YΠOYPΓEIO ΠAΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Γ.Γ.Ε.Τ. ΕΣΠΑ 2007-2013 ΔΡΑΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ «Αναπτυξιακές προτάσεις ερευνητικών φορέων- ΚΡΗΠΙΣ» ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Ανάπτυξη συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρισης λεκανης απορροής και της συνδεόμενης παράκτιας και θαλάσσιας ζώνης ΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ 5.10 «ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ» 2015
Οι βιβλιογραφικές αναφορές στις εργασίες της παρούσας έκθεσης παρακαλούμε να γίνονται σύμφωνα με τον ακόλουθο τρόπο: Μαρκογιάννη Β., Μεντζαφού Α., Παυλίδου Α. και Δημητρίου Η., 2015. Τεχνική έκθεση με τους χάρτες κατανομής των αβιοτικών παραμέτρων στην παράκτια ζώνη και τις επιπτώσεις της λεκάνης απορροής με την παράκτια ζώνη. ΚΡΗΠΙΣ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ, 79 σελ. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 1.1. Αντικείμενο και σκοπός της παρούσας μελέτης... 5 1.2 Ομάδα έργου... 6 2. ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΚΑΝΗ Π. ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ... 7 2.1. Γενικά... 7 2.2. Επιφανειακά υδάτινα σώματα... 8 2.2.1 Υδρογραφικό δίκτυο... 8 2.3. Δέλτα π. Σπερχειού... 9 2.4. Χρήσεις γης στην περιοχή μελέτης... 13 3. ΜΑΛΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ... 14 3.1. Γενικά... 14 3.2. Φυσιογραφικά χαρακτηριστικά του Μαλιακού κόλπου... 15 4. ΧΑΡΤΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΑΝΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ... 18 4.1. Εισαγωγή... 18 4.2. Μεθοδολογία... 19 4.2.1 Σταθμοί δειγματοληψίας... 19 4.3. Κατανομή διαλυμένου οξυγόνου... 22 4.4. Κατανομή αλατότητας... 29 4.5. Κατανομή θερμοκρασίας... 34 4.6. Κατανομή αμμωνιακών ιόντων... 41 4.7. Κατανομή νιτρικών ιόντων... 48 4.8. Κατανομή φωσφορικών ιόντων... 54 3
4.9. Κατανομή συγκέντρωσης χλωροφύλλης-α και συγκέντρωση ολικού φωσφόρου... 61 5. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ... 67 5.1. Δεδομένα όλων των σταθμών δειγματοληψίας... 67 5.2. Δεδομένα των γειτονικών σταθμών ποταμού-θάλασσας... 70 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 76 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 79 7.1. Ελληνική έντυπη βιβλιογραφία... 79 7.2. Διεθνής έντυπη βιβλιογραφία... 79 4
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Αντικείμενο και σκοπός της παρούσας μελέτης Η παρούσα τεχνική έκθεση συμπεριλαμβάνεται στην ενότητα εργασίας 5 με τίτλο «Παρακολούθηση των μεταβολών στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή, σε συνάρτηση με τις μεταβολές των ποτάμιων εκροών» και αποτελεί το παραδοτέο Π5.10 με τίτλο «Τεχνική έκθεση με τους χάρτες κατανομής των αβιοτικών παραμέτρων στην παράκτια ζώνη και τις επιπτώσεις της λεκάνης απορροής με την παράκτια ζώνη». Στη συγκεκριμένη μελέτη γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της υπό μελέτη περιοχής (υδρολογική λεκάνη π. Σπερχειού- Μαλιακός Κόλπος) και στη συνέχεια παρατίθενται οι χάρτες κατανομής των σημαντικότερων αβιοτικών παραμέτρων (διαλυμένο οξυγόνο, αλατότητα, θερμοκρασία, συγκεντρώσεις αμμωνιακών, νιτρικών, φωσφορικών ιόντων, ολικού φωσφόρου και χλωροφύλλης-α) στο Μαλιακό κόλπο και στους εκβολικούς σταθμούς του Σπερχειού ποταμού. Οι χάρτες κατανομής των αβιοτικών παραμέτρων παρουσιάζουν τις συγκεντρώσεις-τιμές τους για όλες τις δειγματοληψίες των ετών 2014 και 2015, που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του έργου ΚΡΗΠΙΣ. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζεται η κατανομή τους σε όλο το Μαλιακό κόλπο ενώ παράλληλα παρουσιάζονται και οι συγκεντρώσειςτιμές τους και στους δύο εκβολικούς σταθμούς του Σπερχειού ποταμού. Επιπλέον, πραγματοποιείται στατιστική ανάλυση όλων των προαναφερόμενων παραμέτρων για κάθε σταθμό και ημερομηνία δειγματοληψίας με σκοπό τη διαπίστωση ύπαρξης υψηλής ή μη συσχέτισης μεταξύ τους. Επιπρόσθετη στατιστική ανάλυση διεξάγεται αποκλειστικά για τους εκβολικούς σταθμούς και τους αντίστοιχους παράκτιους με βάση όλες τις αβιοτικές παραμέτρους έτσι ώστε να διαπιστωθεί και να αναλυθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ του ποτάμιου και θαλάσσιου συστήματος. Με βάση τις χωρικές κατανομές στο Μαλιακό κόλπο αλλά και την ποιότητα υδάτων στους εκβολικούς σταθμούς στο Σπερχειό ποταμό εξάγονται και τα πρώτα συμπεράσματα σχετικά με το καθεστώς αλληλεπίδρασης των δύο συστημάτων. Η παρούσα μελέτη θα συμβάλλει σε μέγιστο βαθμό αφενός στην κατανόηση της λειτουργίας και των επιπτώσεων της επίδρασης της λεκάνης απορροής στην παράκτια ζώνη και στο θαλάσσιο χώρο και αφετέρου στη δημιουργία ενός συστήματος λήψης αποφάσεων για την ολοκληρωμένη διαχείριση των διάφορων παραγόντων όλου του υδάτινου συστήματος Σπερχειού-Μαλιακού. 5
1.2 Ομάδα έργου ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ-ΙΘΑΒΙΠΕΥ Ηλίας Δημητρίου (Επιστημονικός υπεύθυνος έργου ΚΡΗΠΙΣ) Βασιλική Μαρκογιάννη Αγγελική Μεντζαφού 6
2. ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΚΑΝΗ Π. ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ 2.1. Γενικά Ο Σπερχειός ποταμός εντοπίζεται στον νομό Φθιώτιδας, Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Πηγάζει στο βουνό Τυμφρηστός Ευρυτανίας και με γενική διεύθυνση δυτική - ανατολική εκβάλει στον Μαλιακό κόλπο. Η συνολική έκταση της υδρολογικής λεκάνης είναι 1,660.9 km2 και ανήκει στο υδατικό διαμέρισμα Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (ΥΔ07, Εικόνα 1). Εικόνα 1: Περιοχή μελέτης - Λεκάνη απορροής π. Σπερχειού / Μαλιακός κόλπος 7
2.2. Επιφανειακά υδάτινα σώματα Τα συστήματα επιφανειακών υδάτινων σωμάτων κατατάσσονται σε ποτάμια, λιμναία, μεταβατικά και παράκτια ύδατα. Στην περιοχή μελέτης δεν εντοπίζονται καθόλου λίμνες. 2.2.1 Υδρογραφικό δίκτυο Το υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης απορροής του π. Σπερχειού είναι πολύ εκτεταμένο και δενδριτικού τύπου. Η γενική διεύθυνση του κύριου κλάδου του υδρογραφικού δικτύου είναι δυτική - ανατολική, ενώ οι παραπόταμοι στο βόρειο τμήμα της λεκάνης έχουν γενική διεύθυνση ροής βορειοδυτική - νοτιοανατολική, ενώ στο νότιο τμήμα της λεκάνης έχουν νοτιοδυτική - βορειοανατολική. Οι σημαντικότεροι παραπόταμοι του Σπερχειού είναι οι παραπόταμοι του Ίναχου, Βίστριζα (έκταση υπολεκάνης 171.7 km2 και μήκος 23,878 m) και Κρανιόρρεμα (έκταση υπολεκάνης 107.0 km2 και μήκος 11,543 m) νότια, ο Ασωπός νοτιοανατολικά (έκταση υπολεκάνης 113.4 km2 και μήκος 18,817 m), ο Ξεριάς βορειοανατολικά (έκταση υπολεκάνης 90.0 km2 και μήκος 12,545 m) και ο Γοργοπόταμος νοτιοανατολικά (έκταση υπολεκάνης 60.2 km2 και μήκος 13,002 m) (Πίνακας 1, Εικόνα 2). Σημειώνεται ότι το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής μελέτης έχει υποστεί σημαντικές επεμβάσεις στα πλαίσια της αντιπλημμυρικής προστασίας της λεκάνης. Πίνακας 1: Υπολεκάνες της υδρολογικής λεκάνης του π. Σπερχειού Υπολεκάνη Κωδικός Μήκος ρέματος / Έκταση υπολεκάνης Έκταση υπολεκάνης υπολεκάνης ποταμού (km 2 ) (%) Αρχανιόρρεμα GR1804 9,006 40.7 2% Ασωπός GR1818 18,817 113.4 7% Βίστριζα GR1827 23,878 171.7 10% Βιτολιώτης GR1802 7,455 49.4 3% Γοργοπόταμος GR1822 13,002 60.2 4% Ίναχος GR1825 11,596 35.5 2% Κρανιόρρεμα GR1824 11,543 107.0 6% Κριθαρόρρεμα GR1823 11,963 36.8 2% Μαραθόρρεμα GR1805 9,220 27.9 2% Ξεριάς GR1807 12,545 90.0 5% Ρουστανίτης GR1829 9,467 50.2 3% Σπερχειός (εκτροπή) GR1814 10,097 72.2 4% GR1815 Τάφρος Λαμίας GR1820 15,404 62.2 4% GR1830 8
Φυσίνας GR1803 8,940 59.2 4% Υπόλοιπα GR1801 90,764 684.5 41% GR1826 GR1828 GR1831 GR1832 GR1833 Σύνολο 1,660.9 100% Εικόνα 2: Βασικό υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης απορροής του π. Σπερχειού 2.3. Δέλτα π. Σπερχειού Το δέλτα του π. Σπερχειού αποτελεί ένα σύνθετο σύστημα και σχηματίζεται στις εκβολές του Σπερχειού στον κλειστό και αβαθή Μαλιακό κόλπο. Αποτελεί περιοχή NATURA 2000 (GR 2440002). Το δέλτα βρίσκεται στην ανατολική ακτή του νομού Φθιώτιδας (22 32'- 38 51'). Ο υγροβιότοπος περιλαμβάνει όλη την παράκτια περιοχή των εκβολών της παλιάς και νέας κοίτης 9
του ποταμού και ειδικότερα τα τμήματα των εκτάσεων των κοινοτήτων Ανθήλης, Ροδιτσας, Μεγάλης Βρύσης, Αυλακιού, Μοσχοχωρίου, Δαμάστας, Ηράκλειας, Θερμοπυλών, Αγ Τριάδας και Αγ. Μαρίνας, την περιοχή που επεκτείνεται μέσα στη θάλασσα του Μαλιακού Κόλπου και τις φυσικές αβαθείς "παράκτιες" εκτάσεις μέχρι βάθους περίπου 6 μέτρων, συνολικής εκτάσεως περίπου 200.000 στρεμμάτων. Η ποτάμια δράση, λόγω και της έλλειψης έντονης κυματικής δραστηριότητας, αποτελεί τον πρωταρχικό παράγοντα διαμόρφωσης του δέλτα (Πεχλιβανίδου, 2012). Από μορφολογική άποψη το δέλτα του π. Σπερχειού ανήκει στον τύπο πέλματος πτηνού (bird foot) και σχηματίζεται όταν το νερό του ποταμού που εισέρχεται στη θάλασσα έχει μικρότερη πυκνότητα από αυτή του θαλάσσιου νερού, με αποτέλεσμα το νερό του ποταμού να εκτείνεται στη θάλασσα σαν προεξέχουσα ροή που επιπλέει, με τα υλικά που μεταφέρει να σχηματίζουν φυσικά αναχώματα (Boggs 1987; Πεχλιβανίδου, 2012). Ο ποταμός μεταφέρει τεράστιες ποσότητες φερτών που προέρχονται από τη διάβρωση των εδαφών της λεκάνης απορροής και αποτίθενται στις εκβολές. Έτσι κατά την περίοδο 1943-1971 η συνολική έκταση του δέλτα αυξήθηκε κατά 6,62 km², δηλαδή 0,236 km²/έτος. Για την αποφυγή των πλημμυρών που παρουσιάζονται σε περιόδους μεγάλων βροχοπτώσεων κατασκευάστηκε ανακουφιστική τάφρος (νέα κοίτη) η οποία παροχετεύει μέρος του νερού του Σπερχειού. Έτσι στην εκβολή της νέας κοίτης η επιφάνεια του δέλτα έχει αυξηθεί κατά την χρονική περίοδο 1958-1970 κατά 4,3 km², δηλαδή 0,35 km²/έτος (Στασινός 1991). Οι χαμηλότερες εκτάσεις του δέλτα κατακλύζονται περιοδικά από παλίρροιες γι' αυτό και τα εδάφη είναι αλατούχα και η βλάστηση αλοφυτική. Η φυσική βλάστηση στο δέλτα του Σπερχειού εντοπίζεται σε δύο περιοχές. Μία κατά μήκος της κοίτης του ποταμού που διέρχεται τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και μία άλλη, στην περιοχή που διασχίζει ο ποταμός τα επίπεδα αλιπέδων. Τα επικρατέστερα είδη βλάστησης είναι: Νεροκάλαμο, Βάτα, Νερόβουρλα 1τιές Αρμυρίθρες, Λεύκες, Αρμυρίθρες, Ποταμογείτονες, Αλμυρίκια, 10
Λιγαριές. Το δέλτα του Σπερχειού είναι ο σημαντικότερος υγρότοπος που έχει απομείνει νοτίως της Μακεδονίας μετά την αποξήρανση της λίμνης Κάρλας και Κωπαϊδας. Μερικές από τις κυριότερες ομάδες πουλιών είναι: Ερωδιοί-Τσικνιάδες Πάπιες Αρπακτικά (Κίρκοι, Γερακίνα, Κιρκινέζι, Τσίφτης) Χαραδριόμορφα Η ιχθυοπανίδα της περιοχής αποτελείται κυρίως από: Κέφαλο Γοφάρι Γλώσσα Κοκκάλι Λαυράκι Μουρμούρα Μπακαλιάρο Κουτσομούρα Μυλοκόπι Σαφρίδα Τσιπούρα Φαγκρί Το δελταϊκό σύστημα του π. Σπερχειού αποτελείται από τρεις διακριτούς κλάδους (Εικόνα 3). Πρόκειται για την παλαιά δελταϊκή εκβολή του π. Σπερχειού που ήταν ενεργή έως τα τέλη του 19ου αιώνα στο νότιο τμήμα του συστήματος, την κεντρική δελταϊκή εκβολή, η οποία λειτουργούσε από τις αρχές του 20ου αιώνα έως σήμερα, και η βόρεια δελταϊκή εκβολή, η οποία οφείλεται στα έργα εκτροπής του Σπερχειού στην περιοχή της Ανθήλης (1957-58 έως σήμερα). Η μετανάστευση του δέλτα από το νότιο στο κεντρικό τμήμα αποδίδεται από κάποιους στην κατάρρευση των αναχωμάτων της παλαιάς κοίτης μετά από μία μεγάλη πλημμύρα το 1889 (Philippson, 1950), ενώ άλλοι την συνδέουν με εγγειοβελτιωτικά και αντιπλημμυρικά έργα που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή. Το κεντρικό τμήμα του δέλτα είναι μέχρι και σήμερα ενεργό (Πεχλιβανίδου, 2012). 11
Εικόνα 3: Δελταϊκό σύστημα π. Σπερχειού. 1: η παλαιά δελταϊκή εκβλή του π. Σπερχειού, 2: η κεντρική δελταϊκή εκβολή και 3: η βόρεια δελταϊκή εκβολή Οι κύριοι κίνδυνοι του οικοσυστήματος του δέλτα του Σπερχειού είναι: Οι αποψιλώσεις που επηρεάζουν τη ροή φερτών προς το δέλτα Ο ευτροφισμός των παράκτιων υδάτων λόγω των γεωργικών απορρών Η επέκταση των καλλιεργειών μέσα στο δέλτα Η μη ελεγχόμενη χρήση αγροχημικών Η δημιουργία νέων οδών προσπέλασης Η υπερβόσκηση Η λαθροθηρία και λαθραλιεία Η ρύπανση από αστικά, βιομηχανικά λύματα και λύματα από την πρωτογενή παραγωγή (ελαιοτριβεία) Απόρριψη αποβλήτων Το κάψιμο των καλαμιώνων σε ορισμένα σημεία Οι αεροψεκασμοί των καλλιεργειών Το δέλτα του π. Σπερχειού είναι από τις λίγες περιοχές της Ελλάδος που εκτιμάται ότι θα έχει σοβαρό πρόβλημα πλημμυρισμού από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας λόγω των κλιματικών αλλαγών (κατά 1 μέτρο στα επόμενα 100 χρόνια) (Τράπεζα της Ελλάδος, 2011). 12
2.4. Χρήσεις γης στην περιοχή μελέτης Βασικό χαρακτηριστικό της λεκάνης απορροής του π. Σπερχειού είναι ο φυσικός της χαρακτήρας, καθώς 65.3% της έκτασης καταλαμβάνεται κυρίως από δάση (πλατύφυλλων, κωνοφόρων και μικτά δάση), μεταβατική γη μεταξύ δασών και θάμνων και σκληρόφυλλη βλάστηση, ενώ σε σημαντικό τμήμα της λεκάνης λαμβάνουν χώρα αγροτικές δραστηριότητες (32.0% της έκτασης, καλλιεργήσιμη, αρδευόμενη ή μη γη, σύνθετα συστήματα καλλιεργειών και ελαιώνες). Οι οικιστικές περιοχές καταλαμβάνουν μόνο το 1.2% της λεκάνης (Πίνακας 2, Εικόνα 4). Αναφορικά με τη χωρική κατανομή των χρήσεων γης στην λεκάνη απορροής του π. Σπερχειού, παρατηρείται ότι στα πεδινό τμήμα λαμβάνουν χώρα κυρίως οι αγροτικές - κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Στο βορειοανατολικό τμήμα, στην ευρύτερη περιοχή της Λαμίας εντοπίζονται οι περισσότερες οικιστικές και βιομηχανικές - εμπορικές δραστηριότητες. Περιμετρικά τέλος της λεκάνης, στους ορεινούς όγκους, συναντώνται δάση, λιβάδια και θαμνότοποι. Πίνακας 2: Χρήσεις γης της υδρολογικής λεκάνης του π. Σπερχειού (CORINE) a/a Κωδικός CORINE Χρήση γης Έκταση (km 2 ) Έκταση(%) 1 111 Συνεχής αστική δόμηση 0.96 0.1% 2 112 Ασυνεχής αστική δόμηση 18.77 1.1% 3 121 Βιομηχανικές ή εμπορικές εγκαταστάσεις 2.27 0.1% 4 124 Αεροδρόμια 0.31 0.0% 5 131 Ορυχεία 2.65 0.2% 6 133 Θέσεις δόμησης 1.13 0.1% 7 211 Μη αρδευόμενη αρόσιμη γη 170.14 10.2% 8 212 Μόνιμα αρδευόμενη γη 76.24 4.6% 9 213 Ορυζώνες 11.16 0.7% 10 221 Αμπελώνες 0.42 0.0% 11 223 Ελαιώνες 36.07 2.2% 12 231 Βοσκοτόπια 3.11 0.2% 13 242 Σύνθετα συστήματα καλλιεργειών 98.47 5.9% 14 243 Καλλιεργήσιμη και μη γη 136.33 8.2% 15 311 Δάση πλατύφυλλων 163.59 9.9% 16 312 Δάση κωνοφόρων 172.42 10.4% 17 313 Μικτά δάση 154.51 9.3% 18 321 Λιβάδια 38.26 2.3% 19 322 Χέρσα γη και θαμνότοποι 53.46 3.2% 20 323 Σκληρόφυλλη βλάστηση 274.28 16.5% 21 324 Μεταβατικά δάση / θαμνότοποι 226.67 13.7% 22 331 Ακτές, αμμόλοφοι και αμμώδεις πεδιάδες 10.15 0.6% 23 332 Γυμνοί βράχοι 0.02 0.0% 24 333 Εκτάσεις αραιής βλάστηση 2.35 0.1% 25 421 Βάλτοι με τύρφη 4.44 0.3% 26 511 Υδρογραφικό δίκτυο 1.53 0.1% 27 522 Εκβολές ποταμών 0.27 0.0% Σύνολο 1660.00 100.0% 13
Εικόνα 4: Χρήσεις γης της υδρολογικής λεκάνης του π. Σπερχειού (CORINE) 3. ΜΑΛΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ 3.1. Γενικά Ο Μαλιακός κόλπος είναι ένας ημίκλειστος, ρηχός, θαλάσσιος κολποειδής σχηματισμός στο κεντρικό τμήμα της χώρας, μεταξύ της Εύβοιας και της Στερεάς Ελλάδας, που χαρακτηρίζεται περιορισμένη κυματική δράση εξαιτίας του σχετικά μικρού του μεγέθους και πλάτους (Ψωμιάδης, 2010; Εικόνα 5). Το εσώτερο τμήμα του κόλπου, κοντά στο στόμιο του ποταμού, είναι το πιο ρηχό. Ο Σπερχειός συναντά την θάλασσα στο νοτιοδυτικό άκρο του κόλπου. 14
Πρακτικά το μοναδικό λιμάνι του Μαλιακού Κόλπου είναι η Στυλίδα στη βόρεια ακτή του, αλλά και αυτό ακόμα απαίτησε την εκβάθυνση με τη δημιουργία διαύλου, εξαιτίας του αβαθούς της θάλασσας. Η Στυλίδα είναι το επίνειο της Λαμίας. Εικόνα 5: Ο Μαλιακός κόλπος 3.2. Φυσιογραφικά χαρακτηριστικά του Μαλιακού κόλπου Ο Μαλιακός κόλπος έχει επίμηκες σχήμα με ανατολική - δυτική διεύθυνση και διαχωρίζεται από τα φυσικά αμμώδη ακρωτήρια Χιλιομίλι (νότια) και Καραβοφάναρο (βόρεια), σε δύο υποπεριοχές: - τον δυτικό ή εσωτερικό Μαλιακό κόλπο που περιλαμβάνει την περιοχές από τις εκβολές του Σπερχειού, την Στυλίδα, το ακρωτήρι Καραβοφάναρο και το Χιλιομίλι. - τον ανατολικό ή εξωτερικό Μαλιακό κόλπο που περιλαμβάνει την περιοχή ακρωτήρι Καραβοφάναρο, ακρωτήρι Τάπια, ακρωτήρι Βασιλίνας, τις νήσους Λιχάδες, ακρωτήρι Κνημίς, τα Καμμένα Βούρλα και το ακρωτήρι Χιλιομίλι. 15
Η νοητή γραμμή μεταξύ των ακρωτηρίων Τάπια και Βασιλίνας θεωρήθηκε ως ένα φυσικό όριο του Μαλιακού κόλπου ως προς τον Δίαυλο των Ωρεών, ενώ τα Λιχαδονήσια αποτελούν ένα σαφές φυσικό όριο του Μαλιακού κόλπου από τον Β. Ευβοϊκό κόλπο (Εικόνα 5). Το άνοιγμα του Μαλιακού κόλπου από 11.7 km στην είσοδο του, ελαττώνεται εσωτερικότερα και φτάνει τα 3.2 km στο στενότερο σημείο του μεταξύ των ακρωτηρίων Χιλιομίλι και Καραβοφάναρο, εσωτερικότερα αυξάνεται και φτάνει τα 10.2 km περίπου στο μέσο του εσωτερικού τμήματος (Ψωμιάδης, 2010). Ο σημερινός Μαλιακός κόλπος αποτελεί το τμήμα μιας ευρύτερης λεκάνης, της λεκάνης του Σπερχειού που έχει κατακλυστεί από τη θάλασσα. Η προσχωσιγενής δράση του κύκλου της εξωγενούς δυναμικής έχει τις επιδράσεις της στον Μαλιακό κόλπο, όπου εκφορτίζεται το υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης του Σπερχειού. Μεγάλοι όγκοι φερτών υλών, που μεταφέρονται μέσω του υδρογραφικού δικτύου αποτίθενται στα όρια της χέρσου με τη θάλασσα, λόγω της δραστικής μείωσης της υδροδυναμικής ενέργειας στο υδρογραφικό μηδέν του επιπέδου της θάλασσας δημιουργώντας νέα χέρσο εις βάρος της θάλασσας. Στη διαμόρφωση του Μαλιακού κόλπου επιδρούν το κύριο σύστημα του προσχωσιγενούς πεδίου του Σπερχειού ποταμού αλλά και τα υποσυστήματα των ποταμοχειμμάρων τα οποία εκβάλλουν απ' ευθείας στον Μαλιακό κόλπο. Οι ποταμοχείμμαροι αυτοί συντελούν με την υδραυλική τους δράση στην δημιουργία προσχωσιγενών κώνων και ριπιδίων τα οποία επιδρούν και περιορίζουν πλευρικά τον Μαλιακό κόλπο. Σημαντική είναι η δράση του πλευρικού προσχωσιγενούς κώνου που έχει οδηγήσει στον σχηματισμό του ακρωτηρίου Χιλιομίλι, ένα μεγάλο φυσικό πρόβολο που διαχωρίζει τον επιμήκη Μαλιακό σε δυτικό και ανατολικό χώρο. Ο άξονας της επιμήκους λεκάνης απορροής της περιοχής συμπίπτει με τον άξονα της κοίτης του Σπερχειού ποταμού. Ο εσωτερικός Μαλιακός κόλπος παρουσιάζει μία παράκτια ζώνη στην οποία επικρατούν οι πελματοφόρες δελταϊκές διεισδύσεις της χέρσου στην θάλασσα λόγω της διαρκούς προσχωσιγενούς δράσης του ποταμού και οι πολύ ρηχές περιοχές. Το ανάγλυφο του βυθού είναι ομαλό με πολύ μικρές κλίσεις προς το κέντρο του εσωτερικού κόλπου και μέγιστο βάθος τα 27 m. Το εμβαδόν του εσωτερικού Μαλιακού κόλπου ανέρχεται σε 91,5 km2 περίπου και το μήκος της ακτογραμμής σε 52 km περίπου. Ο εξωτερικός Μαλιακός κόλπος παρουσιάζει μία παράκτια ζώνη σχετικά ομαλή, επίσης το ανάγλυφο του βυθού είναι ομαλό με μέγιστο βάθος που ξεπερνά 16
τα 50 m στην πύλη επικοινωνίας με τον Δίαυλο των Ωρεών και τα 60 m στο στενό επικοινωνίας με το Β. Ευβοϊκό κόλπο (Εικόνα 6). Εικόνα 6: Χάρτης ισοβαθών καμπυλών του Μαλιακού κόλπου (πηγή: Χάρτης ΓΥΣ, κλίμακα 1:50.000, φύλλο Στυλίδα) Το εμβαδόν του εξωτερικού Μαλιακού κόλπου εκτιμήθηκε σε 107,8 km2 περίπου και το μήκος της ακτογραμμής σε 36 km περίπου. Ο όγκος του νερού που βρίσκεται στον Μαλιακό είναι στο εσωτερικό τμήμα 1,200*106 m3, στο εξωτερικό 3,300*106 m3 και συνολικά 4,500*106 m3 (Αναγνώστου κ.α., 1994). Στο εξωτερικό ανατολικό τμήμα του, το μέσο βάθος είναι 30 m, ενώ στο εσωτερικό δυτικό του τμήμα δεν ξεπερνά τα 25 m. Ο Μαλιακός κόλπος βρίσκεται υπό την επίδραση ενός μηχανισμού διαρκούς πρόσχωσης, ο οποίος μπορεί να διακριθεί σε υποσυστήματα ως εξής (Αναγνώστου κ.α., 1994): - Πρόσχωση της βόρειας ακτής υπό την προσχωσιγενή δράση των ποταμοχειμάρρων. - Πρόσχωση της δυτικής ακτής υπό την προσχωσιγενή δράση του π. Σπερχειού. - Πρόσχωση της νότιας ακτής υπό την προσχωσιγενή δράση των ποταμοχειμάρρων. 17
Στην βόρεια παράκτια ζώνη επικρατούν οι προσχωσιγενείς ακτές, το υλικό πρόσχωσης των οποίων οφείλεται στην δράση εφήμερων ποταμοχειμάρρων (Καναλόρεμα, Σαπουνόρεμα, Ντριστελόρεμα). Τα ρέματα αυτά έχουν δημιουργήσει με τις φερτές ύλες αλλουβιακά ριπίδια, τα οποία προσδίδουν στην ακτογραμμή τοξοειδή μορφή. Σε ορισμένες περιορισμένες ζώνες παρατηρούνται φαινόμενα διάβρωσης των παλαιότερων αποθέσεων, λόγω των ανθρωπογενών επεμβάσεων διευθέτησης της κοίτης των ποταμοχειμάρρων, με συνέπεια την αλλοίωση των μηχανισμών τροφοδοσίας του ριπιδίου με φερτά υλικά. Ο π. Σπερχειός είναι ο κύριος τροφοδότης του Μαλιακού κόλπου με φερτές ύλες. Έχει υπολογιστεί ότι ετησίως στο δέλτα φτάνουν 1,140,080 m3 φερτών υλών (Κωτούλας, 1987). Η μορφή της παράκτιας ζώνης είναι χαμηλή και χαρακτηρίζεται από την παρουσία πελματοειδών διεισδύσεων της χέρσου στη θάλασσα. Βασικό χαρακτηριστικό της παράκτιας ζώνης είναι η χρονική μεταβολή της, με την αύξηση του δελταϊκού πεδίου με μία ταχύτητα της τάξης του 0.20 km2/χρόνο (Κωτούλας, 1987). Οι νότιες ακτές του Μαλιακού κόλπου είναι προσχωσιγενείς και τροφοδοτούνται από τα φερτά υλικά των ποταμοχειμάρρων Λαζόρεμα, Ποταμιά, Λιαπατόρεμα, Πλατανιάς, οι οποίοι σχηματίζουν αλλουβιακούς κώνους και ριπίδια. Η μορφολογία είναι αντίστοιχη αυτής των βόρειων ακτών (Αναγνώστου κ.α., 1994). 4. ΧΑΡΤΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΑΝΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ 4.1. Εισαγωγή Το διαλυμένο οξυγόνο αποτελεί το βασικότερο στοιχείο για την διατήρηση της ζωής και της ισορροπίας στα υδάτινα συστήματα. Οι φυσικοχημικές διεργασίες οι οποίες λαμβάνουν χώρα στην εύφωτη ζώνη καθορίζουν τον τρόπο και την ποσότητα των διακυμάνσεων στις συγκεντρώσεις του διαλυμένου οξυγόνου. Η οξείδωση αυξημένης ποσότητας οργανικών ουσιών κοντά στον πυθμένα μπορεί να οδηγήσει στη δραστική μείωση της συγκέντρωσης του διαλυμένου οξυγόνου, σε σημείο όπου σε ορισμένες ακραίες περιπτώσεις οι τιμές είναι μηδενικές (ανοξία). Αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε μείωση της διαλυτότητας του οξυγόνου σύμφωνα με τη σχέση loga ~ 1/T. 18
Τα θρεπτικά άλατα είναι οι ενώσεις του φωσφόρου, του αζώτου και του πυριτίου, οι οποίες χρησιμοποιούνται από τους αυτότροφους οργανισμούς για τη σύνθεση οργανικών ενώσεων. Οι κύριες ενώσεις του ανόργανου αζώτου στο θαλάσσιο περιβάλλον είναι τα νιτρικά, νιτρώδη και αμμωνιακά άλατα. Από τις ενώσεις του φωσφόρου κυριότερες είναι τα δισόξινα, μονόξινα και απλά φωσφορικά, ενώ από τις ενώσεις του πυριτίου τα πυριτικά άλατα. Κύριες πηγές εισόδου των θρεπτικών αλάτων στο θαλασσινό νερό είναι τα προϊόντα αποσάθρωσης των πετρωμάτων, τα προϊόντα της βιολογικής και χημικής αποδόμησης της οργανικής ύλης καθώς και η ατμόσφαιρα. Οι πηγές θρεπτικών αλάτων διακρίνονται σε: α) σημειακές, όπως εισροές θρεπτικών από οικιακά ή βιομηχανικά απόβλητα, ποτάμια, β) μη σημειακές ή διάσπαρτες, όπως εισροές/εκπλύσεις θρεπτικών από γεωργικές/κτηνοτροφικές δραστηριότητες ή την ατμόσφαιρα ή ιζήματα, ή υπέδαφος. Ένα ποσό θρεπτικών αλάτων αποβάλλεται απευθείας από τους οργανισμούς ως προϊόν μεταβολισμού, το μεγαλύτερο όμως ποσοστό θρεπτικών αλάτων ελευθερώνεται κατά την καταστροφή-αποικοδόμηση των νεκρών κυττάρων των διαφόρων οργανισμών. Οι διακυμάνσεις των θρεπτικών αλάτων είναι έντονες σε περιοχές που δέχονται ανθρωπογενείς επιδράσεις. Μεγάλη εισροή θρεπτικών αλάτων στο υδάτινο σύστημα μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα ευτροφισμού, ιδιαίτερα αν ο υδάτινος αποδέκτης είναι σχετικά ρηχός με μικρή ανταλλαγή υδάτινων μαζών και ύπαρξη στρωμάτωσης. Τα χαρακτηριστικά του ευτροφισμού είναι: α) υψηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών, β) υψηλές πυκνότητες φυτοπλαγκτού, γ) υψηλές πυκνότητες φυτοφάγων και θηρευτών (όχι όμως σε μόνιμες ανοξικές συνθήκες), δ) υψηλές συγκεντρώσεις διαλυμένου οξυγόνου κοντά στην επιφάνεια και χαμηλές (ή ανοξικές συνθήκες) κοντά στον θαλάσσιο πυθμένα και ε) πιθανή εμφάνιση «ερυθρών παλιρροιών» (red tides) ή και άλλων αντίστοιχων φυτοπλαγκτονικών ανθίσεων (blooms) και HABs (Harmful Algae Blooms). 4.2. Μεθοδολογία 4.2.1 Σταθμοί δειγματοληψίας Στα πλαίσια του έργου ΚΡΗΠΙΣ πραγματοποιούνται επιτόπιες μετρήσεις φυσικοχημικών, υδρολογικών, χημικών και βιολογικών παραμέτρων σε δίκτυο οκτώ (8) σημείων στο Σπερχειό ποταμό και πέντε (5) σημείων στο Μαλιακό Κόλπο, αντίστοιχα (Εικόνα 7; Πίνακας 3; Πίνακας 4). Το δίκτυο δειγματοληψίας θεσπίστηκε με στόχο την χωρική κάλυψη του ποταμού και του 19
Μαλιακού Κόλπου, λαμβάνοντας υπόψη τις ανθρωπογενείς πιέσεις, τα διαφορετικά ενδιαιτήματα, καθώς και τις υδρομορφολογικές συνθήκες ιδιαίτερα του ποταμού Σπερχειού. Στην παρούσα τεχνική έκθεση παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των αβιοτικών παραμέτρων όπως αυτά μετρήθηκαν στους εκβολικούς σταθμούς του Σπερχειού ποταμού αλλά και η κατανομή τους στο Μαλιακό κόλπο ανά μήνα δειγματοληψίας (Εικόνα 8). Κατά τη συλλογή των δειγμάτων μετρούνται επιτόπου στο ποτάμι με φορητό όργανο (Aquameter της εταιρείας Aquaread), οι φυσικοχημικές παράμετροι του νερού (ph, ηλεκτρική αγωγιμότητα, διαλυμένο οξυγόνο, αλατότητα, θολότητα και δυναμικό οξειδοαναγωγής). Παράλληλα στο Μαλιακό Κόλπο οι φυσικοχημικές παράμετροι μετριούνται σε όλη την υδάτινη στήλη στον εκάστοτε σταθμό, με τη βοήθεια ενός πολυπαραγοντικού σαρωτή ποιότητας νερού (CTD) SBE 19plus V2. Πριν από κάθε δειγματοληψία πραγματοποιείται βαθμονόμηση των οργάνων, όπως απαιτείται από την διεθνή επιστημονική πρακτική Εικόνα 7 Δίκτυο ποιοτικής παρακολούθησης Σπερχειού ποταμού και Μαλιακού κόλπου 20
Πίνακας 3: Δίκτυο ποιοτικής παρακολούθησης του Σπερχειού ποταμού. Σημείο δειγματοληψίας Συντεταγμένη X ΕΓΣΑ87 Συντεταγμένη Y ΕΓΣΑ87 ΚP1 4310413 328212.6 ΚΡ2 4311718 344234.3 ΚP3 4307408 351426.1 ΚP4 4302276 362278.1 ΚΡ5 4300924 364519.4 ΚΡ6 4302438 370537.5 ΚΡ7 4302106 374977.2 ΚΡ14 4296762 369110.1 Πίνακας 4: Δίκτυο ποιοτικής παρακολούθησης του Μαλιακού Κόλπου. Σημείο δειγματοληψίας Συντεταγμένη Y ΕΓΣΑ87 Συντεταγμένη X ΕΓΣΑ87 ΚΡ8 4303547.9633 375979.5485 ΚΡ9 4302266.4525 377011.3436 ΚΡ11 4304733.8372 380139.9624 ΚΡ12 4300568.0239 383187.8807 ΚΡ13 4300577.3450 388391.9204 21
Εικόνα 8 Εκβολικοί σταθμοί Σπερχειού ποταμού και σταθμοί δειγματοληψίας στο Μαλιακό κόλπο 4.3. Κατανομή διαλυμένου οξυγόνου Στους χάρτες που ακολουθούν παρουσιάζεται η κατανομή της συγκέντρωσης του διαλυμένου οξυγόνου στο Μαλιακό κόλπο σε mg/l καθώς και οι τιμές που μετρήθηκαν στους δύο εκβολικούς σταθμούς του Σπερχειού ποταμού για όλες τις δειγματοληψίες του 2014 (Εικόνα 9 έως Εικόνα 15) και του 2015 (Εικόνα 16 έως Εικόνα 20). Αρχικά παρατηρείται ότι οι χαμηλότερες τιμές στο Μαλιακό κόλπο εντοπίζονται τους καλοκαιρινούς μήνες Ιούλιο (2014-2015), Αύγουστο και Σεπτέμβρη (2014-2015)(Εικόνα 12; Εικόνα 13; Εικόνα 14; Εικόνα 19; Εικόνα 20) χωρίς επίσης να έχουν ευρύ φάσμα τιμών μεταξύ παράκτιου τμήματος, εσωτερικού και εξωτερικού κόλπου. Η μεγαλύτερη διακύμανση τιμών εμφανίζεται το Μάρτιο 2014 (2.5-10.3 mg/l) με μέση τιμή τα 8.6 mg/l. Επιπρόσθετα, οι χαμηλότερες τιμές συγκέντρωσης ανά δειγματοληψία (χωρίς απαραίτητα να είναι ιδιαίτερα χαμηλές) εμφανίζονται με διαφορετικές κατανομές. Χαμηλές τιμές στην 22
παράκτια ζώνη δυτικά του κόλπου στις εκβολές του ποταμού Σπερχειού εμφανίζονται τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο και Ιούλιο 2014 και τους μήνες Ιανουάριο, Μάϊο και Ιούλιο 2015. Νότια του κόλπου τους μήνες Σεπτέμβρη και Νοέμβρη και βόρεια του κλειστού κόλπου τους μήνες Μάϊο και Αύγουστο 2014. Αναφορικά με το Σπερχειό ποταμό, ο σταθμός ΚΡ7 (φυσικές εκβολές) χαρακτηρίζεται κυρίως από μέτρια ποιότητα, σύμφωνα με το Νορβηγικό σύστημα, σε όλες τις δειγματοληψίες με εξαίρεση τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο (καλή) και το Σεπτέμβρη (ανεπαρκής) 2014 και τους μήνες Μάρτιο και Σεπτέμβριο 2015 (καλή). Αντίστοιχα, ο ΚΡ6 (Τάφρος Λαμίας) χαρακτηρίζεται κυρίως από καλή και υψηλή ποιότητα σε όλες τις δειγματοληψίες του 2014 και 2015 εκτός από τον Αύγουστο 2014 όπου και η ποιότητα είναι μέτρια με βάση τη συγκέντρωση του διαλυμένου οξυγόνου (Cardoso et al., 2001). Εικόνα 9 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2014. 23
Εικόνα 10 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Απρίλιο 2014. Εικόνα 11 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2014. 24
Εικόνα 12 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2014. Εικόνα 13 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Αύγουστο 2014. 25
Εικόνα 14 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2014. Εικόνα 15 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Νοέμβριο 2014. 26
Εικόνα 16 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Ιανουάριο 2015. Εικόνα 17 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2015. 27
Εικόνα 18 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2015. Εικόνα 19 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2015. 28
Εικόνα 20 Συγκέντρωση και κατανομή του διαλυμένου οξυγόνου στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2015. 4.4. Κατανομή αλατότητας Στις εικόνες που ακολουθούν (Εικόνα 21 έως Εικόνα 29) παρουσιάζονται οι κατανομές της αλατότητας (ppt) στο Μαλιακό κόλπο αλλά και οι τιμές αλατότητας των εκβολικών σταθμών του Σπερχειού ποταμού. Για τις δειγματοληψίες του 2015, υπάρχουν δεδομένα αλατότητας στο Μαλιακό κόλπο μόνο για τους μήνες Ιούλιο και Σεπτέμβριο, διότι ο πολυπαραγοντικός σαρωτής ποιότητας νερού που χρησιμοποιήθηκε στις υπόλοιπες δειγματοληψίες δεν καταγράφει αυτή τη φυσική παράμετρο. Παρατηρώντας τους χάρτες της χωρικής κατανομής της αλατότητας προκύπτει ότι οι τιμές της κυμαίνονται από 20.4 (Εικόνα 22) έως και 37 ppt (Εικόνα 23; Εικόνα 24). Το Μάρτιο 2014 οι υψηλές τιμές εμφανίζονται στον ανοικτό κόλπο του Μαλιακού ενώ οι χαμηλές κυριώς δυτικά κοντά στους εκβολικούς σταθμούς του ποταμού. Αντίστοιχα τον Απρίλη 2014 οι υψηλές τιμές εντοπίζονται βορειοδυτικά ενώ οι χαμηλές βορειανατολικά κυρίως στο σταθμό ΚΡ11. Σε γενικές γραμμές οι χαμηλότερες τιμές αλατότητας του Μαλιακού εντοπίζονται κυρίως στην παράκτια ζώνη του με την πλειοψηφία αυτών να επηρεάζονται από την εισροή 29
γλυκού νερού από το Σπερχειό ποταμό. Τον Ιούλιο 2015 (Εικόνα 28) παρατηρείται πολύ μικρή διακύμανση στις τιμές της αλατότητας (περίπου 36 ppt) ενώ το Σεπτέμβριο 2015 (Εικόνα 29) οι μικρότερες τιμές αλατότητας εντοπίζονται στα ανατολικά του Μαλιακού, στον ανοικτό κόλπο. Οι τιμές της αλατότητας στο Σπερχειό είναι χαμηλές τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες (Εικόνα 15; Εικόνα 22, Εικόνα 27, Εικόνα 29) ενώ αντίστοιχα αυξάνονται όπως είναι αναμενόμενο τους καλοκαιρινούς, με το σταθμό ΚΡ7 να έχει πάντα υψηλότερες τιμές αλατότητας από τον ΚΡ6, με εξαίρεση τη δειγματοληψία του Σεπτεμβρίου 2014. Εικόνα 21 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2014. Εικόνα 22 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Απρίλιο 2014. 30
Εικόνα 23 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2014. Εικόνα 24 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2014. 31
Εικόνα 25 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Αύγουστο 2014. Εικόνα 26 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2014. 32
Εικόνα 27 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Νοέμβριο 2014. Εικόνα 28 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2015. 33
Εικόνα 29 Τιμές και κατανομή της αλατότητας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2015. 4.5. Κατανομή θερμοκρασίας Στους ακόλουθους χάρτες παρουσιάζεται αντίστοιχα η κατανομή της θερμοκρασίας στο Μαλιακό κόλπο και η θερμοκρασία που μετρήθηκε στους εκβολικούς σταθμούς του ποταμού Σπερχειού (Εικόνα 30- Εικόνα 41). Η θερμοκρασία κυμαίνεται σε φυσιολογικά επίπεδα ανάλογα με την εποχή της δειγματοληψίας και στο ποτάμι και στη θάλασσα. Πιο συγκεκριμένα, στη θάλασσα η μικρότερη τιμή εντοπίζεται τον Ιανουάριο 2015 (Εικόνα 37) και η μεγαλύτερη τον Ιούλιο 2015 (Εικόνα 40). Στο ποτάμι η θερμοκρασία νερού είναι γύρω στους 11-16 ο C τους μήνες Μάρτη και Νοέμβρη ενώ τον Ιούλιο 2015 αγγίζει τους 30 ο C (Εικόνα 40). 34
Εικόνα 30 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2014. Εικόνα 31 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Απρίλιο 2014. 35
Εικόνα 32 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2014. Εικόνα 33 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2014. 36
Εικόνα 34 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Αύγουστο 2014. Εικόνα 35 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2014. 37
Εικόνα 36 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Νοέμβριο 2014. Εικόνα 37 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Ιανουάριο 2015. 38
Εικόνα 38 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2015. Εικόνα 39 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2015. 39
Εικόνα 40 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2015. Εικόνα 41 Τιμές και κατανομή της θερμοκρασίας στο Σπερχειό και Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2015. 40
4.6. Κατανομή αμμωνιακών ιόντων Στη συνέχεια ακολουθούν οι χάρτες της χωρικής κατανομής της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο αλλά και οι συγκεντρώσεις του αζώτου των αμμωνιακών στους δύο εκβολικούς σταθμούς του Σπερχειού (Εικόνα 42- Εικόνα 53). Παρατηρώντας τους χάρτες προκύπτει ότι οι συγκεντρώσεις του αζώτου των αμμωνιακών στο Σπερχειό ποταμό είναι ιδιαίτερα υψηλές κυρίως στο σταθμό ΚΡ6 όπου εκβάλλει ο βιολογικός καθαρισμός της Λαμίας. Με βάση αυτές τις τιμές η ποιότητα νερού στις περισσότερες περιπτώσεις των δειγματοληψιών του 2014 χαρακτηρίζεται ως κακή με κάποιες εξαιρέσεις το Μάρτιο και Σεπτέμβριο, που χαρακτηρίζεται ως ανεπαρκής. Αντίθετα, στις δειγματοληψίες του 2015 εμφανίζεται βελτιωμένη η ποιότητα των υδάτων του εν λόγω σταθμού, με βάση τα αμμωνιακά. Πιο συγκεκριμένα τον Ιανουάριο είναι καλή (Εικόνα 49), το Μάρτιο και το Μάϊο μέτρια (Εικόνα 50, Εικόνα 51) και το Σεπτέμβριο υψηλή (Εικόνα 53). Η ποιότητα του σταθμού ΚΡ7 χαρακτηρίζεται κυρίως ως ανεπαρκής με εξαίρεση τον Αύγουστο 2014- Ιούλιο 2015 και το Σεπτέμβρη 2014- Μάρτιο 2015 που είναι υψηλή και μέτρια αντίστοιχα και το Σεπτέμβριο 2015 που χαρακτηρίζεται ως καλή (Λάσχου, 2010). Οι ιδιαίτερα υψηλές τιμές συγκέντρωσης του αζώτου των αμμωνιακών στο ποτάμι έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη συγκέντρωση των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο κυρίως στους παράκτιους και γειτονικούς με τους αντίστοιχους εκβολικούς σταθμούς (ΚΡ8, ΚΡ9). Η έντονη επίδραση του ποταμού στη θάλασσα δεν έχει πάντα την ίδια δυναμική, εξαρτάται από τη βροχόπτωση, τις παροχές του ποταμού και τα ρεύματα της θάλασσας και εμφανίζεται συγκεκριμένους μήνες. Οι χάρτες που παρουσιάζουν με μεγάλη ευκρίνεια την έντονη επίδραση του ποταμού στις συγκεντρώσεις αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό αφορούν τους μήνες Απρίλιο 2014 (Εικόνα 43), Ιούλιο 2014 (κυρίως με βάση τον ΚΡ8, ο οποίος γειτνιάζει με τον ΚΡ6 και βρίσκεται στην Τάφρο της Λαμίας, Εικόνα 45), Νοέμβριο 2014 (Εικόνα 48), Ιανουάριο 2015 (Εικόνα 49) και Μάϊο 2015 (Εικόνα 51). Αντίστοιχα, τους μήνες Μάρτη 2014 (Εικόνα 42), Μάϊο 2014 (Εικόνα 44) Σεπτέμβρη 2014 (Εικόνα 47), και Ιούλιο 2015 (Εικόνα 52) η επιρροή του ποταμού φαίνεται να μειώνεται εφόσον οι υψηλότερες συγκεντρώσεις αμμωνιακών ιόντων εμφανίζονται κυρίως ανατολικά, στον ανοικτό κόλπο. Στο συγκεριμένο τμήμα εντοπίζεται ο σταθμός ΚΡ13 και τα ιχθυοτροφεία του Μαλιακού που εν μέρει αιτιολογούν και τις υψηλές συγκεντρώσεις των υπό μελέτη ιόντων. 41
Εικόνα 42 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 43 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Απρίλιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 42
Εικόνα 44 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 45 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 43
Εικόνα 46 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Αύγουστο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 47 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 44
Εικόνα 48 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Νοέμβριο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 49 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιανουάριο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 45
Εικόνα 50 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 51 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 46
Εικόνα 52 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 53 Συγκεντρώσεις αζώτου αμμωνιακών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των αμμωνιακών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 47
4.7. Κατανομή νιτρικών ιόντων Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν οι χάρτες συγκέντρωσης αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό ποταμό και των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο (Εικόνα 54-Εικόνα 65). Οι συγκεντρώσεις του αζώτου νιτρικών στους δύο εκβολικούς σταθμούς του Σπερχειού ποταμού είναι ιδιαίτερα χαμηλές με αποτέλεσμα η ποιότητα των υδάτων τους να χαρακτηρίζεται κυρίως ως καλή και υψηλή με εξαίρεση την ποιότητα του ΚΡ7 το Νοέμβριο 2014, του οποίου η ποιότητα χαρακτηρίζεται ως μέτρια (Λάσχου, 2010). Αντίστοιχα, οι συγκεντρώσεις των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο κυμαίνονται σε ένα ευρύ φάσμα τιμών με τις υψηλότερες αυτών να κάνουν την εμφάνισή τους στους παράκτιους σταθμούς (ΚΡ8, ΚΡ9) κυρίως τους μήνες Απρίλη (Εικόνα 55), Ιούλιο 2014, 2015 (Εικόνα 57, Εικόνα 64), Νοέμβριο 2014 (Εικόνα 60) και Ιανουάριο, Μάρτιο και Μάϊο 2015 (Εικόνα 61-Εικόνα 63). Το Μάρτιο 2014 (Εικόνα 54) οι υψηλότερες τιμές εμφανίζονται βορειοκεντρικά του κλειστού κόλπου, στην περιοχή των μυδοτροφείων ενώ αντίστοιχα το Μάϊο και Αύγουστο 2014 φαίνεται να είναι περισσότερο επιβαρυμένη η περιοχή των ιχθυοτροφείων (ΚΡ13). Σημειώνεται ότι σε κάποιους από τους ακόλουθους χάρτες απουσιάζει η κατανομή σε ολόκληρη την περιοχή μελέτης είτε λόγω έλλειψης δεδομένων είτε λόγω ύπαρξης ιδιαίτερα χαμηλής συγκέντρωσης νιτρικών ιόντων, η οποία δεν ήταν δυνατό να προσδιοριστεί εργαστηριακά. Εικόνα 54 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 48
Εικόνα 55 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Απρίλιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 56 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 49
Εικόνα 57 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 58 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Αύγουστο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 50
Εικόνα 59 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 60 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Νοέμβριο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 51
Εικόνα 61 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιανουάριο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 62 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 52
Εικόνα 63 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 64 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 53
Εικόνα 65 Συγκεντρώσεις αζώτου νιτρικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 4.8. Κατανομή φωσφορικών ιόντων Στους χάρτες (Εικόνα 66-Εικόνα 77) παρατηρείται η συγκέντρωση φωσφόρου των φωσφορικών ιόντων στο Σπερχειό ποταμό και η κατανομή συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο για όλους τους μήνες δειγματοληψιών των ετών 2014 και 2015. Από τους χάρτες προκύπτει ότι η κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό εξαρτάται άμεσα από τις παροχές του ποταμού, γεγονός που είναι εμφανές σχεδόν σε τις δειγματοληψίες. Εξετάζοντας την ποιότητα του ποταμού προκύπτει ότι τους μήνες Μάρτη-Απρίλη 2014 και Ιανουάριο 2015 και οι δύο σταθμοί ΚΡ6 και ΚΡ7 έχουν καλή και υψηλή ποιότητα (Λάσχου, 2010), με αποτέλεσμα οι υψηλότερες συγκεντρώσεις φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό να εντοπίζονται στο σταθμό ΚΡ13 (ιχθυοτροφεία) και ΚΡ10 (μυδοκαλλιέργειες), αντίστοιχα. Από το Μάϊο έως και το Νοέμβριο 2014, η ποιότητα του σταθμού ΚΡ6 είναι κυρίως κακή και ανεπαρκής με αποτέλεσμα τους αντίστοιχους μήνες οι υψηλότερες συγκεντρώσεις φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό να εντοπίζονται στους παράκτιους σταθμούς (ΚΡ8, ΚΡ9) και ακόμα πιο συχνά στον ΚΡ8, γειτονικός του ΚΡ6 (Εικόνα 69; Εικόνα 70; Εικόνα 71). Αντίστοιχα στις δειγματοληψίες του 2015 η ποιότητα του ΚΡ6 χαρακτηρίζεται κυρίως ως υψηλή με εξαίρεση τον Ιούλιο που είναι ανεπαρκής. Ο σταθμός ΚΡ7 (φυσικές εκβολές) αντιστοίχως, χαρακτηρίζεται από υψηλή και καλή 54
ποιότητα (Λάσχου, 2010) με αποτέλεσμα, εκτός από τους μήνες Μάϊο και Νοέμβριο 2014, να συμβάλλει στις χαμηλές συγκεντρώσεις φωσφορικών που μετρήθηκαν τους υπόλοιπους μήνες στο σταθμό ΚΡ9. Εικόνα 66 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 67 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Απρίλιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 55
Εικόνα 68 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 69 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 56
Εικόνα 70 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Αύγουστο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 71 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010 57
Εικόνα 72 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Νοέμβριο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 73 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιανουάριο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 58
Εικόνα 74 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 75 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 59
Εικόνα 76 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 77 Συγκεντρώσεις φωσφόρου φωσφορικών στο Σπερχειό και κατανομή της συγκέντρωσης των φωσφορικών ιόντων στο Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 60
4.9. Κατανομή συγκέντρωσης χλωροφύλλης-α και συγκέντρωση ολικού φωσφόρου Η γνώση της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α σε ένα οικοσύστημα είναι μεγάλης οικολογικής αξίας καθώς δίνει χρήσιμες πληροφορίες για την εκτίμηση της βιομάζας του φυτοπλαγκτού σε μια θαλάσσια περιοχή. Το σημαντικότερο όμως είναι, ότι διαδραματίζει καίριο ρόλο στη φωτοσύνθεση, αφού δεσμεύει την ηλιακή ενέργεια. Επιπλέον η συγκέντρωση της χλωροφύλληςα αποτελεί δείκτη ρύπανσης ενός θαλάσσιου οικοσυστήματος από ευτροφισμό (Jorgensen & Richardson, 1996). Ο φώσφορος, όπως και το άζωτο, είναι βασικά στοιχεία για την ανάπτυξη των φυκιών και η περιεκτικότητά του στα νερά αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στον ευτροφισμό των επιφανειακών νερών. Η τυπική διαδικασία ανακύκλωσής του στα φυσικά νερά έχει ως εξής: Ο φώσφορος απελευθερώνεται κατά την αποσύνθεση των οργανικών ουσιών και προσλαμβάνεται από το φυτοπλαγκτόν και την υπόλοιπη υδρόβια βλάστηση. Ο θάνατος και η αποικοδόμηση των οργανισμών εμπλουτίζει το νερό με φωσφορικές ενώσεις που καθιζάνουν στον πυθμένα, ενώ παράλληλα συμβαίνει διάχυση του φωσφόρου από το ίζημα στο νερό (εσωτερική τροφοδοσία του νερού σε φώσφορο) (Βρυώνης Π., 2013). Με βάση όλα τα παραπάνω κρίθηκε αναγκαία η μελέτη της κατανομής της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο σε σχέση με τη συγκέντρωση του ολικού φωσφόρου στους εκβολικούς σταθμούς του Σπερχειού ποταμού με σκοπό την εξακρίβωση του μεγέθους της επίδρασης του ποτάμιου συστήματος στην ανάπτυξη της βιομάζας του φυτοπλαγκτού (μέσω της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α) στη θάλασσα. Για αυτό το σκοπό δημιουργήθηκαν οι ανάλογοι χάρτες οι οποίοι αφορούν σε όλες τις δειγματοληψίες του 2014 και 2015 (Εικόνα 78- Εικόνα 87). Παρατηρώντας τους ακόλουθους χάρτες προκύπτει ότι ο σταθμός ΚΡ6 (Τάφρος Λαμίας) χαρακτηρίζεται κυρίως από κακής ποιότητας ύδατα με βάση τον ολικό φώσφορο (Λάσχου Σ., 2010), δεδομένου ότι η μεγαλύτερη ποσότητα ανόργανου φωσφόρου οφείλεται στα αστικά λύματα και προέρχεται από τη διάσπαση των πρωτεϊνών κατά τον μεταβολισμό. Εξαίρεση αποτελούν οι δειγματοληψίες του Μαρτίου και Μαϊου 2015, στις οποίες η ποιότητα χαρακτηρίζεται ως καλή και υψηλή αντίστοιχα. Τα ύδατα του ΚΡ7 (φυσικές εκβολές), εκτός από τον Απρίλιο 2014 (υψηλή ποιότητα), χαρακτηρίζονται κυρίως ως ανεπαρκούς ή μέτριας ποιότητας κυρίως λόγω των γειτονικών καλλιεργητικών εκτάσεων και τις αποπλύσεις φωσφορικών λιπασμάτων. Η έντονη επίδραση των υψηλών συγκεντρώσεων του ολικού φωσφόρου στις εκβολές είναι εμφανής στη συγκέντρωση χλωροφύλλης-α στους γειτονικούς θαλάσσιους σταθμούς κυρίως στις δειγματοληψίες του 2014 με μεγαλύτερη ένταση τους μήνες Απρίλιο, Αύγουστο, Σεπτέμβριο (ΚΡ8) και Νοέμβριο (ΚΡ9). Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι μόνο 61
το Νοέμβριο εντοπίζονται εξίσου υψηλές τιμές και στον ανοικτό κόλπο (Εικόνα 83) γεγονός που οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα στην τοπική επίδραση των ιχθυοτροφείων. Το Μάϊο οι υψηλότερες συγκεντρώσεις χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό εντοπίζονται νοτιοδυτικά του κόλπου (Εικόνα 79) ενώ τον Ιούλιο δυτικά (Εικόνα 80). Εικόνα 78 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο τον Απρίλιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 79 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 62
Εικόνα 80 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 81 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο τον Αύγουστο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 63
Εικόνα 82 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο το Σεπτέμβριο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 83 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο το Νοέμβριο 2014. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 64
Εικόνα 84 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο τον Ιανουάριο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 85 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο το Μάρτιο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 65
Εικόνα 86 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο το Μάϊο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) Εικόνα 87 Συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου στο Σπερχειό ποταμό και κατανομή της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης-α στο Μαλιακό κόλπο τον Ιούλιο 2015. (Ταξινόμηση ποιότητας ποταμού, Λάσχου Σ., 2010) 66
5. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ 5.1. Δεδομένα όλων των σταθμών δειγματοληψίας Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο πραγματοποιείται στατιστική επεξεργασία όλων των δεδομένων των σταθμών δειγματοληψίας (ποτάμι και θάλασσα) για όλες τις δειγματοληψίες των ετών 2014 και 2015. Στόχος αυτής της ανάλυσης είναι η διερεύνηση ύπαρξης υψηλής ή μη συσχέτισης μεταξύ των αβιοτικών παραμέτρων που μετρήθηκαν στον εκάστοτε σταθμό για όλες τις δειγματοληψίες. Λόγω της έκτασης του πίνακα συσχέτισης στη συνέχεια παρατίθεται τμήμα αυτού με τις ισχυρότερες και τις πιο στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις (Πίνακας 5). Με βάση τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης προέκυψε αρχικά υψηλή συσχέτιση μεταξύ των ίδιων παραμέτρων, ιδιαίτερα των κοντινών σταθμών, η οποία αποδυναμώνεται όσο αυξάνεται η απόσταση μεταξύ των σταθμών που μελετώνται κάθε φορά. Πιο συγκεκριμένα, η θερμοκρασία υπέδειξε υψηλή συσχέτιση με τη θερμοκρασία και την αλατότητα (κυρίως των κοντινών σταθμών, π.χ. η θερμοκρασία του ΚΡ1 με τη θερμοκρασία και την αλατότητα του ΚΡ2 και ΚΡ3) και τη συγκέντρωση των νιτρικών και νιτρωδών ιόντων ενώ παράλληλα υπέδειξε υψηλή αλλά αρνητική συσχέτιση με τη συγκέντρωση του οξυγόνου, γεγονός που είναι αναμενόμενο εφόσον με την αύξηση της θερμοκρασίας μειώνεται η διαλυτότητα του οξυγόνου στο νερό. Η αλατότητα συσχετίζεται υψηλά με την αλατότητα και τη θερμοκρασία των υπόλοιπων σταθμών ενώ είναι αντιστρόφως ανάλογη με τη συγκέντρωση του οξυγόνου αφού επηρεάζει τη συγκέντρωση κορεσμού σε οξυγόνο στον εκάστοτε υδάτινο αποδέκτη. Η συγκέντρωση του διαλυμένου οξυγόνου είναι ανάλογη με το οξυγόνο και τη θολερότητα των υπόλοιπων σταθμών και αντιστρόφως ανάλογη με τη θερμοκρασία και την αλατότητα, όπως προαναφέρθηκε. Αυτό σημαίνει πως αυξημένη απορροφητικότητα φωτός από το θολό νερό μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της θερμοκρασίας του νερού και μειωμένα επίπεδα οξυγόνου. Τα περιεχόμενα των σωματιδίων που προκαλούν θολότητα μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε μείωση διαλυμένου οξυγόνου. Αντίστοιχα η θολερότητα του εκάστοτε σταθμού συσχετίστηκε έντονα με τις συγκεντρώσεις φωσφορικών, νιτρικών και αμμωνιακών ιόντων (κυρίως των κοντινών σταθμών). Αυτό μπορεί να εξηγηθεί λόγω της ύπαρξης σωματιδίων εδάφους τα οποία έχουν περίσσεια θρεπτικών ουσιών και προκαλούν την αύξηση φυκών. Η υπερβολική αύξηση φυκών, η αποσύνθεση αυτών αλλά και άλλων οργανικών ενώσεων οδηγούν στην αύξηση της θολερότητας. Επιπρόσθετα, οι συγκεντρώσεις όλων των θρεπτικών αλάτων συσχετίστηκαν υψηλά μεταξύ τους 67