ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΜΕ 0103 «Φυσιολογία της Άσκησης: Αθλητική απόδοση και Επιβίωση σε αντίξοες συνθήκες» 1η Διάλεξη: «Εισαγωγή: Φυσιολογία της Άσκησης και Περιβάλλον» Introduction to Environmental Exercise Physiology Δρ. Καρατζαφέρη Χριστίνα, Λέκτορας Χ. Καρατζαφέρη 1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Επικοινωνία με διδάσκοντα Γραφ.23,τηλ.47015 ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Δομή του μαθήματος Τρόπος αξιολόγησης Χ. Καρατζαφέρη 2
Τα σημερινά θέματα συζήτησης Βασικέςέννοιεςκατανόησηςτου περιβάλλοντος Γιατί πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουμε ή να αποφύγουμε την έκθεσήμαςσεαντίξοεςσυνθήκες; Χ. Καρατζαφέρη 3
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΟΣ ΥΨΗΛΗ ΕΝΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛ ΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ ΧΑΜΗΛΗ 1 2 3 4 5 ΧΡΟΝΟΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ (=> ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ) Η ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΜΕΤΑΚΙΝΕΙ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ - ΣΤΡΕΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΔΕΞΙΑ (ΩΣ ΚΑΠΟΙΟ ΜΕΓΙΣΤΟ ΟΡΙΟ) Χ. Καρατζαφέρη 4
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΑΣΤΗΜΑ (0 psi) ΑΠΟΛΥΤΟ ΜΗΔΕΝ ( 273 ο C) ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ (6.000 ο C) ΠΙΕΣΗ (psi) ΒΑΘΟΣ ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΕΦΘΗΚΕ ΤΟ ΤΣΑΛΛΕΝΤΖΕΡ (16,000 psi) ΣΧ.1.2. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΕΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ, ΤΟ ΑΣΠΡΟ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΕΥΡΟΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ & ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ. ΤΟ ΓΚΡΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΓΡΑΜΜΟ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΕΙ ΤΟ ΕΥΡΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ (προσαρμοσμένο από Piantadosi 2003,The Biology of Human survival). Χ. Καρατζαφέρη 5
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΖΕΣΤΗ ΚΡΥΟ ΟΣΜΕΣ ΤΡΟΦΗ ΝΕΡΟ ΥΠΟΞΙΑ ΘΟΡΥΒΟΣ ΦΩΣ ΣΚΟΤΑΔΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΣΟΚ ΦΥΣΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΒΑΚΤΗΡΙΑ, ΙΟΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΖΕΣΤΗ ΚΡΥΟ ΥΠΝΟΣ ΠΕΙΝΑ ΔΙΨΑ ΜΟΛΥΝΣΗ ΙΟΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΦΟΒΟΣ, ΑΓΧΟΣ ΜΥ. Ι. ΚΗ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΒΙΟΡΥΘΜΟΣ ΕΝΤΟΝΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΑΦΗΡΗΜΕΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1 ΣΤΡΕΣΟΓΟΝΑ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΙΑΤΑΡΑΣΟΥΝ ΤΗΝ ΟΜΟΙΟΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ Ή ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ. Χ. Καρατζαφέρη 6
Βασικές έννοιες κατανόησης του περιβάλλοντος Κλίμα καιρός εποχές Θερμοκρασία, πίεση, υγρασία, δείκτης ψυκτικής επίδρασης του αέρα Τι σημαίνουν όλα αυτά για εσάς; Τι σχέση έχουν με τη σωματική/ αθλητική απόδοση; Χ. Καρατζαφέρη 7
ΚΛΙΜΑ ΚΑΙΡΟΣ/ΕΠΟΧΕΣ Κλίμα: το σύνολο των καιρικών συνθηκών που επικρατούν συνήθως σε έναν τόπο Καιρός:οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν σε έναν τόπο για ένα συγκεκριμένο και σύντομο χρονικό διάστημα Εποχές: κάθε 24 h η γη ολοκληρώνει μία πλήρη περιστροφή γύρο από τον άξονά της ο οποίος αποκλίνει κατά 23,5 μοίρες. Αυτή κλίση είναι η αιτία για τη διαδοχή των εποχών καθώς η γη περιστρέφεται γύρο από τον ήλιο. Ποιοι στρεσογόνοι παράγοντες καθορίζονται από τον καιρό; Χ. Καρατζαφέρη 8
Έννοιες που συνδέουν το περιβάλλον με την ανθρώπινη βιολογία Ομοιόσταση Εξέλιξη Φυσική Επιλογή Φυσική προσαρμογή Εγκλιματισμός Υψόμετρο Βάθος Διαβίωση Επιβίωση Πως σχετίζεται η ομοιόσταση με την φυσική επιλογή; Χ. Καρατζαφέρη 9
Χ. Καρατζαφέρη 10
Είναι το ανθρώπινο σώμα το καλύτερο σχέδιο ; Χ. Καρατζαφέρη 11
Στρεσογόνοι παράγοντες Παράγοντες που επιβαρύνουν προσβάλλουν τις ομοιοστατικές διαδικασίες Έλλειψη νερού αφυδάτωση Αλμυρότητα > αλλαγές στην ωσμωμοριακότητα Υποξία διαθεσιμότητα οξυγόνου Αλλαγές ατμοσφαιρικής πίεσης Ακραίες θερμοκρασίες Άσκηση Χ. Καρατζαφέρη 12
Συστήματα - διαδικασίες που μας ενδιαφέρουν Ανταλλαγή αερίων, κυκλοφορία αίματος, ρύθμιση ωσμωμοριακότητας, μεταβολισμός Επικοινωνία, κίνηση, θερμορύθμιση, ενδοκρινική λειτουργία, νευρολογικός έλεγχος των συστημάτων Συμπεριφορικές προσαρμογές για την αντιμετώπιση ακραίων συνθηκών Χ. Καρατζαφέρη 13
Ένα παράδειγμα: θερμοκρασία πυρήνα σώματος ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ( 0 C) <27 ΘΑΝΑΤΟΣ 27-29 ΚΩΜΑ 30 / ΘΕΡΜΟΡΥΘΜΙΣΗΣ 33 ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ 37 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ 42 ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΝΣ 44 ΘΑΝΑΤΟΣ Χ. Καρατζαφέρη 14
Καθημερινή ζωή αληθινά προβλήματα Οι θάνατοι από καρδιακό/ εγκεφαλικό επεισόδιο, αναπνευστική πάθηση, αυξάνονται το χειμώνα Γιατί; Πως σχετίζεται η έκθεση στο κρύο με την αύξηση σε καρδιακά επεισόδια; Πως σχετίζεται η έκθεση στο κρύο με την αύξηση αναπνευστικών παθήσεων; Χ. Καρατζαφέρη 15
Καθημερινή ζωή αληθινά προβλήματα 75% των θανάτων σε ψαράδες των ΗΠΑ οφείλονται σε υποθερμία λόγω της έκθεσής τους στο νερό μετά από ναυάγιο Τι είναι υποθερμία; Μπορεί να συμβεί και στους ψαράδες του Αιγαίου; Πρέπει να φοράνε τα ρούχα τους οι ναυαγοί ή να τα αφαιρούν; Χ. Καρατζαφέρη 16
Καθημερινή ζωή αληθινά προβλήματα Ένα παιδί με ΣΒ 10 kg μπορεί να πεθάνει από θερμοπληξία εάν αφεθεί για 15 λεπτά μέσα σε ένα κλειστό αυτοκίνητο ένα καλοκαιριάτικο μεσημέρι - Τι είναι θερμοπληξία; - Γιατί ιδιαίτερα τα παιδιά κινδυνεύουν από θερμοπληξία; Χ. Καρατζαφέρη 17
Καθημερινή ζωή αληθινά προβλήματα Στον τερματισμό, ένας μαραθωνοδρόμος συχνά φθάνει και ξεπερνά ακόμα θερμοκρασία σώματος 40 0 C Έχει πυρετό; Γιατί αυξάνει τόσο η θερμοκρασία του σώματός του; Πως μπορεί να αποβάλλει θερμότητα το σώμα κατά την άσκηση; Χ. Καρατζαφέρη 18
Καθημερινή ζωή αληθινά προβλήματα Με αφυδάτωση μόνο 2-3 % η κρίσηενός ατόμουμειώνεταισημαντικάκαιμπορείνα πάρει λάθος αποφάσεις Μα τόσο δεν αφυδατώνεται κάποιος που πίνει 1-2 ποτά; Ένα άτομο με διάρροια κινδυνεύει από αφυδάτωση; Ενυδατώνουν τα γλυκά αναψυκτικά; Χ. Καρατζαφέρη 19
Άσκηση στην τάξη Βρίσκεστε σε μια σχολική τάξη και συζητάτε με τα παιδιά για το χειμώνα Ποια αντικείμενα θα συμβουλεύατε τα παιδιά να συγκεντρώσουν ώστε να έχουν οι γονείςτουςστοαυτοκίνητοένανβασικό «εξοπλισμό» επιβίωσης για το χειμώνα; Χ. Καρατζαφέρη 20
Διαδικασία Ρωτήστε τα παιδιά. Τι ρούχα φοράμε το χειμώνα; Γιατί; Συζητήστε μαζί τους τι πρέπει να κάνουν αν παγιδευτούν στο αυτοκίνητο στα χιόνια. Χ. Καρατζαφέρη 21
Απλές συμβουλές 1.Ανοίξτε ελάχιστα το παράθυρο (για ανταλλαγή αέρα) 2. Σηκώστε τη κεραία και δέστε στη κορυφή ένα χρωματιστό κομμάτι ύφασμα 3.Βάλτε όσα ρούχα έχετε. Καθίστε δίπλα- δίπλα με το διπλανό σας 4.Ανάψτε ένα κεράκι και βάλτε το πάνω στο ταμπλό. Θα τραβήξει τη προσοχή της ομάδας διάσωσης 5. Φάτε κάτι αλλά ποτέ χιόνι! (γιατί?) Χ. Καρατζαφέρη 22
Επίλογος Οι άνθρωποι ζουν σε πολύ στενά περιβαλλοντικά όρια Αν και κυρίαρχοι του πλανήτη υπολειπόμαστε φυσιολογικών περιβαλλοντικών προσαρμογών σε σχέση με το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο Υπερτερούμε όμως σε τεχνολογία και με την υιοθέτηση συγκεκριμένων στρατηγικών μπορούμε να ανταποκριθούμε στις περιβαλλοντικές προκλήσεις (εν μέρει!) Χ. Καρατζαφέρη 23
Επίλογος Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τις αρχές της Φυσιολογίας της Άσκησης σε σχέση με αντίξοες συνθήκες, αφού και η πιο απλή υπαίθρια δραστηριότητα μπορεί να γίνει προσπάθεια επιβίωσης Χ. Καρατζαφέρη 24
Αγγλική ορολογία Keywords για Medline: exercise, enviromental physiology, performance, survival, climate, season, body temperature, hypothermia, dehydration Χ. Καρατζαφέρη 25
Βιβλιογραφία Σημειώσεις διδάσκοντα Καλή ξενόγλωσση βιβλιογραφία (από την οποία θα σας δοθούν παραδείγματα, γραφήματα κλπ) Armstrong, L.E. (2000) Performing in Extreme Environments, Human Kinetics, Champaign, IL Piantadosi, C.A. (2003) The Biology of Human survival: Life and Death in Extreme Environments, Oxford University Press Χ. Καρατζαφέρη 26