H συµβολή του ιαδικτύου στην ανανέωση εκ αιδευτικών ρακτικών Κυπαρισσία Παπανικολάου Επ.Καθηγήτρια Γεν. Τµήµα Παιδαγωγικών Μαθηµάτων ΑΣΠΑΙΤΕ kpapanikolaou@aspete.gr, spap@di.uoa.gr http://hermis.di.uoa.gr/papanikolaou Θέµατα Αξιοποιώντας το ιαδίκτυο στην εκπαίδευση: σε ποια κατεύθυνση; Η εκπαιδευτική δυναµική του ιαδικτύου: Κοινωνικό Λογισµικό στο ιαδίκτυο, Συστήµατα ιαχείρισης Μαθηµάτων ή Μάθησης; Θετικές εµπειρίες & ανανεωµένες πρακτικές Στόχοι, προσδοκίες, προϋποθέσεις 1
ιαδίκτυο στην Εκπαίδευση σε ποια κατεύθυνση; Αξιοποίηση ιαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία πρόσβαση σε πηγές, σε επίκαιρη γνώση και πληροφόρηση δηµιουργία και δηµοσίευση πληροφορίας υποστήριξη επικοινωνίας και συνεργασίας ανάπτυξη κοινοτήτων µάθησης, πρακτικής, διερεύνησης εντοπισµό και αξιοποίηση εκπαιδευτικού υλικού/λογισµικού Multimedia Educational Resource for Learning and Online Teaching (MERLOT http://www.merlot.org) ενίσχυση καινοτόµων τρόπων µάθησης και διδασκαλίας επιµόρφωση & εκπαίδευση από απόσταση 2
Προβληµατισµοί που απορρέουν από τη χρήση του ιαδικτύου Πως ο µαθητής µπορεί να προστατευθεί από ιστότοπους µε ακατάλληλο ή επικίνδυνο για τρυφερές ηλικίες περιεχόµενο; Ενηµέρωση: S@ferInternet http://www.saferinternet.gr/ Πως η αναζήτηση πηγών στο ιαδίκτυο µπορεί να είναι στοχευµένη και όχι χαοτική; Πώς ο µαθητής µπορεί να κατευθύνεται στο ουσιαστικό, στο χρήσιµο, στο αξιόπιστο; εξιότητες πληροφοριακού εγγραµµατισµού QUICK: The Quality Information ChecKlist http://www.quick.org.uk/menu.htm Ποια η κατάσταση σχετικά µε τα πνευµατικά δικαιώµατα και γενικότερα νοµικά, πολιτισµικά, ηθικά θέµατα; Copyright kids http://www.copyrightkids.org/ Χαρακτηριστικά της γενιάς του δικτύου (1981-1994) 1994) Ψηφιακά εγγράµµατοι Συνδεδεµένοι Άµεσοι: επικεντρώνουν στην ταχύτητα περισσότερο από την ακρίβεια Εµπειρικοί: προτιµούν τη µάθηση µέσω της πράξης/εµπειρίας Επικοινωνιακοί: προτιµούν την αλληλεπίδραση και την συνεργασία Εξατοµικευµένων υπηρεσιών και πολλαπλών δυνατοτήτων: προτιµούν προσαρµοστικά στις ανάγκες τους περιβάλλοντα µάθησης και προσαρµόσιµα στις δικές τους επιλογές E. Ras and J. Rech. Using Wikis to support the Net Generation in improving knowledge acquisition in capstone projects. The Journal of Systems and Software 82 (2009). 3
ικτυακοί τόποι για τα µέλη της σχολικής κοινότητας µε στόχους την ενίσχυση επικοινωνίας οικογένειας-σχολείου την προώθηση συνεργασιών µεταξύ σχολείων την υποστήριξη συνεργασιών µεταξύ σχολείων & επιστηµονικών κοινοτήτων, ειδικών την επαγγελµατική ανάπτυξη εκπαιδευτικών ως τόποι επιµόρφωσης & αλληλοϋποστήριξης την υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας µέσω δικτυακών τόπων µαθηµάτων Η εκπαιδευτική δυναµική του ιαδικτύου Κοινωνικό Λογισµικό στο ιαδίκτυο, Συστήµατα ιαχείρισης Μαθηµάτων ή Μάθησης; 4
Η εκπαιδευτική δυναµική του ιαδικτύου Αξιοποιώντας εργαλεία του ιαδίκτυου µε στόχους: τη διαχείριση του µαθήµατος ως συµπληρωµατικός κόµβος της πρόσωπο µε πρόσωπο διδασκαλίας τη διαχείριση της µάθησης ως εκπαιδευτικός κόµβος που στοχεύει στην υποστήριξη της µάθησης προς µια νέα γενιά Συστηµάτων ιαχείρισης Mαθηµάτων & Μάθησης στοχεύουν να προωθήσουν το σχεδιασµό µαθηµάτων µε έµφαση σε δραστηριότητες & οµαδική εργασία LAMS: a tool for designing, managing and delivering online collaborative learning activities. These activities can include a range of individual tasks, small group work and whole class activities based on both content and collaboration. Moodle: a course management system (CMS) based on social constructionist pedagogy, to help educators create effective online learning communities. 5
διαχείριση µαθήµατος Παρουσία µαθήµατος στο ιαδίκτυο µε πληροφορίες, ανακοινώσεις & ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό o o o πληροφορίες για την οργάνωση του µαθήµατος: ατζέντα, ανακοινώσεις σηµειώσεις, τεστ αξιολόγησης, ασκήσεις χρήσιµες πηγές στο ιαδίκτυο & δυνατότητες επικοινωνίας (προαιρετικό) o o forums ηλ. ταχυδροµείο διαχείριση µάθησης Παρουσία µαθήµατος στο ιαδίκτυο µε στόχο την εκπόνηση δραστηριοτήτων που εµπλέκουν ενεργά τους µαθητές Παρέχει επιπλέον υποστήριξη εκπαιδευτικών σεναρίων/η-δραστηριοτήτων υποστήριξη διαµορφωτικής αξιολόγησης ανατροφοδότηση Αποτελεί κόµβο επικοινωνίας και συνεργασίας των µελών της τάξης µε στοχευµένες συζητήσεις µε ειδικούς (?γονείς) & άλλα σχολεία Η κατασκευή και συντήρηση ενός εκπαιδευτικού δικτυακού τόπου απαιτεί πολύ χρόνο, εφευρετικότητα και πηγές! 6
προς εργαλεία που επενδύουν στην έκφραση και αλληλεπίδραση Εργαλεία Web 2.0 επιτρέπουν την επικοινωνία, αλληλεπίδραση, δηµιουργία-δηµοσίευσηδιαµοιρασµό πληροφορίας Forums Blogs, Wiki Media sharing (e.g. MySpace, YouTube and Flickr) Social bookmarking (De.li.cio.us) Social networking (e.g. Facebook, Bebo and LinkedIn) ευνοούν την ενεργό εµπλοκή, τη συµµετοχή, την δηµιουργία προσωπικών & συλλογικών κατασκευασµάτων, την µάθηση ως µια κοινωνική διεργασία 7
Κim, Η.Ν (2009). The phenomenon of blogs and theoretical model of blog use in educational contexts. Computers & Education 51 (2008) 1342 1352 Ιστολόγια, wikis Ευκαιρίες/δυνατότητες Αναστοχασµός µαθητών πάνω σε δικά τους κείµενα Εµπλοκή σε συγγραφή κειµένων (ατοµική ή συλλογική) για σηµαντικό χρόνο Πρόκληση διαλόγου µε τους αναγνώστες των αναρτήσεών τους που οδηγεί σε νέους κύκλους συγγραφής Downes, S. (2004). Educational blogging. EDUCAUSE Review, September/October, 14-26. 8
Συνδιαµορφώνοντας ένα κείµενο ως σύνθεση απόψεων, λεξικό όρων, εφηµερίδα - wiki Συζητώντας δηµόσια ένα θέµα 9
Ανοιχτά ερωτήµατα Πως συνδυάζονται πρακτικές µονολόγου που υποστηρίζει το ιστολόγιο µε τη συλλογική κατασκευή γνώσης που επίσης µπορεί να υποστηρίξει; Τι είδους στρατηγικές µπορεί να αναπτύξουν οι µαθητές προκειµένου να ανταποκριθούν στις γνωστικές απαιτήσεις της συµµετοχής στον κοινωνικό Ιστό; Πως µπορεί να υποστηριχθεί η οικοδόµηση της γνώσης αξιοποιώντας ως µέσο την προσωπική ή συλλογική αφήγηση; Θετικές εµπειρίες Στοχεύοντας στην ενσωµάτωση eδραστηριοτήτων σε F2F µαθήµατα µε βάση το εποικοδοµητικό και κοινωνικο-πολιτισµικό µοντέλο 10
Εκπαιδευτικά Σενάρια Ηµιδοµηµένα, ευέλικτα σχέδια διαδοχής εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που απαιτούν τη διαµόρφωση µιας αλληλουχίας επιµέρους δραστηριοτήτων µε βάση επιλεγµένους θεµατικούς άξονες, προσδοκώµενα αποτελέσµατα, και το προφίλ των µαθητών τη διαµόρφωση του εικονικού χώρου εφαρµογής κοινωνική ενορχήστρωση ως προς τους ρόλους των συµµετεχόντων και την οµαδοποίησή τους την επιλογή κατάλληλων εργαλείων, πηγών για την υποστήριξη της δράσης µαθητών στη διάρκεια εκπόνησης του σεναρίου εντός και εκτός τάξης Σενάρια κατευθυνόµενης διερεύνησης Μία Ιστοεξερεύνηση αποτελεί ένα σενάριο κατευθυνόµενης διερεύνησης που χρησιµοποιεί πηγές από τον Παγκόσµιο Ιστό και µια αυθεντική αποστολή για να κινητοποιήσει τους µαθητές να διερευνήσουν ανοιχτά ερωτήµατα, να επεκτείνουν την προσωπική τους εµπειρία, και να συµµετέχουν σε οµαδικές εργασίες (Παπανικολάου, 2009) Παπανικολάου Κ. Mάθηση βασισµένη σε Πηγές: Πληροφοριακός Εγγραµµατισµός και Οργάνωση ιαδικτυακών Εξερευνήσεων. ιδακτικές Προσεγγίσεις και Εργαλεία για τη διδασκαλία της Πληροφορικής. Εκδ. Νέων Τεχνολογιών, 2009 11
ιαθεµατικό σενάριο «Αλλάζοντας µέγεθος» 1 Πρόκληση ενδιαφέροντος: ερώτηµα: «θα µπορούσαν να υπάρξουν οι τόσο µικροσκοπικοί ή οι τόσο γιγαντιαίοι άνθρωποι που συνάντησε ο Γκιούλιβερ στα ταξίδια του, ή αν θα µπορούσε να υπάρξει ένας αληθινός King Kong» Εργασία σε οµάδες ειδικών: Μαθηµατικοί, Αρχιτέκτονες-Μηχανικοί, Βιολόγοι, Ιστορικοί, Κινηµατογραφιστές προέκυψαν 2 οµάδες Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών, 2 Βιολόγων, 2 Ιστορικών και 3 Κινηµατογραφιστών ιαδικασία: προτεινόµενες πηγές και οριοθετηµένη δράση για κάθε οµάδα µέσω φύλλων εργασίας Παραδοτέα: παρουσιάσεις, ηµερολόγιο, σύντοµη αναφορά εργασίας, φύλλο αξιολόγησης οµάδων (α) συλλογή πληροφορίας, β) οργάνωση-δοµή της εργασίας, γ) ποιότητα της παρουσίασης και δ) σαφήνεια των νοηµάτων και την ανταπόκριση στις ερωτήσεις) 1 Γεωργιάδης και Περυσινάκη. Η ιστοεξερεύνηση στην καθοδηγούµενη σχολική εργασία: Πειραµατισµός µε το µέγεθος στη Γεωµετρία. 5ο Συνέδριο ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Μάιος 2007, Σύρος Αλλάζοντας µέγεθος Αλλάζοντας µέγεθος http://www.zunal.com/webquest.php?w=15308 12
Ιστοεξερεύνηση ως Ιστολόγιο Ιστοεξερεύνηση ως wiki 13
Μάθηση βασισµένη σε προβλήµατα, συνθετικές εργασίες (project) Ρόλοι µαθητών Είδος δραστηριοτήτων ατοµικές συνεργατικές Τύπος αλληλεπίδρασης: υψηλή (συνεργασία προς έναν κοινό στόχο) µέτρια (αξιολόγηση µεταξύ οµότιµων) χαµηλή (ενηµέρωση για τις απόψεις άλλων) Αλληλουχία δραστηριοτήτων Μάθηση µε βάση τη διερεύνηση (inquiry-based learning) Η µάθηση επιτυγχάνεται µέσω µιας διαδικασίας διερεύνησης που στοχεύει στην επίλυση προβληµάτων και όχι στην αποµνηµόνευση λύσεων, και αποτελεί µια συστηµατική διαδικασία κατά την οποία 1. ορίζονται ερωτήµατα/ανοιχτά προβλήµατα 2. αναζητώνται σχετικές πληροφορίες, διατυπώνονται υποθέσεις 3. διαµορφώνονται λύσεις, εφαρµόζονται 4. αξιολογούνται λύσεις, διατυπώνονται νέα ερωτήµατα 14
Υποστήριξη µέσω του κατάλληλου συνδυασµού εργαλείων Moodle: παρέχει εργαλεία που επιτρέπουν ΠΑΡΟΧΗ ΠΗΓΩΝ: ανάρτηση και διαµοιρασµό πηγών, ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ: συλλογική συγγραφή κειµένων (Wikis), γλωσσάριο όρων, ζωντανή συνοµιλία, οµάδες συζήτησης, videoconference, ψηφοφορίες, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: ηµερολόγιο,e-portfolio, υποβολή εργασίας σε καθορισµένες προθεσµίες, κουίζ ΕΠΟΠΤΕΙΑ: καταγραφή ιχνών χρήστη, διαχείριση βαθµολογίας, τήρηση παρουσιολόγιου, στατιστικά, αναφορές... ιαρκώς επεκτείνεται Moodle για σχεδιασµό µαθηµάτων που βασίζονται σε δραστηριότητες 15
Κρίσιµα σηµεία στο σχεδιασµό σεναρίων/δραστηριοτήτων για τους µαθητές Αυθεντικότητα & προσωπική αξία για τους µαθητές οµή & οργάνωση: αυστηρά δοµηµένες ή ηµιδοµηµένες δραστηριότητες επιτρέποντας πρωτοβουλίες Αποµνηµόνευση/αναπαραγωγή vs Αναστοχασµός/εµπέδωση Ο ρόλος των άλλων Ποιος διατηρεί τον έλεγχο; η µάθηση σχετίζεται µε ότι ο µαθητής κάνει, παρά µε ότι ο καθηγητής κάνει (Laurillard, 2006) Πότε; Συνθετικές εργασίες ενταγµένες στο αναλυτικό: που ξεκινούν στην τάξη, συνεχίζονται στη βιβλιοθήκη του σχολείου, εξελίσσονται εκτός σχολείου και ολοκληρώνονται στην τάξη ακολουθώντας µια σπειροειδή µορφή ραστηριότητες ενταγµένες στο αναλυτικό µε τη συµµετοχή µελών εκτός τάξης όπως άλλα σχολεία, ειδικοί (? γονείς) ράσεις εκτός αναλυτικού για την οργάνωση των εργασιών, το διαµοιρασµό υλικού, την εµπλοκή µελών από άλλους χώρους, την αλληλοϋποστήριξη 16
Στόχοι, προσδοκίες, προϋποθέσεις Ενισχύοντας την Κοινωνική Γνωστική ιδακτική διάσταση της µαθησιακής διαδικασίας Συνδυάζοντας F2F µε e-δραστηριότητες ενισχύοντας ένα µοντέλο µάθησης που αναπτύσσεται σε τρεις διαστάσεις (Garisson & Vaughan, 2008): τη ιδακτική (teaching presence) τη Γνωστική (cognitive presence) την Κοινωνική (social presence) την ενεργό εµπλοκή µε στόχους την ενίσχυση της αλληλεπίδρασης και του διαλόγου την καλλιέργεια µεταγνωστικών δεξιοτήτων «5ο Πανελλήνιο Συνέδριο ιδακτικής της Πληροφορικής» 11/4/2010 17
Νέες απαιτήσεις για τους εκπαιδευτικούς... Οι εκπαιδευτικοί ως σχεδιαστές.. καλούνται να αναπτύξουν δεξιότητες (ευκολία στη χρήση): τεχνολογικού εγγραµµατισµού που αφορά στη χρήση των ΤΠΕ πληροφοριακού εγγραµµατισµού που αφορά στον εντοπισµό, αξιολόγηση, και χρήση ψηφιακών πηγών καλούνται να αναγνωρίσουν (χρησιµότητα): την εκπαιδευτική αξία των ΤΠΕ για το γνωστικό τους αντικείµενο σύγχρονες θεωρίες µάθησης που εισάγουν ένα µαθητοκεντρικό µοντέλο στην εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να υποστηρίζονται στο σχεδιασµό υλικού/δραστηριοτήτων αξιοποιώντας ψηφιακά εργαλεία στην οργάνωση & διαχείριση µαθηµάτων Εκπαιδευτικών Κοινότητες Κοινότητες πρακτικής: οµάδες ανθρώπων που µοιράζονται ένα κοινό ενδιαφέρον ή το πάθος για κάτι που κάνουν και µαθαίνουν πώς να το κάνουν καλύτερα καθώς αλληλεπιδρούν (Lave and Wenger, 1991) όπως Ελληνική Ένωση για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση http://www.e-diktyo.eu Πανελλήνια Ένωση Εκπαιδευτικών Μιχάλης ερτούζος http://www.ekped.gr/ 4Teachers.org, διδασκαλία µε την υποστήριξη της τεχνολογίας http://4teachers.org Teachers etwork, by teachers, for teachers http://www.teachersnetwork.org/ «5ο Πανελλήνιο Συνέδριο ιδακτικής της Πληροφορικής» 11/4/2010 18
Προϋποθέσεις Η ένταξη των ΤΠΕ για να συµβάλλει ουσιαστικά στη διαµόρφωση ενός µαθητο-κεντρικού µοντέλου εκπαίδευσης, ενθαρρύνοντας την ενεργό συµµετοχή των µαθητών καλλιεργώντας ένα περιβάλλον µάθησης όπου ο µαθητής έχει τη δυνατότητα να πειραµατιστεί και να δοκιµάσει απενεχοποιώντας το λάθος και προωθώντας την έρευνα & αναζήτηση πηγών ανανεώνοντας τη σχέση καθηγητή - µαθητή εξισορροπώντας τη µάθηση µε την ψυχαγωγία προωθώντας τη συνεργασία & αλληλοϋποστήριξη µεταξύ των µαθητών προϋποθέτει θεσµικές αλλαγές στο χώρο της εκπαίδευσης Ευχαριστώ για το χρόνο σας! The challenge for any teacher, even long time veterans is keeping things fresh in the classroom (Jean-Pol Martin, 2002) 19