ΜΑΡΣΤΡΙΕ ΒΟΣΙΝΙΩΣΩΝ ΓΙΑ ΣΟ ΥΩΡΙΟ ΣΟΤ, ΣΑ ΞΩΚΛΗΙΑ ΚΑΙ ΣΙ ΣΟΠΩΝΤΜΙΕ ΣΟΤ (Ζ θαηαγξαθή ηνπο πξέπεη λα έγηλε ζε δπν δόζεηο: ην 1958 θαη θάπνηεο άιιεο ίζσο νη ιηγόηεξεο ην 1963. Ρν δηπιό γξάκκα ch πνπ αθνύγεηαη είλαη όπσο ην γαιιηθό ζηε ιέμε chambre θαη ην αγγιηθό sh ζηε ιέμε shock. Πηελ θαηαγξαθή έγηλε ζεβαζηόο, θαηά ην δπλαηό, ν πξνθνξηθόο ιόγνο θαη ε νξζνγξαθία ησλ ληόπησλ). Βοζηίνα Εηςμολογία ονόμαηορ 1. Becht, ζεκαίλεη ακπέιη θαη «ηίλα» ηζίπνπξν, ζηελ αιβαληθή γιώζζα. Από παιαηνύο έρσ αθνύζεη πσο ην ρσξηό ιεγόηαλ Βεchηίλα (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο, εηώλ 56). 2. «Βνζηίλα», «Βόζλα», «Βόchvε» είλαη ζιάβηθεο ιέμεηο (Θσλζηαληίλνο Γθάζεο, εηώ 69. Ρν ίδην παξαδέρεηαη θαη ν Δπάγγεινο Ξαληάδνο). 3. Νη Πιάβνη πνπ ήξζαλ εδώ, νλόκαζαλ ην ρσξηό Βνζηίλα, γηαηί, ιέεη, ήηαλ ηόπνο γηα βνζθή (Καξία Καληώηε, εηώλ 75). 4. «Βόζαθ» ζεκαίλεη θεξί, Βνζηίλα ζα πεη θεξνρώξη (Κηράιεο Πέξβνο, εηώλ 61). 5. Βνζηίλα είλαη έλα άλζνο πνπ θπηξώλεη ζε λεζηά. Θάπνηνο λεζηώηεο πνπ ήξζε εδώ θαη ηνπ άξεζε ε ηνπνζεζία θαη ην θιίκα, πξέπεη λα είπε «Παλ ε βνζηίλα κνηάδεη ηνύηνο ν ηόπνο» (Αληώληνο Εακπέιαο). Ιζηοπία ηηρ Βοζηίναρ, παλαιόηεποι ζςνοικιζμοί, ππώηοι κάηοικοι, μασαλάδερ, παλαιόηεπερ οικογένειερ και ζπίηια, εκκληζία, ξωκλήζια, εικονίζμαηα κηλ. 1. Ζ λπλ Βνζηίλα δελ πξέπεη λα είλαη παιαηόηεξα ησλ δηαθνζίσλ εηώλ. Ξαιαηόηεξα ππήξραλ δπν ζπλνηθηζκνί. Ν έλαο ζηνπο Εηνπγθιαξάηεο θη ν άιινο ζηηο Απιέο. Πην Ρνύξνβν ζώδνληαη ζεκέιηα εθθιεζίαο. Ιέλε όηη ζηε ζέζε απηή πνπ ππήξρε παιαηόηεξα εθθιεζία ν Ακπάο Ρζηνύζεο είρε ηα καληξηά ηνπ. Νη παιαηνί κνινγνύζαλ όηη εδώ θάπνηε έπεζε παλώιε πνπ ζέξηζε ην 80% ησλ θαηνίθσλ. Έηζη, όζνη απόκεηλαλ ζπγθεληξώζεθαλ ζε θαηλνύξην ζπλνηθηζκό. Αλ βξνύκε ηε ρξνλνινγία ηεο παλώιεο, έρνπκε ην ρξνλνινγία ηεο ίδξπζεο ηνπ ρσξηνύ (Αληώλεο Εακπέιαο). 2. Νη Σξηζηηαλνί έθπγαλ από ην Ρνύξνβν όρη από αξξώζηηα. Ρνπο έδησμαλ νη Ρνύξθνη. Θαη ηόηε, άιινη πήγαλ ζηελ Ρύξλαβν ηεο Θεζζαιίαο θαη άιινη ζηε ζέζε Ηηηά. Απηό κνπ ην έιεγε ν Θαλάζεο Θπξνύζεο (Πηαύξνο Γνιηώηεο, εηώλ 50). 3. Έρσ αθνύζεη όηη πξηλ ε Βνζηίλα ήηαλ κνηξαζκέλε ζε πνιιά ρσξηά: Εηνπγθιαξάηεο, Απιέο θαη άιια. Δθεί, έπεζε κηα βαξηά αζζέλεηα θη ν θόζκνο έθπγε θαη ήξζε εδώ (Καξία Καληώηε). 4. Πην Γθξάκπην, έιεγε ν Θαλάζεο Θπξνύζεο, ππήξρεο παιαηόο ζπλνηθηζκόο. Νη θάηνηθνη όκσο εθείλνη κεηά ηε ρνιέξα πνπ έπεζε ή εμνινζξεύηεθαλ ή ράζεθαλ όινη. Από εθείλνπο δελ ήξζε θαλέλαο ζην ρσξηό. Νη Βνζηηληώηεο ηνύηνη είλαη θαηλνπξηνθεξκέλνη, άγλσζην από πνύ (Δπάγγεινο Θνπθνπιάξεο, πξόεδξνο Ξσγσληαλήο). 5. Πηελ Ρνύκπα, πην θάησ από ηε Κεγαιεξάρε, ππάξρνπλ ζεκέιηα από νηθνδνκέο. Έρσ ηε γλώκε πσο ζε όια ηα ηνπσλύκηα: Ρζηόθα, Ιάδνπ ην, Ιάδαξν ζην Ξσγώλη ηνλ ιέκε ζπλήζσο Ιάδν Πηνπκάλνο, Βάγγνπ, Ρζηξώλε, Γαδνιαθηά, Κπνδίζην, Γθιάληα, Αιίθνβα, Γθνξηζηά ηνπ Ιάινπ, Κεζηαξάρε, Πηαπξνρώξαθν, Κπηληηλνρώξαθν, ππήξραλ παιαηνί νηθηζκνί (Γξεγόξεο Γήκνο, εηώλ 57). 6. Ρν Ρνύξνβν ιεγόηαλ Ρύξλαβν. Δθεί ήηαλ ην ρσξηό κε δέθα ζπίηηα. Απηά κνπ έιεγαλ Ρνύξθνη παιηνί. Δίρε θαη κηα εθθιεζηά εθεί. Ρα ζεκέιηά ηεο θαίλνληαη αθόκα θαη ζήκεξα. Πην Γθξάκπην ήηαλ ρσξηό Βνπιγάξηθν. Κνπ ην έρνπλ πεη. Δθεί, δηαθξίλεηαη εθθιεζία ζηελ θαξπά ηνπ Κάλζνπ Σαηδεγηάλλε. Δγώ, έρσ βξεη θη έλα δαρηπιίδη εθεί, αιιά ην έραζα. Γελ κπνξνύζε λα κνπ εμεγήζεη θαλείο ηη έγξαθε. Γηα ηνλ Ρζέξν άθνπζα πσο ήηαλ ρσξηό θαη θαηαζηξάθεθε από ρνιέξα. Ρη ζα πεη όκσο Ρζέξνο δελ μέξσ, ε ιέμε δελ είλαη αξβαλίηηθε (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο).
7. Πην Ρνύξνβν ππήξραλ κόλν θαιπβάθηα θαη εθθιεζίεο. Όηαλ ήξζαλ νη Ρνύξθνη ηα ράιαζαλ όια θαη έδσζαλ ζέζε ζηνπο ρξηζηηαλνύο ζην Ρζηθιίθη (Πηαύξνο Γνιηώηεο). 8. Πηνλ Θόπαλνπ, ζηηο Απιέο, ζηα Πηάδηα ήηαλ ζπίηηα. Γπν εδώ, πέληε εθεί. Αλνηρηό ρσξηό. Πην Ρνύξβν δηαθξίλνληαη ζεκέιηα εθθιεζίαο (Ρζηάθαο Κσξατηεο, εηώλ 57). Κάηοικοι 1. Νη Ρνύξθνη πνπ ήξζαλ εδώ ζην ρσξηό, ήηαλ από ηελ Αλαηνιή. Απηνί δελ ήηαλ πνιινί. Ξαληξεύηεθαλ κε αξβαλίηηζζεο, γηαηί είραλ ηελ ίδηα ζξεζθεία. Νη γπλαίθεο ηνπο έθεξαλ θη άιινπο Αιβαλνύο θαη ζην ηέινο επηθξάηεζε ε αιβαληθή γιώζζα (Πηαύξνο Γνιηώηεο). 2. Ξξώηα πξώηα ζηε Βνζηίλα ήξζαλ Ρνύξθνη. Πηγά ζηγά νη Οσκηνί (Δπάγγεινο Θνπθνπιάξεο). 3. Νη πεξηζζόηεξνη Ρνύξθνη ηεο Βνζηίλαο θαη άιισλ ρσξηώλ είλαη εμηζιακηζζέληεο ρξηζηηαλνί. Πηε Ιηακπνπξηά έρνπκε ζεκέιηα εθθιεζηώλ, εθεί όπνπ δελ ππάξρεη ίρλνο ρξηζηηαλνύ. Άξα παιαηόηεξα απηνί ήηαλ όινη ρξηζηηαλνί. Γη απηό ηα βαθνύθηθα ηα ζέβνληαλ κέρξη θαλαηηζκνύ (Αληώλο Εακπέιαο). 4. Ρν Ρζηθιίθη ην είραλ Ρνύξθνη θαη ηνπο ην δνύιεπαλ Έιιελεο. Όηαλ αξγόηεξα απόρηεζαλ ρξήκαηα, κπόξεζαλ θαη εμαγόξαζαλ ρσξάθηα θαη έγηλαλ ηδηνθηήηεο (Θαηίλα Οάθηε, ην γέλνο 5. Ξεξηζζόηεξνη ήηαλ νη Ρνύξθνη ζηε Βνζηίλα. Όιν ην πάλσ κέξνο από ην Νηθνηξνθείν, ζηελ Ξιαγηά, ην είραλ νη Ρνύξθνη. Έιιελεο ήηαλ ζηνπο Ρζηαξαθάηεο θαη ζην Ρζηθιίθη. Ρν Κεζνινύξη είρε όιν Έιιελεο (Ξνιπμέλε Κάλζηνπ). 6. Ρνπο πξώηνπο Έιιελεο ηνπ έθεξαλ γηα γεσξγνύο εδώ νη Ρνύξθνη γηα λα θαιιηεξγνύλ ηα ρηήκαηά ηνπο. Ρνπο θέξαλε από δηάθνξα κέξε. Ήηαλ ιίγνη, δηθαηώκαηα δελ είραλ. Ν Chερ Αιή ηνπο έθαλε εθθιεζηά. Πηγά ζηγά ήξζαλ θη άιινη. Απ ηνπ Πηαιαθνύκα, ζηνλ Ατ Θαλάζε, άξρηζαλ λα ρηίδνληαη ηα πξώηα ζπίηηα. Κεηά, έγηλαλ θαη ζην Ρζηθιίθη. Ν Chερ Αιή ήηαλ γνύκελνο Βνζηηληώηεο ζηνλ ηεθέ. Νη ρξηζηηαλνί είραλ ηελ εηθόλα ηνπ ζηελ εθθιεζηά, εβδνκήληα ρξπζέο ιίξεο (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). Ππώηερ οικογένειερ σέζειρ 1. Κε ηνπο Ρνύξθνπο θαιά πεξλνύζακε. Αιιά ήηαλ αθέληεο. Όηαλ πεγαίλακε ζην πεγάδη λα πάξνπκε λεξό, καο πέηαγαλ πέξα ηε βαιέξα, λα γεκίζνπλ απηνί πξώηνη. Γελ θαξηεξνύζαλ ηε ζεηξά ηνπο. Αιιηώηηθα όκσο δε καο πεηξάδαλε (Ξνιπμέλε Κάλζηνπ). 2. Πηα πξώηα ρξόληα, Έιιελεο θαη Ρνύξθνη δνύζαλ αδεξθσκέλα. Ξξέπεη λα ζαο πσ όηη εκείο νη Ρνύξθνη ηεο Βνζηίλαο δελ είκαζηε Ρνύξθνη. Κόλν ην όλνκα έρνπκε. Δίκαζηε Αιβαλνί, γη απηό θαη ε γιώζζα καο είλαη ε Αιβαληθή (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). 3. Θπξνπζηάηεο, Θαινπδάηεο, Σαηδηαίνπο, Θνπηζηαβειαίνπο, ζπκάκαη παιηνύο θαζεαπηνύ Βνζηηληώηεο. Ρνύξθνη θαη Οσκηνί δνύζαλ αδεξθσκέλνη. Νη θιέθηεο ήηαλ Ιηάκπεδεο θαη Γθέγθεδεο. Βνζηηληώηε δε ζπκάκαη θαλέλαλ. Νη ρηίζηεο ησλ Ρδηνπιαθαίσλ ήηαλ από ηελ Ξπξζόγηαλλε (Αιεμάλδξα 4. Ωο παιαηόηεξε νηθνγέλεηα γλσξίδσ ηνπο Εαθεηξαίνπο, όπσο κνπ ην αθεγήζεθε ν Θαλάζεο Θπξνύζεο (Δπάγγεινο Θνπθνπιάξεο). 5. Πηαιαθνπκαίνη, Ξειαίνη, Θνπθνπιαξαίνη είλαη παιηέο νηθνγέλεηεο (Θήηζν Ξήιηνο, εηώλ 68). 6. Καλζηάηεο, Γθαζηαίνη, Ρδηνπιαθαίνη, θέξνληαη σο παιηόηεξνη θάηνηθνη ηνπ ρσξηνύ. Απηνί, δνπιεύνληαο ξαγηάδεο ζηνπο Ρνύξθνπο απνθηνύζαλ ζηγά ζηγά ηόπνπο θη έηζη έθηηζαλ ζπίηηα
θαη εγθαηαζηάζεθαλ. Γηα ηνλ παππνύ κνπ ην Γεκήηξε Γήκν ηνλ θώλαδαλ ιέλε πσο ήξζε από ην Γαξδίθη ηνπ Γειβίλνπ. Ρνλ έθεξαλ θη απηόλ ζηελ αξρή σο ξαγηά. Γηα ηνπο Καλησηαίνπο ζέινπλ λα πνπλ πσο ήηαλ από ηε Κάλε. Νη Ρζηνπλαίνη αλήθαλ αξρηθά ζηελ νηθνγέλεηα ησλ Καλησηαίσλ. Ήηαλ κηα γεληά απηνί. Θάπνηνο, όκσο, από απηνύο πνπ παληξεύηεθε ήηαλ θνληόο θαη ηνλ είπαλ ηζηνύλε, πνπ ζα πεη αξβαλίηηθα θνύηζηθνο (Θσλζηαληίλνο Γθάζεο). 7. Ξαιηόηεξεο νηθνγέλεηεο είλαη νη Καλζηάηεο θαη νη Θπξνπζηαίνη (Πηαύξνο Γνιηώηεο). 8. Νη Ρνκαίνη ήηαλ Πνπιηώηεο. Από ην Πνύιη ήξζαλ. Ν Εώεο Ρόκνο ιεγόηαλ αδάο. Δίρε κεγάιε ζέζε ζην δηθαζηήξην (Ξνιπμέλε Κάλζηνπ). 9. Νη Θνπξαίνη είλαη από ην Θνύηζη. Δίλαη βνξεηνεπεηξώηεο. Ρν «Θνύξνο» είλαη παξαηζνύθιη. Θνπηζηαβειαίνη ιεγόκαζηαλ. Ν κπακπά κνπ έιεγε όηη είκαζηε έλα αίκα κε ηνπο Θνπηζηαβειαίνπο. Γη απηό δελ θάλνπκε πξνθνπή αλ παληξεπηνύκε κεηαμύ καο. Ξξέπεη λα πεξάζνπλε εθηά δσλάξηα (=γεληέο). Ξαληξεύηεθε ν Βαγγέιεο Θνύξνο ηε Καγδάισ Θνπηζηαβέιε θαη δελ πξόθνςε (Καξίθα Ρζνύλε, ην γέλνο Θνύξνπ). 10. Νη Καλζάθεδεο ήηαλ θάηνηθνη ηεο Κέβδεδαο. Νη Θηηζησλαίνη ήξζαλ από ηνπο Θαμηνύο. Ν Θαλάζεο Θηηζηώλαο ήηαλ ην θόζκεκα ηεο Βνζηίλαο. Δγγξάκκαηνο. Ήηαλ εξγνιάβνο δεκνζίσλ έξγσλ (Αληώλεο Εακπέιαο). 11. Καλζηάηεο, Θπξνπζηαίνη, Ρδηνπιαθαίνη είλαη γλήζηνη Βνζηηληώηεο. Ρν ιέεη ν Σξήζηνο Θπξνύζεο (Ρζηάθαο Κσξατηεο). 12. Κόιηο έγηλε ην Διιεληθό, έθπγαλ 220 νηθνγέλεηεο Ρνύξθηθεο από ην ρσξηό. Ξξηλ από ηνλ εκθύιην πόιεκν ε Βνζηίλα αξηζκνύζε κόληκνπο θαηνίθνπο πεξί ηνπο 900 (Δπάγγεινο Θνπθνπιάξεο). Παλαιόηεπα ζπίηια Έλα από ηα παιαηόηεξα ζπίηηα ηεο Βνζηίλαο ήηαλ ηνπ Κέην Ξάζηνπ. Ν Κέην Ξάζηνο ήηαλ θαθεηδήο ηνπ Αιή παζά. Ρν ζπίηη απηό δε ζώδεηαη. Γεύηεξν εξρόηαλ ηνπ Ηζκαήι Δθέληε. Απηό πνπ ιέκε ζήκεξα «Ξαξάξηεκα». Ρα πην παιηά ζπίηηα ηεο Βνζηίλαο είλαη ηνύξθηθα. Νη ρηίζηεο πνπ έρηηδαλ ξσκαίηθα θαη ηνύξθηθα ζπίηηα ήηαλ Θνληηζηώηεο θαη Ξπξζνγηαλλίηεο (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). Νεκποηαθείο, Φπούπιο, Αζκηηαπιό 1. Γθιαβηηζηά: Γίπια ζην Ξαλσπήγαδν, δεμηά, ππάξρεη ρξηζηηαληθό λεθξνηαθείν. Απηό απνδεηθλύεηαη από ηε ζέζε ησλ λεθξώλ. Άιινη ιέλε όηη εθεί είλαη ζακκέλνη Πιάβνη θαη άιινη όηη πξόθεηηαη γηα ρξηζηηαληθό ζπλνηθηζκό (Αληώλεο Εακπέιαο). 2. Πηελ Γθιαβηηζηά γθιάβα ζα πεη θεθάιη ζηα ζιάβηθα ήηαλ εθθιεζία ζιάβηθε. Ιεγόηαλ Ατ Ληθόιαο. Ξξηλ έξζνπλ νη Ρνύξθνη θαη θάλνπλ δηθό ηνπο λεθξνηαθείν ζηελ Γθιαβηηζηά, ππήξρε ην ζιάβηθν λεθξνηαθείν εθεί (Ηκπαξήκ Ξνληηθάηεο). 3. Ζ Γθιαβηηζηά ήηαλ ηνύξθηθν λεθξνηαθείν. Δθεί έζαβαλ Ρνύξθνπο. Δθεί, έζαςαλ ηνλ γθάβν Ηζέλε θαη ηνλ Γηάν Φέδν, ην ζπίηη ηνπ νπνίνπ έρεη ν Ξξόδξνκνο Θνιπβάθεο (Ζιίαο Πηαιαθνύκαο). 4. Νη παιηνί έιεγαλ όηη ζην Ξαλσπήγαδν ππήξραλ βνπιγάξηθα κλήκαηα (Ρζηαθάο Κσξατηεο). 5. Ν Chερ Κπεληίλ έιεγε όηη ε ηνπνζεζία Γθιαβηηζηά ιεγόηαλ πξηλ Ατ Κελάο. Γιαβηηζηά ηελ είπαλ νη Πέξβνη. Ν Chερ Κπεληίλ ήηαλ ζετρεο. Ν ίδηνο έιεγε όηη ε νηθνγέλεηά ηνπ δελ πξόθνςε, γηαηί ράιαζαλ ηνλ Ατ Κελά θαη πήξαλ ηα κεηόρηα ηνπ. Από ηνλ ίδην άθνπζα όηη ε εθθιεζία ηνπ Ατ Κελά ήηαλ ρηηζκέλε απάλσ ζε ηνύξθηθα κλήκαηα. Ρα κλήκαηα ήηαλ κεηόρη
ηεο εθθιεζίαο. Κεηά πνπ πέξαζαλ νη Πέξβνη θαη ζην ζηξαηό ηνπο έπεζε κηα βαξηά αξξώζηηα, ρξεζηκνπνίεζαλ ηνλ ηόπν σο λεθξνηαθείν (Πηαύξνο Γνιηώηεο). 6. Φξνύξην ζην Ιάθθν ηνπ Γνινύ (Θνπβαξά). πάξρεη θξνύξην ζην ιάθθν ηνπ Γνινύ, ζρήκαηνο «Ξ», νρπξό ησλ Πιάβσλ. Ρν «Ξ» είλαη επλντθό ζρήκα άκπλαο. Θαη είλαη θπζηθό νρπξό ηνπ ιάθθνπ θαη ύδξεπζεο από εθεί (Αληώλεο Εακπέιαο). 7. Αζθεηαξηό: Γηα ην Αζθεηαξηό έρσ αθνπζηά όηη ηα ρξόληα εθείλα όζνη ήηαλ θπγόδηθνη έθεπγαλ ζε ηέηνηα απόθξεκλα κέξε λα κελ ηνπο πηάζεη θαλείο (Ηκπαξή, Ξνληηθάηεο). 8. Όζνη είραλ θαζαξή ηελ ςπρή ηνπο πήγαηλαλ θαη ζώλνληαλ ζην Αζθεηαξηό θαη δελ έηξσγαλ κήηε θατ, κήηε ςσκί. Δθεί, γίλνληαλ κεγάια ζαύκαηα. Ρε λύρηα εξρόηαλ ν Θεόο, ζηνλ ύπλν ηνπο, θαη ηνπο έδηλε από έλαλ άξην. Έηζη έιεγαλ νη παιηνί. Δθεί ζώδνληαλ, εθεί πέζαηλαλ (Θίηζν Ξήιηνο). 9. Ρν Αζθεηαξηό δελ είλαη πνιύ παιαηό. Δίλαη ρηηζκέλν κε αζβέζηε. Άξα λεόηεξν (Αληώλεο Εακπέιαο). Εκκληζία Πηε ζέζε ηεο κεγάιεο εθθιεζηάο ππήξρε κηθξόηεξε. Όηαλ πέξαζε από ηα κέξε καο ν Αιή παζάο, ξώηεζε ν Chερ Αιή πσο ζα πνξέςσ θαη πσο ζα πεζάλσ. Ν Chερ Αιήο ηνπ είπε όινπο ηνπο πνιέκνπο πνπ ζα έθαλε θαη ζην ηέινο ηνπ μαλαείπε: Θα παο ζηελ Ξόιε κε θόθθηλα γέληα. Ν Αιήο ιέεη κεηά ζην Chερ Αιή: Ρη ράξεο ζέιεηο από κέλα; -Ρίπνηε. Κόλν κία, Έρσ θάκπνζα πξόβαηα θαη δελ έρσ κάληξα. Έρσ ρξηζηηαλνύο θαη δελ έρνπλ εθθιεζηά. Ρόηε, ν αιήο δηέηαμε θη έγηλε ε εθθιεζηά. Ρν όλνκά ηνπ Chερ Αιή ππήξρε ζηελ εθθιεζηά (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). Εξωκκλήζια Αϊ Γιώπγηρ 1. Ρνλ θαηξό πνπ ήξζαλ νη Ρνύξθνη θαη θαηνίθεζαλ ζηε Βνζηίλα, ν Ατ Γηώξγεο ήηαλ έλα θιεηζηό θαη έξεκν κέξνο. Πε κηαο γπλαίθαο, ηνπξθάιαο, ηνλ ύπλν θαλεξώλεηαη ν Ατ Γηώξγεο θαη ηεο ιέεη λα πάεη ζε απηό ην κέξνο λα αλάςεη θεξηά. Απηό ε γπλαίθα ην νκνιόγεζε ζην ρσξηό. Ν θόζκνο πήγε θαη άλαβαλ θεξηά. Κεηά, ήξζε θάπνηνο άγλσζηνο από καθξηά θαη ηνπο είπε λα ρηίζνπλ βαθνύθη. Ν άγλσζηνο ράζεθε. Ρόηε έρηηζαλ νη Ρνύξθνη ηξεηο ηεθέδεο. Κεηά, έθεξαλ ηνλ Πέρε θη έθαλαλ ηνλ ηεθέ, εθεί πνπ είλαη ηα ρηίζκαηα ζήκεξα. Ν Πέρεο θαζόηαλ εθεί. Ν Πέρεο παξαθάησ από ην ζεκεξηλό θόληζκα, όπνπ ε Γξαβηά, είδε κηα ρξηζηηαλή, πνπ άλαβε θη απηή ιακπάδα. Δπέηξεςε ν Πέρεο λα αλάβνπλ θαη νη ρξηζηηαλνί. Ρν θόληζκα έγηλε ηώξα. Κε ην Διιεληθό, ν ηεθέο έγηλε Ατ Γηώξγεο θαη πήξε απηό ην όλνκα. Ξξηλ ιεγόηαλ ηεθέο (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). 2. Ν Αγηώξγεο ήηαλ θαη Αγηώξγεο. Νη Ρνύξθνη ηνλ έθαλαλ ηεθέ (Πηαύξνο Γνιηώηεο). 3. Πηνλ Ατ Γηώξγε ήηαλ μσθιήζη ηνύξθηθν κε ην όλνκα Αγηώξγεο. Νη Ρνύξθνη ηνλ Αγηώξγε ηνπ είραλ δηθό ηνπο άγην. Ήηαλ ηεθέο, ν Ατγηώξγεο. Ξεξλώληαο νη Σξηζηηαλνί λα παλ ζην κύιν ή ζην πνηάκη, γηα λα πιύλνπλ ηηο βειέληδεο, έθαλαλ ηνλ ζηαπξό ηνπο θη άλαβαλ θαη θαλα θεξί. Ρν 1913 πνπ ήξζε ην Διιεληθό, ν θόζκνο από ηνλ ελζνπζηαζκό ηνπο έθαλαλ βαλδαιηζκνύο ζηνλ Αγηώξγε. Απηό ην έκαζαλ νη Ρνύξθνη Βνζηηληώηεο ηεο Θσλζηαληηλνύπνιεο. Γελ μέξνπκε ηη έθαλαλ, αιιά, ν Βαζίιε Σαηδήο, ν άληξαο ηεο Ραζίαο, πνπ ήηαλ ζηελ Ξόιε, ράζεθε θαη δελ μαλαθάλεθε. Γη απηό ε Ραζία δελ είρε καδέςεη πνηέ ηε θνύληα από ηελ κπόιηα ηεο. Γελ θηάλεη πνπ δελ είδα πξνθνπή, λα θόςσ θαη ην ιαηκό κνπ; (Βαζίιεο Θπξνύζεο). 4. Δδώ, ζηε Βνζηίλα ππήξραλ ηξεηο αηξέζεηο Ρνύξθσλ. Ν Αγηώξγεο ήηαλ ηεθέο θαη αλήθε ζηελ αίξεζε ησλ θξνηνύλησλ ηύκπαλα. Δπί ησλ εκεξώλ καο κεηά ην 1912 έγηλε Αγηώξγεο, δηόηη ππήξρε εθεί έλα εηθόληζκα. Δθεί, έκελε νηθνγελεηαθώο, ν αξρεγόο ηεο αίξεζήο ηνπο (Αληώλεο Εακπέιαο).
Θεοηόκορ (ξωκλήζι) Δληνηρηζκέλε πιάθα έγξαθε: ΗΔΟΝΠ ΛΑΝΠ ΡΖΠ ΘΔΝΡΝΘΝ ΑΛΖΓΔΟΘΔΗΠ ΡΩ 1917 ΓΑΞΑΛΖ ΠΡΑΟΝ Σ. ΠΑΘΘΑ 1. Πηνπ Θενηόθνπ ήηαλ θόληζκα πξηλ. Ύζηεξα ην έθηηαμε ν Ρζηάβν Πάθθαο (Αιεμάλδξα 2. Ρεο Ξαπαληήο πνπ πήγαηλε ν θόζκνο εθεί ζηε Θενηόθν, ηόηε ήηαλ θόληζκα, Έξρνληαλ δπν ειάθηα αξζεληθό θαη ζειπθό. Από απηά έζθαδαλ ην ζειπθό θη έθεπγε ην αξζεληθό. Ώζπνπ ε Ζιηα Θνπηζηαβέιεο, παιηόο γέξνο: «λα ηα ζθάμνπκε κσξέ παηδηά θαη ηα δπν», είπε. Θη από ηόηε δελ μαλαθάλεθαλ (Γέζπνηλα Θνπηζαβέιε, ην γέλνο Ρδίηε, εηώλ 66). Αϊ Λιαρ (ξωκλήζι) Κηα θνπέια έβνζθε δπγνύξηα ζηε ζεκεξηλή ξάρε ηνπ Ατ Ιηα θη εθεί απνθνηκήζεθε. Όηαλ μύπλεζε, είδε θνληά ηεο έλα κπάκπα. «Ρη θάλεηο εδώ, κπάκπα;», ξώηεζε ε θνπέια. «Ρη λα θάλσ, θόξε κνπ, δελ έρσ ζπίηη λα θάηζσ. Λα πεηο ζην ρσξηό όιν λα κνπ θάλνπλ έλα ζπίηη εδώ γηα δσ πάλσ». Ατ Ιηαο ήηαλ θαη πξηλ. Αιιά, όρη όπσο ηώξα. Γε ζπκάκαη αλ ήηαλ θόληζκα ή εθθιεζηά. Θαη ην δέληξν ήηαλ εθεί θαη ζηάιηδαλ ηα πξόβαηα. Έηζη, καδεύηεθε όιν ην ρσξηό, θαηάιαβαλ πσο ήηαλ ζαύκα θη έρηηζαλ ην μσθιήζη, όπσο έιεγαλ νη παιηνί, εγώ δε ηα θηαζα, ζε κηα κέξα (Αιεμάλδξα Αξιάπσηρ 1. Ν Αμηάξρεο ήηαλ ζιάβηθν θόληζκα. Δθεί ππήξραλ θαη παιηά ζιάβηθα κλήκαηα (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). 2. Ν Αμηάξρεο ήηαλ θόληζκα παιηό, κεγάιν. Ρώξα, έπεζε θη έκεηλε έλα ηξίκκα. Δθείλε ε ξάρε είλαη όιε Αμηάξρεο, βαθνύθηθν (Αιεμάλδξα 3. Ν Αμηάξρεο ήηαλ ρξηζηηαληθό λεθξνηαθείν θαη πην πξηλ μσθιήζη ρξηζηηαληθό (Πηαύξνο Γνιηώηεο). Παναγιά (εικόνιζμα) Ξξέπεη λα ήηαλ εθθιεζηά. Δθεί, ήηαλ θαη κηα θηελή θακπάλα, πνπ αξγόηεξα ηελ έθεξαλ ζηνλ Ατ Ληθόια. Ρα ζεκέιηα ηεο Ξαλαγηάο είλαη αθόκα θαλεξά (Θίηζν Ξήιηνο). Αϊ Θανάζηρ (ξωκλήζι) Πην ππέξζπξν ήηαλ γξακκέλν πάλσ ζε πιάθα ΗΠ ΣΟ 1892. Νη Ρνύξθνη δελ ην ήζειαλ θαη ην γθξέκηζαλ. Νη παιηνηηθνί όκσο, ζε κηα λύρηα, ζεθώζεθαλ θαη ηνλ έθηηαμαλ, γηαηί δνύιεπαλ πνιινί. Ρόηε, είρε πνιιά ζηνιίδηα θαη πνιιέο εηθόλεο. Νη Ρνύξθνη δελ ηνλ μαλαγθξέκηζαλ (Θίηζν Ξήιηνο). Αϊ Υπιζηόθοπορ (εικόνιζμα) 1. Ρνλ Ατ Σξηζηόθνξν ηνλ έθηηαμε ν Κάλζν Σαηδήο. 2. Ρν Αγηαγλάληην νη Θηηζσλαίνη. 3. Ρελ Άγηα Ιέλε θαη ηνλ Αγλάληην ηα έθηηαμε ε Θηηζηώλσ (Αιεμάλδξα
Σοπωνύμια και άλλα 1. Μεξάθηα: πνιιά δέληξα μεξάζεθαλ (Αληώλεο Εακπέιαο). Ρα Μεξάθηα πξηλ ιέγνληαλ μεξέο ξάρεο (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). 2. Αινγνξάρε: Ρελ Αινγνξάρε ηελ είπαλ έηζη, γηαηί εθεί μερώξηδαλ νη δηθνί από ηνλ άλζξσπό ηνπο, πνπ πήγαηλε ζηα μέλα. Ρα άινγα πήγαηλαλ θνξησκέλα σο εθεί. Από εθεί θαη πέξα έπαηξλε ν αγσγηάηεο ηνλ μεληηεκέλν. Νη αγσγηάηεο εθεί είραλ ζηάζην. Νη μελίηεο από όια ηα γύξσ ρσξηά πεξλνύζαλ από ηελ Αινγόξαρε (Δπδνμία Ρζηιηκαληνύ, ην γέλνο Ξαπαθώζηα). 3. Ρζηνύπα: Ρνλ θαηξό πνπ ήξζε ν Αιή Ξαζάο έθαηζε ζε απηό ην κέξνο, «θόdξα ηνπ Αιή». Δθεί πνπ πάεη κηα θνπέια (αξβαλίηηθα «ηζηνύπα») θαθέ. Γη απηό ν ηόπνο νλνκάζηεθε «Ρζηνύπα» (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). 4. Κπόδνβν: Κπόδνβν αιβαληθά ζα πεη ξάρε κεγάιε. Κπνπδ ζεκαίλεη θνξθή (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). 5. Ξεηεηλνρώξαθν: όρη Κπηληηλνρώξαθν, γηαηί ην ρσξάθη δόζεθε από ηνλ Θαηή Chεθίξ Αθέληε ζηε Καξία ηνπ Ξνύιηνπ, πνπ είρε έλαλ πέην (=πεηεηλό) Κπεξαηηλό (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). 6. Ρνπ Γξακκαηηθνύ ν Ιάθθνο: - Ν εηζπξάθηνξαο ηνπ Καλζάθε εξρόηαλ από ην Θάζηξν. Πην ιάθθν ηνπ έζηεζαλ θαξηέξη θαη ηνλ ζθόησζαλ. Έηζη, νλνκάζηεθε «ηνπ γξακκαηηθνύ ν ιάθθνο» (Πηαύξνο Γνιηώηεο). - Ρνλ θαηξό πνπ ην Ρνύξνβν ράιαζε θη έγηλε ακπέιηα εθεί ζην ιάθθν, είραλε γξαθείν νη δεθαηηζηάδεο γηα ην ζηαθύιη. Κόλν από εθεί πεξλνύζαλ ηα θνξηώκαηα. Από εθεί πήξε ην όλνκα. Ν θόξνο πνπ έπαηξλαλ ιεγόηαλ «δηληδηξηγηέ» (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). - Πηνπ Γξακκαηηθνύ ην Ιάθθν ζπκάκαη πνπ έιεγαλ όηη ήξζε πνιύ λεξό θαη πήξε κηα γπλαίθα κε ηε ζακαξίηζα καδί. Ν κπάκπα Γηώξγεο Ρδηνπιάθεο, ν αληξνιάινο κνπ, έιεγε όηη θιέθηεο έπηαζαλ έλαλ πξακαηεπηή θαη ηνλ ζθόησζαλ ζηνπ Γξακκαηηθνύ ην ιάθθν (Αιεμάλδξα 7. Πηνπ Ράλε - Ράλε είλαη αξβαλίηηθν όλνκα κηαο γπλαίθαο πνπ ιέγεηαη Πνπιηάλα. Θάπνηα Πνπιηάλα ελόο ηζέιηγθα αγαπνύζε έλαλ πηζηηθό από ηα πξόβαηά ηεο. Νη δπν ηνπο είραλ ζπλελλόεζε. Ν πηζηηθόο ιαινύζε θινγέξα. Ό,ηη έιεγε απηόο ζηε θινγέξα ην θαηαιάβαηλε ε θόξε. Έλα βξάδπ πήγαλ θιέθηεο θαη ηνπ πήξαλ δπν θξηάξηα. Απηόο ην έπαημε ζηε θινγέξα ηνπ, μύπλεζε ε θόξε, εηδνπνίεζε ηνλ παηέξα ηεο θαη γιίησζαλ ην θνπάδη. Νη δπν ηνπο ζην ηέινο πάξζεθαλ. Γη απηό ιέγεηαη «ζηνπ Ράλε» (Ηκπξαήκ Ξνληηθάηεο). - Ρνπ Ράλε ήηαλ θαξπέο πξηλ θαη είρε λεξό. Δπεηδή νη ηζνπάλεδεο ηζαθώλνληαλ πνηνο λα πξσηνπάξεη λεξό θαη ζην ηέινο έξημαλ όιν ην καιιί εθεί πνπ θνύξεπαλ, ην λεξό ράζεθε (Πηαύξνο Γνιηώηεο). 8. Ληνλεξό: όρη Ληγθεξόο. Λέν λεξό (Αληώλεο Εακπέιαο). 9. Ξιάηαλνο (Θνιέθα) - Πηνλ πιάηαλν έρσ αθνπζηά θξεκάζαλε ην Λάζην Βέιιην, Πσπηθηώηε, πνπ πνιεκνύζε ηνπο Ρνύξθνπο. Δθαηό ρξόληα δσήο δίλσ ζηνλ πιάηαλν (Ιάκπξνο Πηαθπιηάο, 53 εηώλ). - Όρη, δελ ηνλ θξέκαζαλ ζηνλ πιάηαλν, αιιά ηνπ έθεξαλ ην θεθάιη ζην ρσξηό (Θήηζν Ξήιηνο). - Ρνπ Λάζνπ Βέιιηνπ, ηνπ Πσπηθηώηε ην θεθάιη ηζηηεκέλν ζην μύιν ην έθεξαλ ζην παδάξη (Θσλζηαληίλνο Γθάζεο). 10. Φαλάξη: - Πην Κπόδνβν πάλσ, ζηε ζέζε πνπ ηώξα ιέκε Φαλάξη, όηαλ έπεζε ην βνπλό, έκεηλε κόλν έλαο δέληξνο, ην κνλόδεληξν. Απηό, ν θόζκνο ην απέδσζε ζηελ ελεξγό ζπκπαξάζηαζε ηνπ Ατ Ληθόια. Νη Ρνύξθνη θάζε βξάδπ εθεί άλαβαλ θαληήιη. Γη απηό ν ηόπνο νλνκάζηεθε Φαλάξη (Αιεμάλδξα - Ρν ίδην επηβεβαηώλεη θαη ε Αγγειηθή Ρδνπιάθε, εηώλ 94. 11. Ιαραλάο: Πηνπ Ιαραλά δελ νξίδεη ην Βνκπιό. Νξίδνπκε εκείο νη Βνζηηληώηεο, νη Ξνληηθαηηώηνη θαη νη Γθνπβεξηώηνη. Θη απηό γηαηί εθεί βξήθαλ έλα ζθνησκέλν θαη πιήξσζαλ ηα έμνδα, κόλν απηνί θη εκείο. Νη Βνκπιηώηεο δε δέρηεθαλ, γη απηό θαη δελ νξίδνπλ ηίπνηα εθεί (Αιεμάλδξα Πηώζη βοςνού! 1. Ρν πέζηκν ηνπ βνπλνύ, έγηλε αλήκεξα ηνπ Αγηαληνύ ησλ Φώησλ. Κόλν δπν καζηόξνη δηθνί καο, πνπ δνύιεπαλ από εθείλε ηε κεξηά θαη είραλ θηηάμεη έλα ζπηηάθη, πιαθώζεθαλ από ην
ρηόλη θαη πέζαλαλ. Ρν ρηόλη έπεθηε πνιιέο κέξεο. Ρα ραξάκαηα έπεζε ην βνπλό. Δίρε έξζεη έλαο Ρνύξθνο ην βξάδπ από ηελ Ξόιε. Ρν ίδην βξάδπ αξκάησζε ηα παηδηά ηνπ θαη ηα ραηξόηαλ. Ρν πξσί όινη ηζηαιηάζηεθαλ (Αιεμάλδξα 2. Σηόλη ππήξρε. Σηόληδε πνιιέο κέξεο, αιιά ην πεξηζζόηεξν έπεζε ζε κηα λύρηα. Ν Ρζηαθα Ρζηάλεο ήξζε ην βξάδπ από ηελ Ξόιε. Ρν ίδην βξάδπ έπεζε ην βνπλό. Απηόο κε ηε γπλαίθα ηνπ γιίησζε. Ρα παηδηά ηνπ δύν ή ηξία θαη ε κάλα ηνπ ζθνηώζεθαλ. Από ηνπο δηθνύο καο κόλν δπν καζηόξνη πιαθώζεθαλ (Καξία Καληώηε). 3. Ρν βνπλό έπεζε από ρηνλνθιαζηά. Ζ ιέμε είλαη αξραία. Δθιάζζε ρηώλ (Αληώλεο Εακπέιαο). Και ληζηέρ Κπηξκπηιαίνη (ιεζηέο). Νη Κπηξκπηιαίανη ιήζηεςαλ ηνλ Ρδειήι Αγά από ηε Βνζηίλα. Έλα αξβαλίηηθν ηξαγνύδη ζε κεηάθξαζε, ιέεη: Ρδειήι-κπέε, Ρδειήι-κπέε από ηε Βνζηίλα, Ρη εζθνηώζεθαλ δεθαηξία παιηθάξηα. Κπηξκπηιαίνη δέθα ηξεηο Πηελ ηξηρηά επήγαλ κόλνη. Νη Κπηξκπηιαίνη δεθαηξείο Πηελ ηξηρηά επήγαλ κόλνη. «Πηελ ηξηρηά επήγαλ», ζεκαίλεη, έπεζαλ ζε παγίδα. Νη Κπηξκπηιαίνη θξεκάζηεθαλ ζηνλ πιάηαλν, ζην Φόξν ησλ Ακπεινθήπσλ, ζηα Γηάλλελα. Γη απηό θαη ιέγεηαη «Ξιάηαλνο ησλ Κπηξκπηιαίσλ» (Αληώλεο Εακπέιαο). Άιινη ιεζηέο: Κεο ην θιώζκα ηεο Κεγαιεξάρεο πνπ ην είπαλ «ηνπ Καλζάθε ε πέηξα», ιεζηέο έζηεζαλ θαξηέξη θαη έπηαζαλ ηνλ Καλζάθε κε ηνλ γην ηνπ (Θσλζηαληίλνο Γθάζεο). Ξσγσλίζηα Βηβιηνζήθε 13 Ξσγσληαθά Σξνληθά, ηόκνο 3, Ησάλληλα 2001 Θώζηαο Γ. Ρζηιηκάληνο