται ως ένα σύστημα καλλιέργειας που στηρίζεται στην ορθολογιστική και συνδυασμένη χρήση όλων των διαθέσιμων μέσων και εισροών με σκοπό να επιτυγχάνεται το καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα σε μια γεωργική εκμετάλλευση, αλλά ταυτόχρονα, να διασφαλίζεται η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, η υγεία του παραγωγού και του καταναλωτή, χωρίς να διαταράσσεται σημαντικά το περιβάλλον (IOBC, 2010). Η Ευρωπαϊκή Σύμπραξη για την Προστασία των Καλλιεργειών (ECPA: European Crop Protection Association) ορίζει την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παραγωγής ως: «Τη διαχείριση της παραγωγής στον αγρό με τέτοιο τρόπο, ώστε να διατηρείται και να εμπλουτίζεται το περιβάλλον (άγρια πανίδα- χλωρίδα- άνθρωπος), ενώ παράλληλα παράγει οικονομικά και υψηλής ποιότητας προϊόντα» (European Commission DG Environment, 2003).

Η ολοκληρωμένη παραγωγή, ορίζεται σύμφωνα με τον ΟΠΕΓΕΠ (Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων) ως «η διαχείριση της παραγωγής στον αγρό με τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρείται και να εμπλουτίζεται το περιβάλλον, ενώ ταυτόχρονα η παραγωγή επιτυγχάνεται με τον οικονομικότερο τρόπο εξασφαλίζοντας άριστη ποιότητα» (Ρούμπος, 2001). Η συγκεκριμένη μορφή άσκησης της γεωργίας δίνει έμφαση σε ορισμένους στόχους, όπως (Πολυράκης, 2003): Η προώθηση μιας γεωργίας που σέβεται το περιβάλλον, είναι οικονομικά βιώσιμη που υποστηρίζει τις πολλαπλές λειτουργίες της, που έχουν κοινωνικό, πολιτιστικό και ανανεωτικό χαρακτήρα. Η εξασφάλιση μιας αειφόρου παραγωγής υγιών καλλιεργειών που παράγουν υψηλής ποιότητας προϊόντα με την ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση από υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Η προστασία της υγείας των παραγωγών από τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Η προώθηση και διατήρηση μιας πλούσιας βιοποικιλότητας στο ευρύτερο αγροοικοσύστημα. Η χρησιμοποίηση φυσικών ρυθμιστικών μηχανισμών και η διατήρηση και ενίσχυση της γονιμότητας του εδάφους. Η ελαχιστοποίηση της ρύπανσης των νερών, του εδάφους και της ατμόσφαιρας. Η διατήρηση των εχθρών και ασθενειών των καλλιεργειών καθώς και των ζιζανίων, κάτω από το επίπεδο της οικονομικής ζημιάς. Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των παραγωγών. Η μείωση των χημικών εισροών στις απολύτως απαραίτητες εφαρμογές. Στην Ελλάδα τα συστήματα που μπορούν να πιστοποιηθούν στη φυτική παραγωγή είναι τα πρότυπα AGRO 2.1 (Διαχείριση Αγροτικού Περιβάλλοντος Σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης) και AGRO 2.2 (Διαχείριση Αγροτικού Περιβάλλοντος Σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή) και EUREPGAP. Η κάθε γεωργική εκμετάλλευση που επιθυμεί να πιστοποιηθεί με βάση τα παραπάνω πρότυπα πρέπει να εφαρμόσει και να διατηρεί ένα σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης το οποίο να αντανακλά τις απαιτήσεις του εκάστοτε προτύπου. Τα προαναφερθέντα πρότυπα μπορούν να εφαρμοστούν τόσο από μεμονωμένους παραγωγούς όσο και από ομάδες παραγωγών. Όσον αφορά το κόστος πιστοποίησης ο παραγωγός χρεώνεται το κόστος του Συστήματος της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης που εφαρμόζει είτε ως μεμονωμένος

παραγωγός είτε ως μέλος μιας ομάδας. Βέβαια, στην πιστοποίηση ομάδας παραγωγών το η δαπάνη επιμερίζεται στο πλήθος των συμμετεχόντων με αποτέλεσμα το κόστος πιστοποίησης που προκύπτει ανά παραγωγό να είναι μικρό. Αξίζει να σημειωθεί ότι δίνεται οικονομική ενίσχυση για την πιστοποίηση της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Καλλιεργειών μέσω του προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013. Η οικονομική ενίσχυση περιλαμβάνει το κόστος για τον επιβλέποντα γεωπόνο, συμβουλευτικές υπηρεσίες, αναλύσεις υπολειμμάτων, εδάφους, νερού, κτλ. και υπηρεσιών του πιστοποιητικού φορέα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση καλλιεργούνται περίπου 54 εκατομμύρια στρέμματα με το σύστημα της ολοκληρωμένης διαχείρισης (European Commission, 2008). Στην Ελλάδα, παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες σχετικά με την εξέλιξη και διάδοση του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής, η ολοκληρωμένη γεωργία εξακολουθεί να κατέχει ένα μικρό ποσοστό της συνολικά καλλιεργούμενης έκτασης. Συνεπώς, η ανάλυση και μελέτη των χαρακτηριστικών των παραγωγών, η σύγκριση των τεχνικοοικονομικών δεδομένων και των οικονομικών αποτελεσμάτων και ο έλεγχος της οικονομικής βιωσιμότητας των εκμεταλλεύσεων υπό συμβατική και ολοκληρωμένη διαχείριση, αποτελεί ένα επιπλέον βήμα για την πληρέστερη κατανόηση του εναλλακτικού αυτού συστήματος παραγωγής που μπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω υιοθέτηση και εξάπλωση της εναλλακτικής αυτής μορφής γεωργίας. Μεθοδολογία έρευνας Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στην Δυτική Μακεδονία κατά το χρονικό διάστημα 2010 2011 με τη βοήθεια δύο διαφορετικών ερωτηματολογίων, ένα για κάθε περίπτωση μηλοπαραγωγών (συμβατικοί και ολοκληρωμένοι καλλιεργητές) με κοινές ή παρόμοιες ερωτήσεις, τα οποία συμπληρώθηκαν με προσωπικές συνεντεύξεις. Όσον αφορά το δείγμα που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα, για την περίπτωση των παραγωγών μήλου ολοκληρωμένης διαχείρισης μελετήθηκαν 72 εκμεταλλεύσεις, ενώ για την περίπτωση των παραγωγών μήλου συμβατικής διαχείρισης μελετήθηκαν 107 εκμεταλλεύσεις για τη χρονική περίοδο 2010-2011. Η επεξεργασία των πρωτογενών δεδομένων έγινε με το στατιστικό πακέτο SPSS 17.0 όπου εφαρμόστηκαν μέτρα περιγραφικής στατιστικής για τη μελέτη των χαρακτηριστικών των αρχηγών και των εκμεταλλεύσεων τους, ενώ για την εύρεση της οικονομικότητας των μηλοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων διενεργήθηκε συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση μεταξύ των μέσων εκμεταλλεύσεων μηλιάς υπό συμβατική και ολοκληρωμένη διαχείριση.

Ακολουθήθηκε η διαδικασία των συγκρίσεων μεταξύ των δαπανών, προσόδων και εισοδημάτων που επιτυγχάνονται με την ολοκληρωμένη διαχείριση της παραγωγής σε σχέση με τη συμβατική καλλιέργεια αυτού. Ως κριτήριο για τον έλεγχο της οικονομικής βιωσιμότητας, των εκμεταλλεύσεων υπό ολοκληρωμένη και συμβατική διαχείριση, χρησιμοποιήθηκε το γεωργικό οικογενειακό εισόδημα. Το γεωργικό οικογενειακό εισόδημα απεικονίζει το πραγματικό ύψος του βιοτικού επιπέδου της γεωργικής οικογένειας, διότι είναι το εισόδημα το οποίο λαμβάνει ο παραγωγός από την εκμετάλλευση και αποτελεί, κατά συνέπεια, την κύρια πηγή αντιμετώπισης των οικογενειακών αναγκών (Καραγκιόζη κ.α., 2010, Μακρή, κ.α., 2009, Οξούζη, κ.α., 2008, Καπνιστού, κ.α., 2007, Ζιωγάνας, 1998). Ο έλεγχος της οικονομικής βιωσιμότητας, πραγματοποιήθηκε συγκρίνοντας το μέσο γεωργικό οικογενειακό εισόδημα, που επιτυγχάνεται από τη ολοκληρωμένη ή συμβατική καλλιέργεια της μηλιάς, με το εισόδημα αναφοράς. Ως εισόδημα αναφοράς ορίζεται το εισόδημα προς το οποίο συγκρίνεται το εισόδημα του γεωργού από την εκμετάλλευση και είναι ίσο ή κατώτερο του συγκρίσιμου εισοδήματος. Το ύψος του εισοδήματος αναφοράς ανέρχεται σε 15.000,0 σύμφωνα με τον αριθμό 347708/8853/9-12-2008 ΥΑ «Καθορισμός του Εισοδήματος Αναφοράς για το έτος 2007 και επόμενα για την εφαρμογή των Μέτρων της 4 ης προγραμματικής περιόδου του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας 2007 2013» (www.minagric.gr, www.agrotikianaptixi.gr). Επιπλέον, για τον έλεγχο ύπαρξης ή όχι στατιστικά σημαντικής διαφοράς δύο μέσων όρων που εφαρμόστηκε σε επιλεγμένες παραμέτρους, χρησιμοποιήθηκε ο στατιστικός έλεγχος t, ο οποίος αποτελεί μια από τις πιο γνωστές τεχνικές ελέγχου της στατιστικής σημαντικότητας της διαφοράς δύο μέσων όρων δύο ανεξάρτητων δειγμάτων. Αποτελέσματα περιγραφικής στατιστικής Βάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των καλλιεργητών ολοκληρωμένης διαχείρισης μηλιάς είναι άντρες (80,6%), κατά κύριο επάγγελμα γεωργοί (70,8%), ηλικίας από 22 50 ετών (62,5%) με μέση ηλικία στα 46,2 έτη και κατά το παρελθόν έχουν παρακολουθήσει σεμινάρια σχετικά με το γεωργικό επάγγελμα (66,7%). Η καλλιεργούμενη έκταση μηλιάς για τους καλλιεργητές ολοκληρωμένης διαχείρισης κυμαίνεται από 2 130 στρέμματα, με μέσο όρο τα 31,9. Αναλυτικότερα, το 58,4% των παραγωγών που οδηγήθηκαν στην υιοθέτηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης, καλλιεργούν έως και 30 στρέμματα μηλιάς, το 27,8% από 31 50 στρέμματα, ενώ περισσότερα από 51

στρέμματα μηλιάς κατέχει μόλις το 13,9% των καλλιεργητών υπό ολοκληρωμένη διαχείριση. Όσον αφορά τη συνολικά καλλιεργούμενη έκταση των καλλιεργητών μηλιάς ολοκληρωμένης διαχείρισης, το 19,4% αυτών διαθέτει έως και 25 στρέμματα, από 26 50 στρέμματα καλλιεργεί το 36,1%, από 51 100 στρέμματα κατέχει το 31,4%, ενώ πάνω από 101 στρέμματα συνολικά, διαθέτει το 12,5% των παραγωγών μηλιάς υπό ολοκληρωμένη διαχείριση. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 31,9% των μηλοπαραγωγών είναι μονοκαλλιεργητές πράγμα που σημαίνει ότι η καλλιέργεια της μηλιάς υπό ολοκληρωμένη διαχείριση αποτελεί για αυτούς τη μοναδική πηγή εισοδήματος. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η πλειοψηφία των μηλοπαραγωγών ολοκληρωμένης διαχείρισης (58,3%), διαθέτει γεωργική εμπειρία μικρότερη από 20 χρόνια, το 22,2% από 21 30 χρόνια ενώ περισσότερα από 31 χρόνια στον γεωργικό τομέα βρίσκεται το 19,4% των ολοκληρωμένων καλλιεργητών μήλου. Όσον αφορά τα ατομικά χαρακτηριστικά των συμβατικών καλλιεργητών μηλιάς διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των παραγωγών είναι άντρες (82,2%), κατά κύριο επάγγελμα γεωργοί (67,3%), ηλικίας από 29 55 ετών (62,6%) με μέση ηλικία στα 52,2 έτη και κατά το παρελθόν δεν έχουν παρακολουθήσει σεμινάρια σχετικά με το γεωργικό επάγγελμα (59,8%). Η συνολικά καλλιεργούμενη έκταση μηλιάς για τους συμβατικούς καλλιεργητές κυμαίνεται από 5 100 στρέμματα, με μέσο όρο τα 26,4. Αναλυτικότερα, το 42,1% αυτών διαθέτει έως και 20 στρέμματα, από 21 40 στρέμματα καλλιεργεί το 37,4% ενώ πάνω από 41 στρέμματα συνολικά, διαθέτει το 20,1% των συμβατικών παραγωγών. Αναφορικά με τη συνολικά καλλιεργούμενη έκταση των παραγωγών, το 35,5% διαθέτει έως και 40 στρέμματα, από 41 60 στρέμματα καλλιεργεί το 32,7%, από 61 80 στρέμματα το 14,0%, ενώ πάνω από 81 στρέμματα συνολικά διαθέτει το 17,8% των συμβατικών καλλιεργητών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 26,2% των παραγωγών είναι μονοκαλλιεργητές, δηλαδή η καλλιέργεια της μηλιάς αποτελεί τη μοναδική καλλιέργεια και κατά συνέπεια τη μοναδική πηγή εισοδήματος. Αναφορικά με τα έτη ενασχόλησης των συμβατικών παραγωγών με τον πρωτογενή τομέα, διαπιστώθηκε ότι, το 34,6% των καλλιεργητών ασχολούνται με την γεωργία έως και 20 χρόνια, το 35,5% από 21 30 χρόνια, ενώ περισσότερα από 31 χρόνια στο γεωργικό τομέα εργάζεται το 29,9% των παραγωγών. Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω θα μπορούσε να διαμορφωθεί το προφίλ των καλλιεργητών ολοκληρωμένης και συμβατικής διαχείρισης ως εξής:

Πίνακας 1: Προφίλ παραγωγών υπό συμβατική και ολοκληρωμένη διαχείριση Καλλιεργητής ολοκληρωμένης διαχείρισης Άνδρας Συμβατικός καλλιεργητής Μέση ηλικία: 46,2 έτη Κατά κύριο επάγγελμα γεωργός Μέση ηλικία: 52,2 έτη Μέση έκταση εκμετάλλευσης: 61,5 στρ. Μέση έκταση καλ/γειας μηλιάς: 31,9 στρ. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια Μέση διάρ. ενασχ. με τη γεωργία: 20,9 έτη Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Μέση έκταση εκμετάλλευσης: 60,7 στρ. Μέση έκταση καλ/γειας μηλιάς: 26,4 στρ Δεν έχει παρακολουθήσει σεμινάρια Μέση διάρ. ενασχ. με τη γεωργία: 28,0 έτη Από τον στατιστικό έλεγχο που διενεργήθηκε για την αξιολόγηση των παρατηρούμενων διαφορών δύο μέσων, σε τέσσερα εξεταζόμενα μεγέθη: ηλικία, μέση έκταση εκμετάλλευσης, μέση έκταση καλλιέργειας μηλιάς και μέση διάρκεια ενασχόλησης με την γεωργία, διαπιστώθηκε ότι η ηλικία (t(177)=3,309, p=0,001), η διάρκεια ενασχόλησης των παραγωγών με την γεωργία (t(177)=3,837, p=0,000) και μέση έκταση καλλιέργειας μηλιάς ((t(118)=1,730, p=0,086) βρέθηκαν να διαφέρουν στατιστικά σημαντικά, μεταξύ των ολοκληρωμένων και συμβατικών παραγωγών μηλιάς, σε επίπεδο σημαντικότητας 95% ή 90%. Αποτελέσματα συγκριτικής τεχνικοοικονομικής ανάλυσης Από τη συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση μεταξύ της ολοκληρωμένης και συμβατικής καλλιέργειας μήλου, διαπιστώνεται ότι η μέση εκμετάλλευση υπό ολοκληρωμένη διαχείριση επιτυγχάνει χαμηλότερη κατά 10,3% ακαθάριστη πρόσοδο σε σχέση με την μέση εκμετάλλευση που καλλιεργεί το μήλο με συμβατικό τρόπο (πίνακας 2). Αναλυτικότερα, οι ολοκληρωμένοι παραγωγοί δεν καταφέρνουν να επιτύχουν, συγκριτικά με τους συμβατικούς υψηλότερη ακαθάριστη πρόσοδο, κυρίως λόγω των μειωμένων αποδόσεων (μειωμένες αποδόσεις: 7,5%) αλλά και της χαμηλότερης, έστω και οριακά, τιμής πώλησης του προϊόντος (3,3%). Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσό της επιδότησης που καταβάλλεται για την ολοκληρωμένη διαχείριση συμμετέχει στη διαμόρφωση της συνολικής ακαθαρίστου προσόδου μόλις κατά 0,3%.

Όσον αφορά τις δαπάνες παραγωγής, η ολοκληρωμένη καλλιέργεια της μηλιάς απαιτεί κατά 7,0% μικρότερες παραγωγικές δαπάνες από την συμβατική καλλιέργεια. Αναλυτικότερα, οι συνολικές δαπάνες εργασίας για τις εκμεταλλεύσεις υπό ολοκληρωμένη διαχείριση είναι κατά 15,9% χαμηλότερες από τις εκμεταλλεύσεις συμβατικής παραγωγής (368,3 /στρ.). Η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στις αυξημένες ανάγκες της συμβατικής μηλοκαλλιέργειας για οικογενειακή (+14,2%) και ξένη εργασία (+19,2%). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η δαπάνη για οικογενειακή εργασία κατέχει το μεγαλύτερο τμήμα των δαπανών για ανθρώπινη εργασία τόσο στις εκμεταλλεύσεις υπό ολοκληρωμένη όσο και στις εκμεταλλεύσεις υπό συμβατική διαχείριση αντιπροσωπεύοντας το 20,8% και 22,6% των συνολικών δαπανών παραγωγής, αντίστοιχα (πίνακας 2). Όσον αφορά τις δαπάνες κεφαλαίου και αυτές εμφανίζονται μειωμένες κατά 2,8% στις ολοκληρωμένες εκμεταλλεύσεις από τις αντίστοιχες συμβατικές. Παρά τη δαπάνη πιστοποίησης, για την οποία επιβαρύνονται μόνο οι εκμεταλλεύσεις υπό ολοκληρωμένη διαχείριση (10,0 /στρ.) όλες οι άλλες επιμέρους δαπάνες κεφαλαίου υπολογίζονται σε χαμηλότερα ποσοστιαία επίπεδα από τα αντίστοιχα των συμβατικών. Αναλυτικότερα, εκτιμήθηκαν κατά 7,2% χαμηλότερες οι μεταβλητές δαπάνες για τη μέση εκμετάλλευση υπό ολοκληρωμένη διαχείριση σε σχέση με την αντίστοιχη συμβατική. Η μείωση αυτή των μεταβλητών δαπανών οφείλεται κυρίως στην ορθολογική και συνδυασμένη χρήσης των χημικών εισροών στις απολύτως απαραίτητες εφαρμογές, επιτυγχάνοντας έναν από τους βασικότερους στόχους της ολοκληρωμένης διαχείρισης καλλιεργειών που είναι η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη γεωργική δραστηριότητα με την ταυτόχρονη παραγωγή υψηλής ποιότητας προϊόντων. Επιπλέον, υπολογίστηκαν αντίστοιχα κατά 8,5% και 5,8% χαμηλότερα οι τόκοι κυκλοφοριακού και σταθερού κεφαλαίου αλλά και οι ετήσιες δαπάνες του σταθερού κεφαλαίου (1,0%), εξασφαλίζοντας για τους ολοκληρωμένους παραγωγούς χαμηλότερες (έστω και με μικρή διαφορά) συνολικές δαπάνες κεφαλαίου (πίνακας 2). Οι δαπάνες εδάφους, δεν επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τις συνολικές δαπάνες παραγωγής των ολοκληρωμένων και συμβατικών εκμεταλλεύσεων, παρόλα αυτά υπολογίστηκαν αυξημένες 1,1% για τις εκμεταλλεύσεις υπό ολοκληρωμένη διαχείριση, σε σύγκριση με τις αντίστοιχες συμβατικές. Επομένως, λαμβάνοντας υπόψη τη χαμηλότερη ακαθάριστη πρόσοδο που επιτυγχάνεται με τη ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιέργειας μήλου παρά τις χαμηλότερες δαπάνες που απαιτούνται για την παραγωγή της, σε σχέση πάντα με τη συμβατική καλλιέργεια, όλα τα επί μέρους οικονομικά αποτελέσματα των εκμεταλλεύσεων υπό

ολοκληρωμένη διαχείριση (πλην της καθαράς προσόδου) υπολογίστηκαν μεν θετικά, αλλά αρκετά μειωμένα από τα αντίστοιχα των συμβατικών (πίνακας 3). Αναλυτικότερα, οι εκμεταλλεύσεις που καλλιεργούν την μηλιά με το σύστημα της ολοκληρωμένης διαχείρισης επιτυγχάνουν κατά 14,3% χαμηλότερο καθαρό κέρδος, από τις εκμεταλλεύσεις συμβατικής καλλιέργειας. Επίσης, το γεωργικό εισόδημα, το γεωργικό οικογενειακό εισόδημα, η έγγειος πρόσοδος και η πρόσοδος από εργασία εκτιμήθηκαν με τη σειρά τους σε χαμηλότερα ποσοστιαία επίπεδα για τις εκμεταλλεύσεις υπό ολοκληρωμένη διαχείριση από τις εισοδήματα που «πέτυχαν» οι εκμεταλλεύσεις συμβατικής παραγωγής (πίνακας 3). Εξαίρεση, αποτελεί η καθαρά πρόσοδος η οποία εκτιμήθηκε κατά 0,6% υψηλότερη στις εκμεταλλεύσεις ολοκληρωμένης διαχείρισης από τις συμβατικές. Όσον αφορά την οικονομική βιωσιμότητα της μηλοκαλλιέργειας, από την σύγκριση μεταξύ του ελάχιστου βιοτικού επιπέδου της μέσης γεωργικής οικογένειας (15.000 ) με το μέσο γεωργικό οικογενειακό εισόδημα, τόσο των ολοκληρωμένων (38.650,0 ) όσο και των συμβατικών μηλοπαραγωγών (36.212,9 ), προέκυψε ότι η μέση γεωργική οικογένεια που καλλιεργεί με ολοκληρωμένο ή με συμβατικό τρόπο μήλα (είτε αποκλειστικά είτε σε συνδυασμό με άλλες καλλιέργειες), επιτυγχάνει κατά 2,6 και 2,4 φορές αντίστοιχα υψηλότερο γεωργικό οικογενειακό εισόδημα από το ελάχιστο όριο επιβίωσης της γεωργικής οικογένειας. Από τον στατιστικό έλεγχο που διενεργήθηκε για την αξιολόγηση των παρατηρούμενων διαφορών δύο μέσων, σε επτά εξεταζόμενα μεγέθη: απόδοση, τιμή, ακαθάριστη πρόσοδος, συνολικές δαπάνες εργασίας, δαπάνες οικογενειακής εργασίας, δαπάνες ξένης εργασίας και μεταβλητό κεφάλαιο, διαπιστώθηκε ότι η απόδοση (t(177)=2,262, p=0,025), η ακαθάριστη πρόσοδος (t(177)=2,313 p=0,022), οι συνολικές δαπάνες εργασίας ((t(177)=1,824, p=0,070) και η δαπάνη για ξένη εργασία ((t(145)=3,063, p=0,003) βρέθηκαν να διαφέρουν στατιστικά σημαντικά, μεταξύ των ολοκληρωμένων και συμβατικών παραγωγών μηλιάς, σε επίπεδο σημαντικότητας 95% ή 90%. Πίνακας 2. Ακαθάριστη πρόσοδος και δαπάνες παραγωγής της μέσης εκμετάλλευσης υπό ολοκληρωμένη και συμβατική διαχείριση της μηλιάς Εκμ/ση υπό ΟΔ Εκμ/ση υπό ΣΔ Ποσοστιαία διαφορά εκμ/σεων υπό ΟΔ και ΣΔ

Ι. Ακαθάριστη Πρόσοδο ( /στρ.) % 1. Απόδοση (κιλά/στρ.) 3173,61 3429,91-7,5 2. Τιμή ( /χλγ.) 0,57 0,59-3,3 3. Ακαθ. αξία παραγωγής ( / στρ) (1 x 2) 1807,2 2020,4-10,6 4. Επιδότηση για ΟΔ ( / στρ.) 5,0 - Σύνολο 1812,2 2020,4-10,31 ΙΙ. Δαπάνες Παραγωγής ( /στρ.) 1. Ενοίκιο Εδάφους 64,3 63,6 1,1 - Τεκμαρτό 38,8 25,5 52,2 - Καταβαλλόμενο 25,5 38,1-33,1 2. Αμοιβή Εργασίας 309,8 368,3-15,9 - Οικογενειακή 211,5 246,7-14,2 - Ξένη 98,3 121,6-19,2 3. Δαπάνες Κεφαλαίου 642,0 660,2-2,8 -Ετήσιες δαπάνες σταθερού κεφ. 195,2 196,2-1,0 - Τόκοι σταθερού κεφαλαίου 139,4 143,0-5,8 - Τόκοι κυκλοφοριακού κεφ. 25,8 28,2-8,5 - Μεταβλητές δαπάνες 271,6 292,8-7,2 - Δαπάνες πιστοποίησης 10,0 - Σύνολο 1016,1 1092,1-7,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Πίνακας 3. Οικονομικά αποτελέσματα βιολογικών και συμβατικών εκμεταλλεύσεων

Οικονομικά αποτελέσματα Εκμ/ση υπό ολοκληρωμένη διαχείριση Συμβατική εκμετάλλευση Ποσοστιαία διαφορά εκμ/σεων υπό ΟΔ και ΣΔ (ευρώ/στρ.) % Κέρδος 796,1 928,4-14,3 Γεωργικό Εισόδημα 1335,4 1531,4-12,8 Γεωργικό Οικ. Εισόδημα 1211,6 1371,7-11,7 Έγγειος Πρόσοδος 860,4 992,0-13,3 Καθαρά Πρόσοδος 1105,9 1099,6 0,6 Πρόσοδος Εργασίας 1120,2 1296,6-13,6 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Συμπεράσματα Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των παραγωγών ολοκληρωμένης και συμβατικής διαχείρισης, όσον αφορά τα ατομικά χαρακτηριστικά, αλλά και τα χαρακτηριστικά των εκμεταλλεύσεων τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν μελέτες που θέλουν τους καινοτόμους παραγωγούς να είναι μικρότερης ηλικίας, να έχουν παρακολουθήσει σεμινάρια σχετικά με το γεωργικό επάγγελμα και να διαθέτουν μικρότερη γεωργική εμπειρία. Επιπλέον, διαπιστώθηκε οτι διαθέτουν, συγκριτικά με τους συμβατικούς παραγωγούς, μεγαλύτερες συνολικά εκμεταλλεύσεις και καλλιεργούν κατα μέσο όρο περισσότερα στρέμματα μηλιάς. Από τη συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση μεταξύ της ολοκληρωμένης και συμβατικής καλλιέργειας μήλου, διαπιστώθηκε μειωμένη ακαθάριστη πρόσοδο, κατά 10,3% για τους μηλοκαλλιεργητές υπό ολοκληρωμένη διαχείριση σε σχέση με τους συμβατικούς καλλιεργητές. Αναλυτικότερα, παρά την πρόσθετη χρηματική ενίσχυση που λαμβάνουν οι ολοκληρωμένοι παραγωγοί, δεν καταφέρνουν να επιτύχουν, συγκριτικά με τους συμβατικούς υψηλότερη ακαθάριστη πρόσοδο, κυρίως λόγω των μειωμένων κατα 7,5% αποδόσεων αλλά και της χαμηλότερης, έστω και οριακά, τιμής πώλησης του προϊόντος. Όσον αφορά τη διάρθρωση των συνολικών δαπανών παραγωγής υπολογίστηκε οτι η μέση εκμετάλλευση μηλιάς υπό ολοκληρωμένη διαχείριση απαιτεί κατά 7,0% μικρότερες παραγωγικές δαπάνες από την αντίστοιχη συμβατική. Ρυθμιστικός παράγοντας στη διαμόρφωση των χαμηλότερων δαπανών παραγωγής για τους ολοκληρωμένους μηλοκαλλιεργητές, αποτελεί η μειωμένη κατά 15,9% ανθρώπινη εργασία αλλά και οι

μειωμένες κατά 2,8% δαπάνες κεφαλαίου. Αξίζει να σημειωθεί οτι παρά την δαπάνη πιστοποίησης, για την οποία επιβαρύνονται μόνο οι εκμεταλλεύσεις υπό ολοκληρωμένη διαχείριση, η αισθητή μείωση των μεταβλητών δαπανών αλλά και του τόκου κυκλοφορούντος κεφαλαίου διαφοροποιεί τις δαπάνες κεφαλαίου, μεταξύ των συμβατικών και των ολοκληρωμένων εκμεταλλεύσεων, εξασφαλίζοντας τους, έστω και με μικρή διαφορά, χαμηλότερες συνολικές δαπάνες κεφαλαίου. Οι δαπάνες εδάφους, δεν επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τις συνολικές δαπάνες παραγωγής των δύο συστημάτων παραγωγής. Παρόλα αυτά, εκτιμήθηκαν αυξημένες στις εκμεταλλεύσεις υπό ολοκληρωμένη διαχείριση, σε σύγκριση με τις συμβατικές. Λαμβάνοντας υπόψη τη χαμηλότερη ακαθάριστη πρόσοδο που επιτυγχάνεται με τη ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιέργειας μήλου παρά τις χαμηλότερες δαπάνες που απαιτούνται για την παραγωγή της, σε σχέση πάντα με τη συμβατική καλλιέργεια, όλα τα επί μέρους οικονομικά αποτελέσματα των εκμεταλλεύσεων υπό ολοκληρωμένη διαχείριση υπολογίστηκαν μεν θετικά, αλλά αρκετά μειωμένα από τα αντίστοιχα των συμβατικών. Όσον αφορά την οικονομική βιωσιμότητα της μηλοκαλλιέργειας προέκυψε ότι η μέση γεωργική οικογένεια που καλλιεργεί τα μήλα με ολοκληρωμένο ή με συμβατικό τρόπο (είτε αποκλειστικά είτε σε συνδυασμό με άλλες καλλιέργειες), επιτυγχάνει κατά 2,6 και 2,4 φορές αντίστοιχα υψηλότερο γεωργικό οικογενειακό εισόδημα από το ελάχιστο όριο επιβίωσης της γεωργικής οικογένειας. Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η καλλιέργεια της μηλιάς υπό ολοκληρωμένη διαχείριση αποτελεί έναν εναλλακτικό και ρεαλιστικό μοντέλο αγροτικής παραγωγής, εξασφαλίζοντας πέραν της κερδοφορίας για τους παραγωγούς, ωφέλει και για το περιβάλλον κυρίως λόγω της ορθολογικής χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Βιβλιογραφία Ελληνική Ζιωγάνας, Χ. (1998) Πρότυπα βιώσιμων γεωργικών εκμεταλλεύσεων και η σημασία τους για το μέλλον της ελληνικής γεωργίας. Πρακτικά διημερίδας Το αγροτικό πρόβλημα της Ελλάδας, 7-8 Μαΐου 1997 Καπνιστού, Ι.Μ., Οξούζη, Ε., Παπαναγιώτου, Ε., Μαρτίκα- Βακιρτζή, Μ. (2007) Οικονομικότητα και βιωσιμότητα της βιολογικής και συμβατικής καλλιέργειας κρόκου στο Νομό Κοζάνης. Γεωπονικά 427: 22 31.

Καραγκιόζη, Π., Οξούζη, Ε., Παπαναγιώτου, Ε. (2010) Συγκριτική οικονομική ανάλυση και οικονομική βιωσιμότητα βιολογικών και συγκριτικών εκμεταλλεύσεων ελιάς στο Ν. Λάρισας. Γεωπονικά 444: 1 12. Ντούσικου, Χ. (2009) Εφαρμογή συστημάτων ολοκληρωμένης διαχείρισης κατά τα πρότυπα AGRO KAI GLOBALGAP και εργαστηριακή επικύρωση τους σε μηλοειδή. Μεταπτυχιακή διατριβή, ΓΠΑ. Οξούζη, Ε. (2008) Προσδιοριστικοί Παράγοντες για την υιοθέτηση του βιολογικού τρόπου καλλιέργειας της αμπέλου στην Κεντρική Μακεδονία, Διδακτορική διατριβή, ΑΠΘ. Οξούζη, Ε. και Παπαναγιώτου, Ε. (2008) Συγκριτική τεχνικοοικονομική ανάλυση και οικονομική βιωσιμότητα εκμεταλλεύσεων υπό βιολογική και συμβατική διαχείριση. Η περίπτωση της αμπελοκαλλιέργειας στην Κεντρική Μακεδονία. Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα 19: 22-31. Πολυράκης Γ. Θ. (2003) Περιβαλλοντική Γεωργία, Εκδόσεις Ψύχαλου, Αθήνα Ρούμπος, Ι. (2001) Ολοκληρωμένη παραγωγή αγροτικών προιόντων. Γεωπονικά, 391: 31 36 Ξενόγλωσση De Souza, M.F., Young, T. and Burton, M.P. (1999) Factors Influencing the Adoption of Sustainable Agricultural Technologies. Evidence from the State of Espırito Santo Brazil. Technological Forecasting and Social Change, 60: 97 112. Elliot S.L and Mumford JD. (2002) Organic, integrated and conventional apple production: why not consider the middle ground? Crop Protection, 21: 427 429. European Commission DG Environment (2003) Integrated Crop Management Systems in the EU, Amended Final Report for European Commission DG Environment. Submitted by Agra CEAS Consulting European Commission DG Environment (2008) Integrated crop management systems in the EU. European Commission DG Environment. Internal Report. IOBC, (2010) International Organization of Biological Control of Crop Pests and Weeds. Parra-Lopez, C., Calatrava-Requena J. and de-haro-gimenez T. (2007) A multi-criteria evaluation of environmental performances of conventional, organic and integrated olive growing systems in the south Spain based on experts knowledge. Renewable Agriculture and Food Systems 22: 189 203. www.agrotikianaptixi.gr www.minagric.gr