ΠΑΡΑΔΟΞΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛ.ΣΤΑΤ. Μουτόπουλος Δ.Κ. 1, Κουτσικόπουλος Κ. 2 1 Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών & Αλιευτικής Διαχείρισης, ΤΕΙ Μεσολογγίου, dmoutopo@teimes.gr 2 Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Βιολογίας, 265 00, Ρίο-Πάτρα, ckoutsi@upatras.gr Περίληψη Στην παρούσα εργασία, περιγράφηκαν τα χωρο-χρονικά πρότυπα που χαρακτηρίζουν την Ελληνική αλιευτική παραγωγή όπως εμφανίζεται στα επίσημα δεδομένα της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Η ανάλυση της εξέλιξης του αριθμού των ειδών που συνθέτουν το 90% της αλιευτικής παραγωγής δείχνει στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας εντυπωσιακές διακυμάνσεις που αγγίζουν τον τριπλασιασμό σχεδόν των ειδών σε διάστημα 2-3 ετών. Οι μαζικές εμφανίσεις-εξαφανίσεις ειδών αλλά και οι αλλαγές στο μέσο επίπεδο παραγωγής που αγγίζουν και το δεκαπλάσιο σε πολλές περιπτώσεις αναδεικνύουν μια περίεργη περίοδο θεαματικών αλλαγών τα έτη 1991-1994. Τα περίεργα χωρο-χρονικά πρότυπα που παρουσιάζονται από την παρούσα προσέγγιση βασίζονται σε παραμέτρους (αριθμός ειδών), πρότυπα διακυμάνσεων (αιφνίδιες εμφανίσεις ή εξαφανίσεις κοινών κατά τα άλλα ειδών) και συσχετίσεις ανάμεσα σε απομακρυσμένες περιοχές, που μόνο σε «κοσμογονικές» αλλαγές στα οικοσυστήματα μπορούν να οφείλονται. Είναι πιο ρεαλιστικό να αποδεχτούμε ότι διοικητικο-τεχνικά προβλήματα τα προκάλεσαν και συνεπώς η «οικολογική» τους ανάλυση πρέπει να είναι επιφυλακτική και συνετή. Λέξεις κλειδιά: Αλιευτική παραγωγή, ποιότητα δεδομένων, γεωγραφική διαφοροποίηση, Ελληνικές θάλασσες STRANGE PATTERNS IN THE HELLENIC NATIONAL FISHERIES LANDINGS Moutopoulos D.K. 1, Koutsikopoulos C. 2 1 Department of Aquaculture and Fisheries Management, TEI of Mesolonghi, dmoutopo@teimes.gr 2 University of Patras, Department of Biology, 265 00, Rio-Patras, ckoutsi@upatras.gr Abstract The present study aims to describe spatio-temporal patterns of the Greek fisheries landings that have been recorded by Hellenic Statistical Authority during 1982-2007. The analysis of the number of species contributing 90% of the landings showed extremely high variability in most fishing subareas and almost tripled during short time periods (2-3 years). In addition, the massive presence/absence of the annual species records as well as the ten-fold increase in the mean fisheries landings were estimated during 1991-1994. These strange spatio-temporal patterns are based in parameters (number of species), patterns of fluctuations (drastic presence/absence common species) and correlations among further subareas that could not be attributed to large-scale ecosystem changes but it might be rather attributed to the different degree of administrative organization among local statistical authorities affecting the sampling procedure. Thus, the use of various ecological indices/analyses should be precautionary and prudent. Keywords: Fisheries landings, data quality, geographic differentiation, Greek Seas 1
1. Εισαγωγή Τα δεδομένα αλιευτικής παραγωγής αποτελούν την πρωταρχική πηγή πληροφόρησης στην αλιευτική έρευνα, ιδιαίτερα στα πλαίσια της μετάβασης της διαχείρισης από το επίπεδο του είδους σε αυτό του οικοσυστήματος, καθώς σημαντικοί οικολογικοί δείκτες (π.χ., διαδικασία «υποβάθμισης των τροφικών επιπέδων λόγω της αλιείας»: Pauly et al., 1998, Μέσος Τροφικός Δείκτης: Pauly & Watson, 2005) βασίζονται σε δεδομένα αλιευτικής παραγωγής. Παρόλο που η ποιότητα των αλιευτικών δεδομένων είναι καθοριστικής σημασίας για τη διαχείριση (Hilborn & Walters, 1992), οι εθνικές υπηρεσίες συλλογής αλιευτικών στοιχείων έχουν συχνά περιορισμένη ακρίβεια (Costanza et al., 1992) και τα στατιστικά δεδομένα περιλαμβάνουν ασυνήθιστες καταγραφές που υπερεκτιμούν (Watson & Pauly, 2001) ή υποεκτιμούν (Pauly & Maclean, 2003) την πραγματική κατάσταση της αλιευτικής παραγωγής. Στην Ελλάδα ο επίσημος φορέας συλλογής αλιευτικών δεδομένων είναι η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.), τα δεδομένα της οποίας αποτελούν τις μόνες διαθέσιμες πηγές αλιευτικών δεδομένων όσον αφορά το εύρος της χωρο-χρονικής ανάλυσης, την αποτύπωση των μακροχρόνιων τάσεων, τη χωρική διαφοροποίηση και τη σύνθεση σε είδη σε συνάρτηση με τα αλιευτικά εργαλεία (Stergiou & Pollard 1994, Stergiou et al., 1997). Ωστόσο, στα παραπάνω δεδομένα έχουν παρατηρηθεί αποκλίσεις και περιορισμοί που οφείλονται σε ασυνήθιστες καταγραφές και προβλήματα στο σχεδιασμό της δειγματοληψίας (Stergiou et al. 1997, Papaconstantinou et al. 2002, Κουτσικόπουλος και συν., 2009). Στην παρούσα εργασία αναλύονται τα στοιχεία της αλιευτικής παραγωγής ανά είδος και αλιευτική υπο-περιοχή που προέρχονται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ., προκειμένου να περιγραφούν τυχόν ασυνήθιστες καταγραφές και παράδοξα χωρο-χρονικά πρότυπα στα δεδομένα με στόχο να εκτιμηθεί η αξιοπιστία και να σχολιασθούν τα όρια της παρεχόμενης πληροφορίας. 2. Υλικά και Μέθοδοι 2.1. ΔΕΔΟΜΕΝΑ Τα δημοσιευμένα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. καλύπτουν δυο περιόδους 1928-1939 και 1964-2007, των οποίων η περιγραφή έχει γίνει από τους Moutopoulos & Stergiou (2011) και Stergiou et al. (2007), αντίστοιχα. Η συλλογή των στοιχείων γίνεται σε μηνιαία συχνότητα για κάθε αλιευτικό σκάφος από υπαλλήλους (ανταποκριτές) της ΕΛ.ΣΤΑΤ. στις κατά τόπους Τελωνειακές Αρχές σε 16 υποπεριοχές (S3-S18) της Ελλάδας. Οι επαγγελματίες αλιείς συμπληρώνουν για κάθε αλιευτικό σκάφος ένα στατιστικό δελτίο στο οποίο καταγράφεται η αλιευτική παραγωγή κατά τη διάρκεια του προηγούμενου μήνα, σε τρεις χρονικές περιόδους των 10 ημερών, ή η πληροφορία ότι δε διενεργήθηκε αλιεία (ΕΛ.ΣΤΑΤ., 1966-2009). Η συμπλήρωση των στοιχείων είναι υποχρεωτική (κοινή Υπ. απ. 30112/254/9-10-63) και προϋποθέτει τη συστηματική τήρησή της από τους επαγγελματίες αλιείς προκειμένου οι τελευταίοι να προμηθεύονται, αν το επιθυμούν, καύσιμο κίνησης για τα σκάφη τους σε χαμηλότερο αντίτιμο. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία προέρχονταν από τα δημοσιευμένα ετήσια στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) για την περίοδο 1982-2007. Τα στοιχεία αφορούσαν την αλιευτική παραγωγή ανά αλιευτικό εργαλείο και υποπεριοχή για 67 είδη ή ομάδες ειδών (στη συνέχεια θα αναφέρονται ως είδη) ψαριών, καρκινοειδών, δεκαπόδων και οστράκων (ΕΛ.ΣΤΑΤ., 1966-2009). Τα δεδομένα είναι συνολικά για όλα τα αλιευτικά εργαλεία μαζί, συνεχή (χωρίς κενά διαστήματα) και οι μηδενικές τιμές υποδηλώνουν την απουσία αλιευτικής παραγωγής. 2.2. ΑΝΑΛΥΣΗ 2
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα κατασκευάστηκαν πίνακες παρουσίας (1) απουσίας (0) των ειδών ανά περιοχή και έτος. Με βάση τους πίνακες αυτούς, για κάθε είδος και περιοχή υπολογίστηκε ο συντελεστής μεταβλητότητας (ΣΜ) της μέσης (για την περίοδο 1982-2007) αθροιστικής παρουσίας των καταγραφών των ειδών. Ο δείκτης αυτός παίρνει μικρές τιμές στην περίπτωση εξαφάνισης είδους μετά από συστηματική παρουσία αρκετών ετών και μεγάλες στο αντίθετο (εμφάνιση είδους). Έγινε επίσης υπολογισμός του αριθμού των ειδών που αντιπροσωπεύουν το 90% της παραγωγής σε κάθε έτος ανά υποπεριοχή. Σε κάθε έναν από τους παραπάνω πίνακες εφαρμόστηκε πολυμεταβλητή ανάλυση (ανάλυση δενδρογράμματος) για τον καθορισμό του χωρικού, περίπτωση (α) και του χρονικού, περίπτωση (β) προτύπου των καταγραφών. Στη συνέχεια, οι πίνακες μετασχηματίστηκαν σε τριγωνικούς πίνακες-μήτρες με βάση την Ευκλείδεια απόσταση χρησιμοποιώντας ως εκτιμητή τη μέγιστη απόσταση (complete linkage). Με βάση τους αρχικούς πίνακες-μήτρες έγινε ανάλυση της ομοιότητας (ANalysis Of SIMilarities, ANOSIM) (Clarke and Gorley 1997) προκειμένου να διαπιστωθεί αν οι ομάδες που σχηματίζονται ήταν σημαντικά διακριτές. Επίσης, στους αρχικούς πίνακες εφαρμόστηκε η ανάλυση της ποσοστιαίας ομοιότητας (SIMilarity PERcentages), η οποία ποσοτικοποιεί (%) την ομοιομορφία/ανομοιομορφία μέσα/ανάμεσα στις ομάδες της πολυμεταβλητής ανάλυσης, προκειμένου να καθοριστεί ποιο από τα στοιχεία κάθε ομάδας (είδη για την περίπτωση (α) και υποπεριοχές για την (β)) «ευθύνεται» περισσότερο για το διαχωρισμό των ομάδων. Τέλος, χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση διασποράς με έναν παράγοντα (One-way ANOVA) για τη σύγκριση των μέσων τιμών του αριθμού των ειδών που αντιπροσωπεύουν το 90% της παραγωγής ανάμεσα στις ομάδες του δενδρογράμματος. 3. Αποτελέσματα 3.1. ΠΑΡΟΥΣΙΑ/ΑΠΟΥΣΙΑ ΕΙΔΩΝ Η ανάλυση δενδρογράμματος στις τιμές του ΣΜ ανά υποπεριοχή για την περίοδο 1982-2007 ομαδοποίησε τις 16 υποπεριοχές σε τέσσερις ευδιάκριτες (ANOSIM: R=0,622, P < 0,05) ομάδες (Εικόνα 1). Η ομάδα Α περιλαμβάνει τις υποπεριοχές με τις μικρότερες τιμές του ΣΜ και το μεγαλύτερο αριθμό των ειδών που απουσιάζουν από τις καταγραφές (από 38 έως 43 είδη σε σύνολο 67 είδη). Η ομάδα Β εμφανίζει ενδιάμεσες τιμές τόσο του ΣΜ όσο και του αριθμού των ειδών που απουσιάζουν από τις καταγραφές (από 15 έως 32 είδη). Η ομάδα Γ μπορεί να διαχωριστεί σε δυο υποομάδες, την Γ1 (S16, S17, S18 και S12) με παραπλήσιες, σε σύγκριση με τις τιμές της ομάδας Β, τιμές του ΣΜ και του αριθμού των ειδών που απουσιάζουν από τις καταγραφές (από 12 έως 25 είδη) και την Γ2 (S8, S13 και S14) με τις μεγαλύτερες τιμές του ΣΜ και το μικρότερο αριθμού των ειδών που απουσιάζουν από τις καταγραφές (από 7 έως 12 είδη). Τα είδη που «συνεισφέρουν» στη διαφοροποίηση των παραπάνω ομάδων φαίνονται στον πίνακα της εικόνας 1. Ο πίνακας 1 παρουσιάζει τις σημαντικότερες μεταβολές του αριθμού των ειδών ανά περιοχή αλιείας (για τις περιοχές των ομάδων Α, Β και Γ1: εικόνα 1α) και έτος για τις περιπτώσεις που εισέρχονται/εξέρχονται από τις καταγραφές περισσότερα από 6 είδη/έτος. Γενικά, σε όλες τις περιπτώσεις οι σημαντικότερες καταγραφές/απουσίες ειδών έλαβαν χώρα την περίοδο 1988-1994. Ειδικότερα, οι περιοχές της ομάδας Α (S6 και S11: εικόνα 1) εμφάνισαν τον υψηλότερο αριθμό καταγραφών/απουσιών των ειδών κατά την εξαετία 1988-1994. Επίσης, σε επτά περιπτώσεις τα είδη που εμφανίστηκαν στις καταγραφές, έπειτα απουσίαζαν από αυτές ή/και το αντίστροφο (Πίνακας 1). 3
Πίνακας 1: Μεταβολές (> 6 είδη) του αριθμού των ειδών ανά έτος και περιοχή αλιείας για τις περιοχές των ομάδων Α, Β και Γ1 της εικόνας 1. Με έντονη γραφή υποδεικνύονται οι ενσωματώσεις (+)/αφαιρέσεις (-) όμοιων ειδών. Έτος S6 S11 S3 S9 S5 S15 S7 S16 S17 S18 S12 1982 1983 18 10-8 1984-25 8 1985 8-10 6 1986 13-10 7 1987 10 8 12 1988 1989-17 29-8 6 10 13 1990-10 -9 15 1991 8 14 6 13 7 1992 28-18 6-6 9 1993 10 16 1994 13 6 13 5 9 1995 1996 13 10 1997 6 1998-6 1999 7 2000 10 7 2001 18 8 9 8 7 2002 7-12 2003 29 12 8 2004-8 2005 15 7 8-5 2006 7 2007 7 3.2. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙΔΩΝ ΣΤΟ 90% ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η ανάλυση δενδρογράμματος αναφορικά με τον αριθμό των ειδών που αντιπροσωπεύουν το 90% της παραγωγής σε κάθε έτος ομαδοποίησε τα 26 έτη σε δυο ευδιάκριτες (ANOSIM: R=0,956, P < 0,05) περιόδους (Εικόνα 1β): 1982-1993 και 1994-2007. Γενικά, εκτός από την υποπεριοχή S13, η οποία δεν εμφανίζει σημαντική (ANOVA, P > 0,05) διαφορά του μέσου αριθμού των ειδών ανάμεσα στις παραπάνω περιόδους (πίνακας της εικόνας 1β), στις υπόλοιπες υποπεριοχές οι μέσες τιμές του αριθμού των ειδών που αντιπροσωπεύουν το 90% της παραγωγής είναι σημαντικά (ANOVA, P < 0,05) μεγαλύτερες για τα έτη 1994-2007 από ότι για τα έτη 1982-1993. Επίσης, οι υποπεριοχές που «συνεισφέρουν» στο 70%, περίπου, της διαφοροποίησης των παραπάνω ομάδων αποτελούν το 100% των υποπεριοχών της ομάδας Α (υποπεριοχές S6 και S11) και το 67% της ομάδας Β (υποπεριοχές S7, S15, S9, S3) της εικόνας 1. Στην εικόνα 2 παρουσιάζονται οι διακυμάνσεις του αριθμού των ειδών στο 90% της παραγωγής ανά ζεύγη υποπεριοχών σύμφωνα με το βαθμό διαφοροποίησής τους (πίνακας της εικόνας 1β). Παρατηρήθηκε ότι οι υποπεριοχές με το μεγαλύτερο βαθμό διαφοροποίησης εμφάνιζαν και τη μεγαλύτερη διακύμανση του αριθμού των ειδών στο 90% της παραγωγής κατά την περίοδο 1982-2007. Είναι εντυπωσιακό να παρατηρούμε αλλαγή του αριθμού αυτού της τάξης του 150% σε περίοδο 2-3 ετών. Επίσης, από τα διαγράμματα αυτά παρατηρούμε αξιοπρόσεκτες αλλαγές στη σύνθεση της παραγωγής την περίοδο 1991-1994. 4
Εικόνα 1. Ανάλυση δενδρογράμματος χρησιμοποιώντας την Ευκλείδεια απόσταση (εκτιμητής η μέγιστη απόσταση) των: (α) τιμών του συντελεστή μεταβλητότητας της μέσης αθροιστικής παρουσίας/απουσίας των καταγραφών των ειδών ανά υποπεριοχή και (β) του αριθμού των ειδών που αντιπροσωπεύουν το 90% της παραγωγής σε κάθε έτος, 1982-2007. Οι αριθμοί σε παρένθεση κάτω από το δενδρόγραμμα υποδηλώνουν το εύρος του αριθμού των ειδών που απουσιάζουν από τις καταγραφές (για το (α)) και το μέσο (± τυπική απόκλιση) αριθμό των ειδών (για το (β)). Οι πίνακες κάτω από τα δενδρογράμματα υποδεικνύουν τα είδη (α) και τις υποπεριοχές (β) που «συνεισφέρουν» στη διαφοροποίηση των ομάδων των δενδρογραμμάτων. Α είναι ο βαθμός ανομοιομορφίας των ειδών (α) και των υποπεριοχών (β) ανάμεσα στις ομάδες των δενδρογραμμάτων και Αθρ. Α (%) είναι η αθροιστική ποσοστιαία ανομοιομορφία των ειδών ανέμεσα στις ομάδες. Ο * υποδεικνύει τη μη σημαντική (ANOVA, P < 0,05) διαφορά του μέσου αριθμού των ειδών ανάμεσα στις ομάδες των ετών. 4. Συζήτηση Η ανάλυση των στοιχείων της αλιευτικής παραγωγής της ΕΛ.ΣΤΑΤ. ανέδειξε μια εμφανή χωρο-χρονική διαφοροποίηση του προτύπου των καταγραφών (Εικόνα 1). Σε αρκετές περιπτώσεις η διαφοροποίηση τόσο του αριθμού των ειδών που εμφανίζονται/απουσιάζουν από τις καταγραφές όσο και οι μεταβολές του αριθμού των πιο αντιπροσωπευτικών ειδών (στο 90% της παραγωγής) ήταν ιδιαίτερα έντονες που ενδεχόμενα να μην μπορούν να ερμηνευτούν από οικοσυστημικές μεταβολές, την επίδραση φυσικοχημικών παραμέτρων (υδρολογία και κλιματικές αλλαγές) ή/και την εξέλιξη του αλιευτικού στόλου (Κουτσικόπουλος και συν., 2009). Πιθανά να υπάρχει μια αλλαγή στο σύστημα καταγραφής και εκτίμησης της παραγωγής από τις διάφορες πηγές πληροφόρησης η οποία να ερμηνεύεται από υποκειμενικούς παράγοντες που επηρεάζουν το σχεδιασμό της δειγματοληπτικής έρευνας. Τέτοιοι παράγοντες είναι ο διαφορετικός βαθμός οργάνωσης των τοπικών γραφείων που συλλέγουν τα στοιχεία, η χρονοκαθυστέρηση στην 5
ενσωμάτωση αλλαγών στο σύστημα καταγραφής των δεδομένων (αύξηση του αριθμού των ειδών που καταγράφονται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ μετά το 1982), νομοθετικές διατάξεις τοπικής ισχύος και διάφοροι εξωγενείς παράγοντες που συνδέονται με το δειγματοληπτικό σχεδιασμό της ΕΛ.ΣΤΑΤ., όπως είναι η διάθεση του καυσίμου. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι μεγάλες διακυμάνσεις στον αριθμό των ειδών που εμφανίζονται/απουσιάζουν από τις καταγραφές ήταν μικρότερες στις υποπεριοχές που γειτνιάζουν με μεγάλα αστικά κέντρα ή λιμάνια της Ελλάδας (S8: Σαρωνικός κόλπος, S10: Ευβοϊκός κόλπος, S13: Θεσσαλονίκη, S14: Καβάλα, S17: Κυκλάδες) σε σύγκριση με τις υποπεριοχές που βρίσκονται σε απομονωμένες περιοχές (S7, S12 και S16) ή σε μικρές επαρχιακές πόλεις (S3, S4 και S6). Το γεγονός αυτό μπορεί να αναδεικνύει και το διαφορετικό βαθμό εμπειρίας των τοπικών γραφείων στη συλλογή των στοιχείων, καθώς κατά την «πρώιμη» περίοδο οργάνωσης της Γενικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδας (ΓΣΥΕ) (1928-1939) στις υποπεριοχές που παρουσιάζουν ένα σταθερό πρότυπο καταγραφών (S8, S10, S13, S14, S17) εντοπίζονταν περίπου το 50% του αριθμού των λιμεναρχείων που μετείχαν στη συλλογή των στοιχείων (Moutopoulos & Stergiou, 2011). Στις υποπεριοχές αυτές η συλλογή των αλιευτικών δεδομένων συνεχίστηκε και για την περίοδο 1945-1963 από τη ΓΣΥΕ σε συνεργασία με τις τοπικές Διευθύνσεις Αλιείας και Συνεταιρισμούς Αλιέων (Serbetis, 1949), γεγονός που προσδίδει μια ιστορική συνέχεια στις καταγραφές των στοιχείων και έναν αυξημένο βαθμό εμπειρίας στη συλλογή και καταγραφή αλιευτικών δεδομένων. Η περιοχή των Δωδεκανήσων (S16) αποτελεί ειδική περίπτωση, καθώς ενσωματώθηκε στο Ελληνικό κράτος μετά το 1948 (Moutopoulos & Stergiou, 2011). Εξαίρεση από το παραπάνω πρότυπο αποτελούν ο Παγασητικός (S11), ο Πατραϊκός (S5) και ο Κορινθιακός κόλπος (S9). Οι υποπεριοχές αυτές αν και γειτνιάζουν με μεγάλα αστικά κέντρα εντούτοις παρουσιάζουν ένα ευμετάβλητο πρότυπο καταγραφών. Αναφορικά με την περιοχή του Παγασητικού κόλπου, ο μικρός αριθμός των αλιευόμενων ειδών μπορεί είτε να οφείλεται στο ότι η αλιεία με μηχανότρατα έχει απαγορευτεί με Προεδρικό Διάταγμα από το 1967 (άρ. 1 Β.Δ. 50/67) ή/και στο σχετικά μικρό βάθος του κόλπου (100 m) που περιορίζει την παρουσία ορισμένων ειδών (Stergiou & Pollard, 1994). Ο Πατραϊκός κόλπος είναι μια διεπιφάνεια ανάμεσα στο Ιόνιο και τον κλειστό, βαθύ και απομονωμένο Κορινθιακό κόλπο, γεγονός που ίσως να δικαιολογεί συχνές μεταναστεύσεις ειδών, αλλά δύσκολα ερμηνεύει τις μαζικές εμφανίσεις/απουσίες ειδών από τον Κορινθιακό κόλπο. Σε κάθε περίπτωση οι δυο αυτοί κόλποι δεν μπορούν να θεωρηθούν ανεξάρτητα γιατί είναι πιθανό οι ανταλλαγές σε επίπεδο πληθυσμών να είναι εντονότερες από ότι σε επίπεδο υδάτινων μαζών (Κουτσικόπουλος, 2008). Επίσης, τα είδη που εμφανίζονται/απουσιάζουν από τις καταγραφές σε μεγαλύτερη συχνότητα είναι τα είδη αυτά των οποίων οι παραγωγές είτε καταγράφονταν, πριν την περίοδο που αναλύσαμε, μαζί με άλλα είδη (περιπτώσεις M. poutassou και Psetta maxima που καταγράφονταν μαζί με τα Merluccius merluccius και Solea solea, αντίστοιχα) είτε καταγράφονταν ως σύνολο στην κατηγορία «άλλα είδη οστεϊχθύων» (περιπτώσεις Belone belone, Merlangius merlangius, Mustellus spp., Raja clavata, Rhinobatidae, Seriola dumerili, Serranus spp.) (Tsikliras et al., 2007). Όσον αφορά στα μεγάλα πελαγικά είδη (Katsuwonus pelamis, Tune fish και Xiphias gladius) τα οποία εμφανίζουν μεγάλη διακύμανση παρουσίας/απουσίας στις καταγραφές, αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι τοπικές αρχές ενσωματώνουν τα δεδομένα παραγωγής τους σε αυτά των «άλλων ειδών» υποεκτιμώντας περίπου στο μισό τις πραγματικές παραγωγές των παραπάνω ειδών (Tsikliras et al., 2007). Όσον αφορά στα υπόλοιπα είδη το γεγονός ίσως να οφείλεται σε χρονοκαθυστέρηση ενσωμάτωσης των νέων ειδών στο σύστημα καταγραφής των δεδομένων μετά το 1982, φαινόμενο το οποίο είναι ιδιαίτερα έντονο σε 6
απομονωμένες περιοχές ή/και σε μικρές επαρχιακές πόλεις (S6, S7 και S12). Επίσης, από το παράδειγμα της εξέλιξης της παραγωγής τόσο πελαγικών όσο και βενθικών ειδών στην S5 (Εικόνα 3), η απότομη αύξηση της παραγωγής τους, όπως και της συνολικής παραγωγής της μηχανότρατας δεν μπορεί να εξηγηθεί από την εξέλιξη του στόλου, ο οποίος έχει τάσεις μείωσης κατά την περίοδο 1991-2000 (Κουτσικόπουλος, 2008). Εκτός των παραπάνω αιτιών που αναφέρθηκαν φαίνεται ότι κατά πάσα πιθανότητα υπάρχει μια μεγάλης έκτασης αλλαγής στο σύστημα καταγραφής της παραγωγής. Το σύστημα καταγραφής της ΕΛ.ΣΤΑΤ. βασίζεται στη διακίνηση του καυσίμου και συνεπώς έχει κυμαινόμενο πληθυσμό αναφοράς (Κουτσικόπουλος και συν., 2009). Για το λόγο αυτό η απότομη αύξηση της τιμής των καυσίμων (Εικόνα 4) πιθανά να οδήγησε σε αύξηση του αριθμού των αλιέων που θέλησαν να εκμεταλλευτούν την παροχή μειωμένης τιμής στα καύσιμα και κατά συνέπεια σε αλλαγή του πληθυσμού αναφοράς. Ειδικότερα, η ραγδαία αύξηση των αποπληθωρισμένων τιμών των καυσίμων την τετραετία 1990-1993 συμπίπτει και ενδέχεται να μπορεί εν μέρει να εξηγήσει τη ραγδαία αύξησης της συνολικής παραγωγής της ΕΛ.ΣΤΑΤ. στην ελληνική επικράτεια κατά την ίδια περίοδο (63%). Τα περίεργα χωρο-χρονικά πρότυπα που αναδεικνύονται από την παρούσα προσέγγιση βασίζονται σε παραμέτρους (αριθμός ειδών), πρότυπα διακυμάνσεων (αιφνίδιες εμφανίσεις ή εξαφανίσεις κοινών κατά τα άλλα ειδών) και συσχετίσεις ανάμεσα σε απομακρυσμένες περιοχές μόνο σε «κοσμογονικές» αλλαγές στα οικοσυστήματα μπορούν να οφείλονται. Είναι πιο ρεαλιστικό να αποδεχτούμε ότι διοικητικο-τεχνικά προβλήματα τα προκάλεσαν και συνεπώς η «οικολογική» τους ανάλυση πρέπει να είναι επιφυλακτική και συνετή. Στο πλαίσιο αυτό η ανασύσταση των δεδομένων αλιευτικής παραγωγής (Moutopoulos & Stergiou, in press) χρησιμοποιώντας «κομμάτια πληροφορίας» (Zeller & Pauly, 2007) από διάφορες πηγές (Γεωργική Στατιστική Υπηρεσία για την ενσωμάτωση στοιχείων παραγωγής των μικρών παράκτιων σκαφών) και χρονικές περιόδους («πρώιμη» περίοδος της ελληνικής αλιείας: Moutopoulos & Stergiou, 2011), προσφέρει τη δυνατότητα επαναπροσδιορισμού των, απαραίτητων για τη διαχείριση της αλιείας, σημείων αναφοράς. 5. ΒιβλιογραφικέςΑναφορές Κουτσικόπουλος Κ., Κατσέλης Γ., Ράμφος Α., Μουτόπουλος Δ.Κ., Σπάλα Κ., Δημητρίου Ν., Χριστοδούλου Β., Τζανάτος Ε., Ρούσση Α., 2008. Αλιευτική δραστηριότητα στον Κορινθιακό και Πατραϊκό κόλπο: Υφιστάμενη κατάσταση και προοπτικές. Τελική Έκθεση, Μέτρο 4.4. «Ενέργειες που τίθενται σε εφαρμογή από τους επαγγελματίες», 174 σελ. Costanza, R., Funtowicz, S. & Ravetz, J.R., 1992. Assessing and Communicating Policy-Relevant Research. Environmental Management, 16(1): 121 131. ΕΛ.ΣΤΑΤ., 1966-2009. Αποτελέσματα έρευνας θαλάσσιας αλιείας με μηχανοκίνητα σκάφη. Στατιστικές πρωτογενούς τομέα για τα έτη 1964-2007, Πειραιάς, Ελληνική Στατιστική Αρχή. HILBORN, R. & WALTERS, C.J., 1992. Quantitative fisheries stock assessment: choice, dynamics, and uncertainty. Chapman and Hall, New York, 570 pp. Κουτσικόπουλος, Κ., Πούλος, Κ. & Χριστοδούλου, Β., 2009. Σύγκριση βασικών και αλιευτικών στοιχείων από διάφορες επίσημες πηγές πληροφόρησης. Πρακτικά 9 ου Πανελληνίου Συμποσίου Ωκεανογραφίας & Αλιείας, 9: 895-900. Moutopoulos, D.K. & Stergiou, K.I., 2011. The evolution of Greek fisheries during 1928-1939. Acta Adriatica, 52(2). Moutopoulos, D.K. & Stergiou, K.I., in press. Spatial disentangling of Greek fisheries landings by gear during 1928-2007. Journal of Biological Research. Papaconstantinou, C., Kavadas, S., Tsimenides, N., Economou, A.N. & Bazigos, G., 2002. Design of a system for the collection and compilation of basic fisheries statistics in the Mediterranean: a case study for Greece. Fisheries Research, 57: 155-167. Pauly, D., Christensen V., Dalsgaard, J., Froese, R. & Torres, Jr.F., 1998. Fishing down marine food webs. Science, 279: 860-863. Pauly, D. & Maclean, J., 2003. In a Perfect Ocean: The State of Fisheries and Ecosystems in the North Atlantic Ocean. Island Press, Washington, 175 p. 7
Pauly, D. & Watson R., 2005. Background and interpretation of the "Marine Trophic Index" as a measure of biodiversity. Philosophical Transactions of the Royal Society, 360: 415-423. SERBETIS, Ch. 1949. The situation of the Greek fishery on 1947. 87-93 pp. In: Bulletin of fisheries research laboratory 1948, Ministry of National Economy-Fisheries Directorate (Eds), Athens. Stergiou, K.I., Christou, E.D., Georgopoulos, D., Zenetos, A. & Souvermezoglou, C., 1997. The Hellenic Seas: Physics, Chemistry, Biology and Fisheries. Oceanography and Marine Biology: an Annual Review, 35: 415-538. Stergiou, K.I. & Pollard, D., 1994. A spatial of the commercial fisheries catches from the Greek Aegean Sea. Fisheries Research, 20: 109-135. STERGIOU, K.I., MOUTOPOULOS, D.K. & TSIKLIRAS, A.C., 2007. Spatial and temporal variability in Hellenic marine fisheries landings. 141-150 pp. In: State of Hellenic fisheries, C. Papaconstantinou, A. Zenetos, V. Vassilopoulou & G. Tserpes (eds), Hellenic Center for Marine Research, Athens, Greece. TSIKLIRAS, A.C., MOUTOPOULOS, D.K. & STERGIOU, K.I., 2007. Reconstruction of Greek marine fisheries landings, and comparison of national with the FAO statistics. In: Fishes in Databases and Ecosystems, M.L.D. Palomares, K.I. Stergiou & D. Pauly (Editor), Vancouver, Fisheries Centre Research Reports, 14(4): 1-17. Watson, R. & Pauly, D., 2001. Systematic distortions in world fisheries catch trends. Nature, 414: 534-536. ZELLER, D. & PAULY, D., 2007. Reconstruction of marine fisheries catches for key countries and regions (1950-2005). Fisheries Centre Research Reports 15(2), 163 pp. Εικόνα 2. Αριθμός των ειδών που συνεισφέρουν στο 90% της αλιευτικής παραγωγής για τις 16 υποπεριοχές, 1982-2007. Η ομαδοποίηση των υποπεριοχών και σειρά τους στο διάγραμμα ακολουθεί τη αντίστοιχη σειρά στον πίνακα της εικόνας 1β. 8
Εικόνα 3. Μεταβολή του ετήσιου ποσοστού (%) της παραγωγής σε συνάρτηση με τη μέγιστη τιμή της παραγωγής για βενθικά (α) και πελαγικά (β) είδη, στην υποπεριοχή S5 για την περίοδο 1982-2007. Εικόνα 4. Σχετική αλλαγή (%) της μέσης ετήσιας αποπληθωρισμένης τιμής των καυσίμων στην Ελλάδα, 1982-2008. 9